Book Title: Swadhyay 1998 Vol 35 Ank 01 02
Author(s): Rajendra I Nanavati
Publisher: Prachyavidya Mandir Maharaja Sayajirao Vishvavidyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/536137/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org svAdhyAya svAdhyAya ane saMzodhananuM traimAsika pustaka 35 : aMka 1-2 vasaMtapaMcamI ane akSayatRtIyA vi. saM. 2054 - ORIENTAL INSTITUTE Tuck Road, Opp Sayangun Towe BARODA-30 002. durgAsaptazatIno eka prasaMga [prAcyavidyAmandiranI sacitra hastaprata, kra. 1236] saMpAdaka rAjendra AI. nANAvaTI SAYA JIRAO UNIVERSITY Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir EXCHANGE COPY For Private and Personal Use Only Acc. No. 1236 #va30 50 satyaM zivaM sundaram prAcyavidhAmandira, mahArAjA sayAjIrAva vizvavidhAlaya, vaDodarA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svAdhyAya (vasaMtapaMcamI ane akSayatRtIyA aMka) vi. saM. 2054 pustaka 35 : aMka 1-2 phebruArI - me 1998 ana krama 1. 1-8 9-17 19-25 vedakAlIna zUdra - kAntilAla rA. dave pANinIya tatramAM AgamavidhAna - vasantakumAra ma. bhaTTa nATayazAstranuM viziSTa pradAna : bubudaka chanda - manasukha ke. moliyA lakSaNA : AnaMdavardhanano mata, mahimabhaTTanuM khaMDana - aruNA ke. paTela hemacaMdrAcAryano vAcyavyaya svarUpabheda vicAra - e. ema. prajApati kavi amaru ane anukaraNa - yoginI paMDyA mahAdevI durgAno AvirbhAva - eka AdhyAtmika arthaghaTana - mAdhavI e. paMDyA 27-33 3pa-40 41-52 53-61 tApImAhAbhya - eka paricaya - mukuMda lAlajI vADekara 63-66 gujarAtamAM jainadharmano prasAra : eka vihaMgAvalokana - Ara. TI. sAvaliyA 67-72 rAdhAvallabha tripAThI : Adhunika saMskRta kavitAnuM vidagdhatA, pratibadhdhatA ne saMvedanazIlatA sAthenuM "saMdhAna - ajIta ThAkora 11. "GifLanayanadaP : eka daSTikSepa - Ara. pI. mahetA 73-77 79-82 83-94 12. zrI prItamalAla nRsiMhalAla kacchIviracita trIvaryazataka - manovaijJAnika adhyayana - sI. vI. ThakarAla 13. raghudevakRta "muktivAda' - zvetA prajApati 14. graMthAvalokana 95-108 109-1 25 For Private and Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedakAlIna zUdra kAntilAla rA. dave 'zuvzvanuM sarve amRtasya putra:' evA siMhanAdathI samasta mAnavajAta sAthe sImAtIta, kAlAtIta ane dharmAtIta tAdAmya sAdhatI bhavya bhAratIya saMskRti enI aneka viziSTatAo mATe vizvaprasiddha che. cAturvaNya-vyavasthA bhAratIya saMskRtinI AvI ja eka mahattvapUrNa viziSTatA che, je cheka RgledakALathI adyApiparyanta koIne koI svarUpe vidyamAna rahelI jovA maLe che. vedakALamAM cAturvaryanuM astitva : alabatta AnI sAme, vedanA samayamAM brAhmaNa, kSatriya, vaizya ane zUdra evA cAra vibhAga nahotA, evo praoN. rotha, DaoN. mura, mi. datta vagere vidvAnono mata che. paNa praoN. karna ane DaoN. hoMga A mata sAthe saMmata thatA nathI. DaoN. hoganA mate vedakALamAM AvA cAturvaNyanA vibhAga cokkasa paDI gayA hatA. e vibhAga pAchalA samayanA jevA sakhata na hatA, e vAta kharI, paNa e vibhAga hatA ja nahIM ema kahevuM bhUlabhareluM che. praoN. karna DaoN. hoMga sAthe saMmata thatA vizeSamAM evuM jaNAve che ke "puruSasUkta' moDuM racAyeluM e vAta kabUla rAkhIe to paNa, cAturvarya vize jemAM kathana karavAmAM AvyuM che, te maMtra uparathI jaNAya che ke cAra varNo kaMI navA astitvamAM AvyA nahotA, paNa varNo eTalA junA thaI gayA hatA ke tenI utpatti kevI rIte thaI tenuM koIne smaraNa rahyuM nahotuM. "puruSasUkta'nA A eka maMtra sivAya saMhitAmAM bIje koI ThekANe cAturvarya vize kathana karavAmAM nathI AvyuM, e vAta svIkArIne paNa baMne kahe che ke, yajJane mATenAM sUktonI je "saMhitAo" taiyAra karavAmAM AvI. temAM cAturvarya vize vAraMvAra kathana karavAno prasaMga ja kayAMthI Ave ?' Rgvada sahitanA cAra vedo, brAhmaNo ane AraNyaka-upaniSadonA banelA vaidika sAhityamAM cAtuvarya vize maLatA ullekhonA AdhAre ema kahI zakAya tema che ke, ke vedanA samayamAM cAturvaNyanA vibhAga cokkasa paDI cUkayA hatA. praoN. maeNkaDaoNnala jaNAve che tema, cAturvaryanI cokkasa vyavasthA brAhmaNagraMthonA samayamAM thaI jenA upara hAlanI vAtonuM atyaMta gUMcavaNabhareluM jALIkAma karavAmAM AvyuM te khokhuM e samayamAM ja taiyAra thayuM hatuM.' | RgvadanA puruSasUkta (1090/12)mAM brAhmaNa, kSatriya, vaizya ane zudra e cAre varNono sarvaprathama ullekha thayo che, jyAM vaidika RSie samAjane puruSanuM rUpaka ApIne brAhmaNa, kSatriya, vaizya ane zUdrone kramazaH enA mukha, bAha, uru ane caraNamAMthI utpanna thatA darzAvyA che. Ama ahIM zudrano ullekha "caturtha varNa'nA rUpamAM thayo che. "svAdhyAya', pR. 35, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, phebruArI-me 1998, pR. 1-8, anu. saMskRta vibhAga, sa.pa. yuni., vallabha vidyAnagara. maeNkaDonala e.. saMskRta sAhityano ItihAsa, gujarAtI anuvAdaka, prA. mo: pA. dave, popyulara prakAzana, sUrata, 1968, dvitIya AvRttimAM dvitIya prakaraNanA aMte anuvAdakanI vistRta TippaNa, pR. 43-45. ejana, pR. 37. For Private and Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zUdro : Arya ke Aryetara ? : [ RgvedamAM Artha ane Aryatara dAsadasyu vaccenA avirata cAlelA saMgharSanA AdhAre keTalAka pAzcAtya vidvAnoe evo mata pracalita karyo, ke bahArathI AvelA Aryoe bhAratanA mULa nivAsI dAsa-dasyone jItIne potAnA gulAma banAvI dIdhA, jeo kALAntare sUtra' tarIke oLakhAyA. raoNMgha,' ghUra' vagere pAzcAtya ane ena. ke. datta, dharyuM, kAryo ane e. sI. dAsa jevA bhAratIya vidvAnono Avo mata che. hakIkatamAM Aryo dAsa-dasyaonA saMparkamAM AvyA te pUrve ja samRddha AryonI sevA karanAro eka Arya-sevaka-varga hato ja. vaidika InDekasa'nA saMpAdako kIya ane maeNkaDonala, DaoN. rAmajI upAdhyAya prakRti aneka vidvAnonuM AvuM maMtavya che. DaoN. rAmajI upAdhyAya jaNAve che ke sarva vijita dAsa-dasyu 'zUdra' banI gayA, evI keTalAka vidvAnonI dhAraNA mAMta che. vAstavamAM keTalAka dAsa bhale AryamAM pratiSThita zUdra varNamAM bhaLI gayA hoya, paNa ema vicAravuM ke dAsa varganA loko brAhmaNa, RSi, rAjA, rAjanya, kSatriya ane vaizya Adi vargomAM sammilita nathI thayA, e bhayaMkara bhUla che. dAso Arya banI javAno prAmANika svIkAra bhAMDArakare paNa karyo che. 3. A saMdarbhamAM DaoN. AMbeDakarano mata paNa vicArIya che. temanA matAnusAra zUdro AryonI sUryavaMzIya zAkhAnA kSatriyI hatA. prAcInakALathI AryomAM kevaLa traNa ja varSa hatA. brAhmaNa, kSatriya ane vaizya. paraMtu A sUryavaMzI kSatriyoe, temanI ane brAhmaNo vacce cAlatA saMgharSamAM brAhmaNo 52 khUba atyAcAro karyA. A atyAcAro ane apamAnothI taMga AvIne dveSabhAvanA kAraNe brAhmaNoe upanayana saMskAranA amogha zastrathI emane gita karI dIdhA. upanayana na thatAM teo vaizyo nIce cotho varNa zuddha' banI thayA. 6 4. 5. A eka mautika ane navIna ddaSTikoNa avazya che, paraMtu moTA bhAganA vidvAnoe kAM to enI upekSA karI che yA to asvIkAra. kharekhara to uhApohapUrvaka A matanI carcA karavI joItI hatI. SS. 9. www.kobatirth.org .. 9. 10. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11. 12. kAntilAla rA. dave Dutta N.K., Origin and Growth of Caste in India; Calcutta, 1931, First edition, p. 151-152. Muir, O.S.T., Vol. ll, London, 1871, First edition, p. 368. juo, pAdaTIpa naM 3, pR. 61. Caste and Class in India, Bombay, 1957, First edition, p. 152. History of Dharmashastra, Vol. II, Part, 1, B.O.R. Institute, Poona, 1941, First edition, p. 53. Rigvedic India, Calcutta, 1920, First edition, p. 133. rAya rAmakumAra kRta hindI anuvAda, bhAga 2, vArANasI, 1962, prathama saMskaraNa, pR. 265. prAcIna bhAratIya sAhityakI sAMskRtika bhUmikA, deva bhAratI lokabhAratI prakAzana, ilAhAbAda, 1966, prathama saMskaraNa, pR. 36. For Private and Personal Use Only Some Aspects of Ancient Indian Culture, Banaras, 1929, First Edition, p. 6. dU vera zUdrAkSa' ? hindI anuvA: mUrti sa, taparata pAizarsa, jhamInAvAda, bhAvana3, 266, tRtIya saMmbaraLa, pR. rU. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedakAlIna zUdra zuddhatva : janmathI ke guNakarmathI ? vaidika sAhityanA anuzIlanathI e spaSTa thAya che ke vaidika kALamAM 'varNano janma sAthe koI saMbaMdha na hato. "varNa' zabda "vRtra vRje dhAtunA varaNArthaka artha anusAra samajAvatAM DaoN. nirUpaNa vidyAlaMkAra3 jaNAve che ke, vedakALamAM koIpaNa vyakti potAnA guNa, karma ane svabhAva anusAra vyavasAyanuM varaNa karI zakatI hatI. R. (9/112/3)mAM jaNAvyA mujaba eka ja parivAranA cAra sabhyo paikI koI brAhmaNa, koI kSatriya koI vaizya ane koI zUdra hoya e saMbhavita hatuM. zatapatha bA.mAM zvAparNa sAyakAyana nAmanA brAhmaNa purohitanI ukti che ke tenI saMtati guNAnusAra rAjA sAlvanI purohita yA kSatriya yA vaizya yA zudra kAMIpaNa thaI zake che.14 zatapatha brA. (3/4/2/17)mAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke yajJa karAvanAra koIpaNa varNano kema na hoya, te brAhmaNa banI jAya che. chAM. upa. (5/107) jaNAve che ke sArA AcaraNa ane guNothI brAhmaNayoni maLe che ane hIna AcaraNathI cAMDAla, sUara ke zvAnanI pazuyoni maLe che. tra8. (9112/3) parathI evuM jaNAya che ke lokone vyavasAya pasaMdagInI pUrI svataMtratA hatI. vaLI vyavasAyanA kAraNe koIne UMca ke nIca paNa mAnavAmAM AvatA na hatA. Ama karavAnuM zakaya paNa na hatuM, kAraNake eka ja parivAramAM pitA vaidya (brAhmaNa), mAtA loTa daLanArI ane putra suthAra (zUdra) hoI zakatAM hatAM. abuMda nAmanA Aryetara nAgavaMzIya vyaktie devatAone yajJavidhAnanuM zikSaNa ApIne ane R. 1094 sUktanI racanA karI brAhmaNatva ane pitva meLavyuM hatuM, ema aita. bA. (6(11) noMdhe che. zata. brA. (9/6/2/1), (11/6/2(10) kau. upa. (41) tathA 2. (1098/5) vageremAM paNa guNakarmAnusAra varNa parivartananAM aneka udAharaNo prApta thAya che. gItAkAre "cAturvarya mayA sRSTa guNakarma vibhAgazaH" ane manue "ko pratA rAkhargneti kaITY (manu. 10/65) kahIne Aja bAbata darzAvI che. Ama vaidika kALamAM zudrane unnatinA mArge AgaLa dhapavAmAM koI aMtarAyo na hatA. sAmAjika sthiti : 'padubhyAM zudro ajAya' e vAkayano artha keTalAka vidvAnoe evo karyo che ke jema zarIramAM paga sauthI nIca aMga che tema jaDabuddhivAdi guNothI yukta zUdra paNa samAjanuM nIca aMga che. A artha barAbara nathI, ema jaNAvI DaoN. nirupaNa vidyAlaMkArapa jaNAve che ke zUdrane A maMtramAM AlaMkArika rIte atyaMta UMcI padavI ApavAmAM AvI che. je rIte AkhuM zarIra caraNone Azrita rahe che, te rIte A samagra samAja zUdronA AdhAre rahe che. puruSasUktanuM A AlaMkArika varNana atharvavedanA "kuMbhasUkta' (107) ane 'ucchiSTa sUkta' (11/7) tathA yApu (3)/pa)nA adhyayanathI saraLatAthI samajI zakAya tema che. A ja vicArano paDagho pADatAM DaoN. gautama paTela jaNAve che ke, zUdranuM sarjana pagamAMthI mATe vaidika samAjamAM enuM sthAna nIcuM hatuM, evuM 13. bhAratIya dharmazAstrane jUnI riti, samira, meraTha, 2672, prathaN #. rUdda. 14. jAo, pAdaTIpa naM 9, pR. 263, juo, pAdaTIpa naM. 13, pR. 32. vaidika sAhitya ane saMskRti, yuni. graMthanirmANa baoNrDa, guja. rAjya, amadAvAda-6, 1990, dvitIya saMzodhita AvRtti, pR. 340. For Private and Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arthaghaTana anya udAharaNo pAMgaLuM banAve che. ItarA, ke jenuM nAma ja sUcave che ke te koI zudra varNanI strI haze, tenA putrane aitareya brAhmaNano daSTA svIkAryo che. zUdrane paNa maMtradarzana ! A vedanA samAjanuM audArya che. jJAtiprathAnAM AjanAM dUSaNo ke vADAo tyAM na hatA. yajurveda ke atharvavedanA nirdezo darzAve che ke zUdra samAjamAM nIca ke aspRzya nahoto. manAto. prArthanAmAM tenA nAmanA nirdezo brAhmaNa ke triyonI sAthe thayA che, thA, 1849, artha. 1912 10, upaniSadomAM paNa kSatriya, vidyAno jJAtA hoya ke zUdra teno adhikArI hoya tevuM darzAvatAM daSTAMto avazya upalabdha thAya che. jJAnadAna ke zikSaNa e kevaLa mANasamAjano IjAro ane sevA e zUdranI pharaja e vicAra pAchaLathI Avyo che, ema suspaSTa che, ane vidvAnonI mAnyatAnI mahora paNa ene maLelI che. kAntilAla rA. dave paravartI yugamAM zUdro prati je ghRNAno bhAva jovA maLe che, te vicAraNIya samasyA che. paNa prAraMbhika yugamAM kamase kama upaniSad sudhInA vaidika yuga sudhI zUdro pratye sadbhAva rahyo che, nahIMtara kevI rIte A ghoSaNA karavAmAM AvI haze ke, devatAomAM pUSA zUdra banyA'. pUpA jevA devatAnuM 'zUdra' varNamAM rahevAnuM ja siddha kare che ke, tatkAlIna samAja zUdrono Adara karato hato. sRSTinuM poSaNa karavAnuM kAma pUpAnuM che. AthI spaSTa che ke upaniSatkALa sudhI zUdrone samAjanA popaka-varga tarIkenI pratiSThA prApta thaI hatI.17 17. juo, pAdaTIpa naM, 10, pR. 35 18. 19. vaidakAlIna rASTranA sucAru zAsana mATe cAre vargonI yogyatA ane kSamatA anusAra kAryonuM vibhAjana karatAM yajurvedamAM 'tapase zUdram' (30/5) arthAt zramakAryamAM zUdrane niyukta karavAno Adeza ApavAmAM Avyo che. kaThora zramakArya sAthe saMbadhdha hovAnA kAraNe keTalAka, zUdrone halakA gaNe che. A saMdarbhamAM paM. vIrasena sAmazramI lakhe che ke, zuddha' zabda hIna arthano dyotaka nathI, apitu vaidanI dRSTie to zrama ane tapanuM pratIka che. tapathI to pratyeka vastu pavitra thAya che AthI 'sUtra' zabdanA 'hInatAsUcaka' laukikArthanuM vaidamAM grahaNa karavuM na joIe. veda bhagavAne to "tapase zUdram tapa mATe zUdranuM varaNa karavAnuM kahyuM che, ataH zUdra varNanuM pAvanatva siddha che. zramajIvI-zUdra-tapasvI varga samAjano ane udyogadhaMdhAono AdhArastaMbha che, e bhUlavuM na joIe. saMkSimAM, Arya-zukanuM vibhAjana vedamAM hovA chatAM, sAmAjika daSTie zavanuM sthAna AryanI samakakSa ane mAnanIya hatuM. A ja kAraNe chA. . (316)mAM jainano ullekha maLe che te mahIdAsa aitareya zuddha strIno putra hovA chatAM zAkhApravartaka RSi thayo hato, eTaluM ja nahi. jIvanmukta dazAmAM brahmavidyAnI pratiSThA meLavI zakayo hato. jvAlA nAmanI zuddha dAsInA putra satyakAma jAbAlane tenI mAtA ane tenA potAnA satyavacananA kAraNe brAhmaNa gaNI hAriMdumata gautama nAmanA brahmarSie upanayana saMskArapUrvaka brahmavidyA ApI hatI. chAM. upa. (449)mAM ullekhita A jAbAla, jAbAla zAkhAnAM pravartaka AcArya banI mahanIya pratiSThA pAmyo hato. zUputra vatse agnipraveza vaDe potAnA zuddha jAtisaMskAranI khAtrI karAvI ApI potAnuM dvijatva siddha karyuM hatuM." haiM. bhA. (65)mAM ullekhita kavaSa zailUSa . (10/30/34)nA maMtradraSTA tarIke svIkAra pAmyo hato. zUdra uzija kakSIvAna paNa R. (1.116)no maMtradaSTA hato. chAM.upa. (42/3) anusAra saMyuvA aizrva nAmanA daridra vidvAna brAhmaNe, For Private and Personal Use Only vaidika sampadA, govindarAma hAsAnanda, dilhI, 1947 prathama saMskaraNa, pR. 255. mahetA na. de. upaniSad-vicAraNA, gujarAta varnA. sosAyaTI, amadAvAda, 1932, prathama saMskaraNa, pR. 195. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vedakAlIna zuddha zuddha jAnati patrAyaNane kanyAdAnanA badalAmAM brahmavidyA ApI hatI. A jAnazciMta zUdra hato ane rAjA hato. dharmazAstronA mahAna vidvAna DaoN. nirUpaNa vidyAlaMkAra RgvedanA sAtamA maMDaLanA mahAna RSi viSTha ane temanA maMtradaSTA vaMzajo zakti gaurivIti ane parAzarano 'zUdra RSi' tarIke ullekha kare che. brahmavidyA prAma karanArA, maMtronuM darzana karanArA, vedazAkhAonA pravartaka banelA, ane rAjapadanI sAthe sAthe brahmajJAna prApta karanArA A vividha zUdra mahAtmAo vedakAlIna samAjanA udAra dRSTikoNanA paripAka rUpe ja saMbhavI zakayA hatA, e bAbata vaidakALamAM zUdronA gauravapUrNa sAmAjika sthAna-mAnanI ghAtaka che. dhArmika sthiti : www.kobatirth.org vaidika saMskRtimAM 'zUdra'ene ja kahevAmAM Avato hato, je prayatna karavA chatAM paNa bhaNIgaNI na zake ane murkhano murkha rahe. vaidika adhyayananA 'pAsaporTa'nA rUpe karavAmAM AvatA upanayana saMskArano paNa dhUma adhikArI rahyo che, evuM meksamUlare paNa pratipAdita karyuM che, yArveda vAjasaneyI saMhitAmAM A maMtra che : yathemAM vAcaM kalyANI mA vadAni janebhyaH / brahmarAgayAmyAM zUdrIya vAryAMya 2 svAya vArAya cai / / (yajA. 26/2). 23. arthAit prabhu kahe che ke, te mArA bhakto ! tame evo mArga pakaDo jenAthI mArI A pavitra kalyANI vedavANI manuSya mAtra sudhI pahoMce. brAhmaNa, kSatriya, vaizya, tamArA potAnAM ane pArakAM sudhI pahoMce. (yA. 26 20. Ama ApaNe ahIM joIe chIe ke, vedonA adhyayanano adhikAra viziSTa rUpe kone ApavAmAM Avyo che. AnA parathI rAdhAkumuda mukarajIe evo niSkarSa tAravyo che ke, vedonuM adhyayana karavAno badhA varganA vyaktione samAna adhikAra hato paraMtu rAmazaraNa zarmAnuM mAnavuM che ke 'kalyANI vA'no artha 'vedavANI' nathI. gune vaidAdhyayanano anadhikAra mAnanArAone svAmI dayAnaMda sarasvatI" pUche che ke, zuM 5ramezvara zUdronuM bhaluM karavA Icchato nathI ? zuM Izvara pakSapAtI che ke je vedonA adhyayana-zravaNanA adhikArano zUdro mATe niSedha ane vinne mATe vidhAna kare ? jema paramezvare pRthvI, jala, agni, caMdra, sUrya ane annAdi padArtha sarvenA mATe sarvyA che. tema veda paNa sarvanA mATe prakAzita karyA che. 20. 21. ejana, pR. 86. 22. 24. 25. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidika kALanA samAmikALe lakhAyelA manAtA gRhyasUtro paikInA AzvalAyana gu. sU. (38)mAM zUdronA 'samAvartana' saMskAranuM vidhAna maLe che. 'samAvartana' saMskAra vedAdhyayanano samAptisUcaka saMskAra hovAthI sUtrakALa ane te pUrvenA vedakALamAM zUdronA upanayana ane vedAdhyayananA adhikAranuM samarthana thAya che. saMskAra gaNapati" juo, pAdaTIpa naM. 13, pR. 27. 5 For Private and Personal Use Only Ancient Indian Education, Delhi, 1960, First edition, p. 53. Shudras in Ancient India, Delhi, 1958, First edition, p. 66. vevadhi mAkhya bhUmiLA, vai iyatrAlaya, mera, 128, pR. 12. bhaTTa rAmadAsa viracita, pAraskara gRhyasUtra paranI TIkA, caukhambA graMthamALA, vArANasI, 1946, prathama saMskaraNa, pR. 642. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAntilAla ra. dave nAmanA graMthamAM Apastambane TAMkIne zUdronA upanayana saMskAranuM samarthana karavAmAM AvyuM che. tyAM "kalpataru kAra'nuM paNa A adhikArane samarthana TAMkavAmAM AvyuM che. e ja rIte maskarine gautama dharmasUtra (4)26)nI carcAmAM eka smRtivAkaya uddhata karyuM che, jemAM nipAda jAtinA zUdranA upanayana saMskAranuM paNa samarthana karavAmAM AvyuM che. dharmazAstronA adhyayanathI eka bAbata spaSTa thaI jAya che ke, keTalAka pratibaMdho sAthe, zUdrane paMcamahAyajJa pratidina karavAno adhikAra hato. R. (17/pa3/4)nA yAska karela arthaghaTanathI paNa zuddhonA yajJanA adhikAranuM samarthana thAya che. zUdrone agnihotrano paNa adhikAra hato. DaoN. dilIpa vedAlaMkAraka noMdhe che tema, rAjAnA rAjyAbhiSekanA dhArmika yajJasamArohamAM je nava rANIonI upasthiti Avazyaka manAI hatI temAM zudra rANIno paNa samAveza thato hato. Rgvada athavA atharvavedamAM evuM koI paNa sAzya maLatuM nathI jenA AdhAre ema kahI zakAya ke dAsa ane Aryo athavA zuddha ane ucca varNanA sadasyo vacce bhojana ane vivAha saMdarbhamAM koI pratibaMdho hatA. e prakAranA paNa koI ja nirdezo prApta thatA nathI ke jemAM dAsa ke zUdrone apavitra mAnavAmAM AvyA hoya, athavA temanA sparzathI bhojana yA uccavarNanA sabhyonAM zarIra dUSita thayAM hovAnuM jaNAvAyuM hoya. Ama vedakALamAM dhArmika kSetre zUdronuM sthAna koI rIte dayanIya ke upekSaNIya na hatuM.27 rAjanaitika sthiti : DaoN. rAmajI upAdhyAyaTa jaNAve che ke aitihAsika pramANonA AdhAre ema siddha karI zakAya tema che ke, bhAratamAM 25% rAjAo sadeva zUdra rahyA che, e vedakALane mATe paNa sAcuM che. RgvadanA prasiddha 'dAzarAjJa-yuddha'mAM keTalAka rAjAo zudra hovAnI saMbhAvanA nakArI na zakAya. chAM. upa. (4)23)mAM jAnazruti pautrAyaNa nAmanA "zUdra' rAjAno spaSTa ullekha maLe che, jenI putrInuM kanyAdAna laI yugdhA rekave tene brahmavidyA ApI hatI. vaidikakALamAM rAjAnI varaNI ke niyuktimAM paNa zUdro ja mahattvapUrNa bhAga bhajavatA hovAnuM aneka ullekhothI siddha thAya che. jema ke atharva. (3/pa/6-7)mAM 'ganA ranara' (rAjA banAvanArA rAjAo)no ullekha maLe che. tyAM pIvAna, rathakAra karmAra, sUta ane grAmaNIne "nara' gaNAvyA che. AmAM grAmaNI (mukhI)ne bAda karatAM sarve "zUdra' varNanA vyAvasAyiko che. A zUdro jyAre koI vyaktinI rAjapada mATe varaNI karatAM tyAre rAjacihna rUpe rAjAne eka maNi pradAna karatA. A maNi saMbhavataH koI vRkSanA "parNa'nA rUpamAM raheto. rAjA A "rAja kartAra:'ne potAnI cAre tarapha upasthita rahI sahAyatA karavA vinaMti karato hovAnuM atharva. (3/pa/6-)mAM nirUpAyuM che. Ama vaidika kALamAM zudro "kiMga' paNa hatA ane 'kiMga-mekara' paNa. | uttaravaidika kALamAM A "rAjAnaH rAjakartAra:" nuM sthAna patninuM' nAme oLakhAtA ane rAjapariSadanA sabhyo tarIke rAjyasaMcAlanamAM mahattvapUrNa bhUmikA bhajavanArA rAjapuruSoe lIdhuM hovAnuM jaNAya che. zatapatha 26. vaio meM mAnavava6, 35HMAratI matadRIya vaDodarA 2682, prathama svara, pR. 246. 27. juo, pAdaTIpa naM. 13, pR. 88. 28. juo, pAdaTIpa naM. 10, pR. 84. For Private and Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vedakAlIna zuddha www.kobatirth.org brA. (5251)mAM AnI vizeSa vigato maLe che. temanI saMkhyA bAranI hatI. zata. brA. (53 110 ane kAThaka saMhitA (154) mujaba temAM cAre varNanA pratinidhiono samAveza thato hato. zUdronA pratinidhi tarIke temAM takSA ane rathakArano samAveza thato hovAnuM maiM. saM. (265) jaNAve che. zata. brA. (5)2/51) mujaba temAM 'pAlAgala' nAmanA zUdrano paNa samAveza thato hato. prApta ullekho parathI 'pAlAgala' rAjAno rAjakIya saMdezavAhaka arthAt dUta-samakakSa hovAnuM jaNAya che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A tninuM rAjyamAM mahattvapUrNa sthAna hatuM. A bAbatanI puSTi e hakIktathI thAya che ke svayaM rAjA temane vi(= bakSisa) ApavA temanA ghera jato hato. ane temane vividha prakAranA vi Apato hato. zUdra varNanA rasminuM 'pAlAgala'ne lAla pApaDI ane dhanuSabANa ApavAmAM AvatAM hovAnuM zata. bA (5/3/1/1-13)mAM nirupaNa che. vedakALamAM rAjapada ke 'rinanu' pada para zUonI niyukti jotAM anya mahattvapUrNa pado para paNa temanI niyukti nakArI na zakAya. kAtyAyana ane bRhaspati jevA smRtikAroe rASTranA mukhya nyAyAdhIza 'prAvivAkU' pada para zUdranI niyuktinA karelA virodhamAM zUdra yatnena vartayetA jevA zabdono prayoga karyo che. A saMdarbhamAM zrI nirUpaNa vidyAlaMkAra lakhe che ke sUpa mahtvana avata'no evo artha tAravI zakAya ke, smRtikALa pUrve A prakAranA pardA zone ApavAmAM AvatAM haze, ane kAtyAyana bRhaspatinA samayamAM paNa e paraMparA cAlu rahI haze, anyathA 'yatnapUrvaka choDI devA'nI apekSAe e paNa manunI jema kahI zakayA hota ke, zUne koI paNa avasthAmAM A pada para niyukta karavo nahIM. jo, zUo pratye apekSAkRta kaDaka valaLa darzAvatA smRtikALamAM AvI sthiti hoya to, varNavyavasthAnI bAbatamAM ati udAra evA vaidikakALamAM to avazya AvAM mahattvapUrNa pado para yogyatA anusAra zUhonI niyukti thatI haze ja. Arthika sthiti : vaidika samAjano zUdra varga zramajIvIo ane zilpakArono banelo che. atharva. (12/5/1)mAM meLa ropamAM sRSTA mahAvattane zrutA arthAt parabrahma A sRSTinuM sarjana zrama-tapathI karyAno ullekha che. jyAre svayaM parabrahma zramanuM gaurava karanAra hoya to, samAja paNa zrama ane zramajIvI zUdronuM svAbhAvika rIte ja gaurava kare. A prakAranA zramajIvIone samAjamAM ucca pratiSThA prAma hatI. yArvedanA 16mA adhyAyamAM lagabhaga 78 jeTalA AvA zramajIvIone namaskArapUrvaka AdarasatkAra apAyelo jovA maLe che. AvI bIjI yAdImAM anyanI sAthe 'zrImatsaya pausam kahIne, bhaMgI suddhAMne RSie vaMdana pAThavyAM che. (yA. 30/16). 29. vedakALamAM zUdro mATe 'tradurgu' (paMca. brA. 6/1/11) ane 'bahupuSTa:" (maitrA. saM. 4/2/110) jevAM vizeSaNono prayoga darzAve che ke, vedakALanI mukhya saMpatti gaNAtI pazusRSTinA teo mAlika hatA, ane Arthika rIte susamRddha hatA. temane potAnI saMpatti vasAvavAno paNa adhikAra hato. maitrA. saM. (42/7/19)mAM zUdronI dhanADhyatAnA spaSTa ullekho maLe che. A zUdro paikI keTalAka to brAhmaNa RSione khUba dAna paNa ApavAnuM sAmarthya dharAvatA hatA. . (8/46/32)mAM vipra nAmanA RSine babUtha tathA tarukSa nAmanA dAsa-zUdroe ApelA dAnano ullekha che. Ama rAja-5, tninuM-pa6 jevAM uccapado ane nyAyAdhIza ke guptacara jevAM sarakArIpado para niyukta zUo Arthika rIte samRddha haze ja, e nizaMka che. juo, pAdaTIpa naM. 13, pR. 308. For Private and Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAntilAla rA. dave alabatta, brAhmaNa kALamAM dronI Arthika ane sAmAjika sthitimAM brAsanAM darzana thAya che. aitareya bA. (29/4)mAM zUdrane 'abhyasya preSyaH' arthAta ucca naivarNikonI sevA karanAra, "kAmotthApya" IcchAnusAra upayogamAM laI zakAya tevo ane "yathAkAmavadhya" arthAt svAmI dvArA IcchAnusAra mAra khAnAro, kahevAmAM Avyo che. bIjA zabdomAM ene "dvijono gulAma' gaNavAmAM Avyo che. ane tAMDaya brAhmaNa (6/1/11) to tyAM sudhI kahe che ke, caraNamAMthI utpanna thayelo zUdra caraNonuM prakSAlana kare ane adhika vRddhine prApta na kare. alabatta sUtrakALamAM tenI sthiti sudharI hovAnuM jaNAya che. A samagra carcAthI eka vAta to sphaTikamaNi samAna sarvathA spaSTa thaI jAya che ke, Arya ane zUdrano bheda Arya ane dAsa-dasyanA bheda samAna nathI. teo AryonA virodhI ke dAsa ane nRtya tarIke ullekhAyA che jyAre zuddha AryonI samakakSa ane sahAyaka tarIke nirUpAyA che. vedamAM paramezvarane koI eka varNanA nahIM, cAre varNonA priya thavAnI prArthanA karavAmAM AvI che. cAre vargo mATe prakAzaprAptinI prArthanA karavAmAM AvI che. Ama zUdra ane AryamAM guNakRta spaSTa bheda hovA chatAM, te koI paNa adhikArathI vaMcita nathI. vedakALamAM, alabatta, zUdronuM prabhAvapUrNa prAdhAnya na hovA chatAM, teo te samaye te te ayogyatAothI paNa abhibhUta na hatA, je zanaiH zanaiH paravartI kALamAM temanA para ThokI besADavAmAM AvI hatI.30 vedano to amara saMdeza che : vanto vizvamAna (R. 963/5) arthAtu samagra vizva Arya ho ! 30. juo, pAdaTIpa naM. 13, pR. 85, For Private and Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pANinIya tantramAM AgamavidhAna vasantakumAra ma. bhaTTa* bhUmikA : pANinIya tatramAM prakRti + pratyayanA saMyojanathI vividha rUponI sAdhanika varNavavAmAM AvI che. AvI rUpasAdhanikAmAM prakRti ane pratyayanA amuka amuka varSomAM judAM judAM dhvaniparivartano ke amuka varSono lopa karavo paDe che. tathA AkhI prakRti ke pratyayanA sthAnamAM navA ja zabdo/dhvanione Adeza rUpe pravRtta karavA paDe che. e ja pramANe, kayAreka amuka navA varNono umero "Aga" paNa karavo paDe che. (dA. ta. rAma + + nA saMyojana daramyAna eka Agama karIne 25 + 6 mA - rAma + 1 + mAm sama + nAna - rAma + nAm - pachI rephottaravartI na kArane pAtra vidhi thatAM - rAma + nAma - rAmAm | evA rUpane siddha karavAmAM Ave che. ahIM Am pratyAyanI pUrve eka navo 2 varNa Agama rUpe umeryo che.) AvA Agamone prakRtinA ke pratyayanA pUrvamAM umeravA ke paramAM umeravA ? e viSe sUcanAo to sUtrakAra pANinie pote ja ApI che. jemake mAdhananI vatI ! 