________________
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય અનાદિ અને અનંત” એવું તત્ત્વ એક “ગોળાકાર” અને “નક્કર” પદાર્થ છે અને તે સ્થળમાં રહેલ છે તેવો વિરોધાભાસી ખુલાસો કર્યો. સાથોસાથ જે વસ્તુ ઇન્દ્રિય-ગમ્ય છે અને વિરોધાભાસી છે તેના ઉદ્દભવ અને વિકાસનું નિયંત્રણ “દૈવી” તત્ત્વ કરે છે એમ પણ કહ્યું. તે બધું દર્શાવે છે તેમની વિચારસરણીમાં જોઈએ તેવી સ્પષ્ટતા હતી નહિ. અદ્વૈતવાદની જે સ્પષ્ટતા આદિ શંકરાચાર્યમાં હતી તે આ ગ્રીક ચિંતકોમાં આવી શકી નહિ કારણકે તેમણે પોતાના ચિંતનને ભૌતિકતામાં સતત બાંધી રાખ્યું. પાર્મેનિડસના બે માર્ગોનો વિચાર અને જૈન તત્ત્વજ્ઞાનઃ
ઉપર જણાવ્યું તેમ પાર્મેનિડસે પોતાના સિદ્ધાંતોને બે વિભાગોમાં વહેંચ્યા. એક વિભાગને “સત્યનો માર્ગ” કહ્યો અને બીજા વિભાગને
અભિપ્રાયનો માર્ગ” કહ્યો. તેમણે આ બે વિભાગોનાં નામકરણ અચૂક કર્યા પરંતુ તેની ચર્ચા ઉપરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે જે વિભાગને તેઓ
સત્યનો માર્ગ” કહે છે તે જૈન દર્શન જેને “જીવ” (આત્મા” અગર સાંખ્યોનું “પુરુષ”) કહે છે તે છે અને જે વિભાગને “અભિપ્રાયનો માર્ગ” કહે છે તે જૈન દર્શન જેને “અજીવ” કહે છે તે છે. વિશ્વની રચના અને સંચાલન અંગેના ચિંતનના મૂળમાં જઈને અન્વેષણ કરવું હોય તો સ્પષ્ટ થાય છે કે સમસ્ત બ્રહ્માંડને વિવિધ પ્રકારની ગતિ આપી અનેક પ્રકારનું વૈવિધ્ય ઉત્પન્ન કરનાર એક બળ છે અને તે બળના જોરથી ગતિ પ્રાપ્ત કરનાર એક જુદી જ વસ્તુ છે. જે બળ ગતિ આપે છે તે ચૈતન્યસ્વરૂપ છે અને તેને ભારતીય ચિંતકોએ “જીવ”, “આત્મા” અગર “પુરૂષ” નામ આપ્યું અને જે વસ્તુ આ બળ પ્રાપ્ત કરી ગતિ પામે છે તેને “અજીવ” નામ આપ્યું. આ જાતની વિચાર-સરણી વિશેષ
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
