________________
૨૧
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય
ઈ. પૂ. ની સાતમી તથા છઠ્ઠી શતાબ્દીમાં ભારતમાં જે વૈચારિક ક્રાંતિ શરૂ થઈ ચૂકી હતી તેનો અહીં ઉલ્લેખ ઉચિત રહેશે. આર્યો ભારતમાં આવવા લાગ્યા તે વાતને આજથી ચારથી પાંચ હજાર વર્ષો પહેલાંની મૂકી શકાય. વિશ્વનો સૌથી પ્રાચીન ગ્રંથ ઋગૃવેદ ગણાય છે તે તો ભારતમાં આર્યોના આવવાનું શરૂ થયું તે પહેલાંનો છે. આર્યો ભારતમાં સ્થાયી થયા તે બાદ સેંકડો વર્ષો સુધી જે સમય ગયો તે વૈદિક કાળ ગણી શકાય. ત્યારબાદ વેદોના પ્રભાવથી યજ્ઞયાગ અને તેને લગતા વિધિ-વિધાનો, અને આ વિધિ-વિધાનો કરાવનાર બ્રાહ્મણોનું વર્ચસ્વ ભારતીય સમાજ ઉપર રહ્યું અને તે અંગેનું જે સાહિત્ય હતું તેના પ્રભુત્વને “બ્રાહ્મણ-યુગ” કહેવાય છે. સમય જતાં યજ્ઞ-યાગ અને વિધિવિધાનોથી, તેમજ તેમાં થતી હિંસા અને બીજા અનાચારોથી વ્યાકુળ થએલ ચિંતકોનો વર્ગ ઉત્પન્ન થયો અને માનવ જીવનના સુખ-દુઃખ તેમજ વિષમતાની ગહનતાના ચિંતકો આત્માભિમુખ થતા ગયા અને સુખી જીવનના રહસ્યની શોધ ભૌતિક ક્ષેત્રોમાંથી અને દૈવિ બળોની મદદમાંથી મેળવવાને બદલે આધિભૌતિક ક્ષેત્રમાંથી સ્વાનુભવથી મેળવવાની જિજ્ઞાસા વધતી ચાલી, જેને પરિણામે યજ્ઞ-યાગ અને વિધિવિધાનોની નિષ્ફળતા અને આત્મ-ચિંતનની સફળતા દર્શાવતા ઉપનિષદોના આ પ્રકારના ચિંતનનો પ્રભાવ ભારતીય સમાજ ઉપર ઘણી ઊંડી અસર જમાવી રહેલ હતો તેમ જણાય છે. આ સમયમાં ભારતમાં અનેક દિશાએ તત્ત્વચિંતન ચાલી રહેલ હતું. જીવનની સમસ્યાઓના ઉકેલ માટે અમુક ચિંતકો “કાળ”ને મહત્ત્વ આપતા,
જ્યારે અમુક ચિંતકો “નિયતિને મહત્ત્વ આપતા, ચિંતકોનો બીજો વર્ગ “આત્મા”ને મહત્ત્વ આપતો તો એક વર્ગ ઈશ્વર, આત્મા કે
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
