Greek Bharat Chintanatmak Aaikya

Author(s): T U Mehta
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay Mumbai

Page 30

ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય
૨૯ ચીજ” (Boundless Something) છે તેટલું જ કહ્યું. તેના ગુણધર્મો વિશે એમ કહ્યું કે આ મૂળભૂત તત્ત્વ એવો હોવો જોઈએ કે તેમાંથી જ જુદા જુદા પ્રકારના વિરોધાભાસી ગુણધર્મોવાળા પદાર્થો જેવા કે ઠંડી-ગરમી ઉત્પન્ન થાય અને અમુક સંઘર્ષને પરિણામે પાછા તેમાં જ તેમનો વિલય થાય. દષ્ટાંતરૂપે પાણી અને તાપના સંઘર્ષના પરિણામે બાષ્પીભવન થાય, જેના પરિણામે વાદળાં થાય અને તેમાંથી વળી પાછું પાણી ઉત્પન્ન થાય. તેમણે પોતાના સિદ્ધાંતને નીચેના શબ્દોમાં આ અસીમ તત્ત્વનું વર્ણન કર્યું:
"It is a substance from which things take their rise, they pass away once more, as is ordained, for they make reparation and satisfaction to one another for their justice according to the ordering of time.” અર્થાત્ “આ અસીમ ચીજ એ છે કે જેમાંથી તમામ વસ્તુઓ ઉત્પન્ન થાય છે અને નિયતિ મુજબ તેમાં જ પાછી વિલય થાય છે અને આ રીતે નિયતિના સિદ્ધાંત મુજબ જ એકબીજા વિરોધી તત્ત્વોના સંઘર્ષને પરિણામે જે તત્ત્વને નુકસાન થયું હોય છે તેનો “ન્યાયી (Just) બદલો” પણ મળે છે.”
આ વિધાનોની સમજણ આપતાં શ્રી બટ્ટેન્ડ રસેલ જણાવે છે કે : “આ જગતમાં પાણી, અગ્નિ અને પૃથ્વીના જુદા જુદા ભૌતિક પદાર્થો અસ્તિત્વ ધરાવે છે પરંતુ તે તમામ એકબીજાના સંઘર્ષમાં પોતપોતાનું સામ્રાજ્ય વિસ્તારવાના પ્રયત્નમાં છે. પરંતુ એક કુદરતી કાનૂન આ સંઘર્ષનું નિયંત્રણ કરે છે અને સમતુલા જાળવી રાખે છે. દા.ત., જ્યારે અગ્નિ કોઈ વસ્તુને બાળે છે ત્યારે રાષ્ટ્ર ઉત્પન્ન થાય છે એટલે કે બળેલ વસ્તુની જગ્યા પૃથ્વી લે છે. પરિણામે અગ્નિનું સાર્વભૌમત્વ સ્થપાઈ શકતું નથી અને કુદરતી સમતુલતા જળવાઈ રહે છે. આ પરિસ્થિતિને.