________________
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય પાયથાગોરસના જીવન સિદ્ધાંતોની સમીક્ષા અત્યંત ઝીણવટથી કરી છે. તેઓ જણાવે છે કે “પાયથાગોરસના વિચારોમાં પૌર્વાત્ય વિચારોની છાપ બાબત વિદ્વાનોમાં સારો રસ પેદા થયો છે અને તેમના સંબંધો ફક્ત ઈરાન (પર્શીઆ) સાથેના જ નહિ પરંતુ ભારત અને ચીન સાથેના પણ હતા તેવું સાબિત કરવાના પ્રયત્નો થયા છે પરંતુ “ઝેલર” કહે છે તેમ ભારત અને ચીન સાથેના તેમના સંબંધોનો પુરાવો ઘણો “નબળો'' છે. તેઓ વિશેષમાં જણાવે છે કે “પાયથાગોરસના પુનર્જન્મ વિશેના વિચારો તથા માંસાહારનો નિષેધ અને સંખ્યામય સૃષ્ટિ રચના બાબતની તથા બીજી રહસ્યની વાતો ઉપરથી તેઓની “ભારતીયતા” બાબત તથા બે વિરોધાભાસી તત્ત્વોની ચાઈનીઝ ‘ચીન-યાંગ’” સિદ્ધાંત સાથેની સરખામણીથી તેઓના ચીન સાથેના સંપર્ક બાબત આવી અસર ઉત્પન્ન થાય, પરંતુ તે પૂરતું નથી.’ (જુઓ. પા. ૨૫૧-૨૫૨)
४०
બીજા એક લેખક પ્રો. જે. બી. હ્યુસ પણ તેમના પુસ્તક “ઈન્ટ્રોડક્શન ટુ ગ્રીક ફિલોસોફી”માં જણાવે છે કે “જે કોઈ વ્યક્તિ “ભારતીય વિચારસરણીથી વાકેફ છે તેને પાયથાગોરસના વિચારો અને ભારતીય વિચારોમાં નોંધપાત્ર સામ્ય જણાયા વિના રહેશે નહિ અને વધારે અગત્યની હકીકત તો એ છે કે ભારતના સિદ્ધાર્થ ગૌતમ બુદ્ધ પાયથાગોરસના સકાલીન હતા. આમ છતાં બંને વિચારસરણીઓએ એકબીજા ઉપર અસર કરી હોય તેવી શક્યતા ઘણી દૂરની (Remote) છે.’” (જુઓ પા. ૩૫)
આનો અર્થ એમ થયો કે આ વિદ્વાનના મત મુજબ ગૌતમ બુદ્ધની વિચારસરણી ભારતમાંજ સીમિત પડી રહી અને પાયથાગોરસની ભૂમધ્ય સમુદ્રના તટવર્તી પ્રદેશોમાં જ અટવાઈ રહી અને તેમ છતાં
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