1-2-46 "fTata ( Tu kAretmajJaka) Agama ane vit ( kAratmajJaka) Agama jene lagADavAnA kahyA che, tene te anukrame AdimAM ane attamAM lAge che" vagere. paraMtu pANijyuttara kALamAM anugAmI vaiyAkaraNoe eka carcA hAtha dharI che ke rUpasiddhi daramyAna A je AgamavidhAna karavAmAM Ave che, te AgamanuM svarUpa kevuM gaNavuM ? eTale ke prakRti ane pratyayanI AgaLa ke pAchaLa navo umeravAmAM Avato A Agama (1) zuM AgamIbhUta prakRtino ke AgamIbhUta pratyayano avayava gaNavo ke nahIM ? (2) Agama jo AgamIno ( = jene te lagADavAmAM Ave te prakRti ke pratyayano) avayava banI jato hoya to temAM zuM pramANa che ? (3) vaLI, AvI mAnyatAne AdhAre samagra zAstramAM vyavahAra karavo ke AMzika rUpe, ke AvazyakatA hoya tyAM ja tene svIkAravI ? (4) tathA, A sandarbhamAM pANinie pote koI sUtramAM garbhita rIte kazuM sUcavyuM che? athavA to, A vize jANakAra pataMjalino abhigama kevo che? ane chelle, (5) vyAkaraNatatraMmAM rUpasiddhi daramyAna AgamavidhAnanI A pravRtti vaiyAkaraNone mATe svIkRta evA zabdanityatvanA siddhAntanI virUddha jAya che enuM zuM samAdhAna karavuM ? te carcAnA pramukha muddAo che. nAgeza bhaTTe Agama-viSayaka eka paribhASA vacana ya/H1tTLabhUta sta6Le vRddhane 1 rajU karIne, tenA upara je UhApoha karyo che te prastuta lekhano viSaya che. paribhASAnI avataraNikA (zakA) : sUtrakAre TAdhAptatApU. 1-1-20 sUtrathI rASTra bhinna (kevaLa) rA rUpa ane ghA rUpa dhAtuonI ' svAdhyAya', pR. 35, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, phebruArI-me 1998, pR. 9-17, * saMskRta vibhAga, guja. yuni., amadAvAda, abhyaMkara ke. vI., paribhASenduzekharaH / (paribhASAkramAGka - 11), bhANDArakara orienTala risarca insTITyuT pUNe, 2262, pR. 28-28, For Private and Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 vasantakumAra ma. bhaTTa saMjJA thAya che" ema kahyuM che. have pra+f+QApati (dAna apAvaDAve che - preraka kriyApada) rUpa sAdhavA mATe AraMbhe 8 dhAtune urtInI thAtA --- nI | 7-3-rUd sUtrathI pu% Agama lagAvIne 'pU evuM banAvyA pachI, thApyaT! 1-1-20 thI 6n nI "g saMjJA thaI zakaze nahIM; kemake sUtrakAre bApU evo nipe dha karyo che. jo +f+TTyata | mAM TApa aMzanI 6 saM jJA nahIM thaI zake to - nena(patapa-pu-matadatiyAtivAtitisAtivapativatizatinitifdhapu | 8-4-17 thI 'du saMjJaka dhAtu uttaramAM rahetAM pUrvamAM AvelA pra upasarganA nimitte ti mAM vidhi thaI zakaze nahIM; ane to praLiCTUta ! evuM ISTa rUpa thavAne badale pratApathati ! evuM aniSTa rUpa thaIne UbhuM raheze. paribhASAvacanano prastAva : uparyukta zaMkAnuM nirasana karavA mATe pANinIya paraMparAmAM eka paribhASAvacanano prastAva karavAmAM Ave che : yA maratIpUta ta Lena gRhyaste ! arthAt "jene uddezIne AgamanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya, te (AgAmI)no te guNIbhUta thaIne (=avayava rUpa banIne) rahe che. pariNAme jyAre AgamInuM grahaNa karavAmAM Ave tyAre AgamasahitanA (ja) AgamInuM grahaNa karavAmAM Ave che." have, A paribhASAvacananI madadathI ne paNa (==Agama sahitanA rA ne paNa) 'aa ja mAnI levAze. kemake TU dhAtune uddezIne purva Agama kahyo che. to "T ne kahelI "g saMjJA, AgamasahitanA TApU ne paNa lAgu pADI zakAze. Ama nenapatavadhumAM ... refghapu 2 | 8-4-17 thI jItva vidhi thaI zakaze : prApathati ! Ama, prakRti paribhASAnI madadathI ISTa rUpa sAdhI zakAya che. paribhASArtha nakazI tarapha dhyAnAkarSaNa : nAgeza kahe che ke prastuta paribhASAmAM "tha9TYTHI:' evA sAmAsika zabdano artha - uzya mA mo vihata - "jene uddezIna. Agama kahyo hoya," (tano ja te avayava banIne rahe che) evo karavo joIe. jethI karIne pra + ni + 6 + fjU + ta ! nI sthitimAM maLyo wta | 7-2-115 thI dhAtunA zraTa kArane A kAra rUpa vRddhi karIzuM; ane pachI te A kArane 32[ 25R: / 1-1-51thI "2para' karIzuM ( = repha Agama lagADIzuM ) to pra+nid mAtf+7 | thaze. ahIM "2para' e paNa repha rUpa Agama ja che, paNa te jene uddezIne kahyo che te 'ma evA vRddhi saMjJaka varNane kahela che. AthI, A paribhASA dvArA te 'A'no avayava kahevAze; paNa Tu dhAtuno = Tu kArano avayava kahevAze nahIM. pariNAme 96 ne 'mAnIne dhaMT| 2-1-20 thI 6 nI 'saMjJA thaze nahIM. tethI napatapu ... | 8-4-17 sUtrathI 5 nI pAchaLa AvelA na upasargamAM 7 vidhi thaze nahIM. Ama pra + f + rAti - pratihAratA evuM nava vinAnuM ja ISTa rUpa rahI jaze. paribhASAnuM prAmANya : AgamInA grahaNa thakI "AgamasahitanA AgamI'nuM grahaNa thavAmAM pramANa zuM che ? bIjA zabdomAM For Private and Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pANinIya tantramAM AgamavidhAna www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kahIe to sUtrakAre to AvuM kazuM prakaTapaNe kahyuM nathI. e sthitimAM A paribhASAnI vAta grAhya bane kharI ? to nAgeza bhaTTa kahe che ke prastuta paribhASAvacanamAM je 'ta'nupurA zabda mUkyo che. te pote ja bIjakathana (=pramANa) che.. jevI rIte lokamAM devadattane cha AMgaLI hoya to, jyAre devadattane bolAvavAmAM Ave tyAre chaThThI - vadhArAnI- AMgaLI sahitanA devadattanuM ja Anayana thAya che. evI rIte zAstramAM paNa jyAre AgamIne koI kArya kahyuM hoya to, je Agama te (AgamI)no avayava banI gayo hoya tenuM paNa AgamInI sAthe sAthe grahaNa thavAnuM ja che. Ama A paribhASAvacana bhale sUtrakAra dvArA prakTapaNe nirdezavAmAM na AvyuM hoya, paNa te eka lokanyAyathI siddha thatuM vacana hoIne pramANa bhUta che, ane pariNAme grAhya che. 11 paribhASAvacananI abhinayanA paN dhAtunuM AtmanepadamAM vartamAna kRdantanuM rUpa sAdhatI vakhate paN + tad - par + zav + jJAnav - par + a + Ana - patra + JAna / ahIM Ane muz / 7-2-82 sUtrathI 'hrasva eN kArAnta aMgane muk AgamanuM' vidhAna karavAmAM Ave che. jethI vaca + mud + Ana - padmam + JAna - padmamAna / rUpa bane che. ahIM ane mud / 7-2-82 evA sUtrathI je nu AgamanuM vidhAna karyuM che, tethI evuM jJApita thAya che ke A parAmAmaDaLImA / paribhASA anitya che. kemake jo A paribhASA anitya na hoya to paN JAna / nI sthitimAM 'hrasva tra kArAnta aMga' tarIke muk Agama sahitanA (ama)nuM grahaNa thAta. to 'an ne 'a mAnIne pak + Ana nI vacce aA savaLaeN rIrtha | 6-1-101 sUtranI pravRtti paNa thAta. to pAna jevuM aniSTa rUpa banI jAta, ane aMtatogatvA mud AgamanuM zravaNa ja baMdha thAta. Ama pANinie kareluM mu AgamanuM vidhAna (ane puN / 7-2-82 evuM sUtra) ja vyartha banI jAta. paraMtu pANininuM koI sUtra no vyartha nA ja javuM joIe, mATe A paribhASAne anitya mAnavI jarUrI bane che, 2. ahIM evI paNa zaMkA na karavI ke ka jevA varjhane ma Agama karyo hoya (pavan ! AvA to te ma kAra jJa no avayava kevI rIte gaNAto haze ? kemake - A paribhASAvacanathI AgamabhUta varNane AgamI varganA avayava rUpa jAhera karyo che. bIjA zabdomAM kahIe to - AgamIno Agama avayava bane che; mATe - no avayava y che ema bolI zakAya. paraMtu A "nakAra no avayava che" ema bolIe tyAre eno artha evo samajo ke te 5 kAra prakArano 'avayavasaza' che. eTale ke A paribhASAthI AgamamAM sAkSAt avaSavatva AvatuM nathI, paNa temAM AnumAnika (-kAlpanika-) avayavatva che ema kahevAyuM che. have, A paribhASAne anitya mAnavAnA phAyadAno vicAra karavAmAM Ave che H jo A paribhASAne nitya mAnIe eTale ke badhAM ja udAharaNomAM tenI pravRtti thAya che ema mAnIe to viya / jevAM rUpomAM Agama sahitanA pratyayanuM grahaNa thaIne maLa vagere aniSTa kAryo prApta thAya che. jemake rAja ke dhAtunA For Private and Personal Use Only tatra tadguNIbhUtA ityaMzo bIjakathanam / loke'pi devadattasyAGgAdhikye tadviziSTasyaiva devadattagrahaNena grahaNaM dRzyate / / paribhASenduzekharaH pU. 18. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vasatakumAra ma, bhaTTa parokSabhUtakALamAM rUpo banAvatI vakhate TI + ti - tiraktakSayoreza re I 3-4-81 thI + g dvitvAdi kAryo thatAM -- sITI + g - DhITI + ' | pachI sIko pufja rita . 6-4-63 thI rIl dhAtunI paramAM AvelA i pratyayane yud Agama thAya che :- hitI + yu i - hitI + I have, jo A paribhASAne nitya mAnIne kAme lagADAya to yu Agama sahitanA 9 pratyayanuM grahaNa thAya. eTale ke "je ne " mAnI levAya. jethI ajAdi pratyaya paramAM che ema joIne praznAvoDApUrvatha | 6-44-82 thI | Adeza thavA Ave. eTale ke hindu + = xfkacche ! evuM aniSTa rUpa pedA thavA Ave. AthI A paribhASAne nitya mAnavI hitAvaha nathI. paNa jo Ane anitya mAnI haze to hiTa + ' nI sthitimAM 'pratyaya rUpa AgamIne Agamasahitano s + ) grahI zakAze nahIM. Ama dilInA huM kAranI avyavahita paramAM ajAdi pratyaya che ema joI zakAze nahIM, vacce Agama 6 kAranuM vyavadhAna che ema jovAze, jethI uparyukta (6-4-82) sUtra dvArA yan Adeza paNa thaI zakaze nahIM. to vitI + pa aa mAMthI urI rUpa ja banI jaze, ane AvuM rUpa thAya e ja ISTa che. nAgeza bhaTTe A paribhASAne anitya mAnavAnuM dvitIya prayojana paNa batAvyuM che : nadAra rUpamAM paNa A ne (= repha Agama sahitanAne) 'ma rUpe nahIM levAya to (ja) mata gau | 7-1-34 thI sau Adeza thaze nahIM. anyathA (arthAtu jo A paribhASAne nitya mAnI haze to) 4 + tir -- 88 + ta - + - gada + mA e sthitimAM bina pratyaya (s no ) paramAM rahetAM jo ta . 7-2-115 thI vRddhi karIzuM : 6 mAs + ma ahIM A kAra rUpa vRddhinA grahaNanI sAthe AgamasahitanA mAm nuM paNa jo ( nitya) grahaNa karavAnuM haze to Ar ne 'ja mAnIne mata gau : [ 7-1-34nI pravRtti thaze. A pratyayanA sthAne sau thaze, to - gan + ane, pachI vRddhija ! 6-1-88 thI pharIvAra man ne A mAnIne vRddhi karIzuM to nathI jevuM aniSTa rUpa banI jaze. paraMtu jo A paribhASA vacanane anitya mAnIzuM to mAr ne 'ma mAnI nahIM zakAya. ane ema thatAM gAt + mAM "mA kArAnta dhAtu che' evI buddhi nahIM thAya to ma pratyAyanA sthAnamAM (7-1-34 thI) gau Adeza thaze nahIM, ke vRddhi thaze nahIM. jethI nadar + a 1 maLIne nadAra ! evuM ISTa rUpa ja banaze. varNagrahaNamAM A paribhASAnI apravRttinI AzaMkAnuM nirasanaH ahIM pUrvapakSI ema kahe che ke mane mun ! - sUtrathI karelA 'ku vidhAna dvArA A paribhASA anitya chuM' evuM jJApaka nIkaLatuM nathI, paraMtu "A paribhASA (kevaLa) varNagrahaNamAM apravRtta rahe che' evuM jJApaka nIkaLe che. AnI sAme siddhAntapakSa rajU karatAM nAgeza bhaTTa kahe che ke bhASyakAre pote ja traNa sthaLe A paribhASAne varNagrahaNamAM paNa pravRtta karI che. tethI "varNagrahaNamAM A paribhASA apravRtta rahe che' evuM jJApana kADhI zakAya ema nathI. chatAMya jo evuM bolIzuM to nimnokta traNa sthaLe bhASyavacana joDe asaMgati Avaze :3. nAgeza jyAre iii rUpane ApyA pachI, bIjuM kaI | evuM rUpa paNa, A paribhASAne anitya mAnavAnA phaLa tarIke batAve che tyAre eno artha evo ke prathama rUpamAM emanI pUrNa saMmati nathI ! jemake, A sthaLe * purI 3o fii vaktavya . evA vArtikathI paNa vaLa Adezane rokavA mATe Agamane siddha mAnavAmAM Avyo che. For Private and Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pANinIya tajhamAM AgamavidhAna 13 () pram + mAna ! e sthitimAM "aMga'nA kArano 1 Agama avayava banyo che. AthI man ne A ja mAnIne aMgane "d upadeza-bhakta" = = kAra svarUpa ja mAnI zakAze. pariNAme tIrthanurAtteTU-hin - mahupatirthadhAtun anudAttam niko / 6-1-186 sUtrathI 'mAna' ne anudAtta svara thaI zakaze - evuM bhASyakAre kahyuM che. ahIM pahelAM evI zaMkA karI che ke - pa + mAna mAM mun Agama karyA pachI aMga makArAnta rahyuM nathI : pan + A= i to tANanuttee | 6-1-186 arthAtu, je dhAtu "aupadeza hoya = upadezamAM A kArAnta hoya, tenI paramAM AvelA sthAnika sArvadhAtuka pratyaya (ta -- zaniva) ne anudAta svara thAya che.." -- e sUtrathI mana ne anudAttatva prApta nahIM thAya. (jyAre anudAttatva karavuM ISTa che.) to zuM karIzuM ? tyAre bhASyakAre kahyuM che ke pad + zam (upadeza) = pura mAM je "ad upadezatva' che, te prakRta paribhASAthI pu Agama karyA pachIya cAlu raheze. arthAt eka ga varNana karelA mud Agamane paNa, prastuta paribhASAthI nA avayava rUpe mAnI zakAze. eTale ke mam ne paNa mAnI zakAze. Ama "adu upadeza-' cAlu rahetuM hoI mAna mAM anudAttatva thaI zakavAmAM vAMdho nahIM Ave. bhASyakAre AvuM je samAdhAna ApyuM che te paNa evuM mAnI ne ja ApyuM che ke prakRta paribhASA varNagrahaNamAM paNa lAge che. (4) zurvana + maste ! jevI sthitimAM su* hRsva ma" nityam ! 8-3-32 sUtrathI, 31 ne umudra Agama karavAmAM Ave che : surva + nut + = + maste survanana + mAse . tyAra pachI, maMIma fpa | 8-4-2 thI ahIM rephottaravartI - kArane jAta vidhi thavA Ave che. paNa patnaza ! 8-4-37 evA niSedhaka sUtrathI aMtima (=prakRtinA) kArane to svAbhAvika rIte ja patni nahIM thAya. paNa bhASyakAra umere che ke yA mAtAjIffmUtA | paribhASAnI madadathI pahelA guru AgamanA nakAranuM paNa (pharIthI pUKTI | 8-4-37 sUtranI madadathI ja) - thaze nahIM. kema ke te nu Agama aMtima na AgamIno avayava banyo che; AthI aMtima - mAM raheluM padAntatva A paribhASAnI madadathI pahelA (=AgamanA) nuM kAramAM paNa AvI jaze; ane (8-4-37 sutrokta) niSedha lAgu paDI jaze. ahIM paNa pataMjalie varNagrahaNamAM A paribhASAne pravRtta karI che e noMdhapAtra che. jo pUrvapakSInuM kahevuM mAnIzuM to A bIjA sthaLe = 3mudra sUtra uparanA bhASyanI sAthe paNa asaMgati AvI jaze. () 4 kAra ke mA kAranI "guNa' ke "vRddhi saMjJA thAya to rephaviziSTanI ja thAya che evI bhAkhrakAranI ISTi che. arthAt traTa kArano guNa nahIM, paNa sat che; tathA trada kAranI vRddhi mAM nahIM, paNa mAr che ema kahevA pAchaLa paNa e vAtanI svIkRti che ke varNagrahaNamAM ya A 18TTHI paribhASAne pravRtta karavAnI che.* ahIM su ne paMcamyanta nahIM, paNa pazyanta mAnyuM che e dhyAnAspada che. kiMca GamantapadAvayavasya hrasvAtparasya Gamo GamuDityarthe kurvannAsta ityAdau Gamo GamuDAgame NatvaprAptimAzaGkya yadAgamA iti nyAyenAdyanasyApi padAntagrahaNena grahaNAtpadAntasya (8-4-37) iti niSedha ityanayA paribhASayA''gamAnAmAgamidharmavaiziSTyamapi bodhyata ityA''zayakaGamuTasUtra (8-3-32) sthabhASyAsaMgateH / paribApenDaravara | (pU. ra6) anyathA - RkArasya guNavRddhI arArAveveti niyamo na syAt / tacca varNagrahaNa etadapravRttau na saMgacchate / parama peDuzAvara | pR. ra6) For Private and Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 14 www.kobatirth.org F Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vasantakumAra ma. bhaTTa prastuta paribhASAne pANininI saMskRti : "mAgama AgamIno vaSava bane che, ane pachI AgamInA haNa prasaMge Agama sahitanA (ja) AgamInuM grahaNa karavAnuM che" evI paribhASA sUtrakAranA manamAM paNa ramI rahI che, ane temane potAne paNa te svIkArya rahI che evuM mAnIzuM to ja 'aSTAdhyAyI'nAM naeNTi| 7-2-4 ane kheniTi / 6-4-51 sUtronI temaNe je racanA karI che te sArthaka siddha thaze, jemake, dhAtu + khuda lakAranI rUpa prakriyAmAM jaina ane satta vagere vidhio thaze, tyAre sana pratyaya 1A-risara thI bhinna hoIne sarvapAtukSya purvatAle / 7-2-35 thI rUr Agama thaze : dhAtu + dhni > sik + suk - dhAtu + rUT sik + suk / evI sthiti prAma thaze. tyAre sUtrakAra ema juve che ke yi tasa parasevu | 7-2-1 nI prApti thaze (eTale ke ziva paramAM rahetAM dhAtumAM vRddhi thavA Avaze. ema mAnIne, (sUtrakAra) nara / 7-2-4 sUtranI racanA karI che. ahIM, kharekhara to 7-2-1 mAM siddhi padathI avyavahita uttaramAM matta hoya" to ja vRddhinI prAdhi thAya, paNa jyAre phara Agama thaI gayo haze (eTale ke sinI pUrve hara AvIne Ubho rahyo haze. tyAre dhAtunI avyavahita uttaramAM sik maLavAno ja nathI. to pachI neTa / 7-2-4 sUtrathI teno niSedha karavAnI kazI jarUra ja na hatI. paraMtu sUtrakAre A (7-2-4)vuM niSedhaka sUtra mUkyuM che e hakIkata che, to eno artha e thayo ke pAlinie paNa evuM joyuM che ke mana bolavAthI 6 Agama sahitanA sipa nuM paNa, prakRta paribhASAthI ahaNa thaI jaro; ane (7-2-1thI) vRddhi thavA Avaze. to ene rokavA neTi (7-2-4) jevA niSedhaka sUtranI paNa jarUra paDaze. Ama, A paribhASAnuM pANinisammatatva svIkArIe to ja meTi / 7-2-4 sUtranuM hovApaNuM ucita TheravI zakAya che. e ja pramANe, je 6-4-51 sUtranuM astitva paNa ema sUcave che ke pAnine A yaTALamA. / paribhASA mAnya che. For Private and Personal Use Only AgamavidhAnanI sAthe zanityatvanI surakSA : jo A paribhASAnI madadathI, AgamIgrahaNanA prasaMge AgamasahitanA (ja) AgamInuM mahA thatuM hoya to eka mahattvano prazna thavAno ke vaiyAkaraNone to zabdane nitya mAnyo che, ane pariNAme temAM varSono vikAra, varNano lopa ke vartano umero (Agama, vagere karavo - zIkhavavo - zakya nathI. e saMjogomAM jo A paribhASAthI Agamano umero, ane AgamInA grahaNathI AgamanuM paNa grahaNa thatuM darzAvavAmAM Ave to 'zabdanityatva'nA siddhAntanI hAni thavA Avaze. udAharaNa tarIke joIe to bhU + nRt - meM + sva + ti -> mo + rUT sya + tti - meM av r ca + ti - viSyati / mAM, jo zabdo nitya hoya to, ArdhadhAtuyaeNk caNA / -2-35 AgamavidhAna anupapanna raheze. paNa anupapattinA prasaMgoe apatti nyAyanuM avalaMbana karIne (pInatvanI upapatti karavA jema rAtri bhojananI kalpanA karavAmAM Ave che, tema) ArdhadhAtuka sva pratyayane ra6. AgamanuM je vidhAna karyuM che, te anupapanna nA thaI jAya eTalA mATe, vaiyAkaraNo dvArA evI vAkayAntara kalpanA karavAmAM Ave che ke Agama vagaranA sva pratyayanA sthAne (Ta) Agama sahitano sva pratyaya Adeza rUpe pravRtta thAya che. Ama 6 Agama rahitanA prasaMga, ra Agama sahitanA AdezanI kalpanA karavAmAM Ave che. AthI zabdanityatvanI rakSA karavA mATe vaiyAkaraNo kahe che ke anAgamakAnAM sAgamakAH AdezAH Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pANinIya tantramAM AgamavidhAna www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 15 navanti / arthAt "Agama vinAnA pratyayAdinA sthAne sAgama (=Agama sahitanA) pratyayAdino Adeza thAya che." evo siddhAnta mAnavo. Ama zabdanityatvanI rakSA karavA jatAM, AgamavidhAnanA saMdarbhomAM paNa je sthAnyAdezanI bhASA vAparavAnI zarU karI; tethI pUrvapakSIe zaMkA karI che ke jo 'Agama rahita pratyayAdinA sthAne sAgama Adezo thAya che' evI buddhi karavAnI hoya to A vAna / paribhASAnI jarUra ja rahetI nathI. kemake je kAma prastuta paribhASAthI karAvavAmAM AvatuM hatuM, te have nivAryonavo | 1-1-56 evA sUtrathI karI levAmAM Avaze. jemake, tra + fna + 1 (sthAnI) + fkhav + zav + tiv| A sthitimAM pur Agama sahitano rApa evo Adeza karIzuM to - prati + rapa (Adeza) + ri + v + fhq -- prAna + TApati / evuM thaze. ahIM Agama vagaranA 6aa rUpa sthAnimAM je (rAttva rUpa) dharma hato, te have rAju jevA AgamasihatanA AdezamAM paNa Aropita karavAmAM Avaze to pApa (Adeza)mAM paNa rAtna che' ema kahI zakAze. ane to tApa nI paNa dhu' saMjJA thaze ane pariNAme sanarapatapatha / 8-4-17 thI hatva paNa thaI jaze : praNavaza | Ama, zabdanityatvanI rakSA karavA jatAM je kahyuM ke anAgamakAnAM sAgamakAH AdezAH vadhi / "Agama vinAnA (dhAtu vagere) sthAnionA sthAnamAM, Agama sahitanA (dhAtu vagere) Adeza rUpe thAya che." tenAthI to pUrvapakSIe evo mata uccAryo ke to pachI (arthAt AgamavidhAnanA sandarbhomAM paNa sthAnyAdezavALI bhASA vAparavAnI haze to pAnamA paribhASAnI jarUra nathI. kemake A paribhASAthI thatuM kAma, have nivana Avezonadhi / 1-1-56 sUtra karI ApI zakaze. AnI sAme, nAgeza bhaTTa siddhAnta pakSanI sthApanA karatAM jaNAve che ke ahIM pavana paribhASAthI (kevaLa) AnumAnika/kAlpanika evA sthAnyAdeza bhAvanuM (ja) grahaNa karavAnuM che. jemake, "vA ne sthAne Agamasahitano sApa Adeza thayo che" ema anumAna kalpanAthI mAnavAnuM che; ane pachI pu saMjJA karIne vidhi AgaLa vadhAravAnI che. AvA sthaLe AnumAnika sthAnyAdezamAM zaninavAveza / 1-1-56 sUtranI pravRtti karavAnI nathI. paraMtu jyAM aqha / 2-4-52 ke vaoN varSe niki ! 2-4-4ra jevAM 'aSTAdhyAyI' mAM sAkSAta prakaTapaNe jemAM be alaga alaga 'sthAni' ane 'Adezo' nirdezmAM hoya tyAM ja A pAnivazaoN / 1-1-56 sUtranI pravRtti thAya che (ema mAnavAnuM che). AvAM sthaLoe (1-1-56) A sUtranI pravRtti dhatAM e caritArtha thaI cUkayuM hoya che. jethI karIne anAgamonA sthAnamAM sAgama Adeza thAya che." evuM kahevAnI kSaNomAM (eTale ke AgamavidhAnanA sandarbhomAM) A vipAva | 1-1-56 sUtra lAvavAnI jarUra nathI. For Private and Personal Use Only nAgeza bhaTTano A siddhAntapaNe nahIM svIkArIe to aviyA / jevuM rUpa nahIM banI zake, eTale ke pUrvapakSI dvArA jo 'AnumAnika sthAnyAdeza'nA sandarbhomAM paNa A svaniyaraza / 1-1-56 sUtrathI kAma levAnuM sUcavavAmAM Avaze to, pUrvapatie e paNa dhyAnamAM rAkhavuM paDaze ke jyAM nitArezAna | 1-1-56 sUtranI pravRttino viSaya (=kAryakSetra) mAnavAmAM Ave che tyAM nirdizyamAnasyArezA mavanti / 'sUtramAM nirdezelA sthAninA sthAnamAM ja AdezonI pravRtti thAya che.' evI paribhASAnI (siddhAntapakSa) apravRtti-aprApti-mAnavAmAM AvI che. jene kAraNe apiyata / jevA ISTa rUpanI siddhi ADe pATe caDhI javAnI dahezata che. jemake, pA vArta dhAtu + tak / (khrastana bhUtakALa prathama puruSa ekavacana) mAM sauthI pahelAM tukta vRkvaDuvAttaH / 6-4-71 e sUtrathI, tta nI avasthAmAM ja ad Agama thAya che :- savA + navu pachI tiv, zak ane ph lopa thayA pachI avA + a + t / thaze. have pAdhrobAsthAnA / 7-3-78 sUtrathI panA sthAnamAM je pit Adeza Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 16 www.kobatirth.org - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kahevAyo che te have jAya Agama sahitanA (pAnA) sthAnamAM thavA Avaze. eTale ke zabdanityavanI rakSA karavA mATe nAgamanA sthAnamAM sAgama Adezo thAya che' ema mAno; ane jo vALamA paribhASAne badale sthAnivAvezo / 1-1-56 thI kAma levAnuM svIkArazo to apA mAM pAtva buddhi thatAM, AkhA 'trapA' nA sthAnamAM upaya Adeza thavA Avaze. (je aniSTa UbhuM karI Apaze.. A aniSTane rokavA, have nidhi-bhAvAvezA ta / e paribhASAnI madada laI zakAze nahIM, kemake evuM bhAkAre sUcavyuM che. mATe evuM svIkAravuM rahyuM ke AnumAnika sthAnyAdezamAM paNa sthAnivavarezo | 1-1-56 sUtrane pravRtta karavAnI zakyatA ja nathI. (te sUtra to anyatra caritArtha che ja) mATe AvA AnumAnika sthAnyAdezanA sandarbhomAM to cavAmA. / paribhASAthI ja kAma levuM. vasantakumAra ma. bhaTTa have jo sthAnivArezo / 1-1-56 sUtrathI nahIM, paNa yazapA. / paribhASAnI madadathI apA mAM pAtta buddhi karI haze ane pachI avA nA sthAnamAM piva Adeza thavA Avyo haze, to nizyimAna / paribhASAnI madada laI zakAze, jenA pariNAme apA + zav + tak / mAMthI kevaLa pa nA sthAnamAM ja pit Adeza thaze. a pik + Ja + t = apivat / evuM ISTa rUpa thaI zakaze. laG have jo pUrvapakSI ema vicAre ke pa + tak / nI sthitimAM ja, sauthI pahelAM piy Adeza karI laIzuM, ane pachI hraka 52mAM che ema joIne dhAtu (-pik Adeza) nI pUrvamAM t Agama karIzuM. (patna + 1s - pina + k + aT pitru + zapu + faq vagere) to AvI prakriyAkrama paNa teo (=pUrvapakSI) goThavI zakaze nahIM. kAraNa ke suku | 6-4-71 sUtra uparanA bhASyamAM pataMjalie kahyuM che ke navAj gaT / arthAt "dhAtunI 52mAM kAra lAvyA pachI (te jJanA sthAnamAM ttiv vagere lAvatAM pUrve ja), sauthI pahelAM ar AgamanI pravRtti karI devI" e bhASyokta siddhAntanI viruddha tamAro pUrvapakSIno prakriyAkrama jaze. AthI ema nakkI thayuM ke AnumAnika sthAnyAdezanA sandarbhomAM (= AgamavidhAnanA sandarbhomAM) dhvanina'' | 1-1-56 sUtrathI kAma levuM nahIM; paNa mAmA / paribhASAthI ja kAma levuM; (ke jethI jarUra paDe tyAre divAna| paribhASAnI paNa madada laI zakAze). For Private and Personal Use Only 8 sthAnivat / sUtranA kAryakSetramAM nirrizyamAna paribhASAnI apravRtti darzAvatuM pramANa : strIliMgamAM tra + At nI rUpasiddhi karavA mATe tridhaturo zriyA tisRvatas / 7-2-99 evA para sUtrathI trine tirR Adeza karIzuM ane pachI nu Agama karIzuM to sRi + nAm / thaze. tyAra pachI rAnita / sUtranI madadathI pui AdezamAM je sthAnivAvanuM AzraNa karIne limpha Adezane tri' zabda ja mAnI laIzuM to vava ) 7-1-53 (evA pUrva) sUtrathI vRne (pharI) traya Adeza thavA Avaze to zuM karazo ? AvI zaMkAnA prasaMge bhASyakAre kahyuM che ke to vipratibaMdha pavitta dharAva / arthAt "vipratiSedhanA sandarbhomAM je pUrvasUtrano ekavAra bAdha thayo haze, te kAyamane mATe bAdhita ja rahe che." tethI 7-1-53 e pUrvasUtrano bAdha karIne, je 7-2-99 evA parasUtrathI uttam Adeza karyo haze, tyAM phI va. - sUtrathI pUrvamUtrane pravRtta karAtuM nathI. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pANinIya tantramAM AgamavidhAna www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 17 bhASyakAra ahIM pUrvokta zaMkAne dUra karavA pattana / paribhASAnuM paNa AzraNa karIne samAdhAna ApI zakyA hota. eTale ke reskaya / 7-1-53nI apravRtti ahera karI zakayA hoya, paNa emaNe tevuM nahIM karatAM, satttatau vipratiSeSe / evI paribhASAnuM AzrayaNa karyuM che. tethI evuM sUcita thAya che ke jyAM dhvanina. / sUtranI pravRtti karavAmAM Ave che tyAM nirvizyamAna / paribhASA kAme lagADI zakAtI nahIM hoya. upasaMhAra For Private and Personal Use Only yAnamAsta-muLIbhUta stavyabena vRdghatte / evI paribhASAne viSe nAgeza bhaTTe je UhApoha karyo che temAMthI niSkarSa rUpe pAMceka muddA A pramANe tAravI zakAya : (1) Agama AgamIno avayava banIne rahe che; AthI AgamI grahaNanA prasaMge AgamasahitanA (ja) AgamInuM grahaNa thAya che. (2) alabatta, A paribhASAvacana anitya che. tethI jyAM Isiddhi karavI hoya tyAM ja A paribhASAvacana kAme lagADavuM. (3) A paribhASAvacana loka nyAyasiddha ane sUtrazASita che. (4) pArzinIya taMtramAM AgavidhAna mATenAM sUtro che, paNa zabdanityatvanI rakSA karavA mATe 'anAgamakanA sthAnamAM sAgama Adezo thAya che' evuM mAnavAmAM Ave che. (5) prastuta paribhASA vadhu gama vidhAnanA saMdarbhomAM AnumAnika sthAnyAdeza bhAva mAnyo hovAthI tyAM sthAnivat. / sUtranI pravRtti karI zakAtI nathI. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra lekhakone: 1. 2. 3. 4. 5. www.kobatirth.org pAnanI eka ja bAjue, TAIpa karelA ane e zakya na hoya to zAhIthI suvAcya akSare lakhelA lekho mokalavA. TAIpa nakalamAM TAIpakAmanI bhUlone sudhAryA pachI ja lekha mokalavo. gujarAta vidyApIThanA joDaNIkoza pramANe joDaNI rAkhavI Avazyaka che. lekhanI mULa prata ja mokalavI. lekhanI kArbana nakla moklo tyAre te aMgenuM spaSTa kAraNa jaNAvavuM. lekhamAM avataraNo, anya vidvAnonAM maMtavyo TAMkavAmAM Ave to te aMgeno saMdarbha pUrepUrI vigata sAthe Apavo anivArya che. pAdaTIpamAM e saMdarbhanI vigata ApatAM lekhaka athavA saMpAdaka saMzodhaka (aTaka pahelI), graMtha, prakAzaka, prakAzanavarSa, AvRtti, pRSTha, e krama jALavavo jarUrI che. 'svAdhyAya'mAM chapAyela sarva lekhono kaoNpIrAITa mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI, vaDodarA hastaka che. lekhake athavA anya koIe lekhamAMno koI aMza lekhita paravAnagI vagara punarmudrita karavo nahIM. saMkSepazabdo prayojatA pahelAM e zabdo anya sthAne pUrepUrA prayojelA hovA joIe. pAdaTIpono krama saLaMga rAkhI je te pRSTha upara te te pAdaTIpono nirdeza jarUrI che. svAdhyAya svAdhyAya ane saMzodhananuM traimAsika saMpAdaka : rAjendra AI. nANAvaTI varSamAM cAra aMka bahAra paDe che - vasaMtapaMcamI aMka, akSayatRtIyA aMka, janmASTamI aMka, ane dIpotsavI aMka lavAjama H Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAratamAM ... rU. 40.00 (TapAla kharca sAthe) pradezamAM yunAITeDa sTeTsa oNpha amerikA mATe . 