________________
૩૧
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય પ્રશ્નના જવાબમાં એનેક્સીમેન્ડર જણાવે છે કે વિશ્વની તમામ વસ્તુઓ ગતિશીલ છે અને તેથી આ “અસીમ” તત્ત્વ પણ ગતિશીલ હોઈને તેની ગતિ જ બે પરસ્પર વિરોધી તત્ત્વોને જે તેનામાં નિહિત જ રહેલ છે, તેને બહાર લાવે છે. તે બંને વિરોધી તત્ત્વો વચ્ચે ઘર્ષણ થયા બાદ જે પરિણામ નિષ્પન્ન થાય છે તે વિશ્વમાં સમતુલા ઉત્પન્ન કરે છે અને આ રીતે સંસાર પ્રગતિ કરે છે.
અમેરિકન વિદ્વાન એફ. એમ. કોર્નફોર્ડ (E M. Cornford) આ બાબત એનેક્ઝીમેન્ડરનું મંતવ્ય સમજાવતાં નીચે મુજબ કહે છે: “We see, then that the general secheme of the growth of the world is this :
The one primary stuff, called "Nature", is sagregeted into provinces, each the domain of one element. And this is a "inoral” order, in the sense that transgression of its boundaries, the plundering of one element by another to make an individual thing is injustice, unrighteousness. The penalty is death and dissolution. No snigle thing can begin to exist without an infraction of this destined order. Birth is a crime and growth an aggravated robbery.”
અર્થાત્ આ વિશ્વની પ્રગતિની રચના નીચે મુજબ (એનેક્ટીમેન્ડરના મત મુજબ) છે.
કુદરત” નામનું એક મૂળભૂત તત્ત્વ છે તે જુદા જુદા તાત્વિક વિભાગોમાં વહેંચાયેલ છે, જેના કોઈપણ એક વિભાગનું બીજા વિભાગ ઉપરનું આક્રમણ અન્યાય અને અનૈનિક્તામાં પરિણમે છે અને તેથી તે અનૈતિક ઠરે છે. આવી અનૈતિક્તાનું આખરી પરિણામ મૃત્યુ કે વિનાશમાં આવે છે. આ એક એવી નિશ્ચિત વ્યવસ્થા છે કે જેનો ભંગ
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
