Greek Bharat Chintanatmak Aaikya

Author(s): T U Mehta
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay Mumbai

Page 31

૩૦
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય તેઓ “ન્યાયી બદલો” કહે છે (History of Western Philo. P 27)
આ પ્રકારના ગુણધર્મોવાળા તત્ત્વને તેમણે અજર-અમર અને રૂપરંગ રહિતનું કહ્યું છતાં એમ કહ્યું કે તે “ભૌતિક” છે. તેમની આ માન્યતા સ્પષ્ટ રીતે વિરોધાભાસી છે કેમકે જે વસ્તુ અરૂપી છે અને જે અજર-અમર છે તે “ભૌતિક” કેમ હોઈ શકે? દરેક “ભૌતિક વસ્તુનો અંતર્ગત ગુણધર્મ રૂપાંતરતા અને અસ્થિરતાનો છે, તે ઈન્દ્રિયગમ્ય હોવાથી અરૂપી હોઈ શકે નહિ આથી અનેક્ઝીમેન્ડર જેને “Boundless Something” કહે છે તે “ભૌતિક” હોઈ શકે જ નહિ. તે વસ્તુ “આધિભૌતિક” છે જેને ભારતીય દર્શન શાસ્ત્રો “આત્મા”, “પરમાત્મા”, “જીવ” અગર “બ્રહ્મ” કહે છે. અસીમ તત્ત્વ ભૌતિક હોઈ શકે?
પશ્ચિમના અમુક ફિલસૂફોની એક ધૂન એવી રહી છે કે આ સૃષ્ટિની રચના અને તેના વૈવિધ્યનો ખુલાસો સૃષ્ટિના જ ભૌતિક તત્ત્વોથી થવો જોઈએ કેમકે તે તત્ત્વો જ બુદ્ધિગમ્ય છે અને જે કાંઈ બુદ્ધિગમ્ય નથી તે બહુધા તરંગી અને અવિશ્વસનીય છે. આ પ્રકારની ધૂન વૈજ્ઞાનિક કે તાર્કિક નથી કારણ કે મનુષ્યની બુદ્ધિ “અસીમ', એટલે કે અનેક્ટીમેન્ડરના શબ્દોમાં કહીએ તો “Boundless” નથી. અને જે અસીમ છે, જે શાશ્વત છે તેનું માપ સીમિત વસ્તુ, જેનું સ્વરૂપ ક્ષણિક છે તેનાથી થઈ શકે તેમ માનવું તે જ મોટી બુદ્ધિહીનતા છે.
આવી એક “અસીમ” વસ્તુનો જગતના નિયંતા તરીકે ઉલ્લેખ કર્યા બાદ પ્રશ્ન એ ઊઠે છે કે જો તેમ હોય તો જગતમાં પરસ્પર વિરોધી તત્ત્વોનો જે સંઘર્ષ માલૂમ પડે છે અને જેને કારણે અનેક વિષમતાઓ ઉત્પન્ન થાય છે તે વિરોધી તત્ત્વો કેવી રીતે અને ક્યાંથી આવે છે? આ