12.00 DaoNlara (TapAla kharca sAthe) yuropa ane anya dezo mATe ... pa. 7,00 (TapAla kharca sAthe) AkhA varSanA grAhako lavAjamanA varSanI zarUAtathI ja noMdhavAmAM Ave che. lavAjama agAuthI svIkAravAmAM Ave che. lavAjama mokalatI vakhate kayA graMtha mATe lavAjama mokalyuM che te spaSTa jaLAvavuM. lavAjamavarSa jAnyuArI thI Disembara sudhInuM gaNAya che, je A saranAme mokalavuM niyAmakazrI, prAcyavidyAmandira, mahArAjA sayAjarAva vizvavidyAlaya, rAjamahela daravAjA pAse, rAjamahela roDa, vaDodarA - 390 001. jAherAto A traimAsikamAM jAherAto ApavA mATe lakho saMpAdaka, 'svAdhyAya', prAcyavidyAmandira, rAjamahela daravAjA pAse, rAjamahela roDa, vaDodarA - 390 001. For Private and Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra bharatamuninuM nATyazAstra e nATyaprayoga sAthe sambaddha niyamone lagatuM vijJAna che. nATyaprayoga sAthe saMkaLAyelI tamAma bAbatono emAM samAveza karavAmAM Avyo che. adhyAya : 14 ane 15 (gAyakavADa orienTala sirijha mujaba) mAM vAcika abhinaya antargata nATyaprayogamAM prayojAtA saMskRta padyonA chandonuM nirUpaNa thayuM che. adhyAya : 32mAM nATyamAM gAvAmAM AvatI dhruvAo ane tenA chando varNavAyAM che. bharatamuninA samayamAM dhruvAonI bhASA prAkRta hatI, kAraNa ke ekAkSara uktAthI RkSara madhyamA sudhInI dhruvAone bAda karatAM bAkInI badhI dhruvAonAM udAharaNo prAkRtamAM che. www.kobatirth.org prA. eca. DI. velaNakaranA mate nATyazAstra e prAkRta chandaHzAstrano sauthI prAcIna upalabdha graMtha che. te samaye prAkRta kavitAmAM saMskRta nA varNavRttono prayoga thato hovAno purAvo nATyazAstra adhyAya 32 nI dhruvAo Ape che. nATyanA prayoga daramyAna vividha prakAranI dhruvAo gAvAmAM AvatI hatI. narkaTaka prakAranI dhruvAomAM rathoddhatA, burbudaka, uddhatA, vaMzapatrapatita, pramitAkSarA, ketumatI (dhvajinI), haMsAsya ane toTaka ema kula ATha prakAranA chandono upayoga thato hato. * narkaTakamAM prayojAto burbudaka chanda nATyazAstranuM viziSTa pradAna che. hemacandrAcAryanA chandonuzAsana sivAya anya koI chandaHzAstrIya graMthamAM tenuM nirUpaNa maLatuM nathI. chanduHzAstranA vizvakoza samA potAnA chandonuzAsanamAM hemacandrAcArye potAnA pUrvasUrionA graMthomAMthI taddana apracalita chandone paNa potAnA graMthamAM samAvI lIdhA che. hemacandrAcArye kula cotrIsa vakhata bharatano ullekha karyo che, je anya koIpaNa lekhaka karatAM vadhAre pramANamAM che. chandonuzAsanamAM nirUpita budabudaka chandanuM svarUpa temaNe nATyazAstramAMthI svIkAryuM hovA aMge koI zaMkA rahetI nathI. 1. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nATyazAstranuM viziSTa pradAna : bubudaka chanda* manasukha ke. moliyA* nATyazAstranI eka viziSTatA e rahI che ke ArSa mahAkAvyonI mAphaka tenA mULa pAThamAM puSkaLa parivartana thatuM rahyuM che. tenA pratyeka zlokanA pAThAMtarane noMdhavAmAM Ave to aDadhuM pAnuM bharAI jAya tevI 'svAdhyAya', pu. 35, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, phebruArI-me 1998, pR. 19-25. 2. 3. tA. 13 thI 15' okaTo. '98nA divasomAM prAcyavidyA maMdira, ma.sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA khAte maLela akhila bhAratIya prAcyavidyA pariSadanA 39mA adhivezanamAM raju thayela prastuta zodhapatrane praziSTha saMskRta sAhityavibhAgamAM prathamakrame AvavA badala pAritoSika maLela che. dharmendrasiMhajI ArTsa kaoNleja, rAjakoTa. svayammU anusAra to madhyamAnAM udAharaNo paNa prAkRtamAM che. svayammUchanda (pUrvabhAga) svayambha, saMpA. velaNakara (pro.) eca. DI., rAjasthAna purAtana graMthamAlA-graMthAMka-37, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura, I.sa. 1962, 6.3.2 ane 6.3.4. hemacaMdrAcArya, chandonuzAsana, saM. velaNakara (pro) eca. DI., siMdhI jaina graMthamAlA-49, bhAratIya vidyAbhavana, muMbaI I.sa. 1961, prastAvanA, pR. 13 saM. pade je. esa. nATyazAstra bhAga-4 gAyakavADa orienTala sirijha, prAcyavidyA maMdira, vaDodarA. I.sa. 1964, 32.274-291. For Private and Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 20 manasukha ke. moliyA sthiti che. vaLI, dhuvAvidhAna adhyAya 32mAM to mULapAThamAM AvelI azuddhionuM pramANa caramasImAnuM che evuM nATyazAstranA vidvAna saMpAdaka rAmakRSNa kavie noMdhyuM che. temanA mate dasamI sadImAM nATyazAstranI ochAmAM ochI be vAcanAo astitva dharAvatI hatI, jemAMnI eka prAcIna ane bIjI pramANamAM moDI che. zrI kavi prAcIna vAcanAne dakSiNanI ane pramANamAM pachInI vAcanAne uttaranI gaNAve che." nATyazAstranA vividha saMskaraNo paikI gA.o.sI. ane kAvyamALAmAM uttarIya vAcanA che, jyAre kAzI saMskRta sirijha dakSiNIya vAcanAnuM pratinidhitva kare che. parimala prakAzana gA.o.sI.ne anusare che. manamohana ghoSe vividha pAThAMtaro noMdhIne temanA saMskaraNane samIkSAtmaka banAvavA prayatna karyo che. bAbulAla zukala 'zAsa' mahadaMze zrI ghoSane anusare che ane gA.o.sI, kA.mA. temaja kA.saM.sI. nA pAThAMtaro Ape che. badabadaka zabdano artha thAya che pANIno parapoTo. kadAca A nAma dvArA bubudaka chandano pANInA parapoTA jevo dhvanI evo artha sUcavAto hoya evuM zakaya che. nA.zA.nA vividha saMskaraNomAM pAThabhedane kAraNe A ekaja chandanA traNa bhinna svarUpo prApta thAya che, je paraspara tadana bhinna che, 1. nava akSara, bRhatI prakAra, najara gaNamApa (gA.o.sI.kA.mA.) 2, tera akSara, atijagatI prakAra, sanasataga gaNamApa (kA.saM.sI.) 3. aDhAra akSara, dhRtiprakAra, sajajatara gaNamApa (gA.o.sI.no pramiza) have A chandanA traNeya svarUpa aMge nATyazAstranI vigato joIe. 1. nava akSara, bRhatI prakAra, najara gaNamApa : nava akSaranA bRhatI chandamAM jo dareka 5damAM pAMcamo, sAtamo ane navamo (aMtima) akSara guru hoya to tene bubrudaka chanda kahe che. paJcamaM saptamaM caiva naidhanaM ca gurUNyatha / pAke tu bRhatasaMghe yatra pu ruM tathA 1 nA.zA. (gA.o.sI.) 32.207 A lakSaNa anuSTapu chandamAM che ane temAM gaNanAmano ullekha thayo nathI. piMgalaprayukta gaNanAmano nirdeza karIne kahI zakAya ke bubudakanuM gaNamApa 'najara' hoya che. gA.o.sI.mAM A chattvanuM prAkRtamAM udAharaNa paNa maLe che, jenA cAreya pAdamAM najara gaNamApa sacavAyeluM che. taDiguNabandhaNiddhao (addho) sitakhagapaMtisohido / nardIfsa no saETgo viHi pakSa medo | gA.o.sI 32,278 [taDidguNabandhanibaddho sitakhagapaGkitazobhitaH / nabhasi gajaH samudgato vicarati eSa meghakaH // ] saM. zAstrI rAmasvAmI, nATyazAstra, bhAga-1, gAyakavADa orienTala sirijha, prAcyavidyA maMdira, vaDodarA. I.sa. 1959, dvitIya saMskaraNa prastAvanA pR. 61. nA.zA. (gA.o.sI) bhAga-1 (dvitIya saMskaraNa) prastAvanA, pR. 59-60. For Private and Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nATyazAstranuM viziSTa pradAna : budgadaka chanda 21 nATyazAstra upara aneka TIkAo lakhAI che paNa hAlamAM kAzamIrI vidvAna abhinavagumanI abhinavabhAratI' nAmanI ekamAtra TIkA upalabdha thAya che. nATyazAstrane samajavAmAM te ghaNI ja AdhArabhUta manAya che. adhyAya 32 uparanI TIkAmAM abhinavaguma dareka chandanuM lakSaNa gaNanAmanI madadathI svaracita saMgrahazlokamAM rajU kare che ane udAharaNanA cAra pAdamAMthI koI eka pAdane udgata kare che. bubudaka aMgenI TIkAmAM tene najara gaNamApano nava akSara dharAvato chanda tarIke svIkAravAmAM Avyo che ane udAharaNamAMthI. cothuM pAda ApavAmAM AvyuM che. TUMkamAM abhinavabhAratI anusAra bubudaka nava akSarano chanda che ane tenuM gaNamANa 'najara' che. kA.mA. saMskaraNa mahadaMze gA.o.sI.ne anusare che. temAM bubudakanuM lakSaNa gA.o.sI. mujabanuM ja che parantu udAharaNano pATha tadana azuddha che. tenuM mudraNa paNa kSatiyukta che. udAharaNane anta truTita bhAga darzAvatuM cihna karavAmAM Avela che parantu saMpAdakanI pAdaTIpanI noMdha mujaba kA.mAM.nI AdhArarUpa bemAMthI ekeya hastapratomAM A truTita aMza aMge mAhitI ApelI nathI. kA.mA.mAM udAharaNane A pramANe ApavAmAM AvyuM che. taDiguNAvadavivao sedakhagapasohido Nabhasi gjo| samuI maurvavara upasake tuM .......... | kA.mA. 32.285 udAharaNanA azuddha pAThane kAraNe ja kA.mA.mAM tenI saMskRta chAyA ApavAnuM zakaya banyuM nathI. gA.o.sI.nA pATha sAthe tenI tulanA karIne azuddhio dUra karI zakAya tevI che. pUrvArdhanA aMte rahelA pAMca akSaro vAstavamAM to uttarArdhanA prAraMbhe mukavAnA che. hastapratonI lekhana-paramparAmAM pATha keTalI badhI hade bhraSTa thaI zake che te ahIM joI zakAya che. uparanA udAharaNamAM truTita aMzanI jagyAe koIja aMza luma thayo jaNAto nathI. gA.o.sI. anusAra A udAharaNane thoDA akSarono pheraphAra karIne lakhI zakAya tema che. 2. tera akSara, atijagatI prakAra, sanasataga gaNamApa : kA.saM.sI.mAM khubudakanuM lakSaNa anuSTram chandamAM che paraMtu temAM tenuM akSara-svarUpa taddana alaga che. te mujaba tera akSaranA atijagatI pAdamAM trIjo, navamo, dazamo, agiyAramo ane aMtima akSara guru hoya to tene buddabudaka chanda kahevAya che. tRtIyaM dazamaM cAntyaM navamekAdazaM guru / buddabudaM cAtijagatI vijJeyaM natkuTaM tathA / / surapaweviI fa fona kena Ida tarasa saMgha ghUmaH | TERMITSya parva uttarAma // nA.zA. (gA.o.sI.), bhAga-4, pR. 308. nagara yudram | viva6 Isa | nA.zA. (gA.o.sI.) bhAga-4, pR. 355. gufmafcfs | saM. paMDita kedAranAtha, nATyazAstra, kAvyamAlA sirijha, nirNaya sAgara presa, muMbaI, I.sa. 1943, pR. 584 tathA juo pAdaTIpa naM. 1. saM. zarmA baTukanAtha ane upAdhyAya baladeva, nATyazAstra, kAzI saMskRta sirijha nuM 60, caukhambA saMskRta saMsthAna, vArANasI, dritIya saMskaraNa, I.sa. 1980, 32. 310. For Private and Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manasukha ke. moliyA gaNanI paribhASA anusAra A "sanasataga" gaNamApa thayuM. kA.saM.sI. mAM prApta A chandanuM udAharaNa tapAsIe. tarusaDaM abuhie saro ghaNaNAdabhadihi amaNoharo asudINa / TIpaIT THonufo sarve yafja manamoNapata || kA.saM.sI. 32.311 uparyukta udAharaNanA pUrvArdhamAM 26 akSaro che paraMtu temane 13-13nA be bhAgamAM vaheMcatA padabhaMga thAya che. uttarArdhamAM mAtra 23 akSaro che. cAramAMthI ekeya pAdamAM lakSaNAnusArI gaNamApa sacavAyuM nathI. vividha hastapratone AdhAre A dhUvAnuM zuddha svarUpa prApta na thAya tyAM sudhI te chandanA gaNamApa anusAra banI zake tema nathI. manamohana ghoSe kaMIka aMze A dhuvAne zuddha svarUpa apAvavA prayatna karyo che paNa teo saphaLa thaI zakayA nathI.10 dhuvAno anuvAda karavAnuM azakaya jaNAtAM teoe "pATha atyaMta azuddha che' evI noMdha sAthe anuvAda karavAnuM TALyuM che.11 caukhambA saMskaraNamAM lakSaNa to upara darzAvyA mujaba kA.saM.sI. (32.310) anusAra che, paNa udAharaNa gA.o.sI. (35.278) anusAra che arthAt lakSaNamAM tene tera akSarano chanda mAnela che, paNa udAharaNamAM nava akSara che.12 lakSaNa ane udAharaNa vacce viSamatA che. 3, aDhAra akSara, dhRti prakAra, sasajatara gaNamApa : gA.o.sI.mAM 'tu evA zabdo sAthe eka vadhArAnA matane kausamAM rajU karyo che, jemAM buddabudaka chandanuM lakSaNa sAva judA ja prakAre ApavAmAM AvyuM che. satRtIyapaJcamanavamaM trayodazaM SoDazaM tathA dazamAtparaM ca nidhanaM caturthagam / yatra vai guru bhavatIha zeSalaghusaMyutaM vRttI thALyuM te pravati yuvumeva naTa taddhi nAmata | gA.o.sI. 32. 278 bAda, pR. 351. A lakSaNa chandonusAra svarUpamAM arthAtu bubudaka chandamAM ja che e spaSTa che, paraMtu tenuM mudrita svarUpa azuddha che. cAreya pAdanI kula akSara saMkhyA 73 thAya che. sAmAnya anumAna karatAM kahI zakAya ke dareka pAdamAM 18 akSaro hoya to kula 72 akSaro thAya. cothA pAdanA prAraMbhika zabda vRttaunI jagyAe vRtI hoya to A chanda aDhAra akSaranA pAdano siddha thaI zake tema che. 10. taruM saMDamaj fTa sa je paUITMfmave | asudINa dINAgamaNo Nu (saM) kido samupei ... dAyiNi kamalabhosapAdava (?) / / saM. dhopa manamohana, nATyazAstra bhAga-2, saM. eziyATika sosAyaTI, kalakattA, I.sa. 1959, 32.326. 11. saM. ghopa manamohana, nATyazAstra, bhAga-2, aMgrejI anuvAda, eziyATika sosAyaTI, kalakattA, I.sa. 1961, pR. 139. 12. saM. zukala bAbulAla zAstrI, nATyazAstra, bhAga-4, caukhambA saMskRta saMsthAna, vArANasI, I.sa. 1985, 32,326-27, For Private and Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra nATyazAstranuM viziSTa pradAna : buddhdaka chanda www.kobatirth.org cirakAlamabhisambharanta (ntaM) piaM gANatta muhidaM Na roddham mudimANaittaDidido kANaNe ghaNe parikhedide bahuvidhe hi aNugo vAsarAharo / uparanA lakSaNamAMthI ATalI vigata maLe che. je chanA dareka pAdamAM trIjo, cotho, pAMcamo, navo, agiyAramo, teramo, soLamo ane aMtima akSara guru hoya ane bAkInA akSaro ladhu hoya te khuda kahevAya che. akSaranI saMkhyA bahAranI gaNIe to indanuM gaNamApa 'satasajabhara' thAya. parantu AvuM svarUpa to uparanA lakSaNanA ekeya pAdamAM jovA maLatuM nathI. lakSaNamAM rahelI azuddhi dUra na thAya tyAM sudhI teno artha sare tema nathI. lakSaNane samajavA udAharaNanI madada laIe. tarasandhuvajjuhiAe saMcasilio bhIdabhIdao krama khoSara visarA) pAbApAne TITIyo / / gA.o.sI. bhAga-4, pR. 32. saMskRta chAyA : [cirakAlamabhisambharantaM priyagAnAn muditaM na roddhuM modamAnAyAM taDitItaH kAnane ghane parikhedite bahuvidhe hyanugo vAsarAharaH / tarasandhuvanaM daSTvaitaccaSako bhItabhItaka Azu koharaM vizati pArzvapAdapastho dInadInakaH / / ] Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hAsane samajavAmAM udAharaNa kaMI ja madadarUpa banI zake tevuM nathI. tenA kula akSaronI saMkhyA 21 + 32 + 18 + 20 = 91 che, je udAharaNamAM bharapUra azuddhiono khyAla ApI jAya che. udAharaNathI chandanuM baMdhAraNa to ThIka, tenI akSarasaMkhyA paNa jANI zakAya tema nathI. abhinavabhAratamAM A pAThane svIkAravAmAM Avyo nathI. A samasyAno ukela lAvavAmAM hemacandrAcAryanuM chandonuzAsana madadarUpa bane che. nATyazAstra sivAya chandonuzAsana ja eka evo graMtha che, je A chandanuM nirUpaNa kare che. hemacandrAcArye ApeluM bubukanuM lakSaNa A pramANe che. snau snau trau bubum / chaM.zA. 2.320. asamaM dadhannayapayo gabhIramadhyaH sanAtano vimalo jayatyavirataM jinendrasiddhAntavAridhiH / 23 bubudakanA aDhAra akSaro 'sajasattara' gaNamApamAM hoya che ema hemacandrAcArya mAne che. teo sundara udAharaNa paNa Ape che, jemAM mudrA alaMkAranA prayoga dvArA chandanA nAmane gUMthI levAmAM Avela che. atipezalairgamagaNaistaraGgite yatra sarvadA kSaLavRSTanavRtanumi vRSTimivunnucitam // che.zA. 2.320.1 For Private and Personal Use Only hemacandrAcArye Apela buddhdaka chanda e nATyazAstramAMthI ja levAmAM Avela che. nA,zA.nA TIkAkAra abhinavaguptAcAryanA mate buddhdaka nava akSarano chanda che. hemacandrAcArya tenA aDhAra akSaro svIkAre che. tethI temanI samakSa rahela nATyazAstranI hastapratamAM A chanda aDhAra akSarano karo ema kahI zakAya. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 24 www.kobatirth.org abhinavaguptAcArya ane hemacandrAcArya samakSa rahela nATyazAstranI vAcanAmAM puSkaLa taphAvata hovAnuM AthI sAbita thAya che. satRtIyapaJcamanavaM trayodazaM SoDaza tathA dazamAtparaMca nidhanaM caturdazaM yatra vai guru / bhavatIha zeSalaghusaMyutaM ghRtau syAcca saMzritaM pravadanti budabudakameva kuMTa taddhi nAmataH || Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nATyazAstranA gA.o.sI. saMskaraNamAM anyano mata' tarIke Apela azuddha lakSaNane nIce pramANe sudhArI zakAya. hemacandrAcArye Apela lakSaNane AdhAre manuSyanI jagyAe Rturdazam ne kharo pATha gaNIne temaja mAtra najIvo pheraphAra karIne mULapAThane meLavavAno prayatna karyo che. tenA cAreya pAdamAM chandanuM akSara-svarUpa pUrNatayA jALavI zakAya che. jemake, manasukha ke. moliyA lakSaNano mULa pATha jo upara pramAo hoya to te mujaba aDhAra akSaranA bukkuka chandamAM trIjo, pAMcamo, navamo, agiyAramo, teramo, caudo, soLamo ane aMtima akSara guru ane bAkInA badhA akSaro laghu hoya che. gaNanI dRSTie te 'sajasatara' mApa dharAve che. 1. udAharaNanA amRddha pAThane paNa hastapratonA AdhAre 'sasajatara' gaNamApamAM mukIne mULa pAne meLavI zakAya. prathama pAdamAM atyanta azuddha pATha che. bIjA pAdanA AraMbhe rahela muripALa rivaoN hApApo paLe zabdo binajarUrI jaNAya che. temane dUra karyA pachIno aMza mAtra agiyAramA akSarane bAda karatAM laghugurunI dRSTie baMdha bese che. dUra karela aMza kadAca prathama pAdano aMtima aMza hoya tevI paNa zakayatA che, kAraNake aMtima sAta akSaro e budakanA pAThanA aMtima svarUpane anurUpa che. trIjo pAda pUrNatayA ujjai*nA lakSaNane anusare che. cothA pAdamAM pAMcamA gatranA traNa akSarane sthAne cAra akSaro rahe che. jyAre bAkInA akSaro chandanA svarUpa anusAra che. udAharaNanA azuddha rahela aMza nIce rekhAMkana karIne tenA pAThanuM zuddha svarUpa nIce pramANe lakhI zakAya. pAda-1 sudhArI zakAyuM nathI. pAda-2 parikhedide bahuvidhe hi aNugo vAsarAharo pAda-3 tarusandhuvajjuhia esa caMsio bhIdabhIdao pAda-4 asu kodharaM visai pAsapAdaveccha dINadINao || Ama, nATyazAstramAM varNita vividha chando paikI nubudaka chanda anya graMthomAM aprApya hoI tenuM viziSTa pradAna che. vaLI, nATyazAstramAM ja eka ja chandanA vividha svarUpo darzAvatA mato prApta thAya che je nATyazAstranA AMtarasvarUpane samajavAmAM dizAsUcaka banI zake tema che. A abhyAsa-lekhane AdhAre keTalAka tAraNo : nATyazAstranA vividha saMskaraNo eka ja chandanA traNa bhinna svarUpo Ape che. tenAthI For Private and Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nATyazAstranuM viziSTa pradAna : bubudaka chanda 25 nATyazAstranI vAcanAo vacce rahela vyApaka taphAvata spaSTa thAya che. nATyazAstranI be vibhinna vAcanA hovAnA rAmakRSNa kavinA matanuM ahIM samarthana maLe che. abhinavaguNAcArya ane hemacandrAcAryanI samakSa rahela nATyazAstranI hastapratomAM bhinna pATha jaNAya che. nATyazAstranA mULa svarUpamAM vividha samaye ane sthaLe keTalA badhA parivartano, parivardhano ane prakSepaNo thayA haze te bubudaka chandranA abhyAsathI dhotita thAya che. dhuvAono azuddha pATha lahiyAo dvArA pAThaparamparAmAM AvelI azuddhiono nirdeza kare che. keTalIka vAra A pATha eTalI hade bhraSTa thato ke emAMthI kaMI ja artha paNa tAravI zakAto. nathI. manamohana ghoSa athAga prayatnonA aMte paNa ghaNI dhruvAono anuvAda ApI zakayA nathI. buddhadakane aDhAra akSarano chanda svIkAratA lakSaNa ane udAharaNanI azuddhi A lekhamAM joI zakAya che. nATyazAstramAM chandonA lakSaNo ApatI vakhate mahadaMze laghu-guru akSaronA sthAnanirdezanI paddhatino Azraya levAmAM Avyo che, je tenI prAcInatA puravAra kare che. A paddhatinuM anusaraNa pazcAtkAlIna graMthomAM zrutabodhamAM thayuM che. adhyAya-15mAM keTalAka chandonA lakSaNomAM mayarasa vagere aSTagaNano prayoga thayo che paNa te pazcAtkAlIna hovA aMge koI zaMkA nathI. nAmAM prayojAtI dhruvAo viSe vipula mAhitI nATyazAstramAM maLe che. kAlidAsanA vikramorvazIyanA caturtha aMkamAM keTalIka prAkRta ane apabhraMza dhruvAo maLe che. bhArata ane kAlidAsanA samaya pachI dhuvAono prayoga kramazaH kSINa thato gayo jaNAya che. nATyazAstranA dhavAvidhAna adhyAyamAM prApta keTalAka chando pachInA sAhityamAM alpaprayukta ke aprayukta banI rahyA che. nATyazAstramAM ja maLatAM hoya evA keTalAka chandoe tenuM viziSTa pradAna che. bubudaka chanda paNa A prakArano ananya chanda che. For Private and Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAcIna gurjara granthamAlA rUA. pai. 10.50 - je 6.50 9.50 11.50 8.00 je 4 10.50 24.00 - 8 v $ 15.50 6.00 31.00 12.00 22.00 35.00 32.00 2 12. prAcIna phAgu-saMgraha - saMpAdaka : DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA ane DaoN. somAbhAI pArekha; devanAgarI TAIpa vidyArthI AvRtti, gujarAtI TAIpa varNaka-samuccaya, bhAga 1-mUla pATha-saM. : DaoN. bho. ja. sAMDesarA bhAlaNakRta naLAkhyAna (trIjI AvRtti) - saM. pro. ke.kA. zAstrI bhAlaNa : eka adhyayana - lekhaka : pro. ke. kA. zAstrI (1971) varNaka-samuccaya, bhAga 2 - sAMskRtika adhyayana ane zabdasUcio kartA : DaoN, bhogIlAla ja. sAMDesarA ane DaoN. ramaNalAla nA. mahetA paMcAkhyAna bAlAvabodha, bhAga 1 - saMpAdaka : DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA ane DaoN. somAbhAI pArekha siMhAsanabatrIsI - saM. DaoN. raNajita mo. paTela hammIraprabandha - saM. DaoN. bho. ja. sAMDesarA ane DaoN. so. pArekha paMcadaMDanI vArtA - saM. DaoN. somAbhAI dhU. pArekha (1974). vAbhuTAlaMkAra bAlAvabodha - saM. DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA 11. jJAnamArgI kAvyadhArAnI bhUmikA - DaoN sureza ha. joSI naraharikRta jJAnagItA - DaoN sureza ha. joSI 13. vastAnA pado - DaoN sureza ha. joSI sva. praoN. ba. ka. ThAkora granthamALA vividha vyAkhyAno guccha 1 vividha vyAkhyAno guccha 2 vividha vyAkhyAno guccha 3 niruttamAM vikramorvazI - (anuvAda : mananikA sahita) pravezako, guccha pahelo pravezako, guccha bIjo aMbaDa vidyAdhara rAsa mahArAM saoNneTa (bIjI AvRtti : bIjuM punarmudraNa) ApaNI kavitAsamRddhi (bIjI AvRtti : chaThuM punarmudraNa) 11. navIna kavitA viSe vyAkhyAno (prathama AvRttinuM paheluM punarmudraNa) 12. pro. ba. ka. ThAkora DAyarI, bhAga 1 - saMpAdaka : DaoN. harSada ma. trivedI 13. pro. ba. ka. ThAkora adhyayanagrantha pro. ba. ka. ThAkoranI DAyarI, bhAga 2 - saMpAdaka : DaoN. harSada trivedI 15. vivecaka - pro. balavantarAya ThAkora - DaoN. harSada trivedI 16. pro. balavantarAya ThAkoranI kavitA - DaoN. harSada ma. trivedI 17. zeSa balavantarAya - DaoN. harSada ma. trivedI - je che 4 4 2.50 2.50 6.50 2.50 2.50 4.50 3.00 4.00 4.00 4.00 4.00 ne 2.00 harSada trivedI kora - DaoN harSada triya 15.50 6.75 25.00 30.00 86.00 rAya ThAkoranI prAptisthAna : yunivarsiTI pustaka vecANa vibhAga, janarala eNjyukezana senTara, pratApagaMja, vaDodarA - 390 002. For Private and Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lakSaNA : AnaMdavardhanano mata, mahimabhaTTanuM khaMDana aruNA ke. paTela* ApaNe jANIe chIe ke zabda vaDe je sAkSAt arthano bodha thAya che, tene vAcyArtha kahevAmAM Avyo che ane vAcyArthanI bodhikA evI zabdanI zaktine abhidhAzakti - evuM nAma ApavAmAM AvyuM che. zabdamAMthI prAma thatA sIdhesIdhA arthabodhane ApaNe jaldIthI samajI zakIe chIe. paraMtu vyavahAramAM, vizeSataH kAvya ane sAhityamAM evAM paNa daSTAnto prApta thAya che, ke jemAM zabdanI abhidhAzakti vAcyArthano bodha karAve che, tema chatAM kazuMka aziSTa rahyuM hoya, tema lAgyA kare che ane vaktAnA tAtparyanI upapatti thatI nathI. AvAM udAharaNomAM rUDhi athavA viziSTa prayojana mukhyArtha sAthe saMbaddha koI anya arthanI pratIti karAve che. A rIte prAma thatA anya arthane lakSyArtha nAma ApavAmAM AvyuM che ane sAthosAtha, lakSyArthanI prApti mATe abhidhA sivAyanI zabdanI lakSaNA nAmanI anya zaktinI prakalpanA karavAmAM AvI che. mImAMsako - kumAreila bhaTTa AdinA mate anya arthanuM je jJAna thAya che, te jJAna ja lakSaNA che. game tema, paNa mukhyArtha ke tAtparyanI anupapatti te lakSaNAnuM bIja che. ntA praviAnti ke kAyA poSa e lakSaNAnAM suprasiddha udAharaNo che. AnaMdavardhane abhidhA, lakSaNA uparAMta trIjI vyaMjanA nAmanI zabdazaktinI kalpanA karI che ane vyaMjanAzakti vaDe pratIta thatA vyaMgyArtha ke dhvanine kAvyanA AtmArUpe mAnyo che, te kAvyazAstranI suprasiddha vigata che. AnaMdavardhananA mate bhakti (lakSaNA) ane dhvaninI bhinnatA : * 1. 2. AnaMdavardhane dhvanine kAvyAtmArUpe prasthApita karyo, te samaye dhvanivirodhI je havA vahetI hatI, teno temaNe nirdeza karyo che. temaNe dhvanivirodhI traNa pakSonI pUrvakalpanA karI che. AmAMno eka te bhAktavAda che. bhAktavAdIo (=lakSaNAvAdIo) nino lakSaNAmAM aMtarbhAva mAnIne dhvanino asvIkAra kare che. AnaMdavardhananA mate bhAktavAdIonA nivirodha mATenI yuktio ke tarko A pramANe hoI zake : 1. dhvani ane bhakti baMne eka ja tattva che, baMne paryAyarUpa che. 2. bhakti e dhvaninuM lakSaNa che. 3. bhakti e dhvaninuM upalakSaNa che. AnaMdavardhananuM kathana evuM che ke bhakti ane dhvani - baMne ekarUpa nathI, kAraNa ke baMnenuM svarUpa bhinna che. lakSaNAzakti vAcakatva para Azrita che, dhvanimAM vAcyetara vyaMgya artha pradhAna hoya che. tethI bhaktine to kevaLa upacAra gaNI zakAya. vizeSamAM AnaMdavardhana jaNAve che ke bhakti e dhvaninuM lakSaNa nathI. kAraNa ke tema mAnavAthI temAM ativyApti ane avyApti - evA be doSo sarjAze. ativyAmi eTalA mATe ke jyAM jyAM dhvani hoya che, tyAM tyAM sarvatra lakSaNA hotI nathI. dhvanikA2nuM kahevuM evuM che ke bhakti e dhvaninuM upalakSaNa paNa nathI. kAraNake jo guNavRtti vaDe samagra dhvaninuM lakSaNa thaI zake che tevuM kahevAmAM Ave, to 'svAdhyAya', pU. 35, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, phebruArI-me 1998, pR. 27-33. I{73, pAvara hAusa kolonI, e.I.sI., sAbaramatI, amadAvAda - 380005. AnaMdavardhana, dhvanyAloka pUrvArdha, saM. tripAThI rAmasAgara. motIlAla banArasIdAsa, dilhI, 1963, pR. 28. AnaMdavardhana, ejana, pUrvArdha - pR. 291, For Private and Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 aruNA ke paTela abhidhA vyApArathI ja samagra alaMkAravarga lakSita thaI jAya ane alaMkAronA pRthaka lakSaNano prasaMga vyartha banI jAya. dhvaninA viSayamAM vyaMjanAvRtti sivAya anya upAyono Azraya levAmAM Avato nathI ane vaLI, jyAM zabda koIka arthamAM rUDha thaI gayo hoya, jemake lAvaNya Adi zabdo - to tyAM lakSaNo vaDe arthapratIti thAya che, tyAM vyaMjanAvRtti nathI.