________________
૨૮
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય ૨. એનેક્ટીમેન્ડર Anaximander ઈ. પૂ. ૬૧૧૫૪૦
ગ્રીક તત્ત્વજ્ઞાનના પ્રથમ પ્રણેતાઃ
ગ્રીક તત્ત્વજ્ઞાનના ખરા પ્રણેતા અને જાણ્યું કે અજાણ્ય તત સમયના ભારતીય તત્ત્વજ્ઞાનના સમ-વિચારક એનેક્ટીમેન્ડર તેમના પુરોગામી થેલીસથી તત્ત્વ વિચારણામાં ઘણા આગળ વધ્યા, અને સૃષ્ટિના સર્જન તથા તેના અસ્તિત્વમાં દેખાતા વિવિધ આવિર્ભાવો ઊંડાણથી સમજવાનો પ્રયત્ન પશ્ચિમના તત્ત્વજ્ઞાનીઓમાંથી પ્રથમ તેમણે જ કર્યો. સૃષ્ટિનું અસીમ તત્ત્વ :
આ સૃષ્ટિની રચના કોઈ ઈશ્વરી બાહ્ય તત્ત્વથી નથી થઈ તેવા થેલીસના મત સાથે તેઓ સહમત થયા અને એમ પણ સહમત થયા કે સંસારનાં આ જે અનેકવિધ પાસાંઓ દૃશ્યમાન થાય છે તે તમામનું કોઈ એક સર્વ સામાન્ય સ્ત્રોત હોવું જોઈએ કે જ્યાંથી તે ઉત્પન્ન થાય છે અને તેમાંજ વિલય પામે છે, પરંતુ તે સ્રોત પાણી, અગ્નિ, હવા કે પૃથ્વી જેવું કોઈ પરિવર્તનશીલ તત્ત્વ નથી કેમકે આ તમામ પરિવર્તનશીલ તત્ત્વો મહદ્અંશે એકબીજાના સંઘર્ષમાં આવનાર હોઈ નાશને પાત્ર છે. આથી સૃષ્ટિની રચના તેમજ તેના સંચાલનમાં વ્યવસ્થા તેમજ સમતુલા જાળવવા એક એવું તત્ત્વ કામ કરતું હોવું જોઈએ કે જે “અસીમ” (Boundless) અજન્મા અને અવિનાશી હોય, જે ભૌતિક elal Eyni ze 2934 tel. (All things are made of some common stuff. But this could be “boundless something.") RA10 તત્ત્વ શું છે, તેના ગુણધર્મો કેવી રીતે કામ કરતા હશે, તેનું સ્વરૂપ કહેવું હશે તે બાબતની તેમણે કોઈ સ્પષ્ટતા કરી નથી અને તે કોઈ “અસીમ
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
