________________ તમે અત્યાર સુધી રાજ્ય સંભાળ્યું–સાચવ્યું એ તમારો ઉપકાર. હવે હું મોટો થઈ ગયો છું, રાજ્યભાર સંભાળી શકીશ. તમે મને રાજ્યભાર મારા માથે મૂકી નિવૃત્તિ લઈ લો.” કાકો એમ શાનો માને ? લડવા આવ્યો, પણ હાર્યો; એ ત્યાં જ યુદ્ધભૂમિ પર સંસારના કર્મની વિટંબણા દેખી. વૈરાગ્ય પામીને મનથી. ચારિત્ર લઈ કાર્યોત્સર્ગ ધ્યાને ઊભા રહી જાય છે. શ્રીપાળ સમજ્યા કે, “કાકાને અપમાન લાગ્યું, તેથી રીસમાં આમ ઊભા છે.' બસ, જો કે કાકા ભયંકર દુશ્મન છે, છતાં એમને અપમાનથી દુઃખિત જોઈ શ્રીપાળનું દિલ દયાથી દ્રવિત થઈ ગયું ! તે કહે છે - કાકા ! ક્ષમા કરો મારો અપરાધ. જાઓ ચોર-સાપ-શત્રુપરમાધામી પર દયા કરી સુખેથી રાજ્ય ભોગવો. મારે તમારું રાજ્ય નથી જોઈતું. પૃથ્વી ઘણી મોટી છે, હું બીજે રાજ્ય સ્થાપી લઈશ !' દુ:ખિત જીવો પર દિલમાં અત્યંત દયા આવે, તો આપણને ભાવમલ બહુ ક્ષીણ થવાનો સિક્કો લાગી જાય. અત્યંત દયા એટલે “સાનુક્રોશત્વ' અર્થાત દયાર્દ્રતા. એમાં (1) દયા કરીને કોઈ સ્વાર્થ સાધી લેવાની લેશ પણ ઇચ્છા ન હોય, પણ સામાનું દુઃખ જોઈને સહજ ભાવે દિલ દયાથી પીગળી જાય. એમ (2) દયાના ભાવની અખંડ ધારા-પરંપરા ચાલે; પરંતુ એમ નહિ કે હમણાં તો દિલમાં દયા ઊભરાઈ, પરંતુ પછી સામો કાંઈ અજુગતું બોલ્યો-ચાલ્યો. એટલે એના પર દયા મટીને કઠોરતા આવે યા દ્વેષ થાય. ના, દયાની ધારા ચાલી તે ચાલી, અખંડ ચાલે, પણ તૂટી ન જાય. આ ત્યારે જ બને કે દયા અંતરમાં ગુણરૂપે પ્રગટ થઈ હોય કે અત્યંત દયા એટલે બસ દયા જ, દ્વેષ કે કઠોરતા નહિ. નરકના જીવો પોતાના પાપે પીડાઈ રહ્યા છે, છતાં એના પર પણ દયા ઊભરાય કે, “બિચારા કેવી ઘોર યાતનાઓ વેઠે છે !" એમ એને મારનારા પરમાધામી પર પણ દ્વેષ નહિ, કિન્તુ દયા આવે કે, “બિચારા કેવા અનોખો વાર્તાસંગ્રહ 76