* AnaMdavardhananA mate lakSaNAvRtti vAcatvanA Azraye rahelI che, dhvani vyaMjakatvanA Azraye rahelo che. A mULabhUta taphAvata hoIne dhvani bhinna che ane guNavRtti bhinna che. A prakAranI dalIlo karIne AnaMdavardhane lakSaNo ane dhvanine ekarUpa mAnanArA bhAktavAdIonuM khaMDana karyuM che. bhakti ane dhvaninA pArthakyanuM khaMDana : AcArya mahimabhaTTe AnaMdavardhananAM uparanAM vidhAnonuM yuktipUrvaka khaMDana karyuM che. mahimabhaTTanI pAyAnI dalIla evI che ke zabdane ekamAtra abhidhAzakti che. lakSaNA ane vyaMjanAne zabdazaktio kahI zakAya nahi. zabda to kevaLa vAcyArtha ApIne virame che. tyArabAda je arthAntaranI pratIti thAya che, te zabdano nahi paNa arthano vyApAra che ane eka artha parathI abhyArthanI je pratIti thAya che, tene anumAna kahevAya che. dhvanikAre zabdanI be zaktio - lakSaNo ane vyaMjanA - vacce je pRthakatA darzAvI che, te paNa amane mAnya nathI. AnaMdavardhane je kahyuM che ke "guNavRttino Azraya vAcyavAcakabhAva che' te paNa amane asvIkArya che. kAraNa ke lakSaNAmAM paNa vyaMjanAnI peThe anya arthanI pratIti artha, prakaraNa Adi para nirbhara hoya che. AthI amane to lakSaNo ane vyaMjanA baMne ekarUpa jaNAya che, baMne vacce abheda pratIta thAya che. vyaMjanA ane lakSaNA - e be bhinna bhinna zaktio nathI, tevuM temaNe udAharaNo ApIne siddha karyuM che. temaNe e mATe udAharaNo paNa AnaMdavardhananAM ja pasaMda karyA che. saMkSepamAM, AnaMdavardhane lakSaNo ane vyaMjanAne ekarUpa mAnanArA bhAktavAdIonuM khaMDana karyuM che, to mahimabhaTTa bhAktavAdIono potAnA dRSTikoNathI bacAva karyo che, eTaluM ja nahi, lakSaNA ane dhvani vacce abheda mAnavAthI, AnaMdavardhana jaNAve che, tevA ativyAmi ke avyAmi doSo thatA ja nathI tevuM mahimabhaTTanuM kahevuM che.vaLI, AnaMdavardhananA lakSaNAnAM udAharaNo ane avivakSitavAcyadhvaninAM udAharaNo vacce koI ja bhinnatA nathI, tevuM vidhAna karatA mahimabhaTTanI dalIlo A pramANe che : (a) zaktio zabdAzrayA na hotAM arthAzrayA hoya che : mahibhaTTa jaNAve che ke AnaMdavardhananA kathana anusAra, zaktione zabdAzrita svarUpe svIkArI zakAya nahi, kAraNake - "vat punarathane zaktimAzrayasvAr vyApAra taravaritvane tarthasthavoute na zadro tasyAnekazaktisamAzrayatvAsiddheH / tathA hi ekAzrayAH zaktayo'nyonyAnapekSapravRttayo'prAkRtapaurvAparyaniyamA yugapadeva svakAryakAriNyo dRSTAH yathA dAhakatvaprakAzakatvAdayo'gneH / na ca zabdAzrayA zaktistathA dRzyate, abhyupagamyate vA, niyogato'bhidhAzaktipUrvakatvenetarazaktipravRttidarzanAt / tasmAdbhinnAzrayA eva tA na zabdaikasamAzrayA ityavaseyam / arthAt "ane vaLI, zabdane anekArthabodhaka zaktino Azraya mAnIne tenA AdhAre anya (vyaMjanA) AnaMdavardhana, ejana, - pUrvArdha - pR. 329. AnaMdavardhana, ejana, - 1-16. AnaMdavardhana, ejana, - 1-18. bhaTTamahima, vyaktiviveka, saM. dvivedI revAprasAda, caukhambA saMskRtasIrIjha, vArANasI, 1964, pR. 113, 114. For Private and Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lakSaNA : AnaMdavardhanano mata, mahimabhaTTanuM khaMDana 29 vyApAranI je kalpanA karavAmAM AvI che, te arthamAM ja suyogya jaNAya che, zabdamAM nahi. kAraNa ke zabda aneka zaktionA AzrayarUpe siddha thato nathI. jyAM ekathI vadhAre zaktiono Azraya eka ja hoya, tyAM temanI pravRtti paraspara nirapekSa ane svataMtra hoya che. temAM pUrva ane apara krama raheto nathI. te badhI eka sAthe potAnuM kArya karatI jovA maLe che, jemake agninI dAhakatA, prakAzakatA vagere. paraMtu zabdane Azrita mAM te jovA maLatuM nathI, ke svIkArI zakAtuM nathI. kAraNa ke temAMnI anya zaktionI pravRtti abhidhA para nirbhara hoya che. tethI abhidhAthI atirikta zaktione bhinnAzraya mAnavI joIe, kevaLa zabda para AdhArita mAnavI joIe nahi.' graMthakAranuM maMtavya evuM che ke abhidhA, lakSaNA ane vyaMjanA - e traNeya zabdane Azraye rahelI zaktio che, tema mAnavuM bhUlabhareluM che. kAraNa ke Ama mAnavAthI, te te zaktionI vizeSatAo nirmuLa thaI jAya che. eka ja Azraye rahelI aneka zaktio svanirbhara ane svataMtra hoya che. jema ke dAhakatA, pAcakatA, prakAzakatA vagere zaktio agninA Azraye rahelI che. A ja rIte, je loko lakSaNo ane vyaMjanAne zabdAzrita mAne che temaNe kharekhara to te zaktione abhidhAzrita mAnavI paDaze. agnimAMthI pragaTa thatI agninI dAhakatA, pAcakatA ane prakAzakatA - e traNeya zaktio parasparane Azraye nathI hotI, traNeya svataMtra zaktio che. paraMtu lakSaNo ane vyaMjanAnI bAbatamAM tema thatuM nathI. lakSaNo ane vyaMjanA svataMtra zaktiorUpe UpasatI nathI, kAraNake te baMne abhidhAnA Azraye rahelI che. vaLI, lakSaNo ane vyaMjanAmAM prathama vAcyArtha samajAya che, tyArabAda lakSyArtha ane vyaMgyArtha samajAya che. AthI vAcyArtha ane lakSyArtha temaja vyaMgyArtha vacce pUrva ane apara krama pratIta thAya che. tethI lakSaNo ane vyaMjanAno Azraya bhinna mAnavo joIe. abhidheya arthano bodha karAvanAra abhidhAzaktino Azraya zabda che. anya arthono bodha karAvanAra AzrayarUpa zabda nathI hoto, artha hoya che. AthI abhidhA sivAyanI anya zaktione zabdasamAzrayA nahi, paNa arthasamAzrayA mAnavI joIe. (ba) arthAzrita lakSaNA anumAnano viSaya che : mahimabhaTTanA mate lakSaNAne zabdanI Azrita zaktirUpe mAnI zakAya nahi. kAraNa ke zabda vaDe sauprathama, vAcyArthanI pratIti thAya che. jene lakSyArtha kahevAmAM Avyo che tenI pratIti vAcyArtha prApta thayA bAda thAya che. lakSyArthanI pratItimAM vAcyArtha heturUpe jaNAya che. dhUmADArUpI hetu parathI agninuM je jJAna thAya che, tene to ame anumAna kahIe chIe. tethI vAcyArtharUpI hetu parathI pratIta thatA lakSyArthane paNa anumAna ja kahevAya. eka artha vaDe prApta thatA anya koIpaNa prakAranA artho anumAnarUpe ja siddha thAya che. lakSaNAnA udAharaNarUpe aurvAda: evuM daSTAnta ApavAmAM AvyuM che. have, "vAhIka baLadiyo che' evuM kahevAmAM vAhIkanuM baLada sAthe AkArasAmya to nathI ja. vAhIka ane baLadiyA vacce samAna vibhakti hovA chatAM baMne vacce abhinnatA siddha thatI nathI. "vAhIka baLadiyo che' tevA vakratApUrNa kathanamAM vAhIka para baLadiyApaNAno Aropa che. vaktA kadApi be padArtho vacce sAdhammane joyA vinA Aropa karato nathI. ahIM vAhIka paranA AropanI bAbatamAM vicArIe to vAhIkamAM AropyamANa baLadiyAnI jaDatA Adi dharmonuM astitva che. Ama, vAhIka baLadiyo che evI ukti parathI vAhIkamAM jaDatA Adi dharmonuM jJAna thAya che, tyAM lakSaNo nahi, anumAna vyApAra che, e ja rIte AnaMdavardhane lakSaNAnuM anya udAharaNa ApyuM che ke zAkA: santAd a vilinapatrazayanam ! tyAM vati zabdano artha praznAzayati evo samajAya che, tyAM paNa lakSaNA nahi, anumAna 7. bhaTTa mahima, ejana - pR. 114, 115. For Private and Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 30 www.kobatirth.org che, kAraNa ke tyAM paNa kathana Adi zabdaprayoga parathI prakAzana Adi arthonI pratIti thAya che eTale tyAM baMne vacce kAryakA2NabhAvasaMbaMdha che. varati kriyApada dvArA teno kathanaAdirUpa artha bAdhita thaI jAya che. tyAM lakSaNA che, tema kahevuM te barAbara nathI. tyAM anyathAnupapatti dvArA arthapatti vaDe kathanaAdinA artha vaDe prakAzanaAdi artha jJAta thAya che, tene anumeSa artha kahevo joIe. kAraNa ke arthapattino anumAnamAM aMtarbhAva mAnavAmAM Avyo che. te ja rIte pAkI e dAnamAM paNa akSapattithI vAhIkamAM baLadiyAnI jaDanA jevI jaDatAnuM jJAna thAya che tethI te paNa anumAnanuM dRSTAMta che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lakSaNAnA khaMDanaprasaMge mahimabhaTe AnaMdavardhananAM ja be prasiddha udAharaNo lIdhAM che. nAnI evI uktimAM vAhIka ane gau vacce abheda kalpIne vArSIka para gotvano Aropa karavAmAM Avyo che. AnaMdavardhanaabhinavaguptanA mate A Aropa te ja upacAra che ane upacArathI thatI arthapratIti te lakSaNA che. mahimabhaTTanA mate vAhIka para gotvanA AropathI arthanI saraLa rIte upapatti thatI nathI, tethI anya prakAre upapatti besADavI paDe che ane te arthapattithI zakaya bane che. arthopatti anumAnano viSaya che, tethI ahIM baMne udAharaNomAM thatI arthapratIti anumAnane kAraNe thAya che ane Ama, rASTranI lakSaNAzaktino uccheda thaI jAya che. 8. 9. aruNA ke paTela abhinavagux 'locana' TIkAmAM lakSaNAnA pAMca prakAro darzAvyA che teno nirdeza karIne. abhidhaiya artha sAthe saMbaMdhita hovAthI nakAmA poSa e dAMtamAM gaMgAmAM jhUMpaDuM" ne badale 'gaMgAtaTe saMparka evo anya artha karavAmAM Ave che, tyAM paNa 'taTa' evo anya artha anumAna dvArA prApta thAya che, lakSaNA dvArA nahi tevuM mahimabhaTTanuM kahevuM che. temanI dalIla evI che ke 'gaMgAmAM jhUMpaDuM' ItyAdi sthaLoe gaMgA Adi padArthomAM jhUMpaDe Adi padArthonI adhikarajJatAno bAdha thaI jAya che. AvI sthitimAM, upAdAnanA sAmarthyathI, saMbaMdhamAtrane AdhAre pelA tattvAropane adhikaraNabhAve svIkAravA yogya anya artha taTAdinuM anumAna karAve che. tattvAropanuM kAraNa kevaLa sAdazya ja hoya che, tema nathI. saMyoga Adi anya saMbaMdha paNa tattvAropanAM kAraNa bane che. tethI gaMgA Adi artho dvArA taTAdirUpe ardhI anumaya hoI zake che. ahIM taTAdi sivAya anya koI artha anya koI vRtti dvArA vyakta thato nathI. zabda kevaLa sva-arthanA abhidhAnavyApAramAM ja paryavasAna pAmI zake che, te anya taTAdirUpa arthanI vAta jANI paNa zakato nathI, to tenA svarUpane sparzavAnI vAta to dUra ja rahI. 'gaMgAmAM jhUMpaDuM' e udAharaNamAM gaMgAtaTarUpI anumaiya arthamAM savAropa e hetu che. te ja rIte, A udAharaNamAM gaMgA AdinA zItalatva, puSyatva Adi dharmonuM jJAna thAya che, tyAM paNa tattvano Aropa te ja hetu che ane prApta thayelo artha te anumAna che. Ama, ahIM eka ja udAharaNamAMthI prAma thatA lakSyArtha ane vyaMgyArthanuM khaMDana karI, mahimabhaTTa tene anuASa artharUpe oLakhAve che. bhahima, aijana - pR. 117, 118, mahamahima, ejana - pR. 116, ahIM jo koI evI dalIla kare, ke A dRSTAMtamAM vyAtigraha nathI ane vyApisTa mATe pramANanI apekSA rahe che. to teno pratyuttara saMdhakAre evo Apyo che ke ahIM sAmIpyAdi saMbaMdha heturUpa banyo che. lokavyavahAramAM sAdazya, sAmIkha AdinA AdhAre A prakArano saMbaMdha joI zakAya che. ahIM vyAmisaMbaMdha mATe lokavyavahArane pramANabhUta mAnavAmAM Avyo che. ahIM je anya arthanI pratIti thAya che te zAbdI pratIti nathI ja, kAraNa ke zabdane abhidhA sivAya anya vyApAra ja nathI. tethI ahIM liMga-liMgI saMbaMdhathI anya For Private and Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lakSaNA : AnaMdavardhanano mata, mahimabhaTTanuM khaMDana 3 arthanI pratIti thAya che, te anumAnajanya pratIti che. e pratIti vAcakAzrita (=zabdAzrita) lakSaNAjanya che tevuM siddha thatuM nathI.10 (ka) lakSaNo ane dhvani ekarUpa che. AnaMdavardhane bhakti ane dhvanine ekarUpa mAnanArA bhAktavAdanuM khaMDana karyuM che te ApaNe prAraMbhe joI gayA. mahimabhaTTa AnaMdavardhananA bhakti ane dhvaninA pRthakatAvAdanuM khaMDana karIne, tarkasaMgata yuktio vaDe bhakti ane dhvaninI ekarUpatA siddha karI batAve che. kyAM poSaka e udAharaNamAM hamaNAM ja joyuM ke mahimabhaTTa ahIM lakSaNo ane vyaMjanA baMnene arvAzrita mAnIne baMneno anumAnamAM aMtarbhAva darzAvyo che. tethI evuM siddha thayuM ke lakSaNo ane dhvani paryAyavAcI che. A carcA prasaMge mahimabhaTTe AnaMdavardhananI ja kArikAo laI, temAM thoDuMka zAbdika parivartana karI daI, svamatane rasALa zailImAM rajU karyo che. (1) dhvanikAranI prathama dalIla evI hatI ke lakSaNA vAcakatvane Azraye ane dhvani vyaMjakatvane Azraye che, A te baMne vaccenuM pArthakya che. vyaktivivekakArano pratyuttara evo che ke lakSaNo ane vyaMjana - baMne artha para Azrita che. vaLI, baMnemAM je arthAntaranI pratIti thAya che tenA mULamAM gamyagamakabhAva rahelo che ane lakSaNA gamatatvamUlaka che. dhvaninI vyaMjakatvamUlakatA asiddha che. tethI gamatatvamUlaka lakSaNA dhvanino viSaya zA mATe na bane ? potAnuM A maMtavya temaNe nIcenA kArikAyugmamAM vyakta karyuM che : vAcakatvAzrayeNaiva guNavRttirasaGgatA / gamakatvaikamUlasya dhvaneH syAd viSayo na kim / / vyajakatvaikamUlatvamasiddhaJca dhvaneryataH / / gamakatvAzrayApISTA guNavRttistadAzrayaH / / 15 (2) dhvanikAre kahyuM che ke bhaktine dhvaninuM lakSaNa mAnavAthI ativyAmi ane avyAmi doSo thAya che. mahimabhaTTa jaNAve che ke tevA koI doSo thatA nathI. bhakti e dhvaninuM lakSaNa che tevuM AnaMdavardhananA udAharaNo vaDe ja siddha karI batAvyuM che. dhvanikAre zIkrayA: santAd afsa vilinapatrayanam II ne lakSaNAnuM ane "suvarNapuSpAM pRthiva vinvata puruSastriyaH | lakSaNAmUlaka dhvaninuM udAharaNa gayuM che. paraMtu vAstavamAM A baMne udAharaNomAM kazo ja pharaka dekhAto nathI. baMne udAharaNomAM lakSaNo che. jo bIjA udAharaNamAM lakSaNAno asvIkAra karavAmAM Ave, to tene lakSaNAmUlaka dhvani paNa zI rIte kahevAya ? dvitIya udAharaNamAM lakSaNAne mAnavAthI dhvanikAre darzAvelo avyAmidoSa TaLe che. amArA mate to lakSaNA be prakAranI hoI zake che : prathama udAharaNamAM padArtharUpa ane dvitIya udAharaNamAM vAkyArtharUpa lakSaNA daSTigocara thAya che. graMthakAranA zabdomAM - suvarNapuSpAmityAdau na cAvyAptiH prasajyate / yataH padArthavAkyArthabhedAt bhaktidhioditA / / 12 10. 11. 12. bhaTTa mahima, ejana - pR. 121. bhaTTa mahima, ejana - 1-63, 1-64. bhaTTamahima, ejana - 1-59. For Private and Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 32 www.kobatirth.org (3) je vastu je nathI, tenA para teno Aropa, te bhaktinuM sAmAnya lakSaNa che. paNa ame kahIe chIe ke A to arthAntara-pratItino eka prakAra ja che, ane dhvanimAM paNa AvI arthAntarapratIti samAviSTa che. mahimabhaTTanA zabdomAM - atasmiMstatsamAropo bhakterlakSaNamiSyate / arthAntarapratItyarthaH prakAraH so'pi zasyate / / 13 13. 14. 15. 16. (4) dhvanikAre kahyuM che ke svaviSaya sivAya, anya arthomAM rUDha thaI gayelA 'lAvaNya' Adi zabdo dhvanino viSaya thatA nathI. amAruM kahevuM che ke lAvaNya Adi zabdomAM thatI anya arthanI pratIti vyaMjanAno ja viSaya Thare che. graMthakAranA zabdomAM rUDhA ye viSaye'nyatra zabdAH svaviSayAdapi / lAvaNyAdyAH prasaktAste na bhavanti padaM dhvaneH 1 / / bhavantyevetyarthaH 14 bhakti ane dhvaninI pRthA darzAvatAM AnaMdavardhane jaNAvyuM che ke bhaktyA bibharti naikatvaM rUpabhedAdayaM dhvaniH / ativyApterathAvyApterna cAsau lakSyate tayA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnaMdavardhananA A maMtavyano vividha yuktio ane dalIlo vaDe saMpUrNa uccheda karI nAkhIne, carcAnA samApanamAM vijayaghoSarUpe mahimAcArya jaNAve che ke bhatkyA bibharti caikatvaM rUpabhedAdayaM dhvaniH / na ca nAvyAptyativyAptyorabhAvAllakSyate tathA / / aruNA ke paTela hima, ejana - pR. 1-6, krima, ejana - pR. 1-21, AnaMdavardhana, dhvanyAloka pUrvArdha - 114. mahima, bhaktiviveka - 1-5. arthAt ni nAmanuM tattva lamaNAnA svarUpathI abhinnarUpe siddha thAya che ane ativyAmi temaja avyAdhi doonA abhAvathI te ( dhvani) tenA ( lakSaNA dvArA lakSita nathI thato tema nahi (dhvani lakSaNo dvArA lakSita thAya che)' niSkarSa : samagra carcAmAM mahimabhaTTe lakSaNA nAmanI zabdazaktino asvIkAra karyo che eTaluM ja nahi, lakSaNA ane vyaMjanA - baMne zabdazaktiono asvIkAra karI daI, baMneno anumAnamAM aMtarbhAva darzAvyo che. A carcAno mukhya hetu AnaMdavardhananA vicAronuM khaMDana che. AnaMdavardhananA matanuM khaMDana karatAM pahelAM, graMthakAre svamananA For Private and Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lakSaNA : AnaMdavardhanano mata, mahimabhaTTanuM khaMDana 33 pAyAnA siddhAMtane AgaLa dharyo che ke "zabdane to ekamAtra abhidhAzakti ja che, abhidhAthI atirikta je zaktio mAnavAmAM AvI che te vAstavamAM arthanI zaktio che, zabdanI nahi." A mULabhUta maMtavya rajU karyA bAda, temaNe prathama lakSaNAnuM khaMDana karyuM che. temanI dalIla evI che ke lakSaNo ane vyaMjanA zabdAzrayA na hotAM arthAzrayA che ane e baMne anumAnano viSaya siddha thAya che. tethI baMne vacce AnaMdavardhane je pArthaka darzAvyuM che, te asiddha kare che. AnaMdavardhane bhAktavAdIonuM khaMDana karatAM jaNAvyuM che ke (1) bhakti ane dhvani ekarUpe nathI, (2) bhakti e dhvaninuM lakSaNa nathI, (3) bhakti e dhvaninuM upalakSaNa nathI. mahimabhaTTa A traNeya vikalponuM khaMDana karIne eTale ke khaMDananuM paNa khaMDana karIne lakSaNo ane dhvanine ekarUpe siddha karyA che. AnaMdavardhane rUDhi lakSaNAne dhvanino viSaya gaNyo nathI. mahimabhaTTa jaNAve che ke rUDhi lakSaNAmAM paNa vAcyArtha sivAyano je artha prApta thAya che, tene dhvanino viSaya mAnavo joIe. vaLI, AnaMdavardhane lakSaNA ane lakSaNAmUlaka dhvanine nirUpyo che tyAM mahimabhaTTanuM kahevuM che ke lakSaNo ane lakSaNAmUlaka dhvani ekarUpa jaNAya che. temAM koIja tAttvika bheda nathI. Ama, bhakti ane dhvani vacce AnaMdavardhana darzAve che tevuM koI pArthaka siddha thatuM nathI. vaLI, bhakti ane dhvani baMne - arthanA vyApAro che tethI anumAnarUpe siddha thAya che. ullekhanIya che ke mahimabhaTTanI jema ja mukulabhaTTa paNa abhidhAvAdI che. mukulabhaTTe temanA abhidhAvRttimAtRkA'mAM dasa prakAranI abhidhAnuM nirUpaNa karIne lakSaNo ane vyaMjanAno temAM aMtarbhAva thato darzAvyo che. paraMtu mukulabhaTTa mImAMsAvAdI che to mahimabhaTTa bauddha naiyAyika che. tethI lakSaNo ane vyaMjanAnA khaMDanamAM A baMne AcAryonA ciMtanamAM pAyAno taphAvata rahyo che. For Private and Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 372 373 374 zrI sayAjI sAhityamALA bhArataratna zrI upendrarAya ja. sAMDesarA (1967) mahAgujarAtanA musalamAno, bhAga 1-2 - zrI karIma mahaMmada mAstara peTroliyama - zrI padmakAnta 2. zAha (1970) paMcadazI tAtparya - svAmI praNavatIrthajI (1971) 343 344 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 vanauSadhikoza - pro. ke. kA. zAstrI 361 362 sahastraliMga ane rudramahAlaya - (sva.) zrI kanaiyAlAla bhA. karyu vaiSNavatIrtha DAkora - (sva.) DaoN. maMjulAla 2, majamuMdAra vahetrI ane laghutrayI - (sva.) DaoN. bApAlAla ga. vaidya vaDodarA eka adhyayana - DaoN. Ara. ena. mahetA 361 363 364 mahArAjA sayAjIrAva trIjA - (sva.) pro. sita bUca 365 nAbhAta bhaktamAlanA aitihAsika bhakto-eka adhyayana-zrI mULazaMkara ki. kaivalIyA 366 368 369 390 371 317 akho ane madhyakAlIna saMtaparaMparA - (sva) DaoN. po. ja. tripAThI zrImad bhAgavata : bhAga 2 - (sva.) nAgaradAsa a. paMDayA (1972) carakano svAdhyAya, bhAga 1 - (sva.) DaoN. bApAlAla ga. vaidya (1973) gujarAtano paoNMTI udyoga zrI zAMtilAla pI purohita (1975) UMDANano tAga-zrI choTubhAI suthAra (1975) bhAratIya vINA-(sva.) pro. rasikalAla ema. paMDayA (1978) carakano svAdhyAya, bhAga 2-(sva.) DaoN. bApAlAla ga. vaidya (1979) cAMpAnera : eka adhyayana-DaoN. ramaNalAla nA.mahetA (1980) dvArakAnA pradezano sAMskRtika ItihAsa-sva.) zrI ka. na. joSI Adhunika gujarAtanA saMto, bhAga 2 - DaoN. kezavalAla Thakkara (1979) sUryazakti-zrI padmakAnta 2. zAha (1981) kavi giradhara : jIvana ane kavana - DaoN. devadatta jozI lesara-zrI padmakAnta 2. zAha arvAcIna saMskRta sAhityano ItihAsa-(anu.) e. je. rAvala ane vI. esa. lele maMjUla vimarza-zrI je. pI. ThAkara prANavononA rogo : Asa-dama-vaidya maNibhAI ba vaDodarAnAM maMdiro-ku. maMjUlA ema. sonI AhAra vijJAna-(punaH mudraA) DaoN. jayazaMkara dha. pAThaka ane (sva.) anaMtarAya ma. rAvaLa (1991) bhavAI : svarUpa ane lakSaNo - kuSNakAMta o. kaDakIyA zrImad upendrAcAryajI - lavakumAra desAI nAbhAkRta bhaktamAtanA aitihAsika bhakto bhAga 2-mUlAMka2 mI. kevaliyA prApristhAna : yunivarsiTI pustaka vecANa vibhAga, janarala eNjyukezana senTara, pratApagaMja, vaDodarA - 390 002, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only . pai. 15.00 17.00 13,00 6.00 14.50 11.50 26.00 8.75 15.00 31.00 96.00 36.00 44.0 45.00 12.00 51.00 35.75 79.00 48.00 33.00 44.00 49.00 44.00 48.00 188.00 236.00 176.00 68.00 60.00 193,00 195.00 106.00 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra bhAratIya sAhityazAstramAM vAcyavyatrya svarUpabhedano sauprathama vicAra karanArA AnaMdavardhana hatA. paraMtu AnaMdavardhana ane temanA anugAmI AcAryo mammaTa, vizvanAtha vagerenI tulanAmAM hemacaMdrAcAryanuM vAcyavyAsvarUpabhedanirUpaNa vizeSa noMdhapAtra che. www.kobatirth.org AnaMdavardhane dhvanyAlokamAM (1) vastuni (2) alaMkAradhvani ane (3) rasadhvani evA dhvaninA traNa bheda ApelA che. temAM dhvaninA prathama bheda vastudhvaninA nirUpaNamAM vAcyavya svarUpabheda darzAvatAM mAtra pAMca ja udAharaNo ApyAM che. (1) bhrama chArmika e padyamAM vAcyArtha vidhi52ka che jyAre vyajgyArtha niSedhapaka che. (2) 'zvabhUtrae padyamAM vAcyArtha niSedhaparaka che jyAre vyagyArtha vidhipa2ka che. (3) vrajJa'e padyamAM vAcyArtha vidhipa2ka che jyAre vyajgyArtha anubhaya52ka che. (4) prArthaya e padyamAM vAcyArtha niSedhaparaka che jyAre vyajgyArtha anubhayaparaka che. (5) 'sya vA e padyamAM vAcyathI vyagyano viSaya bhinna che. 1. AnaMdavardhananA anugAmI ane dhvaninA prabaLa samarthaka mammaTAcArye kAvyaprakAzamAM vAcyArthathI vyagyArthanA svarUpabhedanAM mAtra traNa ja udAharaNa prastuta karyAM che." niHzeSadyutavandrana e padyamAM vAcyArtha niSedharUpa che jyAre vyagyArtha vidhirUpa che (2) 'mAtsarya e padyamAM vAcyArtha saMzayarUpa che jyAre vyagyArtha nizcayarUpa che. (3) thar e padyamAM vAcyArtha nindArUpa che jyAre vyajgyArtha stutirUpa che. vizvanAtha kavirAja sAhityadarpaNamAM AnaMdavardhana ane mammaTe ApelAM be ja udAharaNono ullekha karIne saMtoSa mAne che. hemacaMdrAcAryanA anuyAyI ane anugAmI narendraprabhasUrinA nirUpaNamAM kaMIka prakarSa sadhAyelo jovA maLe che. teo vAcyArthavyagyArthasvarUpabhedanA nava jeTalA prakAro Ape che. udAharaNa sAthe ApelA A prakAromAM vidhithI niSedha, niSedhathI vidhi, vidhithI vidhyantara, niSedhathI niSedhAntara, vidhithI anubhaya, niSedhathI anubhaya, saMzayathI nizcaya, nindAthI stuti ane vAcyathI vyaz2yanA viSayabhedano samAveza thAya che. jo ke e noMdhavuM joIe ke AmAMthI moTA bhAganAM udAharaNo hemacaMdrAcAryane anusare che. 2. 3. 4. hemacaMdrAcAryano vAccavyaya-svarUpabheda vicAra e. ema. prajApati 'svAdhyAya', pu. 35, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, phebruArI-me 1998, pR. 35-40, saMskRta ane bhAratIyavidyA, uttara gujarAta yuni., pATaNa. AtaMvardhana, dhvanyAloH - vyA. mArya vizvezvara, prajA, gautama burja DIpo, narUM maDaLa, vilhI, prathama saraLa, agasta 1952, pR. 20 taHva pR. 20-21. tatreva pR. 20-21 mammaTa, vAvyaprAza, vyA. kSatIra vAmanamaTTa, prA. nirNayasAgara presa, mumbarpha, dvitIya saMskaraNa, 106, pR. 242-244. vizvanAtha, sAhityavarSaLa : vyA, DaoN. satyavratasid, prA. cauravambA vidyApavana, vArALasI, tRtIya saMskAraLa, vi. sa. 2026, pR. 241 5. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6. narendraprabhasUri, alaMkAramahodadhiH, saMpA. lAlacandra bhagavAnadAsa gAMdhI jainapaMDita, prakA. sIrIna, vaDIla, 142, pR. 6-8 For Private and Personal Use Only gAyakavADa oriyaNTala Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir e. ema. prajApati have ApaNe hemacaMdrAcArye kAvyAnuzAsanamAM nirUpelA vAcyArthavyagyArthasvarUpabhedano vigate vicAra karIe. hemacaMdrAcArye dhvaninA prathama bheda vastudhvaninA judA judA 13 prakAro sodAharaNa prastuta karyA che. temanA mate kayAreka vAcyArtha vidhirUpa hoya che to pratIyamAna artha niSedharUpa hoya che. jemake - bhama dhammiya vIsattho so suNao ajja mArio teNa / golANai kacchakuDaGgavAsiNA dariyasIheNa || he bAvAjI, have niHzaMka thaIne pharo, kAraNa godAvarInA kinArAnI kuMjamAM rahenArA siMhe te kUtarAne mArI nAkhyo che." ahIM "tame niHzaMka thaIne pharo evo vArtha vidhirUpa che jyAre tame kUtarAthI paNa Daro cho ane have to siMha che tethI tamAre tyAM javuM na joIe' evo pratIyamAna artha niSedharUpa che. kayAreka vAcyArtha niSedharUpa hoya che to pratIyamAna artha vidhirUpa hoya che. jema ke - atthA ettha tu majjai ettha ahaM diyasayaM puloesu / mA pahiya ratiaMdhaya sejjAe mahaM nu majjihasi / / he ratAMdhaLA pathika ! tuM divase ja barAbara joI le. ahIM sAsu sUe che ane ahIM huM. rAtre amArI baMnenI pathArImAM AvI paDato nahi". ahIM "amArI bannenI pathArImAM AvI paDato nahi" evo vAcyArtha niSedhAtmaka che jyAre "A sAsunI pathArI che ane A mArI, to divase barAbara joI le ane rAtre mArI pAse Avaje' evo pratIyamAna artha vidhiparaka che. kayAreka vAcyArtha vidhirUpa hoya che to pratIyamAna artha vidhyattararUpa hoya che. jemake - bahalatamA haya rAI ajja pauttho paI gharaM sunna / taha jaggijja sayajjhaya na jahA amhe musijjAmo / / A rAtri ghaNI ja duHkhadAyaka ane aMdhakArapUrNa che, patideva paradeza gayA che ane ghara sUnuM che, eTalA mATe he pADozI ! tuM jAgato raheje, jethI ApaNI corI thAya nahi'. ahIM "ApaNI corI na thAya mATe tuM jAgato raheje" e vAcyArtha vidhirUpa che, jyAre "rAtri aMdhakArayukta che, patideva paradeza gayA che, ghara sUnuM che, tethI te nirbhaya thaIne mArI pAse AvI jA' e vyagyArtha vidhyantararUpa che. kayAreka vAcyArtha niSedharUpa hoya to pratIyamAna artha niSedhAttararUpa hoya che. hemacandra, kAvyAnuzAsana : saM. mahAmahopAdhyAya paM. zivadatta zarmA, kAzInAtha pAMDuraMga paraba, prakA, nirNayasAgara presa dvitIya saMskaraNa san 1934, pR. 47 tanneva pU. purU, tatraiva pR. 53 For Private and Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra hemacaMdrAcAryano vAcyavyatrya svarUpabhedavicAra www.kobatirth.org ke - AsAiyaM aNAeNa jettiyaM tettiyaNa baMdhadihiM / oramasu vasaha ihi raklijja gahavaI cchittaM // 10. 11. 12. 13. hai vRSabha ! anyAyathI jeTaluM prAma karI lIdhuM che teTalAthI dhairya dhAraNa kare ane nivRtta thaI jA. atyAre gRhapati khetaranI rakSA karI rahyo che'. ahIM gRhapatinA kSetramAM duSTa vRSabhanA nivAraNa eTale ke niSedharUpa vAcyArtha che. tethI upapatinA nivAraNarUpa niSedhAntaranI pratIti thAya che. kayAreka vAcyArtha vidhirUpa ke niSedharUpa na hoya tyAre paNa vidhirUpa vyaMgyArthanI pratIti thAya che. jemake - mahuehi kiMva paMthiya jar3a harasi niyaMsaNaM niyaMbAo / sAhemi kassa ranne gAmo dUre ahaM ekkA / / 'huM madhuka ! athavA te parSika ! jo tuM mArA nitaMba parathI vastrane saMpUrNapaNe dUra kare, to huM A jaMgalamAM korne kahyuM ? gAma dUra che ane huM ekalI chuM' ahIM vAcyArtha vidhi ke niSedharUpa nathI paNa 'huM ekalI chuM, gAma dUra che, A nirjana pradezamAM mAruM nitaMba paranuM vastra haTAvI le', evo vyaMgyArtha vidhipaka che. kayAreka vAcyArtha vidhi ke niSedharUpa na hoya chatAM niSedharUpa vyaMgyArthanI pratIti thAya che. jemake - jIvitAzA balavatI dhanAzA durbalA mama / 12 gaccha vA tiSTha vA kAnta svAvasthA tu niveditA // 2 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIvavAnI IcchA prabaLa che. dhanaprAminI IcchA durbala che. che priya - have tuM cAlyo jAya ke rokAI tuM jAya, meM mArI vAta kahI dIdhI che'. ahIM 'cAlyA jAo ke rokAI jAo' e rIte vAcyArtha vidhi ke niSedharUpa nathI paraMtu 'thavAnI AzA prabaLa che. dhana prAcinI IcchA vizeSa nathI' tenA dvArA 'tamArA vinA huM jIvatI rahI zakIza nahi' tethI gamanarUpa niSedhanI pratIti thAya che, eTale vya'gyArtha niSedha rUpa che. kayAreka vAccArya vidhi ane niSedharUpa hoya tyAre pratIyamAna artha vidhyuttara rUpa hoya che. jemake - niSadaivadaMsaNuklitta pahiya aneNa vaccasu paheNa / gahavaidhUA dullaMghavAurA iha hayaggAme ||17 tatraiva pR. 54 tatraiva pR. 54 tatraiva pR. 54 tatraiva pR. 55 37 For Private and Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 38 - www.kobatirth.org potAnI patnIne jovAmAM tatpara ke pathika ! bIjA mArgathI jA. A gAmamAM svAmInI putrInI jALathI bacavuM muzkela che.' ahIM bIjA mArgathI jA'mAM vAcyArtha vidhi ane nidharUpa che jyAre pratIyamAna artha 'A gAmamAM svAmInI putrInA rUpane paNa jovuM joIe' vidhyantararUpa che. kyAreka vidhi ane niSedha dvArA niSedhAntaranI pratIti thAya che. jemake ucciNasu paDiyakusumaM mA dhuNa sehAliyaM iliyasuNhe / esa avasANaviraso sasuraNa suoM valayasaho / / * 14. 15. 16. he kRSakanI putravadhU | nIce paDelAM phUlone ja vINa, zephAlikAnA vRkSane halAvIza nahi. aMte tArA apriya kaMkaNano avAja zvazurajIe sAMbhaLI lIdho che.' ahIM 'nIce paDelAM phUlone ja vINa, zephAlikAnA vRkSane halAvIza nahi' e pramANe vAcyArtha vidhi ane niSedhakaparaka che tethI 'he sakhi ! cauryaratamAM Asakata tAre kaMkaNano avAja na karavo joIe' evA niSedhaparaka vyaMgyArthanI pratIti thAya che. kayAreka vAcyArtha vidhirUpa hoya tyAre vyaMgyArtha anubhayarUpa hoya che. jemake saNiyaM vacca kisoyari pae payatteNa Thavasu mahivaTThe / bhajjihisi vatthayatthaNi vihiNA dukkheNa nimmaviyA // / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kezodarI ! dhIrethI cAla, AnaMdapUrvaka saMsAramAM sukhI rahe, potAnI IcchA pramANe abhiSTanuM sevana kara, vidhAtAe tane duHkhathI mukta karI dIdhI che.' ahIM 'dhIrethI cAla' e pramANe vidhirUpa vAcyArthanuM kathana karyuM hovA chatAM vyaMgyArtha vidhi ke niSedharUpa nathI, mAtra varNanarUpa che. kayAreka vAcyArtha niSedharUpa hoya tyAre vyaMgyArtha anubhayarUpa hoya che. jemake - de A pasia nittasu muhasasijohAviluttatamonivahe / ahisAriANa viDaghaM karesi aNNANa vi hayAse / / 16 e. ema. prajApati tatraiva pR. 55 tatraiva pR. 55 tatraiva pR. 55 hai suMdarI ! prasanna thA, pAchI jI, mukharUpI caMdramAnI cAMdanIthI aMdhakAranA samUho nAza karanArI hatAze ! tuM anya abhisArikAonA kAryamAM paNa vighna upasthita karI rahI che.' ahIM 'pAchI jA' evo vArtha niSedhaparaka che paraMtu vyaMgyArtha vidhi ke niSedhaparaka nathI, mAtra nAyikAnA mukhasauMdaryanA varjhanarUpa che. For Private and Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra hemacaMdrAcAryano vAcyavyaya svarUpabhedavicAra www.kobatirth.org kayAreka vAcyArtha vidhi ke niSedharUpa hoya tyAre vyaMgyArtha anubhayarUpa hoya che. jemake - vacca mahaM cia ekkAe hoMtu nIsAsaroiavvAiM / mA tujjha vi tIe viNA dakkhiNNahayassa jAyaMtu / / 7 'jAo, huM ekalI ja niyAsa ane rudana sahana karI laIza, dAkSiNyathI ghavAyelA tamAre tenA vinA A badhuM sahana na karavuM paDe. ahIM huM niHzvAsa ane rudanane sahana karI laIza, tenA vinA tAre paNa A badhuM sahana karavuM na paDe' e vAcyArtha vidhi ane niSedhaparaka hovA chatAM vyaMgyArtha vidhi ke niSedharUpa nathI paraMtu anucita AcaraNa karanAra priyatama pratye upAlaMbharUpa che. kayAreka vAcyArthe vidhirUpa ke niSedharUpa na hovA chatAM vyaMgyArtha anubhayarUpa hoya che, jemake 17. 