________________
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય
પ૭ - તે રીતે ચાલ્યા કરે છે તેથી આ સતત ચાલતા ફેરફારોનું આપણને ભાન થતું નથી – તેમ હરકિલટસ માને છે. તેમની માન્યતા મુજબ આ સતત ચાલતા ફેરફારોમાં જ્યારે અગ્નિ, પાણી અને પૃથ્વીના પ્રમાણોમાં સમતુલા જળવાય નહિ ત્યારે વિવિધ પ્રકારના ફેરફારો શરીરની પ્રક્રિયામાં થયા કરે છે. વિષય સુખ અગર ક્રોધ, કામ, માયા વગેરે કષાયોથી આત્મામાં ભિનાશ વધે છે અને અગ્નિનો પ્રભાવ કમ થાય છે. તેમના સૂત્ર પ્રમાણે “Fire, with measures of it kindling and measures going out” અર્થાત્ “અગ્નિના પ્રમાણના વધઘટ મુજબ આત્માની પ્રગતિ - અવગતિ થાય છે.”
અગ્નિ”ને આત્માની તેજસ્વીતાના રૂપમાં લઈએ તો હરકિસનું મંતવ્ય ભારતીય માન્યતાની નજદીક આવી શકે છે. ઘર્ષણની અનિવાર્યતાઃ
હરકિટસને મતે સૃષ્ટિમાં જે વિરોધાભાસી તત્ત્વો જણાય છે તેમનું સ્વતંત્ર અસ્તિત્ત્વ નથી પરંતુ તે બને તત્ત્વો એક જ સ્રોતમાંથી જન્મે છે અને તેનો આવિર્ભાવ થયા બાદ તે બન્ને વચ્ચે જે ઘર્ષણ થાય છે તે અનિવાર્ય અને જરૂરનું છે કારણ કે તેનાથી જ સંસારમાં પ્રગતિ થાય છે. આ અંગેનાં તેમનાં સૂત્રો છેઃ “good and ill are one” “સારું અને નરસું તે બન્ને એક જ પદાર્થ છે.” “The one is made un of all things and all things issue from the one” એકમાં બધી વસ્તુઓ સમાવિષ્ટ છે અને એકમાંથી જ બધી વસ્તુઓ ઉદ્દભવે છે.” આ રીતે “અખિલ બ્રહ્માંડમાં એક તું શ્રી હરિ”નો ખ્યાલ આપી બે વિરોધાભાસી તત્ત્વો પણ “હરિમાંથી ઉત્પન્ન થયા છે અને તે વચ્ચેનું ઘર્ષણ છેવટે પ્રગતિમાં પરિણમે છે તેમ કહી હેરફિલટસે ત્યારબાદના ગ્રીક તત્ત્વવેત્તા
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
WWW.jainelibrary.org
