Greek Bharat Chintanatmak Aaikya

Author(s): T U Mehta
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay Mumbai

Page 8

ગુજરાતમાં ઉપલબ્ધ થયું નહીં પરંતુ અમેરિકા ખાતે મારા થતા અવાર નવારના પ્રવાસો દરમ્યાન ત્યાંના પુસ્તકાલયોમાંથી જે સાહિત્ય મેળવી શક્યો તે ઉપરથી આ ચિંતકોની ચિતન પ્રવૃત્તિનો લાભ મેળવી શક્યો તે જે ઉપરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે ઈ. પૂર્વેની છઠ્ઠી અને સાતમી શતાબ્દી દરમ્યાન ભારત સહિત વિશ્વના તમામ ચિંતકોનાં તારણો મહદ્અંશે સમાન જ હોવા છતાં એક અતિ અગત્યની બાબતમાં ભિન્નતા હતી તે એ મુજબ હતી કે જ્યારે આ પાશ્ચાત્ય ચિંતકો વિશ્વ રચનાના અન્વેષણમાં તેના ભૌતિક પદાર્થો તથા આવિર્ભાવો સુધી જ નજર દોડાવી શક્યા, ત્યારે ભારતના ચિંતકો તેના આધિભૌતિક કારણોની શોધમાં પડ્યા. આ પરિસ્થિતિનો એકજ અપવાદ નજરે ચડે છે જે પાયથાગોરસનો છે. તેણે આપણા ભૌતિક અસ્તિત્વ પરથી ઉપર ઊઠીને જીવનના આધિભૌતિક તત્ત્વોનો સ્વીકાર કર્યો તેટલું જ નહીં પરંતુ તે તત્ત્વોને ચાલુ વ્યવસાયમાં મૂકવાનો પ્રયત્ન પણ કર્યો.
યુસેબીઅસ (Eusebius) નામના લેખક એક એવા પ્રસંગનો ઉલ્લેખ કરે છે કે સોક્રેટીસ સાથે ચર્ચા કરવા અમુક ભારતીય વિદ્વાનો એથેન્સ ગએલા ત્યારે તેઓએ સોક્રેટીસને તેમની ફીલસુફીનો હેતુ શું છે તે સમજાવવા કહેલ. જવાબમાં સોક્રેટીસે જ્યારે એમ કહ્યું કે તેમનો હેતુ “માનવ વ્યવહારના સંશોધનનો” હતો, ત્યારે એક ભારતીય વિદ્વાન હસી પડ્યા અને પૂછ્યું કે “આધિભૌતિક શક્તિને જાણ્યા સિવાય મનુષ્યના વ્યવહારને કેવી રીતે જાણી શકાય? વૈશ્વિક તંત્રને સમજવા માટે પૂર્વ અને પશ્ચિમના વિદ્વાનો વચ્ચે જે વિચાર-ભિન્નતા હતી તે આ સંવાદમાં સ્પષ્ટ રીતે ઊડી આવે છે.
ઉપરોક્ત ભિન્નતા બાદ કરતાં આ ગ્રીક ચિંતકોમાં ભારતીય ચિંતન સાથે જે સામ્યતા હતી તેનું મુખ્ય કારણ તો એ હતું કે તેઓ તત્કાલિન