18. 19. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hamuhapasAhiaMgo nidAghummaMtaloaNI na tahA / jaha nivvaNAharo sAmalaMga dUmesi maha hiayaM // 8 huM zyAmalAMga ! nakhAdmathI prasAdhita cihnita) aMga tathA nidrAdhI aDadhAM khullAM netronI sthitithI mAruM hRdaya eTaluM du:khI thatuM nathI, jeTaluM tamArA vraNarahita adharane joIne.' ahIM nAyaka ane pratinAdhikA vaccenA dhaniSTha premanI sUcanA ApanArI nAyikAno nAyaka pratyeno nirAzAjanaka prema yaMgya che. kayAreka vAcyArthathI vyaMgyArtha bhinna viSayavALo paNa hoI zake che. jemake - kassa va na hoi roso daTThUNa piAi savvaNaM aharaM / ka sabhamarapauma dhAiri vAriavAme sahasu iNhiM || 39 'athavA priyatamanA satrala adharane joIne korna krodha nahi Ave ? nA pADavA chatAM bhamarAvALA phUlane saMpanArI, have sahana kara.' ahIM vAcyArthano viSaya sakhI che jyAre vyaMgyArthIno viSaya tenA pati ane upapati che. tatraiva pR. 56 tatraiva pR. 56 tatraiva pR. 57 prastuta lekhamAM ApaNe upara joyuM tema AnaMdavardhana vAcyArthavyaMgyArthasvarUpabhedanA mAtra pAMca prakAro Ape che. mammaTAcArya traNa ja prakAro Ape che. vizvanAtha to mAtra be prakArono ullekha karIne ja saMtopa mAne che. narendraprabhasUrie ATha prakAro ApyA che. A rIte AcArya hemacaMdre vAcyArthavyaMgyArthasvarUpa bhedanA 13 jeTalA prakAro ApI potAnA purogAmI ane anugAmI AcAryonI sarakhAmaNImAM prastuta viSayanA nirUpaNamAM potAnI sUkSma dRSTino paricaya Apyo che, je bhAratIya sAhityazAstranA ItihAsamAM ullekhanIya che. For Private and Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 40 2. 3. 4. 5 www.kobatirth.org = saMdarbhagraMtha sUci: kAvyAnuzAsana hemacandra, saM. mahAmahopAdhyAya paM. zivadatta zarmA, kAzInAtha pANDuraMga paraba, prakA. nirNayasAgara presa, dvitIya saMskaraNa, san 1934 / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : ro. prema prabhApati dhvanyAloka : AnaMdavardhana, vyA0 AcArya vizvezvara prakA0 gautama buka DIpo, naI saDaka, dilhI, prathama saMskaraNa, agasta 1952 / kAvyaprakAza mammaTa, vyA0 jhalakIkara vAmanabhaTTa, prakA0 nirNayasAgara presa, bambaI, dvitIya saMskaraNa, 1901 / sAhityadarpaNa vizvanAtha, vyA0 DaoN0 satyavratasiMha, prakA0 caulambA vidyAbhavana, vArANasI, tRtIya saMskaraNa, vi0saM0 2026 / For Private and Personal Use Only alaMkAramahodadhi : narendraprabhasUri, saMpA0 lAlacandrabhagavAnadAsa gAndhI jaina paMDita, prakA0 gAyakavADa oriyaNTala sIrIja baDaudA, 1942 / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org kavi amasTa ane anukaraNa yoginI paMDyA* anuharaNa e "vAphacaurya" nathI paraMtu kAvyajagatamAM upajIvya-upajIvaka athavA upakArya-upaskArakanA svAbhAvika saMbaMdhanI eka vyavasthA che. A vyavasthAnA anusaraNAmAM je kuzaLa hoya che te "kavi" ane je kuzaLa hotA nathI temane "kAvyacora"nI niMdAne pAtra banavuM paDe che. AvA ja akuzaLa athavA mandamati kAvyApakAronA upalakSamAM rAjazekhare kahyuM che - "puMsaH kAlAtipAtena cauryamanyad vizIryati / api putreSu pautreSu vAkcaurya ca na zIryati / / ' arthAta, koI vastunI corIne to loko samayanA vyavadhAnathI bhUlI paNa jAya che, paraMtu kavitAnI corIne to peDhInI peDhIo pasAra thavA chatAM paNa loko bhUlI zakatA nathI, kAvyamAM be prakAranI apaharaNanI pravRttio che. temAM niMdanIya apaharaNa tyAjya che. jyAre prazaMsanIya kAvyApahAra IcchanIya che, upAdeya che. mATe to zrI rAjazekhare kAvyamImAMsAmAM kahyuM che ke "anuharaNa"nI kalA vagara koI ja kavi banI zakato nathI. jene kAvyasarjana karavAnI IcchA jAge che tene mATe "anukaraNa" eka atyaMta Avazyaka kAvyakauzala che. A anukaraNa A pramANenA rUpomAM jovA maLe che - "chAyAnuharaNa, padAnuharaNa pAdAnuharaNa, sakalAnuharaNa. e satya che ke prAkRta-sAhitya para saMskRta sAhityanI paraMparAono khUba moTo prabhAva che ane e kahevuM anucita nathI ja ke te prAyaH saMskRta sAhityanA paMthe cAlyo che chatAM paNa "prAkRta-sAhitya" svayaM potAnAmAM atyaMta mahattvapUrNa che ane saMskRta kAvyadhArAne navI dizA ApavAmAM teno paNa thoDoka yoga che. unmukta prema"nA citraNanI paripATI saMskRtamAM prAkRtamAMthI ja AvI che. saMskRtanA zRMgArika pragIta muktakone prabhAvita karavAne mATe, mAtra ekalI "gAthAsaptazatI"no ja phALo ghaNo che. saMskRta sAhityamAM rasaparipAkanI daSTithI prabandhazatAyamAna padyonA praNetA amarue paNa A gAthAkAromAMthI kaMIka anuharaNa karyuM che arthAt teTalA teo gAthAkAronA RNI che, paraMtu temaNe aneka gAthAonA mAtra bhAvanuM chAyArUpathI anugrahaNa - anukaraNa karyuM che ane potAnI maulika pratibhAthI adhika pallavita karIne sahRdayonA hRdayane AkarSita karela che. temanAM keTalAMka muktaka to dhvanipradhAna ane camatkRta che. ApaNe keTalIka "gAthAsamazatI"mAMthI gAthA joIe jenI mAtra bhAvachAyA laIne amarue keTaluM bhavya bhAvacitra citrita karyuM che. "gAthAsamazatI" (1-2)mAMnA bhAvane jotAM "svAdhyAya', pR. 35, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, phebruArI-me 1998, pR. 41-52. 8, phattehabAga paeNlesa, verI hanumAna roDa, luNAvADA, ji. paMcamahAla, 389230 rAjazekhara, kAvyamImAMsA, 11mo adhyAya, gAyakavADa oNrienTala sIrIjha, prAcyavidyAmaMdira, ma.sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA, 1916. For Private and Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 yoginI paMDayA "aliapasuttaaviNimIliaccha de suhaa majjhA oAsam / gaNDapariumbaNApulaiaGgaNa puNo cirAissam / / ' "sUI gayAnA bahAne AMkho baMdha karIne paDelA evA ane kapola cuMbanathI pulakita-aMga priyatama ! mane paNa (zastrApara) avakAza-jagyA Apo. pachI vilaMba karIza nahIM. Aja bhAvane amarue khUba suMdara rIte A padyamAM darzAvyo che - "zUnyaM vAsagRhaM vilokya zayanAdutthAya kiJcicchannai - nidrAvyAjamupAgatasya suciraM nirvarNya patyurmukham / / visabdhaM paricumbya jAtapulakAmAlokya gaNDasthalIm lajjAnamramukhI priyeNa hasatA bAlA ciraM cumbitA / / " AmAM amaruke "mugdhA navoDhA nAyikA"nuM atisuMdara bhAvavAhI citra ApIne cirasthAyI dazya - (maMgalasaMbhoga prema) UbhuM karI dIdhuM che - "gharane sUnuM joIne ane pathArImAMthI UThIne (potAnA) priyatamane sUvAnuM bahAnuM karIne (jAgatA) paDI rahelAne (tenA) mukhane ArAmathI ciMtA vagara lAMbA samaya sudhI cuMbana karI lIdhuM, jenAthI teno (priyatamano) kapola pulakita (sAtvikabhAvathI) thaI UThayo. A joIne nAyikA lajjita thaI gaI ane priyatame hasatAM hasatAM teNIne (mugdhAne) lAMbA samaya sudhI cuMbana karyuM." enA anusaMdhAnamAM bIjo zloka A pramANe che. "sakhIo evuM kahIne ke - "A (nAyaka) to sUI gayA; tuM paNa sUI jA" potAnA ghera cAlI gaI huM (nAyikA) sarala svabhAvathI premAvezamAM priyanA mukha para potAnuM mukha rAkhI dIdhuM paraMtu te kapaTIe (sAtvikabhAvathI) romAMcathI tenI khoTI AMkho baMdha hovAno bheda bahAra Avyo to mane zarama-lajjA AvI gaI. tene (nAyake) samayocita vyApArathI te lajjAnA bhAvane paNa dUra karI dIdhA." gAthAsamazatInI eka gAthA che jemAM kopavaza priyA nAyakane kahe che mane aDakazo nahIM - tenuM citra A pramANe che "AamvantakavolaM khaliakkharajampiri phurantoTThim / mA chivasu tti sarosaM samosarantiM piaM bharimo / / 5 / / tamatamatA kapola ane phephaDatA evA hoThathI tUTyA-phUTyA zabdomAM kopavaza evuM kahIne ke - "mane thAsatazatI, 2/20 prAzana - pratiSThAna, kAnapura, 3 (30U0) prathama raLa, . 1266. supto'yaM sakhi supyatAmiti gatAH sakhyastato'nantaram premAveziyatA mayA saralayA nyastaM mukhaM tanmukhe / jJAte'lIkanimIlane nayanayodhUrtasya romAJcato tanA 5 tena saMditA tAtrayo nai ||rUpI amaruzata-- 37 rasikasaMjIvanI, hindI TIkAkAra pradyumna pAMDeya, caukhaMbA sIrIjha, prathama AvRtti, 1966. gAthAsaptazatI-2/92 For Private and Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kavi amara ane anukaraNa aDakazo nahIM" jatI evI priyAnI smRti Aje paNa Ave che. A ja bhAvane kavi amarue A pramANe abhivyakta karyo che - "svaM dRSTvA karajakSataM madhumadakSIvA vicAryerSayA gacchantI kva na gacchasIti vidhRtA bAlA paTAnte mayA / pratyAvRttamukhI sabASpanayanA mAM muJca muJcati sA kopAtprasphuritAdharA vada vadattat kena vismAryate / / 26 / / " potAnA dvArA ja (nAyakanA para) karelA nakhacihunane joIne madhumatta priyA jyAre IrSAvaza kaMIka vicAra karavA lAgI ane javA lAgI to meM teNIne ema kahyuM ke "kayAM jaI rahI cho ?" teno cheDo pakaDI lIdho. teNIe pAchA vaLIne sajala nayanothI ane dhrUjatA adharothI je kaMIka kahyuM tene koNa bhUlAvI zake che ? kharekhara amae khUba ja suMdara rIte IryAvaza "kopayuktA mugdhA nAyikA"nuM citra rajU karyuM che. eka virahI nAyakanA saMbaMdhamAM gAthAsamazatImAM A eka suMdara gAthA che. ajja sahi keNa gose kaM pi maNe vallahaM bharanteNa / amhaM maaNasarAhaahiaavvaNa phoDanaM gIam // "he sakhI ! jANavA maLe che ke Aje prAtaH ja koIke potAnI priyatamAnuM smaraNa karatAM evuM gIta gAyuM ke jeNe amArA kAmanA bANothI Ahata hRdayanA ghA para coTa-ghA karyo." A ja bhAvane kavi amarue varNavyo che - "rAtamAM jalabharelA meghanI dhvani sAMbhaLIne becena sajala-nayana pathike potAnA viyoganuM sUcaka gIta evA virahathI gAyuM ke lokone pravAsanI vAta to dUra rahI, mAnane paNa choDI dIdhuM. "rAtrau vAribharAlasAmbudaravodvignene jAtAzruNA pAnthenAtmaviyogaduHkhapizunaM gIta tathotkaNThayA / AstAM jIvitahAriNaH pravasanAlApasya saMkIrtanam, mAnasyApi jalAJjalIH sarabhasaM lokena datto yathA / / A bhAva sadaza bIjo zloka paNa amaruzatakamAM che jeno bhAvArtha A pramANe che "aDadhI rAtre meghadhvani sAMbhaLIne nisAso ane AMsubharIne pathike potAnI virahiNI priyAne yAda karatAM evuM rudana karyuM ke tyArathI lokoe koIpaNa musApharane - pathikane gAmamAM Azaro ApavAnuM baMdha karI dIdhuM. A zlokamAM kavie prANanA balidAnathI rasanA ja camatkArathI zreSTha koTi para ArohaNa karyuM che. 34 - 56 - ejana gAthA saptazatI. 4/81 maruzataka - 64 - rasikasaMjIvanI TIkA - saMpAdaka - rAmanArAyaNa AcArya - nirNayasAga2presa, muMbaI- 2. tutIyA 1954, amaruzatava - 63 - ejana dhara vAgharA vAri virata: zrI nice dhvani, --- vasatigrAme niSiddha ghA rUAA For Private and Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 44 nAyaka nAyikAno vArtAlApa A gAthAmAM varNavyo che. pasina pie kA kavizrA suzraNu tumaM parabhraNammi ko kovo / ko huM paro nAtha tumaM kIsa zrapujjANaM me satI // 4 // "he priyA mAnI jAo !" gusse ja koNa che ? sundara ! tuM ! pAkA mANasa para zo roSa ? pArako koNa che ? tame kevI rIte " mArA kharAba nasIbanA kAraNe - 6. 60. www.kobatirth.org Aja vArtAlApano ApaNe "amarutaka"nA A muktaka sAthe tulanA karIe to jaNAya che ke "bhAvanA anu2nnamAM paNa uttama pratibhA amarukanA muktakamAM che -0 "bAle nAtha vimuJca mAnini ruSaM roSAnmayA kiM kRtam / khedo'smAsu na me'parAdhyati bhavAn sarve'parAdhA mayi / tatki rodiSi gadgadena vacasA kasyAgrato rudyate nanvetanmama kA tavAsmi dayitA nAsmItyato rudyate // "huM bAlA -" nAtha. A padyamAM dhIrAdhIrA maLyA nAyikA che ane tenuM dhairya "na maeNpAka vAvavA maya vanana dhyeyam / caMcaLatArahitanuM dhairya che. amaruke A pakSamAM AkarSaka kopaklana rajU karyuM che - mAnini ! roSa na karo ropathI meM zuM karyuM ? "mane duHkha". Ape to mAro koI aparAdha karyo nathI. badhA aparAdha to mArAmAM che." gAthAsaptazatI. 4/84 amaruzataka ejana - nirNayasAgaraprema Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir coginI paMDayA For Private and Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kavi amara ane anuharaNa 45 to pachI gadgadvANIthI kema raDI rahI chuM ? konI AgaLa raDI rahI chuM? nizcaya ja mArI AgaLa. "ApanI huM koNa chuM ?" priyA." (huM) nathI mATe to raDI rahI chuM. AnAthI paNa gaMbhIratara citraNa thaI zake che. kharekhara A padyathI spaSTa thAya che ke amarakanuM A padya adhika mArmika che. bhale, gAthAkAranuM RNa lIdhuM paraMtu bhAvano atyaMta suMdara upayoga karyo che. e ja temanI svayaM pratibhA che. ane tethI ja padyanI zrIvRddhi karI dIdhI che. mATe to dhvanikAre "muktakakAra amaru"nI mukta kaMThe prazaMsA karI che. gAthAnI A mAnunIno krodha to juo jenuM hRdaya priyadarzananA mATe vyAkuLa banatA potAnA hRdayanI bharlsanA A zabdomAM kare che.' "Dajjhasi Dajjhasu kaTTasi kaTTasu aha phuDasi hiaa tA phuDasu / taha vi parisesio jia so hu~ mae galiasambhAvo / / "hRdaya ! jo tuM baLatuM hoya to baLa, vyAkuLa hoya to vyAkuLa raho, ane vidIrNa thatuM hoya to thayA karo, huM to tenA kamanasIba premane tyAgI cUkI chuM." rasasiddha kavizrI amarue A bhAvane A pramANe maulikatAthI abhivyakta karyo che - "rasasiddha hRdayaM kAmaH kAmaM karotu tanuM tanuma, na sarikha ! capala premNA kArya punardayitena me / iti sarabhasaM mAnAvezAdudIrya vacastayA - ramaNa-padavI sAraGgAkSyA nirantaramIkSitA / / 12 hRdaya phATI paDe che to phATI javA do. kAma zarIrane kSINa kare che to karavA do. paraMtu sakhI ! asthira prema priyathI have mAre koI saMbaMdha nathI. mRganayanI mAnanA AvezamAM AvIne ekadama AvuM kahIne nirantara te tarapha joI rahI jyAM teno priya cAlyo gayo hato." keTaluM suMdara, bhAvavAhI ane vAstavika citra citrita karyuM che. A bIjI gAthAmAM eka sakhI nAyikAne zIkhavavA chatAM paNa mAna dhAraNa karavAmAM asamartha bane che te 8. 12. gAthA saptazatI 5/1 amaruzataka-72 For Private and Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 46 nAyikAne A pramANe kahe che - "pAapaDajANaM muddhe rahasabalAmoDicumbialyANam / daMsaNamettapasaNNe cukkAsi suhANaM bahuANam // " www.kobatirth.org "priyanA darzanamAtrathI parasevo thavAvALI mugdhA ! priyatamano tArA caraNomAM paDavuM tathA baLapUrvaka cuMbana karavuM vagere ghaNAM badhAM sukhothI (tuM) vaMcita cho ! amaruke A gAthAmAMnI sakhInA upAlaMbhano uttara nAyikAnA mukhethI khUba suMdara rIte darzAvyo che ke "gAthAsamAnI"nI A gAthAno samAveza svataH ja thaI garyo che - "caraNapatanaM sAmrAlApA manoharacATavaH kRzataratanorgADhAzleSo haThAtparicumbanam / iti hi capalo mAnArambhastathApi hi notsahe, hRdayadayitaH kAntaH kAmaM kimatra karomyaham // 4 2. 4. zya. 7 E. "priyatamanuM caraNomAM paDavuM, sakhIono AlApa, manohara cATUktio, kSINatara zarIranuM gADha AliMgana ane baLapUrvaka cuMbana vagere mAnanA AkarSaNa che chatAM paNa mane mAna keLavavA mATeno utsAha ja thato nathI zuM karuM ? mArA hradayane priyatama vhAlo ja lAge che. keTaluM vaidha chatAM sAcuM nidarzana che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhavabhUtie paNa sItAnA mukhethI kahevaDAvyuM che ke "jo mArA mana upara kAbU haze to huM rAma upara gusse thaIza." yoginI paMDayA gAyAsamatInI nAyikA sArikA dvArA potAnI suratakelino bheda tenA vaDIlo samakSa kholI de che tyAre zaramAI jAya che - te gayA joI jiNazraNasipyaM taha sAriAI ullAvikSaM mha gurupurao / jaha taM velaM mAe Na zrANimo kattha vaccAmo / / " tharAptazatI 565 (1-6) "sArikA (menA)e gurujanonI samakSa suratakalAnuM varNana evuM pragaTa karyuM ke te samaye (nAyikAne) manamAM evuM thayuM ke jANe kAM cAlI nauM ?" For Private and Personal Use Only amaruzataka 95 bhavatu ! "tame hopiyAmi paNi te prekSamALAtmanaH pramaviSyAmi !" uttararAmacarita-1 aMka pR. 62 (saMpAdaka-umAzaMkara jopI) gAthAsaptazatI 1/82 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kavi amara ane anuharaNa jyAre amaruke A paristhitimAM nAyikAnI pratyutpannamati batAvIne paristhiti kevI jhaDapathI saMbhALI le che te varNavyuM che - je joIe -17 * dampatyornizi jalpatorgRhazukenAkaNita yadvacaH, tatprAtargurusannidhau nigadataH zrutvaiva tAraM vadhUH / karNAlambitapadyarAgazakalaM vinyasya caJcvoH purAM vIDA tAM prakaroti dADimaphalavyAjena vAgbandhanam / / "rAtrimAM vAtacIta karatAM evAM daMpatInA je vacano gRha zuke sAMbhaLyAM hatAM te savAranA samayamAM gurujano samakSa moTA avAjathI kahevA lAgyo. AthI kAnamAM laTakatA evA padyarAgamaNinA TUkaDAne dADamanA phaLanA bahAnA heThaLa tenI cAMcamAM rAkhIne-mUkIne zaramAI gayelI vadhU tenuM vAbaMdhana kare che, arthAt bolavAnuM baMdha karI de che." A padya paryAyarUpathI amarunI zailInuM sauMdarya tathA yathArthatA tathA temanI kavitAnI manoharatA ane prabhAvotpAdakatAne pradarzita kare che. gAthAsamazItImAM nAyaka-nAyikAnI mAnalIlAnuM varNana A be gAthAmAM A pramANe thayuM che. "paNaakuviANa doha vi aliapasuttANa mANaillANam / . nicalaNiruddhaNIsAsadiNNakaNNANa ko mallo / / aNNoNNakaDakkhantara pesiamelINadidvipasarANam / do cia maNNe kaabhaNDaNAi~ samaaM pahasiAI / / paraspara risAIne sUvAnuM bahAnuM karIne banne zvAsa rokIne nizcala paDelA hatA ke eka bIjAne nIce ja nIce tIrachI daSTithI jovAmAM (acAnaka) bannenI najara maLI gaI ane banne eka sAthe hasI paDyA." amaruke A banne gAthAonA bhAvanuM nirUpaNa A eka zlokamAM khUba manoramabhAvathI Apyo che. "ekasmin zayane parAGmukhatayA vItottaraM tAmyato, - ranyonyasya hRdi sthite'pyanunaye saMrakSatogauravam / dampatyoH zanakairapAGgavalanAnmizrIbhavaccakSuSorbhagno mAnakaliH sahAsarabhasavyAsaktakaNThagrahaH / / "nAyaka-nAyikA mAna dhAraNa karIne eka ja pathArI upara ekabIjAnI tarapha mukha pheravIne paDI rahyAM hatAM. anunayanI IcchA bannenA manamAM hatI paraMtu banne ja potAnA gauravamAnanI rakSA karI rahyAM hatAM. (arthAtu koIpaNa pahelAM bolavAnI IcchA rAkhatuM nahotuM.) ke banne e dhIrethI ekabIjAnI tarapha AMkha pheravI ke AMkho ekabIjA sAthe maLI gaI pachI to pUchavuM ja zuM ! (bannenuM) mAna tUTI gayuM ane te hasatAM hasatAM 17. amaruzataka - 17 gAthA 1/27 tathA 7/99 18. For Private and Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 48 yoginI paMDyA AliMganapAzamAM baMdhAI gayA.19 A bIjI gAthAmAM anyamAM Asakta nAyake hasatAM potAnI kRzatara svakIyA nAyikAne kRzatAnuM kAraNa pUchayuM to teNI AvuM kahIne roI paDI ke grISmamAM kSINa thaI javAnI mArI prakRti ja che. - jaM taNuAai sA tuha kaNNa ki jeNa - pucchasi hasanto / aha gimhe maha paaI evvaM bhaNiUNa oruNNA / / 19 / / 20 A bhAvane laIne amake A pramANe praNayana karyuM che. "aGgAnAmatitAnavaM kuta idaM kampazca kasmAt kuto, mugdhe ! pANDukapolamAnanamiti prANezvare pRcchati / tanvyA sarvamidaM svabhAvata iti vyAhRtya pakSmAntara - vyApau bASpabharastayA balitayA niHzvasya mukto'nyataH / / 21 "mugdhA ! tamArA aMgonI kRzatA ane kaMpanuM kAraNa zuM che ane tamArA mukha pAMDukapola kema che ? prANanAthanA AvuM pUchavA para kRzAMgI nAyikAe evuM kahIne ke "A badhuM prakRti janya che." dIrdha zvAsanI sAthe pAMpaNomAM bharAyelA AMsuone eka tarapha pharIne choDI dIdhA." pravAsI priyatamanI phariyAdanA rUpamAM gAthAnI nAyikA kahe che - diSThA cuA agdhAiA surA dakSiNANilo sahio / kajjAI vvia garuAI mAmi ko vallaho kassa / / koNa kone vhAluM che ? thI nAyikAno potAnA prati nirveda spaSTa che. "AMbAne mhorato evo joyo. surA-madirAnI gaMdha paNa lIdhI. ane dakSiNa pavanane paNa sahI lIdho. (chatAM priyatama haju paNa AvyA nahIM) mAmI ! koNa kone pyAruM che ? loko kAmane ja mahattva Ape che.? amarukanI nAyikA paNa kaMIka Avo ja bhAva A padyamAM pragaTa kare che - "malaya marutAM vrAtA vAtA vikasita mallikA, parimalabharo bhagno grISmastvamutsahase yadi / dhana ghaTayituM taM niHsnehaM ya eva nivartane prabhavati gavAM ki nazchinnaM sa eva dhanaJjayaH / / 23 amaruka 77 gAthAsaptazatI 7/11 amaruzataka - 45 (anyasaMskaraNe - 50) gAthAsaptazatI 1/97 amaruka0 33 For Private and Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kavi amara ane anukaraNa 49 "dakSiNa pavana paNa cAlyo ane camelIne vikasita karIne saurabhathI saMpanna grISma paNa samApta thaI gayo he ghana ! (vAdaLa) kadAca tame te sneha vagaranAne (mArAthI) meLavavA mATe utsuka cho. amAruM zuM jAya che ? amArA mATe to je hoya (te) paNa gAyone pAchI vALIne lAve te ja dhanaMjaya. gAthAkAra zreSTha mahilAonAM mAnanuM lakSaNa A pramANe kahyuM che - "hasiehiM uvAlambhA ajhuvacArehi khijjiavvAI / aMsUhi maNDaNAI eso maggo sumahilANaM / / 4 hAsya dvArA upAlaMbha (Thapako), atyaMta Adara dvArA roSa, tathA AMsuo dvArA kalaha, zreSTha mahilAonI paddhati A che. kavi amaruke A lakSaNane caritArtha karatAM A padyamAM prastuta karyuM che - "kRto dUrAdeva smitamadhuramabhyudgamavidhiH / zirasyAjJA nyastA prativacanamatyAnatimati / na dRSTeH zaithilyaM milana iti ceto vahati me, nigUDhAntaH kopA kaThinahRdaye saMvRttiriyaM // 25 "dUrathI ja hAsyanI sAthe madhura avyutthAna ApI dIdhuM. atyaMta vinayanI sAthe mAthuM jhukAvIne AjJA svIkAra karI lIdhI. daSTi maLavA chatAM paNa daSTimAM koI zithilatA AvI nahIM. A badhAe mArA hRdayane saMtama karI dIdhuM che. te kaThina hRdayA ! tArA A (atyAdaranA) AvaraNamAM kopa antarnihita che." priyAnA adhararasanI samakSa amRtane tuccha svIkAra karatA gAthAkAra kahe che* - "maNNe AsAo ccia Na pAvio piaamAhararasassa / ' tiasehi~ jeNa raaNAarAhi amaaM samRddhariaM / / "mAnini priyatamAne cAktiothI manAvatAM adhararasapipAsu nAyaka kahe che." mAlUma paDe che devatAoe (potAnI) priyatamAnA adhararasano AsvAda ja nathI cAkhyo. tyAre to temaNe ratnAkara (sAgara)thI amRta kADhayuM. bhAva e che ke priyAnA adhararasanuM pAna amRtathI paNa adhika madhura hoya che." A ja bhAvane amaruke prakArAntarathI abhivyakta karyo che - "saMdaSTe'gharapallave sacakitaM hastAgramAdhunvatI, mA mA muJca zaTheti kopavacanairAnartitadhUlatA / sItkArAJcitalocanA sarabhasaM yaizcumbitA mAninI prAptaM tairamRtaM zramAya mathito mUThaiH suraiH sAgaraH / / 24. 26. gAthAsaptazatI / 6/13 aH+ - 26. gAthAsaptazatI 6/93 26. For Private and Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa0 yoginI paMDayA "adhara-pallavanA daMzana karavA para hAtha halAvIne krodhanI sAthe Ama kahetI evI ke -" zaTha mane choDo" tathA bhrakuTi caDhAvIne sItkAra karatI evI mAnininuM cuMbana jeNe karyuM, amRta temane maLyuM. mUDha sUragaNane to vRthA ja parizrama mATe sAgaranuM maMthana karyuM."27. gAthAkArano eka nAyaka kahe che ke priyatamAnA manohara tathA amUlya mukhadarzananI vAta to javA do tenA gAmanI sImAM paNa AnaMda pradAna kare che. 28 "acchau dAva maNaharaM piAI muhadaMsaNaM aimahAdhaM / taggAmachettasImA vi jhatti divA suhAvei / "priyatamAnA atyadhika mUlyavAna (ja hRdayarupI mUlya ApavAthI ja kharIdI zakAya che) mukhadarzananI to vAta ja zI ? tenA gAmanA kSetranI sImAnuM darzana paNa tatkALa sukhapradAna kare che." jyAre amarukano nAyaka potAnI preyasI (nAyikA)nI galImAM cakkara mAravAmAM parama nivRttino anubhava kare che. - "AstAM dUreNa tAvatsarabhasacitAliGganAnaGgalAbha / 24 stadgehopAntaradhyAbhramaNamapi parAM nirvRtti saMtanoti // "priyAnA balapUrvaka AliMganathI spharjita anaMgaraMga to dUra rahyo tenA gharanI pAsenI galImAM pharavAmAM paNa atyaMta AnaMda maLe che. sakhIthI potAnA saubhAgyanuM varNana karatI A gAthAmAM nAyikA kahe che -30 "ekkaM paharuvviNNaM hatthaM muhamArueNa vIanto / so vi hasantIeM mae gahio bIeNa kaNThammi / / koI svAdhInapatikA nAyikA sakhIone potAnA saubhAgyanuM prakhyApana A zabdonI sAthe kare che ..." (priyatama) para prahAra karavAthI duHkhatA evA mArA eka hAthane jyAre te (tamArA komaLa hAthamAM ghA lAgI gayo haze evuM kahetA te) potAnA mukhanI vAyuthI paMpALavA lAgyo to meM paNa tene bIjA hAthathI pakaDIne gaLe lagADI dIdho." jyAre amaruzatakamAM nAyaka-nAyikAnuM AcaraNa kavie A pramANe varNavyuM che - "kopAt komalalolabAhulattikApAzena baddhavAdRDhaM, nItvA keliniketanaM dayitayA sAyaM sakhInAM puraH / bhUyo'pyevamiti skhalanmRdRgirA saMsUcya duzceSTitaM dhanyo hanyata eva niyutipara: preyAn hasantyA rudana / / te premI dhanya che jene krodhathI tenI priyatamA potAnA komala bAhulattApAzamAM daDhatAthI bAMdhIne dhIrethI kAmabhavanamAM sakhIonI samakSa laI jaIne kaMpatI evI dhImA avAjathI "pharI AvuM karyuM" evuM kahIne tenA duSTakarmane sUcita kare che jyAre te potAnA aparAdhone chUpAvato evo hase che ane priyatamA rotI evI tene amaruka0 37 gAthAsaptazatI 2/68 amaruka - 100 gAthAsaptazatI 1/86 30. For Private and Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kavi amara ane anukaraNa 51 ThapakAre che."31 Ama kavie bhale bhAvanuM anukaraNa karyuM, paraMtu temanI maulika pratibhAthI emanA muktakomAM rasano madhura paripAka jovA maLe che. bhAvanI drAvaka ArdratA jovA maLe che. gAthAnI virahiNI nAyikA sarvatra priyatamanI ja mUrtinAM darzana kare che. A prasaMganuM anukaraNa amAru khUba suMdara rIte kare che - jaM jaM pulaemi disaM purao lihia vva dIsase tatto / tuha paDimApaDivADi vahai va saalaM disAakkam / / 32 amaruka A prasaMganI camatkArI navInatAne mATe zailInI manohara prasAdane mATe vANInI sAdAIthI nAyaka dhvArA "adabhUta advaitavAda"nI sRSTi sarje che. "prAsAde sA dizi ca sA pRSThataH sA puraH sA, paryaH sA pathi pathi ca sAM tadviyogAturasya / haho cetaH prakRtiraparA nAsti me kApi sA sA sA sA sA sA jagati sakale ko'yamadvaitavAdaH / / nAyaka "nAyikA"nA viyogamAM Atura hovAne kAraNe kahe che ke mane mahela ane dizAomAM AgaLa, pAchaLa palaMga athavA mArga para te ja jovA maLe che. mAruM citta ane koI svabhAva raheto ja nathI. samasta jagatamAM basa te te teja che. A kevo advaitavAda che.? Ama muktakakAra amarue gAthAsamazatImAMthI kaMIka thoDuMka anukaraNa svIkAryuM che. paraMtu potAnI prAtisvika pratibhAthI evuM sarjana karyuM che ke temanAM muktaka zuddha citra ane saMvidhAnAtmaka muktakanAM udAharaNa banI rahe che ane prabaMdhanI kIrti meLavavAne pAtra pAmyA che. e ja amarunI zreSTha kavitvazakti che. bhAvyanA arthamAM vAmane "amaruzataka" nA zUnya vasafJrda vinovaca ---- ----- 4tA vArtA vira vitA * A padyanI sUktinI bhAvanAmAM suMdara kAvyasUkti uddhata karI che - "anyo'nyasaMvalitamAMsaladantakAnti sollAsamAviralasaMvalitArdhatAram / lIlAgRhe pratikalaM kikiJciteSu vyAvartamAnanayanaM mithunaM cakAsti / / amaruka-9 gAthAsaptazatI-6-30 amaruka-101 ama-8(60) vAmana, cAtakUArasUtravRtti - rU.210 saM.sI. kepalakara, 1957 For Private and Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir para yoginI paMDayA AmAM je artha upanibaddha che te zRMgArarUpa kAvyartha che A saMbhogazRMgArarUpa kAvyarthanI ghaTanAmAM nimnalikhita vibhAvAdi rUpa arthopakaraNonA hAtha kAvyarasikonI bhAvanAthI spaSTa parilakSita thAya che - 1. premI