________________
૨૪
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય ૧. થેલીસ (Thalis - ઈ. પૂ. ૨૪ - ૫૪૦) :
ગ્રીક તત્ત્વજ્ઞાનના પિતામહ તરીકે ઓળખાતા આ ચિંતક એક નિષ્ણાત એન્જિનિયર હતા અને ગણિતશાસ્ત્ર તેમજ ખગોળશાસ્ત્રનું પણ સારું જ્ઞાન ધરાવતા હતા. આ સૃષ્ટિની રચનાનું હાર્દ હોય તેવું તત્ત્વ શું? તેના જવાબમાં તેઓની માન્યતા હતી કે આ વિશ્વમાં જે કાંઈ વસ્તુ દષ્ટિગોચર થાય છે તેની હસ્તીના મૂળમાં પાણી છે. આમ શા માટે તેઓ માનતા હતા તેનો ખુલાસો મળતો નથી કારણ કે તેમની આ જાતની માન્યતા હતી તેમ ત્યારબાદના ગ્રીક ફિલસૂફ એરસટોટલે લખેલ છે. તેઓ જણાવે છે કે થેલીસ એમ માનતા હતા કે આ પૃથ્વી પાણી ઉપર જ રહેલ છે. જોકે થેલીસે પાણીને આ પ્રકારનું મહત્ત્વ કેમ આપ્યું તેનો ખુલાસો કોઈ આધારવાળી હકીક્ત ઉપરથી નથી નીકળતો, પણ આધુનિક વિદ્વાનો કે જેઓ ગ્રીક ફિલસૂફો વિશે લખે છે તેઓનો ખુલાસો એવો છે કે આ પૃથ્વી ઉપર મોટા ભાગમાં પાણી છે એટલું જ નહિ પરંતુ પૃથ્વી ઉપરનું સમસ્ત જીવન પાણી ઉપર જ આધારિત છે.
જ્યાં પાણી નથી ત્યાં જીવન નથી અને જ્યાં જીવન નથી ત્યાં પૃથ્વી ઉપરના અસ્તિત્વની કોઈ કિંમત નથી. આથી કોઈ એમ કહે કે આ સૃષ્ટિનો આધારિત સિદ્ધાંત પાણી છે, તો તે વિધાન વૈજ્ઞાનિક દષ્ટિએ આધારરહીત નથી.
થેલીસનો પાણીનો સિદ્ધાંત આધુનિક વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિએ બરાબર નથી પરંતુ તાત્વિક દષ્ટિએ તેનું મહત્ત્વ એ છે કે આ સૃષ્ટિ કોઈ “ઈશ્વરે” બનાવી છે અને તેના ઉપરના વિવિધ પ્રકારના બનાવો તથા મનુષ્ય તેમજ બીજાં પ્રાણીઓનાં સુખ-દુઃખને માટે સૃષ્ટિનો કોઈ સર્જનહાર જવાબદાર છે તેવી માન્યતા ઉપર પશ્ચિમના પ્રદેશોમાં આ પ્રથમ પ્રહાર
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
