________________
૭૮
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય ગયા અને ત્યાં આગળ “સેન્સેકસ” શહેરમાં સ્થાયી થયા અને અતિ સન્માનપૂર્વક મૃત્યુ સુધી રહ્યા . તેમની છેલ્લી ઈચ્છા મુજબ તેની યાદદાસ્તરૂપે શાળામાં બાળકોને એક દિવસની છૂટ આપવાનું શહેરના નાગરિકોએ ઠરાવ્યું.
તેઓ એમ્પીડોકલીસના વિચારોથી સારી રીતે પ્રભાવિત થએલ અને તેમના તત્ત્વજ્ઞાનનો પાયો ભારતના કપીલ મુનિ પ્રણિત સાંખ્યદર્શનને અત્યંત મળતો હતો. તેમનું જીવન આત્મદર્શી હતું તેમને કોઈએ પૂછયું “તમને તમારા દેશની કાંઈ પડી નથી?” તેમણે આકાશ તરફ આંગળી ચીંધીને જવાબ આપ્યો “મારા આ દેશ માટે મને બહુ ખ્યાલ છે” તેઓ પોતાની જાતને સારાએ વિશ્વના નાગરિક સમજતા. તેમનો બહુતત્ત્વવાદઃ
તેઓની વિચારસરણી બહુતત્ત્વવાદી હતી. એમ્પીડોકલીસના મત મુજબ સારીએ પૃથ્વી ફકત ચાર તત્વો પૃથ્વી, પાણી, હવા અને અગ્નિની જ બનેલ છે પંરતુ એનેકઝેગોરસની માન્યતા એવી હતી કે સૃષ્ટિ અનેક તત્ત્વોની બનેલ છે અને દરેક તત્ત્વ ગમે તેટલો સૂક્ષ્મ હોય તોપણ બીજા તમામ તત્ત્વોના ગુણોને ધારણ કરે છે પરંતુ જે ગુણ તેમાં પ્રાધાન્ય ધરાવે છે તે જ બાહ્ય નજરે જણાય છે. અને તે રીતે તે તત્ત્વ ઓળખાય છે. તેમના આ સિદ્ધાંતને હોમીઓપેરીટી (homoeo-mereity)નો સિદ્ધાંત કહે છે. દુન્યવી વ્યવહારમાં આ સિદ્ધાંતની અગત્ય ઘણી છે કારણકે તે એ વાતનો સ્વીકાર કરે છે કે દરેક વ્યક્તિમાં સગુણો અને દુર્ગુણોનો વાસ હોય છે તેથી દરેકમાં સગુણોને બહાર લાવવા પ્રયત્ન કરીએ તો ઘણી સામાજિક સમસ્યાઓ હલ થઈ શકે. તેમના મંતવ્ય મુજબ સૃષ્ટિના તમામ પદાર્થો સ્વતંત્ર રૂપે મૂળભૂત છે એટલે કે કોઈ બીજા પદાર્થમાંથી
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