yugalano AlaMbana vibhAvarUpa artha 2. ratimaMdira (lIlAgRha)no udIpana vibhAvarUpa artha smita, vikasita, adharAsvAdana, nayana, thAvartana, aMgaklAnti vagere anubhAvarUpa artha 4. harSa, autsukaya, bhaya, AnaMda roSAdinuM saMbalita rUpa saMcArI athavA vyabhicArI bhAva. saMbhoga zRMgArarUpa "bhAvya" kAvyarthanA bandhamAM koIpaNa saMskRta kAvya "amaruzataka"nI maulikatAnuM pratispadhI che ja nahIM tethI AcArya vAmane anyonyasaMvatita sUktino ja bhAvya kAvyarthanA daSTAMtarUpamAM upasthita kAryo che. vAmane AvuM eTalA mATe karyuM ke " --- amaruzataka"nA padyanI bhAvanAmAM potAnA manaHsamAdhAna karyuM ane potAnA samAhitacittamAM A padyanI rUparekhA utArI jene temaNe potAnA niSkapa athavA madhura ane "udAra padayojanA"mAM prakAzita karyo. jyAre A ja zlokane dhvanyAlokamAM paNa dhvanikAre "masaMtazcamacaMdhvaninI yojanAthI potAnA padya racIne temAM kevI rIte navInatA utpanna karI zakAya che enuM nidarzana joIe. "nidrAkaitavinaH priyasya vadane vinyasya vaktraM vadhU - rbodhatrAsaniruddhacumbanarasApyAbhogalola sthitA / vailakSyAdimukhI bhavediti punastasyApyanArambhiNaH sAkAMkSapratipattinAma hRdayaM yAtaM tu pAraM rateH / / A banne sUktio rasarAjazRMgAranI abhivyaMjanAmAM kRtArtha thAya che. "amaruzataka"no zRMgAranAyaka ane nAyikAnI pArasparikaratinI je vizeSa paristhitimAM abhivyakta thaI rahI che tenI apekSAe "nidrAvina" - sUktinA zRMgAranI paristhiti vilakSaNa che. A sUktinA kavinA premI ane premikAnI premArda cittavRttinI ekarasatAnI bhAvanAnI che. jemAM ratinA paritoSa ubhayagatarUpathI parAkASThA para pahoMcI jAya che. kema ke ahIM paraspara praNayakAmanAnA prasAra ane nirodhanI paraMparA bannenA hRdayamAM samAnarUpathI niraMtara pravAhita jovA maLe che. A abhiprAya "amaruzataka"nA zRMgArapadyamAM nathI. amaruzatakanI sUktimAM nAyikA ane nAyakanI paraspara praNayakAmanAnI caritArthatAnuM citraNa che. baMnemAM saMbhogazRMgAranI abhivyaMjanA hovA chatAM paNa eka sUktino zRMgAra bIjI sUktino zRMgAra navA-navIna jevo jaNAI rahyo che. A che anukaraNa kauzalayI siddhi. Ama kavi amarue gAthAsamazatImAMthI anukaraNa karyuM che paNa potAnI maulikatAthI nityanUtanA muktakonuM sarjana karyuM che te ja pramANe dhvanikAre paNa eka muktakanA bhAvanuM anukaraNa karIne keTaluM suMdara citra citrita karyuM che je prazaMsanIya kAvyaharaNa che. AnaMdavardhana, dhvanyAloka, 4-2nI vRtti, tenI upara locana - abhinavagumanI TIkA nirNayasAgarapresa, dvitIya, muMbaI-1911 For Private and Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAdevI durgAno AvirbhAva - eka AdhyAtmika arthaghaTana* mAdhavI e. paMDayA* mahAdevI durgAnA aparimita sAmarthyano paricAyaka graMtha "durgAsaptazatI' hiMdu janamAnasamAM zraddheya sthAna dharAve che. mArkanDeya purANanA aMgarUpa A graMthane traNa caritarUpe vibhAjIta karavAmAM Avyo che. prasta madhyama caritarUpe 2 thI 3 e 3 adhyAyo mAnavAmAM Ave che. A caritanA devatA mahAlakSmI che. ane temanA ja svarUpa evA mahAdevI durgAno ahIM AvirbhAva che. dvitIya adhyAyanA AraMbha pachI (9 thI 33 ema) kula 25 zlokomAM mahAdevI durgAno AvirbhAva nirUpita thayo che. A varNanane AdhAre prastuta zodhapatra taiyAra karavAmAM AvyuM che. A graMthanI zarUAtamAM ja medhasu RSi kahe che tema A mahAdevI nityA che. devonA kAryonI siddhi arthe nityA hovA chatAM mahAdevIno A prasaMge sAvayava bhavya AvirbhAva nirUpAyo che. Ama to nityA citizakti ja temanuM yathArtha svarUpa che. chatAM mAnava tenA hRdayanI UrmionA AvirbhAvonuM prakaTIkaraNa mUrta svarUpa pAse vadhAre AMtarika tIvratApUrvaka karI zake che. sAmINanA AnaMdanI je anubhUti sAmAnya mAnava mUrta svarUpanI parikalpanAmAM pAme che, te nirAkAra parabrahmanI parikalpanAmAM paNa pAmI zakato nathI ane ahIM nirAkAra citizakti ja durgAdevI rUpe pragaTa thAya che. tethI ja kahI zakAya ke A AvirbhAva adUbhutapaNe mUrti ane amUrta svarUpa vacce sAmaMjasyanI prasthApanA kare che. mAtra eTaluM ja nahIM prastuta caritamAM mahAdevI durgAnA AlekhanamAM vibhinna devatAonI vAstavika maulika ekatAnA sidhdhAMtanuM je pratipAdana che teTaluM hRdayaMgama Alekhana anyatra kyAMya jovA nathI maLatuM. vAstavamAM vaidika manTone gaMbhIratApUrvaka mUlavavAmAM Ave to tyAM paNa Avo ja aneka svarUpayukta bahudevatAvAda aMtataH ekatvamAM paripUrNa thato jovA maLe che. RgvadanA "devIsUktanuM hArda paNa A ja che. svAdhyAya', pR. 35, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, phebruArI-me 1998, pR. 23-61. gujarAta rAjya yuni. ane kaoNleja saMskRta adhyApaka maMDaLanA 22mA adhivezana aMtargata nArezvara khAte yojAyela zodhapatra spardhAmAM 'veda-purANa" vibhAgamAM uttama lekhanuM pAritoSika meLavanAra saMzodhana patra, (mArca-1997). 539/1, "kamalA', mahAvIra sosAyaTI, se.-21, gAMdhInagara. nityaa Raa namUtiH | - 3fsatazatI. 47 paM vyaMkaTarAmAtmajaharikRSNazarmaNA saMgRhItA saptaTIkA saMvalitA 'durgAsaptazatI' buTAlA enDa kaMpanI 98 yu. bI. javAharanagara, hindI - 20 007, 2184, pRSNa - 64. (noMdha - A uparAMta prastuta zodhapatramAM prayukta durgAsaptazatI', "prAdhAnika rahasya" tathA "vaikRtika rahasya'nA tamAma saMdarbho uparyukta pustakamAMthI levAmAM AvyAM che. A ja rIte "Rgvada" tathA "kena upaniSada'nA saMdarbho paNa pAdaTIpamAM prathama vAra darzAvela pustakamAMthI ja tyArabAdanA saMdarbho mATe lIdhAM che.) Rgveda 10/125. sAstabalena kulajena dAmodarabhaTTasUnanA zrIpAdazarmaNA saMpAditA 'RgvedasaMhitA' aundharAjadhAnyAM bhAratamudraNAlaye mudrayitvA svAdhyAyamaNDaladvArA prakAzitA prathamA AvRtti, vikramIya saMvata, 1994, pRSTha - 348. For Private and Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 54 www.kobatirth.org ATalI pUrvabhUmikAnA aMte kahI zakAya ke mahAdevI durgAno prastuta AvirbhAva koI purANa sAhityanuM sAmAnya kathAnaka nathI paraMtu gaMbhIra AdhyAtmika rahasyonuM vahana karanAra adbhUta prasaMgaratna che ane tethI ja tenuM vizada vizleSaNa asthAne nathI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prasaMgano prAraMbha kaMIka A rIte che. pUrvakAlamAM devatAo ane asuro vacce zanAbdi parvana yudhdha thayuM jemAM asurono senAnAyaka mahiSAsura vijayI thayo jyAre senAnAyaka Indra sahita parAjita devatAo brahmA sAthe bhagavAna ziva ane viSNunA zaraNe gayA. A devagaNanI daityavarSa mATenI prArthanAne kAraNe bhagavAna ziva ane viSNune daityo para krodha thayo tyAre kopita viSNu ane Indra Adi anya devatAomAMthI mahAna teja nikaLyuM ane ekIbhUta thayuM. ('devIbhAgavata'mAM paNa A prasaMganI kathA jovA maLe che.) mAdhavI e. paMDayA ahIM viSNune kopita thayA ane tyArabAda temanAmAMthI mahAna tejano udbhava thato darzAvAyo che. temanA A kopanuM kAraNa zuM che ? te vicArIe. viSNu bhagavAna dhArA ane pAlananuM kartavya bajAve che. tethI ja teo 'nAgojI bhaThThI' TIkAnA mane sattvaguNa pradhAna che. Ama sattvaguNa pradhAna A daivano kopa nirarthaka to na ja hoya. sAmAnyataH ApaNe mAnatA AvyA chIe ke akrodha vaDe krodha para, ahiMsA vaDe hiMsA para vijaya meLavavo joIe. paraMtu A to 'caMDIpATha' che. 'gumavatI' anusAra 'paka evA kopadarzaka dhAtu parathI vyutpanna zabda 'caMDikA' svayaM bhayajanaka kopano paricAyaka che. tethI ja kayAreya hiMsAno virodha ahiMsAthI karavAnI sAha A graMtha nathI Apato, A to vIrakathA che. ane tethI ja hiMsA ane hiMsakano nAza arthe bhagavAna viSNuno kopa pathArtha che. 3. bhagavAna viSNunA A teja sAthe brahmA, ziva temaja Indra Adi devonuM teja ekatva pAmyuM. atre e vAta noMdhapAtra che ke A tejamAMthI bhaviSyamAM je mahAdevInA dehano AvirbhAva thavAno che te nAgajI maDI TIkA anusAra triguNAtmikA haze. kAraNa ke brahmAno rasa pradhAna kopa, zivano tamasa pradhAna kopa ane viSNuno sattvapradhAna kopa sAthe maLIne A mahAdevInuM pUrvarUpa teja bane che. khU 6. Indra Adi samasta devatAomAMthI niSpanna A tejasamUha jAjavalyamAna parvata samAna bhAsato hato. atulya tevA te tejapuMjanI jvAlAothI saMpUrNa dizAo vyAsa thatI hatI. ahIM A je atulya tejapuMjano mahimA gavAyo che tenI sAthe gItAnA vizvarUpa darzananuM varNana darzanIya che. zrImad bhagavatI bhAgavata (devI bhAgavata}', skaMdha-pa, adhyAya-8,9, 'zrImad bhagavatI bhAgavata, sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaya, bhadra pAse, amadAvAda, teramI AvRtti, 1986, pRSTha 240-243. For Private and Personal Use Only durgAsaptazatI 2/8, nAnonI maTTI TInA, pRSTha-84. 'kumAra', 'muAtI rIyala nI prAraMbhika carcA, prathama adhyAya, pRSTha. divi sUryasahasrasya bhavedyugapadutthitA / yadi bhAH sadRzI sA syAd bhAsastasya mahAtmanaH / / 'vItA'//T. zAstrI che. kA. (saMzodhaka) 'zrImadabhagavadgItA' (bhojapatrI 75 zloka samAvatA gItA gurjarI, zrI bhuvanezvarI prakAzana, goMDala, (gujarAta) bhArata, 16mI AvRti, 16, pRSTha - 222. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAdevI dugano AvirbhAva-eka AdhyAtmika arthaghaTana 55 A tejapuMja eka nArI rUpe pariNata thayuM. A nArI paNa traNe lokane prakAzita kare tevI tejasvinI hatI. Ama tejapuMjamAMthI mUrtasvarUpe pariNamatA A nArIrUpanA AdhAre kahI zakAya ke graMthakAranA mate nArI ja paramAsattA che. Ama A AvirbhAvano sauthI hRdayasparzI saMdeza e che ke nArI "abaLA" nathI. "zakti' che. evI zakti ke devo paNa jenuM zaraNa svIkAre ane baLavAna daityono paNa je anAyAsa lIlApUrvaka ja nAza karI zake. puruSapradhAna samAjamAM nArInuM mAtra devI nahIM paNa sarvezvarezvara mahAdevI tarIkenuM Alekhana bhAratIya jana mAnasane ghaDavAnuM kArya kare che. A graMthamAM ja anyatra samasta vizvamAM jeTalI strIo che te A mahAdevInA ja svarUpo hovAnI udAtta bhAvanA che. ane tethI ja mahAdevI durgA paratve zraddhA dharAvanAra parivAromAM nArIpUjA ane nArI sanmAna aMge hakArAtmaka abhigama hoya temAM saMzaya hovo na ghaTe. ahIM eka upaniSada saMdarbha paNa tulanA yogya che. "kena upaniSadu' nA tRtIya khaMDamAM umAhaimavatInI suvikhyAta kathA che. jemAM brahmanA anaMta sAmarthyane darzAvAyA pachI jyAre Indra te brahma pAse jAya che tyAre te ja AkAzamAM ke jyAM yakSa (rUpI brA) aMtardhAna thAya che tyAM eka atyaMta zobhAyamAna ane suvarNAbhUSaNabhUSitA umA (nArIrUpa brahmavidyA) upasthita thaI ane Indra tenI pAse gayA. ahIM tulanA yogya muddAo kramazaH joIe. kenaupaniSad prastuta AvirbhAva 1. A upaniSad prasaMgamAM umA AkAzamAM pragaTa thaI hovAnuM spaSTa kahevAyuM che. zaMkarAcArya paNa temanA bhAgyamAM A vAtanuM samarthana kare che. 1. prastuta AvirbhAvamAM paNa mahAdevInA pUrvarUpa evA tejasamUhanI javAlAone saMpUrNa dizAomAM vyAma darzAvavAmAM AvI che. je temanuM asImatva pragaTa kare che. ane asamatva, teja arthAt prakAza gati temaja dizAonuM astitva avakAza ke AkAzamAM ja saMbhavita che. Ama A baMne prasaMgomAM AvirbhAvanA sthAnamAM sAmya che. triyA samA savAranA nAstu | kusatazatI, 2/, , pRSTha-236. sa tasminnevAkAze sviyamAjagAma bahuzobhamAnAmumAM haimavatI tA~ hovAca kimetadyakSamiti -- kenaupaniSat , 3/12. 'kenopaniSat' (sAnuvAda zAGkarabhASyasahita) govindabhavana kAryAlaya, gItApresa, gorakhapura, satrahavA~ saMskaraNa, saM. 2050. pRSTha-. tadyakSaM yasminnAkAze AkAzapradeze AtmAnaM darzayitvA ..... - 'kenopaniSad' 3/12. zAMkarabhASya (padabhASya), pRSNa-2 atIva tejasaH kUTa jvalantamiva parvatam / dadRzuste surAstatra jvAlAvyAptadigantaram / / - 'durgAsaptazatI 2/11, pRSTha-86. For Private and Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAdhavI e. paMDayA 2, umAne ahIM "haimavatI' arthAtu "suvarNA- 2. atre paNa mahAdevanA AvirbhAva pachI bhUSaNabhUSitA' ane zobhAyamAna darzAvavAmAM kSIrasAgara, vizvakarmA, jaladhi, himAlaya, kubera, AvyA che. zeSanAga Adi devatAo mahAdevane ujjavala hAra, divya cUDAmaNi, kuMDalo, kaTaka, keyUra, nUpura, raiveyaka, vIMTIo, paMkajabhAlA, divya vastro Adi anekavidha vastrAbhUSaNo pradAna kare che.' Ama teo paNa haimavatI samAna suzobhitA che. 3. umA haimavatI brahmavidyA ke brahmanI zakti che. 3. prastuta AvirbhAvamAM svayaM mahAdevIne ja brahmavidyArUpe ane paramatattvarUpe arthAt brahma rUpe pratipAdita karavAmAM AvyA che. 4. upaniSadU prasaMgamAM devatAonI zakti apUrNa temaja brahmanI zakti para avalaMbita nirUpavAmAM AvI che. 4. jyAre prastuta AvirbhAvamAM parAjita devatAonuM zaraNa paNa A ja vAta spaSTa kare che. Ama A baMnne kathAomAM abhUta sUkSma sAmya che. zakaya che ke A banne rUpako eka ja tattvajJAnane spaSTa karavAno prayAsa karatA hoya. Ama paNa vedanA darzano ane upaniSadonA tattvaciMtanarUpa AdhyAtmika jJAnane sAmAnya janamAnasa saraLatApUrvaka samajI zake te mATe ja purANo rUpakarUpe prastuta karAyA hovAnuM paraMparAnuM paNa samarthana che. 12 atulya tevA te teja puMjanuM nArIrUpe pariNamana thayA pachI graMthakAra dvArA tenA vividha avayavo, Ayudho ane vastrAbhUSaNonA AvirbhAvaka devatA tejanI vistRta yAdI ApavAmAM AvI che. je A pramANe AvirbhAvaka Avirbhata aMga zivanuM teja - mukha yamanuM teja - kezarAzi, viSNunuM teja - bhujAo candramAnuM teja - stanayugma IndranuM teja - kaTipradeza varuNanuM teja - jaMdhA ane piMDalI AvibhavikA Avirbhata aMga pRthvInuM teja - nitaMba pradeza brahmAnuM teja - caraNayugma sUryanuM teja - caraNAMgulio, romakUpomAM samAyuM vasuonuM teja - hastAMgulio kuberanuM teja - nAsikA 'dusaratI ra/ra4.30, puSya- 82.22. itihAsapurANAbhyAM vedaM samupabRhyeta / vibhetyalpazrutAdvedo mAmaya prahariSyati / / - 'mahAbhArata' 1/1//204. 'mahAbhArata' bhANDArakara orienTala risarca insTiTayuTa, pUnA, 1971, vaoN. 1. For Private and Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra mahAdevI durgAno AvirbhAva-eka AdhyAtmika arthaghaTana 1. 2. AvirbhAvaka prajApatinuM teja agninuM teja saMdhyAnuM teja vAyunuM teja AvirbhAvaka 3. 64. ziva viSNu varuNa agni vAya zya. Indra yama prajApati brahmAjI kAla vizvakarmA - - I T - AvirbhUta aMga dAMta netratraya zramaro ka AvirbhUta Ayudha la cakra pAza, zaMkha zakti dhanuSa, bANanA be bhASAo www.kobatirth.org vajra, paMya daMDa sphaTikamAlA kamaMDalu DhAla, talavAra parazu, anekavidha astro, abhedya kavaca 3. AvirbhAvaka kSIrasAgara vizvakarmA jaladhi himAlaya kubera zeSanAga Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sarvasyAdyA mahAlakSmIstrIguNA paramezvarI prAyAnihasyam 4, 6-6. pukhta-280. hetuH samastajagatAM triguNApi doSairnazAyase hariharAdibhirapyapArA / 57 Ama mahAdevI durgAno AvirbhAva aneka devatAonA tejanA niSkarSarUpa che. ane tethI ja ApaNane prazna thAya ke 'rahasyatraya' anusAra to sarvanuM Adi kAraNa paramezvarI che.13 graMthamAM anyatra paNa A vAtanuM samarthana maLI rahe che." Ama jo mahAdevI ja sarvenI sarjakA hoya to temanA ja sarjana evA devo vaDe temanuM sarjana kaI rIte zakaya che ? A praznanuM samAdhAna 'dezodvAra' TIkAmAM maLe che. te anusAra ahIM mahAdevInI nahIM temanA avayavonI utpatti che. jo mahAdevInI utpatti mAnavAmAM Ave to ahIM anityatvanI Apatti thaze.15 jyAre mahAdevIne pUrve ja nityA kahevAmAM AvyA che. AvirbhUta vastrAbhUSaNa ujjavala hA2, be ajara vastro, divya cUDAmaNI, kuMDalo, kaDAMo, ujjavala ardhacaMdra, sarvabAhuo mATe keyUra, sarva caraNo mATe nupura, zaivedha, ratnati vIMTIo . madevI durgAnuM mUrta svarUpa samasta devonA tejamAMthI utpanna thayuM che. temanuM mukha zivanA tejamAMthI, keza yamanA tejamAMthI ke pachI bAhuo viSNunA tejamAMthI utpanna thayAM che. mahAdevI durgAno de samasta devazaktinA advaitanuM pratinidhitva kare che. ahIM je je devatAmAMthI je je aMga AvirbhAva pAmyA che temAM paNa sUkSma rahasya che, jemake mahAdevI durgAnuM mukha zivanA tejamAMthI utpanna thayuM che. ziva e jJAnanA pratinidhi che For Private and Personal Use Only mastaka tathA vakSa:sthala mATe amlAna paMkajA mAlAo suMdara kamalapuSpa vAstuna siMha, vividha ratno pAnapAtra ratnoyukta nAgahAra sarvAzrayAkhilamidaM jagadaMzabhUtamavyAkRtA hi paramA prakRtistvamAdyA / / - 'durgAsaptazatI 4/6, puSTha-122. tejorAzisamudbhavAm ityasyAvayavotpattimAtre tAtparyaM na tu devyA brahmAdInAM devyadhInatvena pUrvoktena saha virodhAta / anityatvApattezca / 'durgAsaptazatI' 2/18, daMzoddhAra TIkA pRSTha- 87. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 mAdhavI e. paMDayA ane mukha (mastakomAM ja IndriyonA jJAnakendro vidyamAna che. tethI ja zivanA tejathI temanuM mukha nirmita thayuM. vaikRtika rahasya' anusAra temanA mukhano varNa zveta che je temanI jJAnapUrNa garimAnuM samarthana kare che. 11 yama saMyamana kartA che tene zyAmavarNa mAnavAmAM Ave che. ghana aMdhakAra te bahutvano vilaya ane anirvacanIyatA vyakta kare che. "nAsadIya sUkta' paNa "aMdhakArathI AvRtta aMdhakAra"nI paristhitinuM varNana kare che. 17 viSNu sattvaguNayukta che ane dhAraNa tathA pAlana temanA kartavyo che. dhAraka zakti zarIramAM bAhuonI che tethI ja mahAdevI durgAnA bAhu jagaddhAraka viSNunA tejamAMthI utpanna thayA. "vaikRtika rahasya' spaSTa jaNAve che ke mahAdevI sahasrabhujA hovA chatAM tene aSTAdazabhujA mAnavAmAM Ave che. ane A ja rIte mahAdevInA pratyeka aMga-upAMgo vividha devatAnA zreSTha guNo vaDe nirmANa pAmyA. mahAdevInuM zrIvigraha aneka devatejanA aikayanuM pariNAma hovAne kAraNe te vividha vargo dharAve che. prastuta AvirbhAvanA varNana aMge A graMthanA 'vaikRtika rahasya' aMtargata nirUpita mahAdevanA mUrtasvarUpanuM varNa saMbaMdhita nirAkaraNa maLI rahe che. jema ke, zivanA mukha anusAra devInuM mukha zveta, yamanA varNa anusAra temanA kezano varNa kRSNa, viSNunA varNa anusAra temanI bhujAono vUrNa zyAma, IndranA teja anusAra temaja brahmAnA teja anusAra temano kaTibhAga ane caraNono varNa lAla ane varuNanA teja anusAra temanA jaMghA tathA piMDalI nIlA varNanA che.18 mahAdevInA A vividha varNI svarUpa vaDe ja ahIM temanuM triguNatva sUcita thayuM hovAnuM nAgojI bhaTTI' TIkAmAM noMdhe che.19 koIpaNa mUrta svarUpa tenA avayavonA varNana mAtrathI samApta thatuM nathI. tenA vaiziSTayanuM phalaka temanA vastro, AbhUSaNo, Ayudho, vAhana ane caherA para pratibiMbita manobhAvonA sUkSma nirUpaNo sudhI vistRta che. bhagavatI durgAnA pUrNa svarUpano paricaya meLavavA mATe A vigatonI noMdha levI paNa Avazyaka che. prastuta AvirbhAva anusAra je devatAnuM je Ayudha hoya temAMthI tenA samAna Ayudha utpanna karIne mahAdevane arpaNa karavAmAM Ave che. jema ke, bhagavAna viSNue potAnA cakramAMthI cakra utpanna karIne devIne ApyuM, ahIM tAtparyArtha e che ke devatAomAM sthita tejarAzi temaja temanA AyudharUpa zaktiono sAkSAta AkAra A mahAdevInuM prastuta mUrta svarUpa che. samasta vizvanuM saMcAlaka baLa ane sAmrAjJIpada citizaktinuM ja che. te niHtAMta satyane samajyA vinA mahAdevInA A AvirbhAvanuM satya samajavuM zakaya nathI. samasta brahmAMDa, sacarAcara vizvanA sarjikA svayaM mahAdevI ja che tema spaSTarUpe "prAdhAnika rahasya'mAM noMdhAyuM che. 20 ane tethI ja A prasaMge devatAgaNa temane je Ayudho arpaNa kare che tenI zakti to mUlataH mahAdevIe ja temane ApI hatI tema kahI zakAya. ane A kathananuM samarthana "durgAsaptazatI" to kare ja che. 21 6. zvetAnanA nIlabhujA / - vaikRtikarahasyam 8, a pRSTha-282. RveH 20/626, pRSNa-rU.2. raktamadhyA raktapAdA nIlajaGghorunmadA / - 'vaikRtikarahasyam' 8 ka, Da. evaM ca rUpeNApi triguNatvaM sUcitam / - 'durgAsaptazatI 2/15, 'nAgojI bhaTTI TIkA pRSTha-86. lakSyAlakSyasvarupA sA vyApta kRtsnaM vyavasthitA / - 'prAdhAnikarahasyam' 4 ka, Daka pRSTha-280. ahaMvibhUtyA bahubhiriha rUpairyadAsthitA / tatsaMhatya mayekaiva tiSThAbhyAjau sthiro bhava / / - 'durgAsaptazatI' 10/5, pRSTha-225. For Private and Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAdevI dugano Avibhava-eka AdhyAtmika mRghaTana pa9 paNa trA.zvedanA "vAgaMNI sUkta' anubhUtio paNa A ja vAtanuM samarthana karatAM kahe che ke brAhmaNonA pI asarone haNavA mATe huM ja nuM dhanuSya caDAvuM chuM. ane bhakto mATe huM ja (zatruo sAthe) saMgrAma karuM chuM."22 temanA mukha para pratibiMbita bhAvo be vicArIe to mahAdevI durgAnA mukha maMDalane AgaLa madhura smita vaDe suzobhita, nirmala pUrNacandrabiMba lagna ane suvarNa kAnti samAna kamanIya gaNAvAyuM che. 23 jyAre temanA krodhanA manobhAvonuM mukha maMDaLa para prana thAya che tyAre te udayakALanA caMdra samAna lAla ane taMga bhramarone kAraNe vikarALa mukhavALA gaNAvayAM , 14 Ama, vividha devatAonA tejathI abUita mahAdevIe yudhdhanA AhvAna arthe bhayaMkara siMhanAda karyo. jenA dhvani sAme AkAza laghu pratita vatuM hatuM. tenA mahAna pratidhvani vaDe samasta vizva kAMpavA lAgyuM. tyAre temanA jayanI kAmanA vaDe maharSie temanuM stavana karyuM. A samaye mahAdevInA caraNonA bhAra vaDe pRthvI dabAtI hatI, mastakanA mukuTa vaDe AkAzamAM paNa kheMcAtI hatI, dhanupa TaMkAra vaDe pAtALo paNa kSubdha thatAM hatAM. yudhdhamAM temaNe cAmara, mahAhanu asibhA bAppala, biDAlAkSa ane mahiSAsuranI senAono tRNanA Dhagane agni jema kSaNavAramAM bhasma kare temAza karyo. mahAdevInA AvirbhAva ane ahIM prabiMnti bhavya vyaktitva AlekhananuM A suMdara citra atyaMta hRdayasparzI che. prastuta AvirbhAvanA AdhAre ' A gyanuM nAma 'durgA saptazatI' apAyuM che. te vAta ja A AvirbhAvanA mAhAbhyane siddha kare che. Ama stuta avirbhAva koI purANa sAhityanuM sAmAnya kathAnaka nahIM paNa gaMbhIra AdhyAtmika rahasyonuM vahana karana' adbhUta siMgaratna che ema je pUrve kahevAyuM te siddha thAya A AvirbhAvanA tAtparyArtha aMge vi2 karIe to pU jenI carcA karelI che te pramANe paramAsattArUpe nArInuM ahIM pratipAdana che. A uparAMta ahamahAdevI pratyenI panna zaraNAgati ane . paNa sUcana che. jyAM sudhI devatAgaNa potAnA paktitvane ahaMkAri pa alaga rAkhe che ? pAme che. paraMtu jyAre temAMthI niHzeSaarzavittasamUHI ane maudevI durgAno AvirbhAva thAya che. tyAre teo vijayazrI prApta kare che. A upata ema paNa kahI zakAya ke devI e vinA mAtra potAnA baLanA AdhAre vijaya ma thavo zakaya nathI tethI ja devatA zakayA temano saMhAra mahAdevI devo paNa karI lAvI lIlA mAtrathI kare che. prastuta AvirbhAvano sauthI arthay jdeza hoya to te che dvaitano, A graMthamAM avasA 'catra paNa svayaM , 22. ahaM rudrAya dhanurA tanomi brahmadviSe rive hanavA u / A gAya sa' koI ghaTIthI 4 viveza - 287 20/12/6 pR4-348. ISatsahAsamamalaM paripUrNacandrabimjukAri kanottamakAntim / atyadbhUtaM prahatamAttarUSA tathApivaktraM vilokya sahasA mahiSAsure / / - 'durgAsaptazatI' 4/11, pRSTha-126. dRSTavA tu devi kupitaM bhRkuTIrAlamudyacchaSAGkaradRzacchavi yanna dyiH / prANAnmamoca mahiSastadatIva catraM kaijIvyate hi kupitAntaka darzana / / - 'durgAsaptazatI' 4/12, pRSTha-127 For Private and Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAdhavI e. paMDayA mahAdevI pote advitIyA hovAnuM jaNAve che. 25 vaidika "devI atharvazIrSa' paNa Ama ja nirUpe che. brahmA, viSNu, IzAna, Indra Adi aneka devatAonuM mahAdevInA A varUpamAM saMpUrNa advaita che. ane chatAM AzcaryanI vAta to e che ke, ApaNe haMmezAM advaita tattvane nirAkAra parabrahmarUpe kalpatA AvyA chIe. jyAre ahIM advaita hovA chatAM tenuM svarUpa saMpUrNa sAkAra che. AvirbhAvanI A ghaTanAnuM sAmAjika ane manovaijJAnika draSTikoNathI arthaghaTana karIe to bhAratIya dharmanA zaiva, vaiSNava, zAkta, Adi vividha saMpradAyonA vivAda ne dUra karavA mATe mahAmuni mArkaya dvArA Alekhita A samAyojana sarvasvIkArya temaja sarva zreSTha che ane temAM ja mahAdevInA A AvirbhAvanuM mAhAbhya Ama, prastuta parizIlananA aMte kahI zakAya ke mahAdevano durgA svarUpe AvirbhAva samasta vizvanA devaprAkanA varNanomAM ananya ane utkRSTa che. hiMdu bahudevatAvAdano nA saMtoSaprada advaitayukta pratyuttara che. nArIrUpanuM paramAsattArUpe pratipAdana, saMghazaktinuM mahimAgAna, ane aupaauSadika tattvajJAnanuM rUpakamaya kathana vagere A AvirbhAvanI viziSTatAone kAraNe tenI advitIya spaSTa che. ane tethI ja mahAdevInuM A AvirbhAvita durgA svarUpa saMpUrNa bhAratavarSamAM ane vizeSataH baMpa Adi pauvatya pradezomAM pUjanIya banyuM che. 26. parvavA dvitIyA zA mAparA | - 'dusatata 20 rU. pRSTha - 224. bhaTTa (Da) kRNa (saMkalanakAra), sevyatharvazIrSana, 'nATghafja nagoDastute adhyAtma vidyAmaMdira, amadAvAda, prathama AvRtti, 1990, pRSTha-23. For Private and Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra mahAdevI durgAno AvirbhAva-eka AdhyAtmika arthana 1. 2. 3. 4. 1 SS. 7. www.kobatirth.org - 'zrI durgA, kalpataru' (hindI) saMpAdaka 6, prathama saMskaraNa, 26-9-1989. prayAga - saMdarbha granthasUci 'The Worlel as Power' (aMgre) by Sir Woodroffe John, published by Ganesh & company Mactras, 5th Edition-1994. zarmA RtazIla, prakAzaka Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 61 zAktasAdhanApITha AlopIbAga mArga, 7 'zrI durgAsaptazatI' (hindI) (hindI anuvAda tathA pAThavidhi sahita) anuvAdika zrI zAstrI rAmanArAyaNadatta prakAzaka- govindabhavana kAryAlaya, gItApresa gorakhapUra, tiharavAM saMskaraNa, saMvata 2051. 'mArkaNDeya purANa' eka adhyayana (hindI), AcArya zukala badarInAtha, prakAzaka caukhammA vidyAbhavana, vArANasI mudraka vidyAvilAsa presa, vArANasaM, saMskaraNa prathama, saMvata 2018. agravAla (DaoN) vAsudevazaraNa, 'mArkaNDeya purANa' eka sAMskRtika adhyayana (hindI) prakAzaka- hindustAnI ekeDemI, ilAhAbAda, prathama AvRti- 1961. For Private and Personal Use Only 'ekAdarzopaniSada' prakIrNa sahita (gujarAtI), (zrI zaMkara bhagavAnanI TIkA anusAra zuddha gujarAtI bhASAMtara) saMpA6- zAstrI choTAbAda caMdrazaM2. mahetA narmadAzaMkara devazaMkara, 'hindu tattvajJAnano ItihAsa' (gujarAtI), saMpAdaka-TIppaNa prA. haiM, ku, sosomana stara se, aDAza-gubhrAta vidyAsalA, bhadra, amahAvAha, jIka jAvRti, 1862. