________________
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય
૫૯ ઝેનોફેનીસ (Xenophanes): ઈ. પૂ. પ૦૦-૪૦૫
તેમની જન્મ તારીખ નક્કી નથી થઈ શકતી પરંતુ તેઓ હરકિટસ અને પર્મેનડીસના સમકાલીન હતા. તેમનો જન્મ આયોનિયામાં થયેલ પરંતુ તેમના જીવનનો મોટો ભાગ દક્ષિણ ઈટાલીમાં ગયો હતો. તેઓ મુખ્યત્વે એક કવિ હતા અને અગ્રગણ્ય બુદ્ધિજીવી હતા. - સૃષ્ટિની તમામ વસ્તુઓ પૃથ્વી અને પાણીથી બનેલ છે તેમ કહીને તેમણે ઈશ્વરના કર્તુત્વનો ઈન્કાર કર્યો છે પરંતુ ઈશ્વરનો ઈન્કાર નથી કર્યો કેમ કે તેમના મતે ઈશ્વર એકજ છે તેમજ સર્વવ્યાપી છે. તે કોઈ રૂપધારી તત્ત્વ નથી. તેમના કહેવા મુજબ જો કોઈ ઘોડાને કે બળદને કે સિંહને માણસના જેવી બુદ્ધિ અને કલા કૌશલ્ય હોત તો તે ઈશ્વરના
સ્વરૂપને પોતાના જેવુંજ સ્પંત. તેમના કહેવા મુજબ ઈશ્વર કોઈ અરૂપી તત્ત્વ છે જે સર્વ વ્યાપી છે અને “without toil swayeth all things by force of His mind.” (તે બધી વસ્તુઓ ઉપર પોતાના માનસિક બળથી સ્વામીત્વ ધરાવે છે, તેઓ વિશેષમાં જણાવે છે કે “Itisimpossible to asertain the Truth and even if a man should chance to say something utterly right, still he him self knows it not-there is no where anything but guessing” અર્થાત્ : “સત્યને પામવાનું અશક્ય છે અને કોઈ વ્યક્તિ કદાચ આ બાબત કાંઈક કહે જે સાચું હોય તો પણ તે પોતે તેમાં કાંઈ સમજતો નથી – તે જે કાંઈ કહે છે તે તો ફક્ત તેનું અનુમાન જ હોય છે.”
આ રીતે ઈશ્વરીતત્ત્વ એક છે તેમ માનવા છતાં તેના સ્વરૂપ વિશે તેઓ કાંઈ કહેતા નથી. પરંતુ ગ્રીક તત્વજ્ઞાનમાં સર્વવ્યાપી અને સર્વશક્તિમાન એક તત્ત્વની વાત સ્પષ્ટપણે તેમણે પ્રથમ વખત કરી
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
