________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧, જીવનરેખા
દેવના પ્રિય પ્રિયદર્શી રાજા' અશોકના અભિલેખ વંચાયા ને પ્રકાશિત થયા, ત્યારથી એ મહાન રાજવીની ઉદાત્ત ધર્મભાવનાએ સહુને પ્રભાવિત કર્યા છે. અશોકે કરાવેલી યાદગાર વાસ્તુકૃતિઓએ, ખાસ કરીને એના શિલારૂંભા તથા એની કલાત્મક શિરાવટીઓએ, વાસ્તુકલા તથા શિલ્પકલાના પ્રોત્સાહક તરીકે તેને નામના અપાવી છે. બૌદ્ધ સાહિત્યમાં તેની બૌદ્ધ ધર્મના પ્રોત્સાહક તરીકે કીર્તિગાથા ગાયેલી હતી જ, પરંતુ એના અભિલેખોના પ્રકાશન અને શિલાસ્તંભ વગેરેના અભિજ્ઞાન પછી એ ધર્મ તથા કલાના પ્રોત્સાહક તરીકે ખ્યાતિ પામ્યો. વળી એના અભિલેખમાં વ્યકત થયેલી ઉદાત્ત ધર્મભાવના તેમ જ એ ભાવનાના વ્યાપક પ્રસાર માટેની એની તમન્ના પરથી એને ભારતના જ નહિ, જગતના ઈતિહાસમાં એક મહાન રાજવી તરીકે ગવું સ્થાન પ્રાપ્ત થયું છે.
અશોકના હૃદયમાં જે તીવ્ર ધર્મભાવના જાગ્રત થઈ તેને પોતે યથાશકિત અમલમાં મૂકવા માંડી એટલું જ નહિ પોતાના સમસ્ત રાજ્યના પ્રજાજનોમાં તે ધર્મનું આચરણ પ્રસરે તે માટે તેણે ધર્મ-અનુશાસન(ધર્મ-ઉપદેશ)ના લેખ લખાવ્યા મેં સર્વત્ર એની જાહેર ઉઘોષણા કરાવી. ધર્મોપદેશ તથા ધર્માચરણની ઓ ભાવના પિતાના વંશજોમાં તથા પ્રજાજનોમાં ચિરકાલ ટકે તે હેતુથી તેણે એ ધર્મ-લેખ શિલા પર કોતરાવ્યા. શરૂઆતમાં અશોકે આ લેખ પર્વતો (શૈલો અર્થાત્ મોટી શિલાઓ) પર કોતરાવ્યા. પરંતુ આગળ જતાં શિલાના ગોળ ઉોંગ સ્તંભ ઘડાવી એના પર કોતરાવ્યાને એ સ્તંભને ધર્મપ્રતીકો ધરાવતી કલાત્મક શિરાવટીઓ વડે વિભૂષિત કર્યા. શિલા પર કોતરાયેલા આ અભિલેખો અશોકની ઇચ્છા અનુસાર ચિરકાલ કયા છે ને એથી એ લેખેએ એમાં વ્યકત થયેલાં એનાં ઉદાત્ત વિજ્ઞાપને તથા અનુશાસનને અમર નામના અપાવી છે.
પરંતુ આ અભિલેખ મુખ્યત: એની ધર્મભાવના, ધર્માચરણ અને ધર્મોપદેશને લગતા હોઈ, એમાં વ્યકિત તરીકે તથા રાજા તરીકે અશોકનું ચરિત નિરૂપે તેવી બાબતોને જવલ્લે જ સમાવેશ થાય છે. અશોકના અંગત ઇતિહાસ વિશે પાલિ, સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, ચીની વગેરે સાહિત્યમાં કેટલીક હકીકત મળી આવે છે, પરંતુ એ લખાણ અનેક શતકો પછી અનુકૃતિઓ રૂપે લખાયેલાં છે ને એમાંની ઘણી બાબતો તે અ૦ ૧
For Private And Personal Use Only
