________________
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય એવી છે કે “પેલોપોનીસ” કે જ્યાં તેઓ વિસ્થાપિત થયા હતા ત્યાં તેમનું મૃત્યુ થયું હતું. તેમના શહેર એકાગસનો એકચક્રી રાજા થેરોન કરીને હતો તેના દીકરાના હાથમાંથી એકચક્રી સત્તા દૂર કરીને લોકશાહીની સ્થાપના કરવામાં એમ્પીડોકલીસે સારો ભાગ ભજવેલ. તેમજ તેના શહેરની નજીકના શહેર “સીલીનસ”માં પ્લેગ આવવાથી ત્યાંના પાણીની તેમણે બાજુની બે નદીઓનું પાણી વહેવડાવીને શુદ્ધ કરેલ તે બધી હકીકતો ઉપરથી જણાય છે કે તેઓ પાયથાગોરસની માફક એક બહુવિધ પ્રતિભા ધરાવતા મહાપુરુષ હતા. એમ્પીડોકલીસનું વૈત અને જૈન સિદ્ધાંતઃ
સૈદ્ધાંતિક ભૂમિકામાં એમ્પીડોકલીસ પાર્મેનિડસ સાથે સહમત હતા કે જે “નથી” તેમાંથી કોઈપણ વસ્તુની ઉત્પત્તિ થઈ શકે નહિ, અને જે “છે” તેનો નાશ નથી તેમજ શૂન્યાવકાશ પણ નથી કેમ કે જે “સત” છે તેજ “છે” અને તે સર્વવ્યાપી છે. પરંતુ જે “અસત્ છે- “ઇન્દ્રિયગમ્ય છે અને પરિવર્તનશીલ છે તે પાર્મેનિડસ માને છે તેમ “આભાસ માત્ર” કે “ભ્રામક” નથી, પરંતુ તે પણ ચાર મૂળ તત્ત્વો – પૃથ્વી, પાણી, હવા અને અગ્નિના જુદા જુદા પર્યાયો છે અને “સત્ તત્ત્વથી ભિન્ન છે. તેમના શબ્દોમાં -
"These (Four roots) exist in themselves but running through one another they take on different appearances. To such an extent does the mingling interchange them”. અર્થાત “આ ચાર મૂળ તત્ત્વો તેની સ્વતંત્ર હસ્તિ ધરાવે છે પરંતુ તેઓ એક બીજામાં ભળીને વિવિધ પ્રકારના સ્વરૂપો ધારણ કરે છે.” આ કેવી રીતે બને છે તેનો દાખલો આપી સમજાવે છે કે ઉપર જણાવેલ સૃષ્ટિના ચાર મૂળભૂત
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
WWW.jainelibrary.org
