________________
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય “નથી” (અનસ્તિત્ત્વ)માંથી ઉત્પન્ન થયું ન હોય કારણ કે “નથી” જેવી કોઈ વસ્તુ જ હસ્તી ધરાવતી નથી. તે કોઈ બીજી વસ્તુમાંથી પણ ઉત્પન્ન થયું હોય તેમ નથી કારણ કે તેની હસ્તીને કારણે તે સર્વવ્યાપિ હોવાને કારણે) તેના સિવાય બીજી કોઈ વસ્તુ હોવાનો અવકાશ જ નથી, આથી આવી અવકાશ રહીત જગ્યામાં) “અસ્તિત્વ (જે નથી તે) ને કોઈ સ્થાન હોઈ શકે જ નહિ કારણ કે તેમાંથી કોઈ ઉભવે નહિ. જે “છે” (હસ્તી ધરાવે છે) તેનો કોઈ આદિ નથી અને તે ભવિષ્યમાં ઉત્પન્ન થશે તેવું ધારવાનો પણ કોઈ અવકાશ નથી. જે તત્ત્વ અસ્તિત્ત્વ ધરાવે છે તે કાં તો “છે અગર તો “નથી પરંતુ જો તે “છે” તેમ એક વખત સ્વીકારો તો તેનો સ્વીકાર સમગ્ર રીતે જ કરવો જોઈએ.”
આ પ્રકારના તત્ત્વજ્ઞાનની નિષ્પત્તિ એ છે કે વિશ્વમાં ચરાચર જે કાંઈ દશ્યમાન છે તે એક જ છે જે કોઈ વિરોધાભાસી દેખાય છે તે પણ તે જ છે. દા.ત. જેને આપણે “અંધકાર” કહીએ છીએ તેનું કોઈ સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ નથી તે તો ફક્ત “પ્રકાશ”નો અભાવ જ છે, જેને “અસત્ય” કહીએ છીએ તે “સત્ય”નો અભાવ જ છે, તમામ અદ્વૈત છે. જ્યાં દૈત દષ્ટિગોચર થાય છે તે ફક્ત ઇન્દ્રિયગમ્ય છે અને માત્ર આભાસ છે સત્ય નથી. તેમના અદ્વૈતની અસ્પષ્ટતાઃ
આ રીતે પાર્મેનિડસ આદિ શંકરાચાર્યની માફક અદ્વૈતના તત્ત્વજ્ઞાનમાં આવી ગયા પરંતુ તત્ સમયના ગ્રીક તત્ત્વજ્ઞોની પેઠે વિશ્વ સંચાલનના રહસ્યની શોધ ભૌતિક લક્ષી હોવી જોઈએ તે જાતની એક સંકુચિત મનોદશામાંથી તે મુક્ત થઈ શક્યા નહિ તેથી આ “સર્વવ્યાપિ
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