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org JOURNAL (F THE M. S. UNIVERSITY OF BARODA The Journal is published every year in three parts. These parts are devoted respectively to topics relaing to (i) Humanities, (ii) Social Sciences and (iii) Science. Advertisement tariff vill be sent on request. Communications pertaingng to the Journal should be addressed to THE EDITOR (Humanities/Social Science/Science) Journal of the M. S. University of Baroda Faculty of Arts Compound Baroda 390 002 (India) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tApImAhAbhya - eka paricaya mukuMda lAlajI vADekara* prAstAvika : saMskRta vAbhayanA ItihAsamAM purANonuM khUba moTuM ane mahattvanuM sthAna che. sauthI vizALa, lokapriya ane lokabhogya baneluM A vADmaya che. prAcInakALathI astitva dharAvatuM A vADmaya kramazaH vikAsa pAmatuM AvyuM che. emAM aneka prakSepo ane parivartano paNa kAlakrame thatAM gayAM che. vaidikakALamAM mULa purANarUpe avatareluM ane pachIthI aneka purANomAM pariNata thayeluM A sAhitya vizALa che. 18 mahApurANo sAthe keTalAMka upapurANono paNa pachIthI prAdurbhAva thavA mAMDyo. upa eTale kharekhara to pUraka (supplementary) evuM emanuM svarUpa che. viziSTa jJAti, dharmasaMpradAya tathA viziSTa sthaLanuM mAhAbhya varNavatAM upapurANo ke jemane jJAtipurANo ke sthaLamAhAbhya athavA sthaLapurANo paNa kahevAya che, emano vistAra thavA mAMDyo. sthaLa mAhAbhyamAM koI viziSTa sthAna, nadI, parvata, tIrtha vagerenuM varNana ane enI sAthe saMkaLAyelI paurANika kathAonuM nirUpaNa karI che te pradezanuM ane tyAMnA tIrthasthAnonuM mahattva batAvavAmAM Ave che. udAharaNa tarIke revAmAhAbhya, narmadAmAhAbhya, arbudamAhAbhya, vizvAmitrImAhAbhya, sAbhramatI mAhAbhya vagere. AvA mAhAbhya graMthomAM gaNanApAtra tApInadInA mahattvanuM varNana karatuM, enA kAMThAnA pavitrasthAnono ullekha karI, paurANika kathAonuM nirUpaNa karatuM tApImAhAbhya rame eka mahattvanuM sthalapurANa che, jeno kevaLa paricaya prastuta lekhamAM ApavAno namra prayAsa karavAmAM Avyo che. tApImAhAsya e eka skaMdapurANano bhAga hovAnuM mAnavAmAM Ave che. tApImAhAbhyanI pupikAmAM 'tazrIvandrapurAne tIre' evo ullekha maLe che. pro. Ara. sI. hAjarA emanA graMthamAM noMdhe che ke tApImAhAsya skaMdapurANano bhAga hovAnuM kahevAya che, paNa upalabdha prakAzita skaMdapurANamAM te maLatuM nathI New catalogus catalogorum mAM tApImAhAbhyanI ekavIsa jeTalI hastapatrono ullekha che, jemAthI kalakattA saMskRta kaoNleja lAyabrerInI ane vaDodarAnI prAcyavidyAmaMdiranI hastaprata upalabdha thaI che. tApI nadIne A mAhAbhyagraMthamAM "viTaza putrI, 'manunA, 'tapatI temaja tApI evA nAmothI varNavAmAM AvI che. eTale ja e sUryanI putrI che, te spaSTa che. suratanuM prAcIna nAma sUryapura tarIke je che, te A saMdarbhamAM noMdhapAtra che. graMthano prAraMbha nIcenA zlokathI thAya che - pUrvAparau pAvayanI payodhI tIrthairazeSaiH parimaNDitA ca / anekajanmAntarapApahI putrI divATasya punAti lokAn / / A bhAnujA - udbhava mAhAbhya prathama zaMkarabhagavAne kailAsa parvata upara badhA devonI hAjarImAM paDAnana eTale skaMda-kArtikeyane kahyuM. enI pAsethI romaze sAMbhaLyuM. romaze gokarNane kahyuM pachI pRthvI paranA munioe 'svAdhyAya', pR. 35, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, phebruArI-me 1998, pR. 63-66. saMskRta sAhitya akAdamI, gAMdhInagara ane mahilA ArTasa ane komarsa kaoNleja, navasArInA saMyukta upakrame tArIkha 7-8 mArca, 1998nA divasomAM navasArI khAte yojAyela "saMskRta sAhityamAM dakSiNa gujarAtanuM pradAna" parisaMvAdamAM rajU karela zodhapatra. prAcyavidyAmaMdira, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA. For Private and Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 64 mukuMda lAlajI vADekara dvAparayuganA aMtamAM gokarNa pAsethI zravaNa karyuM. prastuta graMthamAM munio gokarNane tApInA tIrthonuM varNana karavA jaNAve che, AvI rIte prastuta graMthano prAraMbha thAya che. AkhyAtaM zaMkareNainmAhAtmyaM bhAnujodbhavam / zRNvatAM sarvadevAnAM kailAse SaNmukhasya hi / / tIrthAni vada saMkSepAttApItIradvayasya ca / / tyAra pachI prathama adhyAyamAM tApInadInA banne kAMThA upara AvelAM 108 mahAliMgono - arthAt 108 zivaliMgono-tIrthasthAnono ullekha karelo che. prathama adhyAyamAM 61 zloko che. tApImAhAbhyamAM kula 76 adhyAya ane lagabhaga 4600 zloko che. vistArabhayathI ahIM kevaLa dareka adhyAyamAM nirUpita viSaya ane zloka saMkhyA ApI che. adhyAya 2 - tApIstotra, tApInA aneka nAmo-kula zloka 14 adhyAya 3 - paDAnana zaMkarabhagavAnane rAmezvara kSetrano mahimA pUche che. A adhyAyamAM sAbhramatI eTale ja sAbaramatI nadIno ullekha che. skaMdapurANamAM sAbhramatImAhAbhya che, te badhAne vidita che ja. 104 zloka. adhyAya 4 - ASADhasnAnanuM mAhAbhya, 18oka adhyAya 5 - pa6 zlokomAM zarabhaMga ane golA nadI sAthenA saMgamanuM varNana che. adhyAya 6 - 24 zlokomAM naMdatIrthano prabhAva varNavyo che. adhyAya 7 - 33 zlokomAM ucca zravaNezvaranuM mahattvavarNana adhyAya 8 - 23 zlokomAM sthalezvaratIrthamAM dAnanuM mahattva. adhyAya 9 - 76 zlokomAM prakAzakatIrthanuM mahattva. adhyAya 10 - prakAzakatIrthamAM gautamezvara najIka akSaramAlAtIrthanuM varNana- 6 zloko. adhyAya 11 - 20 zlokomAM karakezvaratIrthano prabhAva. adhyAya 12 - 60 zlokomAM khaMjanezvaratIrthaprabhAva. adhyAya 13 - 49 zlokomAM brahmazvaratIrthanA prabhAvanuM varNana adhyAya 14 ane 15 - bhImezvaratIrthanA prabhAvanuM varNana zloka saMkhyA 18 ane 55. adhyAya 16 zivatIrthaprabhAva 80, adhyAya 17 cakratIrthaprabhAva 24, adhyAya 18 kAzyapIyasaMgamaprabhAva 11, adhyAya 19 akSarezvaraprabhAva 3, adhyAya 20 kAzyapIyasaMgamaprabhAva 7, 21 zAmbAdityaprabhAva 18, 22 dharmazilAmAhAtma - 31, 23 gaMgezvaraprabhAva 30, 24 arjunezvaraprabhAva 47, 25 vAsavezvaraprabhAva For Private and Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra tApImAhAtmya-eka paricaya www.kobatirth.org amA vai somavAreNa ravivAreNa saptamI / caturthI bhaumavAreNa pitRRNAM dattamakSayam / / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120, 26 mahipepara prabhAva 30, 27 dhArezvara prabhAva 27, 28 aMbikezvaraprabhAva 33, 29 Amakezvara prabhAva 45, 30 rAmezvaraprabhAva 33, 32 rAmezvara utpatanaprabhAva 58, 32 kapilezvaraprabhAva 16, 33 badhirezvaraprabhAva 28, 34 vyAdrezvaraprabhAva 33, 35 rAmezvara prabhAva 42, 36 virahAnadIsaMgamaprabhAva 38, 37 vaidyanAthaprabhAva 45, 38 gautamezvaraprabhAva 46, 39 galitezvara nAradezvara prabhAva 98, 40 galitezvara prabhAva 50, 41 zrIsomezvaraprabhAva 12, 42 zrIratnezvaraprabhAva 47, 43 ulkezvaraprabhAva 115, 44 varuNezvaraprabhAva 33, 45 bhImezvaraprabhAva 20, 46 zaMkhezvaratIrthaprabhAva 44, 47 kazyapezvaraprabhAva 30, 48 zAMbArkaprabhAva 18, 47 mokSezvaraprabhAva 36, 50 bhairavIcarcAprabhAva 32, 51 bhairavIprabhAva 165, 52 bhUtapApaprabhAva 6, 53 RRNamocanapApamocanaprabhAva 130, 54 kapAlezvaraprabhAva 13, 55 caMdrezvaraprabhAva 46, 56 gaurItIrthaprabhAva 12, 57 caMdrezvaraprabhAva 34, 58 koTIzvaraprabhAva 67, pa ekavIrAprabhAva che, 60 bhavamocanaprabhAva 28, 61 hariharakSetrarudraprabhAva 63, 62 subhadrAharaNakholacaprabhAva 13, janmasamamIprabhAva 90, 64 aMbarISezvaraprabhAva 286, 65 azvatIrthaprabhAva 45, 6 nezvaraprabhAva 15, 67 guptezvaraprabhAva 94, 68 saMvaraNatapaHprAraMbha 66, 69 vArinAmaprabhAva 73, 70 kurukSetraprabhAva 38, 71 somezvaraprabhAva 124, 72 aTabekAraprabhAva 45, 73 rAmezvaraprabhAva 22, 74 signezvaraprabhAva 168, 75 zItaneAraprabhAva 68, 76 zrIsAgarasaMgame nAgezvara, jarakArezvara, zrInAlabilazrIta pIsAgarasaMgamaprabhAva paDe. 63 65 prastutaH sa~dhamAM noMdhavAmAM AvyuM che ke ApADha suda 7 ravivAranA roja tApI nadIno prAdurbhAva thayo che, tethI te divasa khuba ja mahattvano mAnavAmAM Ave che. Ajano muktapaNe AvartanA pApafhff - padmakaparvanuM vizleSaNa ApavAmAM Ave che ke - kanyAno sUrya hoya tyAre mahaNa thAya to e samaya paNa tApI nadImAM snAna-dAna vagere mATe mahattvano kahyo che. Ama tApInadInuM smaraNa, darzana, emAM snAna, viziSTa parvomAM vizeSato snAna, dAna, zrAddhavidhi, pitRone piMDadAna, enA uparanAM tIrtho-zivAlayonuM darzana, zivanuM pUjana vagerenuM mahattva batAvavAmAM AvyuM che. e sAthe aneka prakAranI paurANika kathAone joDIne sthAnanuM mAhAtmya vadhAravAno savizeSa prayatna thayo che. uM. dA. tarIke rAmabhagavAne paNa tApInadInA tIre pitarone piMDadAna karyAno ullekha tema ja virATanagara tarapha prayANa karatAM arjunane bANa dhovAnA nimitte tApI nadInuM sevana karyuM vagere. eka zlokamAM noMdhyuM che. gaMgAnadImAM snAna karavAthI, narmadAnA nirIkSaNathI, sarasvatInA saMgamanA jalapAnathI pavitra thavAya che, paNa tApIne mATe to kevaLa enuM smaraNa ja pUratuM che. tApI smaraNamAtrathI pAvana kare che, For Private and Personal Use Only sarasvatIsaMgamatoyapAnAt punAti nUnaM smaraNena tApI / tApInadI vindhyaparvatamAMthI madhyapradezamAM baitulanAka mulatAI (mUlatApI)thI ugama pAmI 15maila parvatazreNI bhAgamAM vahI, badANapuranajIka khAnadezamAM praveze che, pachI naMdurabArathI AgaLa gujarAtamAM praveza karI suratapAse sAgarane maLe che. graMthamAM varNavelAM ghaNA tIrtho Aje paNa maLe che. dhuliyA najIka 25 maila upara prakAzA e sthAna je gAmanA pUrvamAM gautamezvaranuM maMdira che, dhArolImAM aArezvara, morA gAmamAM muktezvara, bahudhAnagAmamAM gomatezvara, kamarejamAM koTezvara, kholavanamAM kSipravaTa, abhramAgAmamAM aMbarISezvara, suratanajIka kataragAmamAM kAMtArezvara, phulapADAgAmamAM guptezvara, rAmanAthayelAmAM rAmezvara, tApI-sAgara saMgama najIka Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 66 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir morAgAmamAM jaratkArezvara ane hajIrA gAmanI najIka tApIsAgarasaMgama- AvAM aneka pavitrasthAno tApInA kAThAM upara AvelAM che. A sivAya je anya tIrthono ullekha che, temAMthI paNa dhaNAM Aje maLI Ave che. upasaMhAra : tapanAttvaM samutpanne tapane pApanAzini / gRhANArghyamidaM devi ASaDhe janmasaMbhave // mukuMda lAlajI vADekara prastuta mAhAtmyagraMthamAM tApInadInA aneka tIrthasthAnono ullekha che. e badhAMno sUkSma abhyAsa karI atyAre nadI kAMThA upara AvelAM sthAno sAthe meLa besADavAnuM kAma khUba ja agatyanuM paNa thoDuM agharuM paNa che. bhaugolika parivartanonA kAraNe badhAja tIrthasthAnonuM saMgatIka2Na zakaya bane ke kema e paNa vicAraNIya che. paNa emAM AvatAM keTalAMka sthAno Aje paNa eja nAmathI oLakhAya che. prakAzakakSetra e prakAzAtarIke prasiddha che. graMthamAM ekavIrAmAtAnA prabhAvanuM varNana maLe che. dhuliyAmAM ekavIrAmAtAnuM maMdira che. ghaNA lokonI ekavIrA e kuladevI che. golA nadImAM garamapANI hovAnuM graMthamAM noMdhavAmAM AvyuM che. aMtima adhyAyamAM tApInA sAgarasaMgamanI vAta che. tApInA ugamasthAnathI sAgarasAthenA enA saMgamasudhInA badhA pradezano bhaugolika tulanAtmaka abhyAsa karyA pachI zaivatIrtho ane anya pavitrasthAnonuM saMgatIkaraNa karI zakAze. Ama bhaugolika, purAtattvadaSTithI, sAMskRtika ane gujarAtanI asmitAnI dRSTithI A graMthanuM khUba ja mahattva che. A graMtha dakSiNa gujarAtamAM Azare 400 varSa pahelAM lakhAyelo hoya, tevuM mAnI zakAya. purANa vADmayanI jema AmAM vyAkaraNa, chaMda vagerenA doSo zlokomAM maLe che. kayAMka gujarAtI bhASAno Acho paDachAyo dekhAya che. eka jagyAe 'saMbaMdha cAra evo zabda saMbaMdha karyo arthAt tenI sAthe 'ratikrIDA karI' e arthamAM vaparAyelo che. ahIM kevaLa dakSiNa gujarAta pradezamAM AvatI tApInadIne saMbaMdhita graMtha hovAthI (ane e khUba ja durlakSita ane ajJAta hovAthI) A zodhapatramAM eno paricaya ApavAno ja meM prayatna karyo che. tApInadIno ullekha mahAbhArata (Adiparva 171-173) temaja devaladharmasUtramAM Ave che, jethI e nadI lagabhaga be hajA2 varSathI paNa prAcIna che, e vAta nirvivAda siddha che. vindhyaparvatamAMthI nikaLatI ane suratanajIka arebiyana sAgaramAM vilIna thatI tApI nadIne ja tapatI ema kahevAya che. A nadIno ullekha matsyapurANa (22.32-33) (114.27), bhAgavatapurANa (5.19.16), (10.79.20), viSNu (2.3.11), brahmapurANa (27.33), vAyupurANa (45.102), agnipurANa (109.22), mArkaNDeyapurANa (105.26) vagere purANomAM Ave che. mahAbhArata (Adiparva 171-173)mAM sUryanI putrI tapatIno vivAha saMvaraNa rAjA sAthe thayo ane emane kurunAmano putra thayo evo vRtAnta che. mArkaNDeyapurANamAM (105.26) sUryanI nAnI (younger daughter) putrI nadI tarIke avatarI che, evo nirdeza che. usavadAtanA nAsika zilAlekhamAM (insciption) (kramAMka 10) (baoNmbe gaeNjheTiyara vaoNlyUma 16 pRSTha 569)mAM tApIno ullekha che. vIramitrodayano bhAga tIrthaprakAza (pRSTha 544-547)mAM tApImAhAtmyanA zloko uddhRta karelA che, jenA lekhaka mitramizrano samaya I.sa. 1616 thI 1640 mAnavAmAM Ave che. A badhA varNano 52thI e siddha thAya che ke tApI nadI e lagabhaga 2000 varSa pahelAM paNa prasiddha hatI, paNa eno mAhAtmyagraMtha (jeno prastuta zodhapatramAM vicAra karyo che) mitramizra pahelAM eTale ke lagabhaga AjathI 400 varSa pahelAM astitvamAM Avyo haze. A graMthanI I.sa. 1603mAM lakhAyelI samayanirdeza sAthenI hastaprata nAsikamAMthI maLI che. (A mahattvanI mAhitI ApavA mATe huM DaoN. siddhArtha vAkaNakarano RNI chuM.) aMte tApImAhAtmyanA eka zlokathI viramuM chuM. For Private and Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org gujarAtamAM jainadharmano prasAra : eka vihaMgAvalokana Ara. TI. sAvaliyA bhAratIya saMskRti eTale dharmanI saMskRti. dharma e bhAratIya saMskRtino prANa che. bhAratIya paraMparAmAM dharma ane saMskRti ekabIjAnA paryAya banI gayA che. prAcInakALathI bhAratamAM dharmakSetre be paraMparAo cAlu rahelI jovA maLe che. eka brAhmaNa paraMparA ane bIjI zramaNa paraMparA. brAhmaNa paraMparAmAMthI hiMdudharmano ane enI zAkhAono vikAsa thayo. jyAre zramaNa paraMparAmAMthI jaina ane bauddha dharmano vikAsa thayo. jaina dharmanA koI eka sthApaka nathI, paraMtu te cAlI AvatI paraMparA che. ane ene vikasAvavAmAM 24 tIrthakaroe mahattvanuM pradAna karyuM che. Aje ApaNe jene jaina dharma tarIke oLakhIe chIe te covIsamA tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra svAmInA samayamAM 'nigUMtha saMpradAya' tarIke pracalita hato. bhAratanI bhUmi e aneka dharma-saMpradAyonuM udbhava sthAna che. A dareka dharma-saMpradAyoe potapotAnI rIte bhAratIya saMskRtinA ghaDataramAM potAnuM yogadAna ApyuM che. A rIte jainadharme paNa bhAratIya saMskRtinA ghaDataramAM potAnuM viziSTa yogadAna ApyuM che. lagabhaga 2500 varSothI jainadharma bhAratanI bhUmimAM paLAto Avyo che. ATalA lAMbA samayapaTa daramyAna jainadharme bhAratIya sAhityakAro, dArzaniko ane kalAkArone prerakabaLa pUruM pADyuM che. - bhAratavarSamAM udbhavelAM brAhmaNadharma ane bauddha dharma pachI jainadharma eka noMdhapAtra dharmasaMpradAya gaNAya che. pAnAtha ane mahAvIra svAmI jevI aitihAsika vyaktio dvArA A dharmano udbhava thayelo che. zarUAtamAM A dharmano pracAra maryAdita rahyo haze. paraMtu samaya jatAM e bhAratavyApI banyo che. jaina dharmanA upalabdha vartamAna Agamo bhagavAna mahAvIranA nirvANa pachI lagabhaga 1 hajAra varSa pachI lakhAyela che. eka mata mujaba jainadharmanA mukhya Agama graMthonI eka vAcanA I.sa.nI pAMcamI sadImAM valabhImAM thayelI che. A uparathI evuM mAnI zakAya ke gujarAta-saurASTramAM jainadharmano praveza doDheka hajAra varSathI thayo haze. Ama chatAM gujarAtamAM jainadharmano praveza kaI sadImAM thayo te vize matabhedo pravarte che. paraMtu I.sa.nI chaThThI-sAtamI sadIthI prApta thatAM jaina purAvazeSo eka nakkara bhUmikA pUrI pADe che. A samayathI lAgalagATa saMkhyAbaMdha jaina purAvazeSo gujarAtamAMthI prApta thAya che. maurya samrATa azoke kotarAvela giranAra uparanA dharmazAsanamAMthI nigUMthono ullekha maLe che. temAM jaNAvyuM che ke eNe nImelA cauda dharmamahAmAtyoe saMgha, AjIvako ane nirgethonI dekharekha rAkhavI. A nigUMtho e ja jaina sAdhuo. AthI I. pUrve gujarAtamAM jaina saMpradAya pracalita hovAnI aitihAsikatA sUcave che. mahAkSatrapa rudradAmA 1 lAnA zilAlekhamAMthI jaina saMpradAyanuM astitva sUcita thAya che.A lekha kacchanA audha gAmamAMthI maLyo che. jemAM "RSabhadeva" nAmano nirdeza che. jyAre kSatrapa rAjA jayadAmananA pautranA samayano jUnAgaDha pAsenA zilAlekhamAM jaina pAribhASika "kevalijJAna' zabda Ave che. vaLI kAlakAcArya kathAmAM gardabhila rAjAnA paMjAmAMthI kAlakAcAryanI dIkSita bahena sAdhvI sarasvatIne mukta karAvyAnI vAta Ave che. A kathana anusAra e kALe gujarAtamAM jainadharmano pravAha vaheto hovAnuM sAbita thAya che. kSatrapAlamAM jainadharma gujarAta-kAThiyAvADamAM phelAyo hovAnuM, DhAMkanagaranI kSatrapakAlIna (I.sa. 100-400) guphAnI aMdara mUkelI "svAdhyAya', pR. 35, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, phebruArI-me 1998, pR. 67-72. * bho. je. vidyAbhavana, Azrama roDa, amadAvAda For Private and Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra da www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ara. TI. sAvaliyA tIrthaMkaronI pratimAo nIcenA lekho uparathI mAlUma paDe che. A parathI I. pUrve kAThiyAvADamAM jaina saMpradAya pracalita hovAnI mAnyattAne puSTi maLe che. I. pUrve 300mAM jyAre bhadrabAhu svAmI uttaramAMthI dakSiNamAM gayA tyAre paNa kAThiyAvADamAM jainadharma avirata paNe phelAyo hovAnuM vijJAno mAne che. azokana pautra zAlike gujarAta ane saurASTra sudhI jainadharmano pahelo pracAra karyo hovAnuM yuga purANanA AdhAre jaNAya che. mauryakAlathI gumakAla (lagabhaga I. pU. 322 thI lagabhaga I.sa. 470) daramyAna gujarAtamAM jainadharmanI lokapriyatA cAlu rahI hatI. I.sa. cothA saikAnA AraMbhamAM tathA pAMcamAM saikAnA uttarArdhamAM Agama sAhityanI saMkalanA mATenI agatyanI pariSado gujarAta-saurASTramAM valabhIpuramAM maLI hatI. e batAve che ke pUrva bhAratamAM udbhavelA jainadharmanuM kendra sthAna e kALe pazcima bhArata ane emAMya gujarAta hatuM. kSatrapakAlamAM gujarAtamAM Arya khapuTAcArya, kAlakAcArya, pAdaliptasUri, vajrabhUti, nAgArjuna vagere prabhAvazALI jaina AcAryo thaI gayA. Arya khapuTAcArya I. pUrve pahelI sadImAM vidyamAna hatA. emanuM pravRttikSetra bharUcanI AsapAsano pradeza hatuM. prasiddha jaina tArkika ane stutikAra siddhasena divAkare potAnI uttarAvasthAmAM bharUcanI AsapAsanA pradezamAM vihAra karyo hato. bharUcanA rAjA nabhovAhana uttarAvasthAmAM jaina sAdhu thayA hatA evI eka anuzruti che. jaina AgamanI valabhIvAcanA Arya nAgArjune saMkalita karAvI hatI. ane e sarva Agamo dairniMgajhinA adhyakSa sthAnamAM prathamavAra valabhImAM lipibaddha thayAM hatAM. DhaMkapurI (DhAMka)mAM yAtrA prasaMge gayelA pAdalisarino siddha nAgArjuna sAthe samAgama thayo hato. nAgAIne zeDhI nadInA kinAre pArzvanAthanI pratimAnI pratiSThA karI, staMbhana tIrtha sthApyuM. pArzvanAtha bhagavAnanI A pratimA samakSa nAgArjunanI rasiddhinA pArAnuM mana thayeluM hovAthI teo staMbhana pArzvanAthanA nAme jANItA thayA. A pratimAne pharI staMbhatIrtha-khaMbhAta lAvavAmAM AvI, je Aje khAravADAnA staMbhana pArzvanAthanA prasiddha jinAlayamAM birAjamAna che. gujarAtamAM banAsakAMThA jillAnA rAdhanapura pAse AveluM zaMkhezvara e samayanuM noMdhapAtra prAcIna jaina tIrtha hatuM. tenI pApanA zrIkRSNanA samayamAM thayAnuM manAya che. saurASTranA DuMgaromAM jaina sAdhuo mATe anekavihAro A samayamAM kotarAyelA jovA maLe che. jUnAgaDhamAM bAvA pyArAno maTha, DhAMka gAma pAsenA DuMgaranI keTalIka guphAo, sANAnI guphAo paNa jaina tIrdhanI hovAnuM manAya che. A badhA parathI A samaye gujarAtamAM jainadharmanI lokapriyatA jANI zakAya che. For Private and Personal Use Only maitraka ane anu-maitrakakAla (lagabhaga I.sa. 40 thI 942) daramyAna paNa gujarAtamAM jainadharma sArI rIte prasiddha hato, ema jaina AgamonI bIja vAcanAno aitihAsika ullekho parathI mAlUma paDe che. maitraka rAjavI dhruvasena lAge potAnA putranA maraNano viSAda dUra karavA AnaMdapura (vaDanagara)mAM kalpasUtrano pATha karAvyo hato evA ullekha kalpasUtranI TIkAomAM Ave che. keTalAka maitraka rAjavIoe jaina vihArone rAjyAzraya Apyo hato. je valabhIpuramAM samagra jaina AgamanI saMklanA thAya tathA e lipibaddha thAya tyAM aneka jinamaMdiro ane upAzrayo hoya e svAbhAvika che. e saMkalanA pachI Azare doDha saikA pachI I.sa. 6 AsapAsa AcArya jinabhadrANi tamAmano graMtha vizepAvazyaka bhASya" valabhImAM eka jinabhavanamAM cAryo hato. e atyaMta noMdhapAtra ghaTanA che. valabhI bhaMganI AgAhI thatAM jaina saMdha salAmatI zodhato moDherA, prabhAsapATaNa, zrImAla, siMhA ane hArIja jaI vasyo. A ullekho batAve che ke maitrakakAlamAM gujarAtamAM aneka jaina kendra sthapAyAM, aneka prabhAvaka jaina AcAryo A kAlamAM thaI gayA, aneka graMtho saMskRtamAM racAyAM. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gujarAtamAM jainadharmano prasAra : eka vihaMgAvalokma Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 69 Ama, maitraka ane anu-maitrakakAla gujarAtamAM jainadharmano utkarSano kAla hato. sAtamA-AThamA saikAmAM thayelA nAMdIpurI (nAMdoda)nA gurjara rAjAo 'vItarAga' ane 'prazAMtarAga' birudo dharAvatA hatA. A parathI teo jainadharmanA anurAgI-anuyAyIo hovAnuM manAya che. navamA saikAmAM navasArI digaMbara saMpradAyanuM mukhya mathaka hatuM. ema rASTrakuTonA tAmrapatronA AdhAre mAlUma paDe che. valabhI pachI pANanI sthApanA thayA bAda jainadharma gujarAtamAM vyApaka prasAra pAmyo hovAnA purAvA prAma thAya che. cAvaDA ane solaMkI kAla daramyAna jainadharmane sAro evo rAjyAzraya maLyo. solaMkI kAla (I.sa. 942 thI 1304) daramyAna jainadharmane lokapriya banAvavAmAM caulukya rAjavI kumArapAle mahattvano phALo Apyo. mUlarAja 1lAe pATaNamAM mUlavasAdikA baMdhAvI, cAmuMDarAje eka jaina maMdirane bhUmidAna ApyuM hatuM. durlabharAjanA samayamAM pATalamAM eka jaina zreSThIe mahAvIra svAmInI mUrtinI pratiSThA karI hatI. bhImadeva valAnA samayamAM enA daMDanAyaka vimale Abu upara vimalavasahI nAmanuM maMdira baMdhAvyuM hatuM, kuMbhAriyAnA jaina maMdiro A samaye baMdhAyA hatAM. karNadeva 1lAe ane siddharAja jayasiMhe lADola pAse jaina maMdirane bhUmidAna ApyuM hatuM. muMjAla maMtrIe pATaNamAM eka jinAlaya baMdhAvyuM hatuM. daMDanAyaka sajjana maMtrIe giranAra upara jaina maMdiro karAvyAM hatAM. dhoLakAmAM zreSThI dhavale munisuvrata svAmInuM maMdira baMdhAvyuM hatuM. kumArapAle aneka jaina maMdiro baMdhAvyA hatAM. ane pATaNamAM kumAravihAra uparAMta giranAra, zatruMjaya, prabhAsapATaNa, khaMbhAta vagere sthaLoe aneka jinAlayo baMdhAvyA. pitAnA koyArthI tribhuvana-vikAra ane hemacaMdrAcAryanI janmabhUmi dhaMdhukAmAM eka jaina maMdira baMdhAvyuM hatuM. maMtrI AbhaTe bharUcamAM kanikAvihAra tathA eno bhAI vAghabharTa zatruMjaya upara AdinAthanA jaina maMdirano jIrNoddhAra karAvyo hato. samasta gujarAtamAM jainadharmane lokapriya karavAno cakA saulaMkIkAlanA madhyAhanakAlamAM jema kumArapAlane maLyo ema enA aMta bhAgamAM eno paNa vastupAlane maLyo. vAyelA kAla daramyAna dhoLakAnA rAlAnA maMtrI vastupAle ane tejapAle potAnI vividha dhArmika pravRttio dvArA jainadharmane khUba ja vegavaMto banAvyo. giranAra, zatruMjaya ane Abu jevA parvato temaja aNahilapurapATaNa, bharUca, khaMbhAta ane dhoLakA jevA nagaromAM navAM jinAlayo bAMdhavAmAM ane junA jinAlayane samarAvavAmAM vastupAla-tejapAlanuM pradAna amUlya che. A uparAMta jinAlayonA nibhAva mATe Arthika prabaMdhI karyA. vidyA ane sAhityane protsAhana ApadmAnI vRttine laIne sAdhuo ane zrAvakonI pravRttione apUrva vega maLyo. aneka jaina kavione Azraya ApI uttama jaina graMtho lakhAvyA. A uparAMta amaracaMdra, jinaprabhasUri, udayaprabhasUri, narendraprabhasUri, naracaMdrasuri, bAlacaMdrasUri, jayasi~hari, mAlukacaMdra vagere jaina kavioe uttama graMtho racI jainadharmane vikarAvavAmAM mahattvano bhAga bhajavyo hato. For Private and Personal Use Only solaMkIkAlamAM pATna jaino mATe dharmatIrtha ane vidyAtIrtha hatuM. uparAMta gaMbhAta, dhoLakA, AzApallI, bharUca jevAM paNa prasiddha jaina kendra hatAM. A kAla daramyAna jaina vidvAnoe prAkRta bhASAmAM racelI kathAonuM bhAratIya sAhityamAM viziSTa sthAna che. jainAcArthIe mAtra dhArmika ja nahi, paNa laukika ApyAno racIne prAkRta sAhityanA bhaMDArane samRddha karyo hato. A kathAone hRdayaMgama banAvavA vArtA, AkhyAna, upamA, saMvAda, subhASita, samasyApUrti, praznottara, pahelikA vagereno emaNe AdhAra lIdho hato. emAM keTalAka vidvAnoe to saMskRta, prAkRta ane apabhraMza bhASAomAM racanA karI che. bhAratIya sAhityano eka paNa pradeza evI nathI, jemAM jainonuM viziSTa sthAna na hoya. sauthI vadhAre to emaNe vipula kathA sAhitya sarjya che. jene pariNAme gujarAtane anekAneka jaina graMtho prApta thayA. