________________
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક એક્ય
૧૭
S આથી ઑર્ફિક ગ્રીકો ભારતીય સંસ્કૃતિથી પ્રભાવિત થયા હશે તેવું આથી ઓષ્ટિ, 20
O અનુમાન જરાપણ અસ્થાને નથી. જહોન બર્નેટ કરીને એક અમેરિકન વિદ્વાને પ્રાચીન ગ્રીક તત્ત્વજ્ઞાન (Early Greek Philosophy) ઉપર એક અભ્યાસપૂર્ણ પુસ્તક લખ્યું છે તેમાં તેમણે કબૂલ કર્યું છે કે તત્કાલીન ભારતીય સમાજમાં જે તત્ત્વજ્ઞાન વિકાસ પામેલ હતું તેની સાથે આ ઑર્ફિક વિચારધારા આશ્ચર્યજનક રીતે મળતી આવતી હતી. પરંતુ તેઓ વિશેષમાં એવું પણ જણાવે છે કે એ શક્ય નથી કે ઑર્ફિકો ભારતીય સંસ્કૃતિથી પ્રભાવિત થયા હોય. આવું શા માટે શક્ય નથી તેના કોઈ કારણો શ્રી બર્નેટ જણાવતા નથી. પશ્ચિમના વિદ્વાનોનો એક વર્ગ એવો છે કે જેને ભારત અને ચીનના પ્રદેશોમાં સૈકાઓ પહેલાં સંસ્કૃતિનો જે વિકાસ થયેલ તેનો અભ્યાસ નથી અને તેઓ એમ જ માન્યતા ધરાવે છે કે આ પૃથ્વી ઉપર સંસ્કૃતિનો વિકાસ ગ્રીક અને રોમન સંસ્કૃતિથી જ થયેલ છે. શ્રી બર્નેટ આવા વિદ્વાનો માંહેના હોવા સંભવ છે. પીત્ય અને પાશ્ચિમાત્ય તત્ત્વજ્ઞાનની વિકાસભિન્નતાઃ
પરંતુ, ગ્રીસમાં અને ત્યારબાદ પશ્ચિમના દેશોમાં તત્ત્વજ્ઞાનનો વિકાસ જે રીતે થયો તેમાં, અને ભારતીય તત્ત્વજ્ઞાનના વિકાસમાં, એક અતિ મહત્ત્વનો ફરક છે અને તે એ છે કે ગ્રીક તત્ત્વજ્ઞાનીઓનું લક્ષ્ય વિશેષ પ્રમાણમાં ભૌતિક રહ્યું જ્યારે ભારતીય તત્ત્વજ્ઞાનીઓનું લક્ષ્ય આધિભૌતિક રહ્યું અને પશ્ચિમના દેશોમાં જેમ જેમ વૈજ્ઞાનિક પ્રગતિ થઈ ગઈ તેમ તેમ તેની અસર તત્ત્વજ્ઞાનીઓની વિચારધારા ઉપર પણ થતી ગઈ અને પરિણામે ઑફૈિઝમના રહસ્યવાદનો પણ અંત આવ્યો. શ્રી જહોન બર્નેટ આ અંગે બરાબર જણાવે છે કે “It looked as if Greek religion were about to enter on the same stage as that already reached by religions of the East and but
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
