________________
૪૨
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય આથી જ તત્ત્વજ્ઞાન – ફિલસૂફીને – ભારતીયો “દર્શન શાસ્ત્ર” તરીકે ઓળખે છે - જે જોયું છે, અનુભવ્યું છે તેજ આખરી સત્ય છે. મર્યાદિત બુદ્ધિથી પ્રાપ્ત થયેલ નિષ્કર્ષ સત્ય હોય કે ના પણ હોય. કેમકે તે અનુભવની એરણ ઉપર મુકાયેલ નથી.
મારે મન પાયથાગોરસના જીવનની અને તેણે પ્રરૂપેલ સિદ્ધાંતોની જે મહાનતા છે તે આ દૃષ્ટિએ છે કે તેઓએ જે કાંઈ કહ્યું તે પ્રમાણે જીવવાનો તેમણે પ્રયત્ન કર્યો અને બીજાઓને તે મુજબ જીવવાની પ્રેરણા આપી. તેમનું આ પ્રદાન તેમણે ભારત પાસેથી મેળવેલ હોય કે સ્વતંત્ર રીતે પ્રાપ્ત કરેલ હોય તે પ્રસ્તુત વાત નથી. પ્રસ્તુત વાત તો એ છે કે તેમણે જે વિચાર્યું તે અમલમાં મુકવાનો પ્રયત્ન કર્યો. માઈલેસીઅન ચિંતકોની પેઠે “To be is to be material” (જીવન એટલે ભૌતિક્તા) એમ કહીને બેસી રહ્યા નહિ પરંતુ “To be is to become” (જીવી બતાવવું તે જીવન)નો સિદ્ધાંત ગ્રહણ કર્યો.
કમનસીબે પશ્ચિમના અમુક વિદ્વાનો પાયથાગોરસના આ અભિગમને આવકારી શક્યા નથી – કદાચ સમજી શક્યા પણ નથી. અમેરિકાની યેલ યુનિવર્સિટીના પ્રોફેસર ડૉ. રોબર્ટ બ્રુમબાઘ (Brumbaugh) તેમના પુસ્તક “ફિલોસોફર્સ ઑફ ગ્રીસ”માં પાના ૩૧ ઉપર ખરું જ કહે છે કે :
“Later historians, from the time of Aristotle on wards have found it difficult to see how the two sides of Pythogoreanism, the scientific and religious or ethieal, could have existed together, for by Aristotlel's time a sharp distinction between science and religion had come to the taken for granted” 2441d “એરિસટોટલ અને તેના પછીના ઈતિહાસકારો એ વસ્તુ સમજી શક્યા
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
