________________
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય
૫૩
પોતાની પૂર્વેના ચિંતકો માટે તેમને કોઈપણ પ્રકારનું માન હતું નહિ. તેમના સમકાલીન પાયથાગોરસને તો તેઓ “ઠગોના રાજા’ (Prince of Cheats) કહેતા !!
પૂર્વ ચિંતકોને ઉદ્દેશીને તેઓ કહે છે : “જો ઘણા વિષયોનો અભ્યાસ કરવાથી ખરી સમજ અને ડહાપણ આવી શકતાં હોત તો હેસિયડ, પાયથાગોરસ અને ઝેનોફેનિસ વગેરે સમજદાર અને ડાહ્યા હોત.’’
આ રીતે પોતાની જાતને માટે અત્યંત માન ધરાવતા આ રાજવીતત્ત્વજ્ઞાનીનું પ્રદાન શું હતું તે જોઈએ.
બ્રહ્માંડની પરિવર્તનશીલતા :
આ વિશ્વની રચના તમામ વ્યક્તિઓ કે પદાર્થો માટે એક સરખી જ છે. તેને કોઈ “ઈશ્વરે” કે વ્યક્તિએ બનાવેલ નથી તે અનાદિ તેમજ અનંત છે. તેનું પ્રેરક બળ અગ્નિ છે અને તે સતત પરિવર્તનશીલ છે. (સૂત્ર ૩૫)
ભગવાન બુદ્ધ જે હેલિટસ પહેલાં થઈ ગયા તેમના ક્ષણિકવાદ અને સતત પરિવર્તનશીલતાને તેમણે સ્વીકારી તે બુદ્ધના તત્ત્વજ્ઞાનથી પ્રભાવિત થઈને કે સ્વતંત્ર રીતે તેનો કોઈ ખુલાસો મળતો નથી પરંતુ અગાઉ જણાવ્યું તે પ્રમાણે ભારત સાથેનો ગ્રીક સંબંધ તથા મધ્ય એશિયાના પ્રદેશો સાથેનો વ્યાપારી સંબંધ સમુદ્ર માર્ગે તેમજ જમીન માર્ગે હજારો વર્ષ જૂનો રહ્યો છે અને બુદ્ધ ધર્મનો પ્રચાર પણ મધ્ય એશિયામાં ઘણો વ્યાપક રહેલ છે તેથી હેરલિટસ બૌદ્ધ વિચાર સરણીથી પ્રભાવિત થયા હોય તે વિશેષ બનવા યોગ્ય છે. હેલિટસના નદીના પાણીનાં તેમજ અગ્નિ-શીખાનાં બે દૃષ્ટાંતો, જે પરિવર્તનશીલતાના સમર્થનમાં તેમણે આપ્યાં, તે વરસો પહેલાં ભગવાન બુદ્ધે વિશ્વને
Jain Education International2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
