________________ ધણી કહે છે, “બેસ છાની બે...સ. કાંઈ થાય નહિ. નહિતર ખતમ થયા સમજ.' બાઈએ જોયું કે કાયરથી કાંઈ નહિ બને. પોતે ઊઠીને નીકળી ઘરની બહાર, ધમધમી ઊઠી છે. હવે આ રહે એમ નથી એ જોઈને ધણી પણ એની પૂંઠે લાગી ચાલ્યો સાથે. નવાબના મહેલ આગળ આવી બાઈએ મોટેથી પોક તાણી. દરવાનો દોડતા આવી કહે છે બેન, અહીં રુઓ નહિ, નવાબ સાહેબને ઊંઘમાં ખલેલ પડશે !" પણ અહીં તો સાંભળે છે જ કોણ? ખલેલ પાડવા-ધા નાખવા. તો આવી. એણે તો ભારે કરુણ સ્વરે છાતી ફાટ રુદન ચલાવ્યું રાખ્યું. ઉય ઉય... ડચકાં લેતી જાય ને પોકતાણતી જાય. આંખમાંથી શ્રાવણભાદરવો વહી રહ્યો છે. શાંત રાત્રિ, ને રાત્રિનો આ કરૂણ કલ્પાંત, એના હૈયું કંપાવનારા આર્તનાદ વાતાવરણમાં રેલાઈ રહ્યા. દુ:ખી પ્રત્યે દ્વેષ કે સહાનુભૂતિ ? ઢોંગ નથી આ, જાતની અને બીજાઓની પીડિત દશા ઉપરના ભારે દુઃખના સાચા કલ્પાંત છે. એ દુઃખીનાં દુઃખ જોઈને કયા આર્યનું દિલ ન પીગળે? સામાન્ય કુળમાં જન્મેલામાં ય જો આ દયા દેખાય તો તે જોઈને ઊંચા કુળવાળાએ તો ધડો લેવો જોઈએ. કદાચ કૃપણતા હોય ને બીજાનું દુઃખ ટાળવાનો ઉપાય ન પણ કર્યો, તો ય દિલ દયાભીનું તો બનવું જ જોઈએ ને? બીજાનાં દુઃખ પ્રત્યે સહાનુભૂતિવાળું તો થવું જ જોઈએ ને? પૂછો દયને, દુઃખી સહાય માગવા આવે, ને તમારે ખરચવા-ઘસાવવાનું પાલવતું નથી અને પેલો કરગરતો ખેંચા કરી રહ્યો છે, એ વખતે એની પ્રત્યે સહાનુભૂતિ રહે છે કે ચીડ ચડે છે? અરે, તમારે ત્યાં નથી આવ્યો પણ તમે સાંભળ્યું કે દુઃખી માણસ તમારા કોઈ ખમતા સગાવહાલાને વળગ્યો છે, તો તે ય સાંભળીને વિષય ચિંતામાં - દુરાચારી ફોજદારનો પ્રસંગ
