________________
(૩૯
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય સામાન્ય માણસ જો જાણતો હશે તો તે ભૂમિતિના તેમના નામ ઉપર ચડેલ એક સિદ્ધાંત (Theorem) મારફત જ. પરંતુ તેના જીવનની જે લાક્ષણિક્તાઓ પશ્ચિમના વિદ્વાનોએ નોંધી છે અને જે તેઓ મહદ્અંશે સમજી શક્યા નથી, તે લાક્ષણિક્તાઓ પાયથાગોરસને પ્રાચીન ભારતના ઋષિની તુલનામાં મૂકે છે. આપણને અજાયબ કરે તેટલી હદે તેઓના વિચારો તથા જીવનપદ્ધતિ સંપૂર્ણ રીતે ભારતીય હતી અને તેઓએ પૂર્વના દેશોનો વિસ્તૃત પ્રવાસ કર્યો હતો તેટલું સ્વીકારવા છતાં તેઓ ભારતીય સંસ્કૃતિથી પ્રભાવિત થયા હતા તેવી ભરપૂર શક્યતાવાળી વાત સ્વીકારવા મોટાભાગના પશ્ચિમના વિદ્વાનો તૈયાર નથી. અગાઉ જણાવ્યું તેમ દુનિયાના ઈતિહાસમાં કોઈ પણ સમયે મધ્ય એશીઆની અને આફ્રિકા, ભૂમધ્ય સમુદ્ર તથા એશીઆના પશ્ચિમ સમુદ્ર તટની પ્રજા એકબીજાના વ્યાપારી તથા સાંસ્કૃતિક સંસર્ગથી અલિપ્ત રહી શકી નથી અને તેથી જ નદી તટની જે સંસ્કૃતિ નાઈલના તટ ઉપર ઈજિપ્તમાં, યુક્રેટીસ-ટીગ્રીસ નદીઓના તટ ઉપર સુમેર (હાલના ઈરાક)માં, ઈન્ડોગેજેન્ટીક તટ ઉપર ભારતમાં અને ચીનમાં ઉત્પન્ન થઈ તેમ જ વિકાસ પામી તેમાં અત્યંત સામ્ય હતું. આથી સોક્રેટીસ પૂર્વેની ગ્રીક સંસ્કૃતિમાં ઑફ્રિઝમ, એનેક્ઝીમેન્ડર, પાયથાગોરસ હેરક્લયટસ, ઝેનોફેનીસ, પાર્મિનિડસ, એમ્પો ડોક્લીસ, એનેર્ઝેગોરસ, ડેમોક્રિટસ અને બીજાઓ થયા તેઓ ભારતીય અને ચીની સંસ્કૃતિ, જે તેમના પહેલાં સૌકાઓથી વિકાસ પામેલ હતી તેનાથી, તદ્દન અલિપ્ત રહ્યા હશે તેમ માનવું તે અતાર્કિક અને અવૈજ્ઞાનિક છે.
હિસ્ટરી ઓફ ગ્રીક ફિલોસફી”ના લેખક પ્રો. ગુદ્દે પાયથાગોરસના પ્રશંસક છે અને તેમના પુસ્તકના ભાગ-૧માં તેમણે
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
