________________
ક્રિયાની બળવત્તા અંગે જ્ઞાનનય સાથે ચર્ચા - ગાથા-૨૧-૨૨
૧૮૯
પ્રાથમિક ભૂમિકામાં, “મારો આત્મા કર્મથી મલિન છે, વિષય કષાયાદિથી વ્યાપ્ત છે, પ્રમાદાદિ દોષોથી દુષિત છે” એવું જ્ઞાન શાસ્ત્ર કે ગુરુભગવંત પાસેથી મેળવ્યા પછી પણ કર્મોનો નાશ કરવા, વિષયોની આસક્તિ અને કષાયોની પરાધીનતાથી મુક્ત થવા જ્ઞાનીને પણ તપ, ત્યાગ, ભાવના, અભિગ્રહો-નિયમોનું પાલન વગેરે ક્રિયાઓ કરવી આવશ્યક છે.
પ્રાતિજજ્ઞાન જેવું વિશિષ્ટ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયા પછી પણ કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા અપૂર્વકરણની ક્રિયા જરૂરી છે અને તે પછી પણ સંપૂર્ણ કર્મનો નાશ કરવા માટે યોગનિરોધની ક્રિયા જરૂરી છે, તેથી નક્કી છે કે, મોક્ષ મેળવવા માત્ર અજ્ઞાનનો નાશ કરવાથી સરતું નથી, તે માટે ક્રિયા પણ જરૂરી છે.
આવી સ્પષ્ટતા કરી ક્રિયાનયને જણાવવું છે કે, જ્ઞાનને ક્રિયાના એક અંગસ્વરૂપે જરૂર મહત્ત્વ આપી શકાય; પરંતુ સર્વ કર્મનો નાશ કરવા માટે તો ક્રિયા જ મહત્ત્વની છે; જ્ઞાન નહીં. ૨૦I. અવતરણિકા :
આસૂરઋષિનું કથન રજૂ કરે છેશ્લોક :
तण्डुलस्य यथा वर्म, यथा ताम्रस्य कालिका । नश्यति क्रिययाँ पुत्रं, पुरुषस्य तथा मलम् ॥२१॥ जीवस्य तण्डुलस्येवं, मलं सहजमष्यलम् । नश्यत्येव न सन्देहस्तस्मादुंधमवान् भवे ॥२२ ॥
નોંધ : વર્ષ ના સ્થાને વર્ષ - એવો પાઠાંતર પણ મળે છે. શબ્દાર્થ :
9. પુત્ર - હે પુત્ર ! ૨. યથા - જે પ્રમાણે રૂ/૪. તડુક્ષ્મ વર્ષ - ડાંગરના ફોતરા (ક્રિયા નતિ) - (ક્રિયાથી નાશ પામે છે અને) ૬/૬/૭. યથા તાગ્રંથ હક્કિા - જે પ્રમાણે તાંબાની કાળાશ ૮/૨. જિયયા નતિ - ક્રિયાથી નાશ પામે છે 9999/98. તથા પુરુષ0 મસ્ત્રમ્ - તે પ્રમાણે આત્માનો મલ (પિ ક્રિયા નથતિ) - (પણ ક્રિયાથી જ નાશ પામે છે) જિજ્ઞાસા : જીવનો મલ તો સહજ છે, અનાદિકાળથી છે, તે વળી કેવી રીતે નાશ પામે ?
૧૨. તડુત્રચ્ચેવ નીવર્ય - ડાંગરની જેમ જીવનો ૩/૪. સદ્દનમ્ પ મર્હ - સહજ = સ્વભાવભૂત બનેલો પણ મલ ૬/૬. (૩ ) નશ્યત્વેવ - (ઉદ્યમથી) અત્યંત નાશ પામે જ છે. ૭/૮, ન સર્વે: - (તેમાં) સન્દહ નથી ૯/૧૦/૧૧. તસ્માન્ ૩મવાનું પર્વ - તેથી ઉદ્યમવાળો થા. શ્લોકાર્થ | ભાવાર્થ :
હે પુત્ર! ક્રિયાથી જેમ ડાંગરના ફોતરા કે તાંબાની કાળાશ નાશ પામે છે, તેમ ક્રિયાથી જીવનો મળ પણ નાશ પામે છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