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 30 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ara. TI. sAvaliyA solaMkIkAlIna gujarAtamAM aneka saMskArika-sAmAjika kAraNosara jainadharma khUba pratiSThita thayo hato. ahilapurapATAnA sthApaka vanarAja cAvaDAno jaina AcArya zrI zIlagunnasUri sAthe gADha saMbaMdha hato. ane eNe pATaNamAM paMcAsarA pArzvanAthanuM maMdira baMdhAvyuM hatuM, je Aja sudhI bahu mAnya jaina tIrtha che. tyAra bAda gujarAtamAM rAjAo, maMtrIo, zreSThIo, vepArIo vageree jaina maMdirone dAna ApyAnI, maMdiro baMdhAvavA ke jIrNoddhAra karAvyAnAM tathA moTI saMkhyAmAM jinabi bharAvyAno tathA temaNe karela karAyela saMghAtrAo vagerenA eTalAM badhAM varNano, ullekho, pramANo maLe che ke e mATe eka svataMtra graMtha thaI zake. gujarAtanA solaMkI rAjAono kuladharma zaiva hovA chatAM jaina dharma pratye emane AtmIyabhAva hato. aneka rAjavIo jaina AcAryonuM bahumAna darzana karavA jatAM ane emanI sAthe jJAna carcA karatAM. rAjadarabAromAM jaina AcAryonuM mAnabharyuM sthAna rahetuM ane rAjakuTuMbanA keTalAka rAjyoe jaina sAdhu tarIke dIkSA lIdhAno paNa udAharaNa che. jaina AcAryo sAmAnya prajA sAthe samarasa thayelA hatA ane e kAraNe prajAno je varga jaina-dharmAnuthApI nahoto enA upara paNa emanAM raheNIkaraNI ane upadezanI UMDI asara thayelI hatI. kumArapAle jevA parAkramI rAjavI upara paDelA AcArya hemacaMdranA prabhAvanA kAraNe ane e pachI ardhI zatAbdi bAda thayela vidyApremI amAtyo vastupAla-tejapAlanAM jIvana ane kAryanA pariNAme gujarAtanA jIvana upara ahiMsApradhAna jaina vicArasaraNInI UMDI asara thaI. saltanatakAla (I.sa. 17394 thI 1573) daramyAna paNa jainoe potAnAM maMdiro, vepAra tema ja sAhitya sevAnI akhaMDatA temaja sAtatya jALavavAno prayatna chevaTa sudhI pravAhita rAkho. A kAla daramyAna ghaNAM maMdirono jarNoddhAra thayo. jaina zreSThIo dilhInA sulatAno sAthenA sArA saMbaMdhono upayoga karI, bhagna maMdironA jIrNoddhAra tema ja navAM maMdiro bAMdhavA tathA navI pratimAonI pratiSThA karavA mATe emanI pAsethI pavAnagI meLavI zakayA hatA. mevADanA zeTha karmo zAhe I.sa. 1531mAM dilhInA bAdazAha bahAdurazAha pAsethI pharamAna meLavI zatruMjaya uparanAM maMdirono punarUddhAra karyo hato. amadAvAdanA sulatAna ahamadazAha 1lAnA mAnya samarasiMha sonIe somasuMdarasUrinA upadezathI siddhAcalanI yAtrAe AvI, giranAranI yAtrA karI. e ja rIte IDaranA rAva pUMjAnA mAnya vaccharAjasuta goviMda zAhe tAraNagira (tAraMgA) uparanA kumA2pAle karAvelA vihArano uddhAra karyo. alpakhAnanA zAsanakAla (I.sa. 1310)mAM zatruMjayAdinI yAtrA karanAra zAha jaisale khaMbhAtamAM pauSadhazALA sahita ajitanAthanuM vidhicaitya baMdhAvyuM hatuM. A ja arasAmAM giranAra upara paNa be navAM caityo baMdhAyAM, jUnAgaDhanA rA'mAMDalike I.sa. 1451mAM ratnasiMhasUrinA paTTAbhiSekano avasare paMcamI, aSTamI ane caturdazInA divasoe potAnA rAjyamAM koI jIva hiMsA na thavI joIe evI mArviSoSaNA karI hatI. tema ja I.sa. 1953mAM khaMbhAtavAsI zAha rAje giranAra para vimalanAthano prAsAda baMdhAvyo hato. I.sa. 146mAM suMdara maMtrInA putra ane sulatAna mahamUdanA maMtrI gadAe AbunA bhImavihAra bhImAzAhavALA pabhadevanA maMdiramAM 120 maNa vajananuM pittaLanuM RRSabhadevanuM biMba somajayasUri dvArA pratiSThita karAvyuM. A kALa daramyAna khaMbhAta, pATaNa, pAlanapura, AzAvala, bharUca, dhoLakA, vaDhavANa, junAgaDha vagere jainonAM saMskAra kendro hatAM. For Private and Personal Use Only A samayamAM kAgaLano vaparAza zarU thayelo hovAthI prAcIna tADapatrIya graMthonI seMkaDo nakalo kAgaLa upara paNa lakhAvA lAgI. jaina bhaMDAromAM graMtha khIcokhIca bharAvA lAgyAM. jainonAM kendra sthaLomAM navA saMdha bhaMDAro sthapAyA. pariNAme Aje paNa khaMbhAta, pATaNa, vaDodarA, amadAvAda vagere kendramAM moTI saMkhyAmAM Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir gujarAtamAM jainadharmano prasAra : eka vihaMgAvalokana 71 hastaprato ane tADapatrono saMgraha jovA maLe che. A graMthomAM vipula aitihAsika tathA sAMskRtika mAhitI saMgrahAyelI che. A kALa daramyAna jUnI gujarAtI bhASAnuM vipula rAsAdi sAhitya, mukhyatve jainAcAryoe raceluM * maLe che. A kALa daramyAna jainonI jIvadayAvRtti ane udAratAnAM paNa keTalAMka udAharaNo noMdhAyA che. mahamUda begaDAnA zAsanakALa daramyAna I.sa. 1483mAM bhAre dukALa paDelo tyAre jaina zeTha khamA dedarANI (haDAliyA) e gujarAtane puSkaLa anAja pUruM pADI "eka vANiyo zAha ane bIjo pAdazAha" e kahevatane janma Apyo hato. e ja rIte I.sa. 1526mAM pharI duSkALa paDyo tyAre jaina osavALa maMtrI nagarAje sadAvrata cAlu rAkhIne traNa karoDa phirojI sikkAnuM kharca karyuM hatuM. | mughalakAla (I.sa. 1573 thI 1757) daramyAna gujarAtamAM jainadharma, samAja ane AcAra vizenI saMkSipta mAhitI "mirAte ahamadI'mAM ApelI che. akabara bAdazAhe aSADha mahinAnI amuka tithioe amArinuM tathA khaMbhAtanA samudamAM mInarakSaNanuM pharamAna kADhayuM hatuM. gujarAtanA jaina AcAryo sAtheno akabarano paricaya enA jIvananA aMtakALa sudhI cAlu rahyo hato. akabare I.sa. 1595mAM saurASTramAM UnA pAse zAhabAgamAM hIravijayasUrinI nirvANabhUmi upara pAdukAmaMdira mATe ane jahAMgIre I.sa. 1616mAM vijayasenasUrinAM samAdhimaMdira ane AsapAsanA bagIcA mATe 10 vIghAM jamIna khaMbhAtanAM parA akabarapurAmAM bheTa ApI hatI. A baMne ghaTanA noMdhapAtra che. akabare jaina AcAryone bakSelA I.sa. 1601nuM ane I.sa. 1604nuM, ema be pharamAno vizeSataH noMdhanIya che. A kALa daramyAna anekAneka jaina kavio, lekhako ane sAhityakAro thaI gayA. vaLI aneka jaina maMdiro navA baMdhAyA to keTalAkano jIrNoddhAra thayo. jemAM kacchamAM bhadrezvara, pATapa najIka zaMkhezvara, kherALu najIka tAraMgAnuM ajitanAtha maMdira, Abu uparanAM maMdiro, kuMbhAriyA, kAvI, amadAvAda vagere. marAThAkAla (I.sa. 1758 thI 1818) daramyAna gujarAtamAM jainonI maMdiranirmANa ane saMghayAtrAnI pravRtti cAlu rahI hatI. A kAlakhaMDanA chevaTanA 18 varSomAM zatruMjaya upara keTalAMka jaina maMdiro baMdhAyAM hatAM. amadAvAdanA nagarazeTha vakhatacaMde I.sa. 1808mAM zatruMjayano saMgha kADhayo hato ane DuMgara upara keTalIka mUrtionI pratiSThA karAvI hatI. gAyakavADa sarakAra sAthe emano saMbaMdha sAro hoI AvI saMghayAtrAo teo salAmatIpUrvaka yojI zakatA hatA. A kAlamAM paNa jaina sAdhuo ane zrAvako dvArA sAhitya pravAha avicchinnadhArAe cAlu rahyo. briTizakALa (I.sa. 1818 thI 1947) tathA arvAcIna samayagALA daramyAna paNa jaina virakata sAdhuo tema ja koI koI gRhasthono dhArmika racanA racavAno pravAha vegapUrvaka cAlu rahyo che. A kALanA sAhityanI vizeSatA e che ke e have pothIomAM hastalikhita svarUpamAM na lakhAtAM sIdhe sIdhAM mudrita svarUpamAM pragaTa thAya che. AmAM zrImad rAjacaMdranA adhyAtmavidyAne lagatA pustako viraLa pradAna che. prAcIna graMthonA saMpAdana ane prakAzanane paNa bhAre vega maLyo. bIjI bAju jJAnacarcA samAroho, parisaMvAdo tema ja vyAkhyAno dvArA jainadarzana, dharma, kalA, sAhitya tema ja jaina saMskAra vArasAne prajA samakSa vAstavika svarUpamAM mUkavAno stutya prayatna thaI rahyo che, je abhinaMdanIya che. - vIsamI sadImAM judAM judAM zaheromAM jaina adhyayana kendronI sthApanA thatAM rASTrIya ane AMtararASTrIya stare jainadharmanA abhyAso ghaDAyA ane adhyApana, adhyayana ane saMzodhana thavA lAgyA. paradezomAM paNa jina bhavanonuM nirmANa thayuM. tyAM paNa jainadharma ane saMskAranI suvAsa phelAvA lAgI. For Private and Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ara. TI. sAvaliyA saMdarbhagraMtho sAMDesarA, bhogIlAla ja. "jaina Agama sAhityamAM gujarAta', amadAvAda 1952. gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika ItihAsa, amadAvAda. - graMtha 2 thI 4, "dharmasaMpradAyo' - graMtha 5 ane 6 "dharmasaMpradAyo" tathA "bhASA ane sAhitya' - graMtha 7, "sAhitya', graMtha 8 "madhyakAlIna paraMparAnuM sAhitya' jinaprabhasUri, vividha tIrtha kalpa, zAMtiniketana, 1934 binavinaya, bhAratIya kig (fpI mRti graMtha), mA-2, naHI, 2626, - ha. ge. zAstrI, maitrakakAlIna gujarAta' bhAga-2, amadAvAda, 1955 jamInadAra raseza, "kSatrapakAlanuM gujarAta', amadAvAda desAI mohanalAla da., "jaina sAhityano saMkSipta ItihAsa', muMbaI, 1933 Commissariat, 'History of Gujarat' Vol. II, Ahmedabad, 1957. Sankalia H.D., Archaeology of Gujarat, Bombay, 1941. For Private and Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAdhAvallabha tripAThI : Adhunika saMskRta kavitAnuM vidagdhatA, pratibaddhatA ne saMvedanazIlatA sAthenuM 'saMthAna. Adhunika saMskRta kavitAmAM potIkI mudrA racanArA kavizrI rAdhAvallabha tripAThI vidagdha, pratibaddha ane saMvedanazIla kavicetanAthI saMskRta kavitAnuM sAMprata sAthe saMdhAna racavAno puruSArtha kare che. 'sanyAnam mAtra emanA kAvyasaMgrahanuM ja nAma nathI balke (sAhityapariSada sAgara yunivarsiTI prakAzita, 1989) emanI kAvyapravRttinuM saMpreraka tattva athavA kaho ke nAbhikendra che. kavizrI rAdhAvallabha paraMparAgata saMskRta sAhityacetanA ane Adhunika cetanA vaccenI saMdhAnaracanA soneTa-lorI jevA pAzcAtya-lokakAvyasvarUpo ane laharI - anyokti - prazasti jevA saMskRta kAvyasvarUponI sahopasthiti yojIne kare che, praziSTa saMskRta kathya kRtisaMdarbhonI sAMprata paristhitionI abhivyakti arthe prayojanA dvArA kare che, to viSayavastusaMdarbhe bharata-kAlidAsa-rAghavabhaTTa jevI saMskRta sAhityapratibhAonI joDAjoDa pratibaddha nATayakarmI saphadara hAzamI-praziSTa saMskRta kRtionI tAlalayanRtyathI kathAprastuti karanAra umAmAhezvarInI pasaMdagI dvArA kare che. Ama paraMparAgata saMskRtacetanA ane yuropa amerikAmAM vIsamI sadImAM AMdolita thayelI Adhunika cetanAno samanvaya kavizrI rAdhAvallabhanI kavitAno nokho-Agavo svAda prakaTAve che. ajita ThAkora* sanmAnam mAM saMgrahAyelI 53 racanAo kathya tathA kAvyasvarUpane AdhAre pAMca gucchamAM vibhAjita thaI che. A yojanA kAvyasaMgrahanI suvicArita saMkalpanAnI paricAyaka che. A kAvyaguccho A pramANe che : (i) antarnavaniA (1 thI 11 kAvyaracanAo) (ii) dirganiA (12 thI 36 kAvyaracanAo) (ii) sadarInItAyitana (37 thI 40 kAvyaracanAo) (iv) nItavattarI (41 thI 46 kAvyaracanAo (v) namovAL (47 thI 53 kAvyaracanAo). antarnavanim kAvyagucchamAM caitasika bhAvo-vyApAro-avasthAonuM bAhya padArthonA avalaMbane prakaTIkaraNa thayuM che. ahIM kayAreka caitasika vyApAranuM bAhyapadArthonA sAdazyaghaTana dvA2A mUrtikaraNa thayuM che to kayAreka cetovAstavanuM bibaracanA ke ghaTanAprakriyA dvArA vizadIkaraNa thayuM che. zanaujA mAM zabda dvArA kAvyamAM thatA arthanibaMdhananA vyApAra tathA svarUpanI svAnubhUti nirUpAI che to indrasRptamAM kAvyaracanAmAM chaMdoghaTananI prakriyA rekhAyita thaI che. nidramAM ujAgarAnI vikSisa/kSubdha kavicitta dvArA savAranI khinnakara anubhUti varNavAI che. navanavRkSa ane jhIvanabbAram kAvyomAM astittvanI anubhUtino, eka tarapha vRkSanI vividha avasthAonA jIvana para thatA AropaNa dvArA to bIjI tarapha vyAkaraNanI vividha paribhASAonA saMdarbhe jIvananI gatinI navIna vyAkhyA dvArA navA parimANo prakaTa thayA che. sanmAnana kAvyamAM tUTavA-joDAvAnI caitasika prakriyA phUladAnInA tUTavA-joDavAnI ghaTanAnA AlaMbane mUrta thaI che. vyaMjanA ane abhidhA vacce dvidhA vaheMcAyelA kavinI manaHsthitinI zAstrIya paribhASAnA viniyogathI 'svAdhyAya', pu. 35, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, phebruArI-me 1998, pR. 73-77. saradAra paTela yunivarsiTI, vallabha vidyAnagara For Private and Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 74 vidagdha bhAsatI A abhivyakti juo 40 www.kobatirth.org vismRtavyaJjanAlokazcAbhidhAvRttimAtRkAm / fit, thorn fo majjA saM. pR. 2 kAvyaracanAkALe cittamAM chaMdanAM prasravaNanI ghaTanAnuM nirvyAja Alekhana juo : avarudhyAnyapImAni syandante ca punaH punaH / chandAMsyullasitAnIha navIbhUtAni cetasi / / saM. 5. u ujAgarAne kAraNe bhArekhama ne viSAdabharI lAgaNI savAranI anubhUti juo : hatyAnRzaMsasaMhArabalAtkAracayaM ghanam / prAGgaNe vRttapatraM syAd durbhAgyamiva saJcitam / saM. 55 apAvRtya gavAkSaM me manaso jhAGkarotyatha / 3khvAra nuvaMuvAyamadaM mo sAta: || aM, pR. 6 parAvartanana kAvyamAM prathamanuM moM nA prayoga dvArA prastuta saMdarbhamAM dUrvAsoktinA prakSepathI arthacamatkRti racAI che H bhramatkulAlacakre'pi svayaM yAti pipIlikA / tathA samAjayAtrANAM saGgato'smi pRthak calan / saM. * sanmAnam kAvyamAM samAja ane tene Azraye rahelI vyakti e baMnenI yugapatinuM kuMbhAranA pharatA cAkaDA ane tenA para cAlatI kIDInI dvividha yugapatinA daSTAMta dvArA mUrta ne vizada abhivyakti thaI che Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pR. 7 sthAsyAmyahamekAkI sthANuH pretavane yathA / nagno nizramazAva4 masmIbhUtamanorathaH / / saM. pR. 10 ajita ThAkora jhIvanavRkSa: kAvya rUpakagraMthIrUpe vikase che. emAM vRkSanI vividha avasthAonA AropaNanI racanAyukti dvArA astittvanI vividha avarathAnubhUttio mUrta ane saMkularUpa dhAraNa kare che H astittva zokanI A abhivyakti juo : ahIM sthAnu nuM 'ThUMThuM' uparAMta 'ziva' rUpa artha satInA Atmadahana pachInI zivanI avasthAnI arthacchAyAthI kAvyArthane paripuSTa kare che. laipAlaMkArano thayelo kAvyopakAraka viniyoga dhyAnArha banyo che. For Private and Personal Use Only jhIvanavyAraLamAM vyAkaraNazAstranA paribhASAjanya rUDhArthanA bhaMjana dvArA astitvanI viSamatAnI abhivyaktimAM camatkRtinuM AdhAna thayuM che H Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAdhAvallabha tripAThI : Adhunika saMskRta kavitAnuM ... saMvedanazIlatA sAthenuM 'dhAna. 75 na guNa prApitAH kecinnavA vRddhimupAgatAH / to topa vra IcchanA manava manorathAH || 8, pR. 12 vidhinA ca niSedhena karmAkarmavicAritaiH / 3rf[[pavAre mane nIvane sAtam || 8, pR. 12 ahIM arthavyApAranA svarUpano vicAra karatA jaNAze ke vyAkaraNanI paribhASAno viSama jIvanagatinA vAcakarUpe yojavAnA kavisaMkalpane kAraNe paribhASAnA jIvana prati saMkarSaNane kAraNe janmatA tanAva ane arthavicalanathI arthamudrA racAI che. tharnavanim nAmaka dvitIya kAvyagucchamAM sarovara, jaLaprapAta, meghachAyA, Indradhanu jevA prAkRtika padArtho, kavigoSThI, narmadAgoSThI jevA prasaMgo anyokti-samasyApUrti jevA kAvyasvarUpo jovA maLe che. ahIM bAhya padArtho-prasaMgonA svabhAvacitro ke baMgAtmakacitro racAyA che. zuddha sara mAM sAgaranagaramAM AvelA sUkAbhaTha sarovaranuM viSAdabharyuM citra racAyuM che. dhUmadhAraprapAtaH -1-2mAM dhUmAdhAra jaLaprapAtanuM prasanna ane zokAkula evA be citro prastuta thayA che. vAtAnukUtioN yAne mAM vAtAnukulita yAnamAM yAMtrikatA ane mAnavIya uSmAno abhAva varNavAyA che. pAyAmAM samudra parvata-maruthala Adi sthaLavizeSomAM meghachAyAnI jUdI jUdI chaTA aMkita thaI che. saMskRtimAM saMskRtinA unmelanane dAhaka bhaMga dvArA abhivyakti maLI che. varSo mAM sabhAraMjanI kavitA ane AMgikAdi caturvidha abhinayadvArA kAvyaprastutimAtrathI sahRdayone jItI zakAze evA bhramamAM rAcatA kaviDAMo para kaTAkSa thayo che. A jUthamAM samAviSTa varapakjhazivapariziSTa, samApUrtaya , govitta jevA kAvyo saMskRta kAvyasvarUpo sAthe saMbaMdha dharAve che. vIrapazafzavapafIn mAM kavi saMskRtanA lokakhyAta kAvyasaMdarbhamAM potAnI cetanAne aMkurita thavA de che. bilhaNanA vaupaziT sAthe saMdhAna racI kavi zatAbdiomAM avarajavara karavAnI mokaLAza ane bilDaNanI kAvyasRSTinI vilakSaNa AbohavAne bhUmikArUpe yojavAno hetu sAdhe che. ahIM praziSTa kRtinI bhAvasthiti sAthe kavigata bhAvasthitinuM ucita saMdhAna racAyuM zu ? daMtakathAnI bhUmikAmAM racAyuM che. enuM sajIvAropaNabharyuM citraNa juo : saro'dabhre zvabhre prakaTayati tat svIyamudaraM muvino rIno atnapatavana na kathA ! e pR. 18 dhUmadhArakaITI mAM pUHthArapAno vinigha dRzyanta | paMktinI dhruvapaMkti rUpe yojanA karI eka bhAvasthitinA vividha AyAmo prakaTa karAyA che - ahIM naiyAyikonI khyAta tarkasaraNIno bAdha racI kAvyatarkamAM rUpAMtarita karavAnI racanAyukti yojAI che : dhUmo yatrAsti tatrAgniriti vyAptiH prakIrtitA / naiyAyikeSu prathitAM vyAptimenAM vikhaNDayan / / dhUmarAjimavicchinnAM bhAvayannagninA vinA / pUHISTOTTothe viduniva DUte || , pR. 19 For Private and Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 76 www.kobatirth.org ahIM tAdeza, gatizIla svabhAvyakti racavAnuM kavisAmarthya paNa jovA maLe che. revAnA khoLAmAMthI dahatuM sarI paDatA zizunI kalpanA hadya lAge che : sahaThaM yAmi yAmIti revAyA aGkataH sRtaH / saMskhalan dhArito gADhaM mAtuH kroDe muhuH zizuH // AlakSyadantamukulo'vyaktavarNavacA yathA / dhUmAdhAraprapAto'yaM bihasanniva dRzyate / / saM. 5. 20 ahIM mAdhAraprapAtane AlaMbane kavinI zoSito taraphanI pratibaddhatA pakSa vyakta thaI che : glapite zramikasyAsye svedavinduvicitrite / kSaNa mukhapaTaprIti kurvatI karuNAnvitA / / saM. pU. 24 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kArAgAranirUddhAM tAM rASTralakSmImiva cyutAm / revAM jIvanadAtrIM tu bandhanairbahupIDitAm / / zoSitAM ca svadezasya janatAmiva vIkSya tAm / dhUmAdhAraprapAto'yaM viSIdaniva lakSyate / sa pR. 21 uparokta baMne kAvyamAM utprekSAlaMkArajanya saMbhAvanAnAtmakatAthI sajIvAropaNa thayuM che. rAdhAvallabhanI kavitA praziSTa saMskRta kRtionA pAtro, prasaMgo, paristhitiothI kayAreka anuzita thAya che to kyAreka anuprANita thAya che. meghadUtanI chAyA jhIlatuM nepacchAyA nuM A kalpana juo : ajita ThAkora idaM zakuntalAyAH syAccitraM duSyantanirmitam / AvApodvApasahitaM vihitaM cojjhitaM punaH / / meghabhitau jalArdratvAd mArjitaM nirmitaM punaH / tathApi tasyA lAvaNyaM rekhAsvatra samanvitam / / sa. pU. 25 zAkuntalanA cho ekanA saMdarbhane nukhanA upamAnarUpe yojI kAvyasaMdarbhamAM rUpAMtarita karavAnuM sAmarthya ahIM jovA maLe che ! kvacilluptA kvacid guptA sAntanarA sarasvatI / zAstreSveva parijJAtA vidvadbhiH kinnu saMskRtiH / / saM. pR. 27 saMskRta bhASA sAthenA adhyAsathI vartamAnanI viSamatA para thayelA vyaMganI tIkhI pAra nIkaLatI anubhavAya che : For Private and Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri Kalassagars rAdhAvallabha tripAThI : Adhunika saMskRta kavitAnuM ... saMvedanazIlatA sAthenuM "saMdhAna. 99 jIvyowImAM kavitaDAMonI nATakIyA kAvyaprastutinuM A citra juo : kavimmanyAstu sAkUtaM sATopaM bahubhaGgibhiH / munamuttonca zUti, tAtAnasamanvitam II e. pR. 37 dirgavani uparAMta tadaratItAvitam (4 kAvyo), jItavArI (6 kAvyo) tathA novA (7 kAvyo) saMgrahAyA che. e paikI tAtIsAyitanmAM pravRnadI zramika taraphanI pratibaddhatA prakaTAvatuM varSAkAvya che. to nirAdarImAM pracaMDa grISmanuM varNana thayuM che. dharitrItrzananadI mAM pAMca unmeSamAM vividha dezonI yAtrAnuM varNana thayuM che. tavattarI kAvyagucchamAM vikrayAtim, prema tam, norItama, bruvAta: Adi gItaracanAo saMgrahAI che. navA kAvyagucchamAM pratibaddha nATyakarmI saphadara hAzamI paranuM kAvya noMdhapAtra che : chinnastaiH sa mahAzamItaruraho sAntavalatpAvakaH / zrImad rAjI vinayane mRtvANanI no mRta: | . pR. 118 ahIM agnijvalita zamIvRkSa sAthe saphadara hAzamInA krAMtinI cInagArIbharyA vyaktitvanuM sAdazya racAyuM che. kavinI saphadara taraphanI lAgaNIne kAraNe kAvya sarasa thayuM che. Ama kavizrI rAdhAvallabhe sAMprata sAthenI nisbata, bhAratIya-pAzcAtya sAhityanA UMDA adhyayanathI prakaTelI vidagdhatA tathA saMvedapaTu cittataMtranA samanvayathI potAnI AgavI mudrA prakaTAvI che. For Private and Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir JOURNAL OF THE ORIENTAL INSTITUTE THE M. S. UNIVERSITY OF BARODA BARODA Editor : R.I. Nanavati THE JOURNAL OF THE ORIENTAL INSTITUTE, BARODA is a Quarterly, published in the months of September, December, March and June every year. SPECIAL FEATURES : Articles on Indology, Vedic studies, textual and cultural problems of the Ramayana, Epics & Puranas, notices of Manuscripts, reviews of books, survey of contemporary Oriental Journals and the rare works forming the Maharaja Sayajirao University Oriental Series, are some of the special features of this Journal CONTRIBUTORS TO NOTE: Only typewritten contributions will be accepted. A copy should be retained by the author for any future reference, as no manuscript will be returned. In the body of the article non-English stray words/Sanskrit/Prakrit line/verse must be written either in Devanagari or in tansliteration with proper diacritical marks. The source of citations/statements of any authority quoted should be invariably mentioned in the footnotes which must be written in the following order : (1) surname, initials of the author or editor, (2) title of the work, (underlined), (3) publisher, (4) place and year of publication and (5) page No. Whenever an abbreviation is used in an article, its full form should be stated at the first occurrence and should not be repeated. Give running foot-note numbers from the beginning to the end of the article. The copyright of all the articles published in the Journal of the Oriental Institute will rest with the M. S. University of Baroda, Baroda. Subcription Rates : Annual : (From Vol. 40 onwards) Inland Rs. 60.00 (Post-free) Europe PS 10.00 (Post-free) U.S.A. $ 20.00 (Post-free) Subscription is always payable in advance. The yearly subscription is accepted from September to August every year. No subscription will be accepted for less than a year. Subscription/Articles may be sent to : The Director, Oriental Institute, Near Palace Gate, Palace Road, Vadodara - 390 001, Gujarat, India. For Private and Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "pAniyanaram : eka daSTikSepa Ara. pI. mahetA* jyotirmaTha (camolI, uttarapradeza)mAM AvelA prA. zrI badarInAtha vedavedAMga mahAvidyAlayanA pradhAna AcArya, vyAkaraNa-sAhityAcArya, paMDitarAja gopAlazAstrI darzanakesarIe A "pANinIya-nATakam" nI racanA karI che. A prakArano viSaya dharAvatuM paraMtu kadamAM AnAthI nAnuM ' nipratinATa* A lekhakanuM ja nATaka che. A lekhake A uparAMta nAnA/nATam ane "jemardamananATa#-nI racanA karI che. zAstrIjI bihAranA zrI kSemadhari ane kauzalyAnAM saMtAna che. mahAvidyAlayanA vArSikotsava prasaMge "pANinIya-nATakamu"nI abhinayAtmaka rajUAta thaI hatI. adhyApakoe temAM abhinaya Apyo hato. e vakhatanA uttarapradezanA mukhyamaMtrI DaoN. saMpUrNAna tyAre hAjara hatA. emaNe prazaMsA karI hatI. zrI brahmadatta jijJAsu, zrI gaurInAtha pAThaka ane zrI anaMtarAma zAstrI phaDakee AmAM sahAya karI hatI. | nATaka hastaprata avasthAmAM hatuM tyAre DaoN. vAsudevazaraNa agravAle kathAvastunI itihAsamAnyatA tapAsI ApI hatI. emanA sUcanathI ane ApelI sAmagrIthI lekhake bhojasabhAnuM dazya umereluM che. nATakane lekhake niyatmi paNinI prazasti kahI che. lekhake nATaka mATe cAra vizeSaNo ApyAM che - sAkSacchikSApram, tiprazastam , baMdUpayofT , santavAsiyour6. briTIza zAsana sAmenI asahakAra caLavaLa vakhate kArAvAsa daramiyAna lekhake AnI racanA karI che. nATakamAM dazyavibhAjana che. nava dazyo che. pratyeka dazyane aMte zIrSaka ApelAM che. te A rIte - (1) prastAvanA (2) pANinipuraskAra prApti (3) kAtyAyanaparicayaH (4) pAtaJjalapuraskAra (5) zAlAturIyagrAmasabhAdRzya (6) (zIrSaka nathI.) (7) monarenasamAtRzya (8) pAThazAstrIyatitivira8rInAna(9) bhAratamAtR-zyam (1) nAndIpAThamAM bhAratIya gurutvanI stuti che ane pachI maharSitrayane namaskAra che. sUtradhAra nATakanI mAhitI Ape che. te mArine bolAve che. paraMtu te pravezIne potAnA vilaMbanuM kAraNa sUtradhArane jaNAve che ke Aje svAtaMtryadine rastAmAM bALako prabhAtapherImAM nikaLyA che, te jovAmAM vAra lAgI che. sUtradhAra teone bolAvIne temanI pAse dhvajagAna karAve che. e vakhate ta pAna vagere zabdo saMbhaLAya che. sUtradhAra temane AnI tapAsa karavA mokale che. (2) zuddhaviSkramAMkamAM mahAnaMdanA pariSasthavirano grAmodhyakSa sAtheno mArga uparano saMvAda che. sthavira svAdhyAya', pu. 35, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, phebruArI-me 1998, pR. 79-82. 778-1, 'zivAMjali', madhuram phaleTa, sekaTara-21, gAMdhInagara - 382 021. gopAlazAstrI (paM.) darzanakesarI-pANinIyanATakam, caukhambA vidyAbhavana, vArANasI1, 1964, prathama saMskaraNa AdhArasthAna. caukhambAsirIja sAhitya-sUcIpatra 100, kramAMka 2003, caukhambA saMskRta sirIja Aphisa, vArANasI, 1992; pR. 20. 3. gopAlazAstrI (paM) darzanakesarI-nArIjAgaraNanATakam, caukhambA prakAzana, vArANasI, 1966 prathama saMskaraNa, -gomahimAbhinayanATakam, caukhambA prakAzana, vArANasI, 1975, prathama saMskaraNa. For Private and Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 80 Ara. pI. mahetA tene sUtra 2/16nI madadathI pati zabda samajAve che ane kahe che ke te gAMdhAranA zAlAtura grAmanA dAkSIputra, zAlaMkAyani, mAMgalika AcArya Aje sabhAmAM Avaze te potAnA vyAkaraNanI parIkSA ane pracAra mATe Ave che. sabhAmAM magadhasamrAT mahAnaMdane te jaNAve che ke pote takSazilAmAM bhaNyA. pachI puSpapuramAM varSadeva pAse abhyAsa pUro karyo. pachI lokopayogI zabdono saMgraha karIne 3995 sUtrone dharAvatA ATha adhyAyavALA zabdAnuzAsananI racanA karIne ati saMkSepamAM guruartha bAMdhI lIdho. saMskRta lokabhASA che. tethI 82 84, 93 ane 95mAM svarAbhivyaMjana vyavasthApaka sUtro ApyAM. pANinie mahArAjane pratyeka aMdhyAyanA viSayo kahyA. emaNe jaNAvyuM ke meM AmAM pUrvasUrionA matano samanvaya karyo che. vyutpanna ane avyutpanna jAti vyakti zabdArthabheda pakSarakSA paNa karI che. 1/2/58, 64, 3/3/1, 6/11pa7 vagere enAM pramANa che. graMtha paMcapAThI che. paraMtu kramapAThathI ja abhyAsa vadhu yogya che. mahAnaMde prazaMsAmAM kahyuM ke Ame gAgaramAM sAgara bharI lIdho che. emaNe prabhUta puraskAra Apyo ane graMtharatnanI pratilipio karAvI zikSAsaMsthAomAM sthApavA Adeza Apyo. (3) zuddhavikhaMbhAMkamAM-rAjasevaka mukura bIjA rAjasevaka suMdarakane jANa kare che ke Aje caMdragupta mauryanI sabhAmAM kAtyAyana deva AvavAnA che. vararuci ane zratadhara emanA paryAya che. dakSiNanA somadatta ane vasudattAnAM teo saMtAna che. kauzAMbIthI Ave che temaNe aSTAdhyAyI upara 4263 vArtika racyA che. vArtikakAra kAtyAyana deva "aSTAdhyAyI'nI prazaMsA kare che - mAnavIyA vicAraprabhA yA'ntimA sA nibaddhA darIdRzyate'trASTake / itthamuccairvidezodbhavA ye budhAH phrAMjavapyetsiGadyA vadiSyantyaho / / kAtyAyananI pANini prazaMsA sAMbhaLIne caMdragume kAtyAyananI A sArI vizeSatAnA samarthanamAM prasiddha ukti kahI ke sano paraguNa-paramANune parvatIkRta kare che. (4) zuMga senApati puSyamitrano paripadadhyakSa raivataka mArgamAM bhaluka bhaTTane jaNAve che ke sabhAmAM Aje pataMjalideva Avaze. pataMjali mahArAjane kahe che ke koI kavinI ukti che ke nRpanIti vArAMganA jevI anekarUpA che. tethI mahArAjane - Apane - dharmaupadeza huM AvuM chuM temAMthI samaya phALavIne meM mahAbhASya racyuM che. temAM meM sUkSma daSTivALA mahAna AcAryanA gUDha AzayanuM vivaraNa karyuM che. mahArAje prazaMsA karI. ATha adhyAya, 32 pAdane potAnI rIte 36 AphinakamAM vibhakta karyA che. A graMthanI pratilipio karAvI zikSaNasaMsthAmAM mUkavAno ane pataMjaline puraskAra ApavAno Adeza karyo. trimUni +{revI saMjJA udyapita karI. (5) zuddha viSkramAMkamAM alakanaMdAne kAMThe tapovanamAM naMdikezvara sanakAdi siddhone jaNAve che ke zAlAturagAme pANini pratimA che. tyAM pANininATakano abhinaya che. A nimitte pANinipremI vidvAno svargamAMthI AvIne ekatra thavAnA che. A sthaLe sau prathama TyuAsiMhe kahyuM, "chaThThI sadImAM huM bhAratamAM Avyo hato. Aje A pANinitIrthamAM AvavAthI kRtakRtya thayo chuM', pachI rAjazekhare kahyuM, "navamA zatakano huM kAvyamImAMsAkAra chuM. meM potAnA graMthamAM munitrayanAM pAMDityanI prazaMsA karI che.' menTe jaNAvyuM, 'agiyAramAM zatakamAM "bRhatkathAmaMjarI'no huM kartA For Private and Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pafkhanaura - naTim : eka daSTikSepa 81 chuM. A pANinigraMtha vAMcavAthI lokavyavahAranI jANakArI paNa maLe che.' somadeve tyAra pachI kahyuM, "11mAM zatakano huM 'kathAsaritsAgara'no praNetA chuM.' temAM meM keTalAMka pANiniprazasti padyo racelAM. temAM munitrayaprazaMsA che.' pachI krAMjavaye kahyuM, "19mI sadIno huM zarmaNya dezavAsI chuM. mahAvidvAna pANinie saMkSipta parimANI graMthamAM gurvartha paripUrNa karyo che." bolika bolyA, "19mI sadIno huM zarmaNyavAsI chuM. pANininI zabdanirmANaprakriyAthI huM khUba abhibhUta chuM.' mokSamUlara bhaTTe jaNAvyuM, 'huM 19mI sadInI zarmaNyavAsI chuM. aSTAdhyAyI pANinipratibhAno amara kIrtistaMbha che.' mauniyara viliyamAMze kahyuM, "19mI sadIno huM IgleMDa dezI chuM. pANini jevI sUkSmadaSTi vizvamAM haju sudhI koImAM jovA maLI nathI." vhAnIe jaNAvyuM, "19mI sadIno huM nAgaloka amerikAno chuM. mAruM saMskRta vyAkaraNano eka mAtra AdhAra 'aSTAdhyAyI che." zarmaNyavAsI 19mI sadInA kalahornane lAge che ke mAruM ladhusaMskRtavyAkaraNa mahAbhAgyamAM avagAhananuM phaLa che. vIsamI sadInA zarmaNyavAsI vAkkaranAgara jaNAve che ke mArA bhASAzAstrIya siddhAntono AdhAra "aSTAdhyAyI' che, mugdhAnala kahe che, "vIsamI sadIno huM chuM. aSTAdhyAyInuM sAdagya samagra jagatamAM nahi maLe.' 20mI sadInA perisa-phrAMsanA reNu kahe che ke A pANinismRtinuM mahattva vedo jeTaluM ja che. (6) bhojapurI bhASAmAM bhojapuranI keTalIka bAlikAo kUve pANI bharavA jatAM vAto karatI hoya che. temAMthI jaNAya che ke bhojarAjanAM pANini-prakriyA-vaiduSyathI prabhAvita thaIne vidvAno ahIM AvyA kare che. temAM dhanapAla, padmaguma, ubUTa, kAlidAsa vagere che. bhoje pANinivyAkaraNa viSe "sarasvatIkaMThAbharaNa'nI racanA karI che. sabhAmAM pANinIyanATaka bhajavAze. temAM bhoja pote abhinaya ApavAnA che. (7) bhojasabhAmAM sabhAsadone rAjamaMtrI sUcave che ke mahArAjanI AjJAthI tame pANinipratibhA viSe kaho. pratibhAvarUpe dhanapAla, padmaguma, ubUTa ane kAlidAse pratyeke pratibhA camatkRti rUpe eka eka udAharaNa ApyuM. AmAM uvaeNTa noMdhapAtra che. pANinimAM mAtra laukika nahi, vaidika prayoga paNa anAyAsa siddha thaI jAya che. e to mam 7/1/9 mujaba laukika prayoga : thAya paraMtu vaidika prayoga maTTa rUma maLe che. kAraNake vaidurta chandrasi 7/1/10 thI pUrvasUtrano bAdha thAya che. vahune cen 73/103 thI putra thAya. AthI phaffma: siddha thAya che. bhoja paNa mukta kaMThe pANini prazaMsA kare che. ' (8) vidyAlayamAM bALako saMskRtamAM pANiniprazaMsA gAtA hoya che. teo rAjapuruSa sAthe saMskRtamAM bole che. rAjapuruSa saMskRta jANe che paNa bolI zakato nathI. tethI hindImAM vAtacIta kare che. tenAthI pachInA prasaMganI sUcanA maLe che. bauddharAjanI sabhAmAM svargamAMthI UtarI AvelA vidvAnone rAjamaMtrI mahArAjAdeza saMbhaLAve che ke pANinivyAkaraNane lagatA tamane abhimata abhiprAya Apo. sau prathama kAzikAkAra jayAditya UbhA thayA. pachI AnA bIjA vRttikAra vAmana bolyA. pAMcamI sadInI AvRtti aMge emaNe spaSTatA karI ke pAMca adhyAya sudhI jayAditya ane pachI vAmane racI ema kahevuM yogya nathI. sAtamI sadInA jinendra buddhie kahyuM ke meM AnA para jAsagraMtha racyo che. dharmakIrtie kahyuM ke meM I. 640mAM meM rUpAvatAranAmano prakriyAgraMtha racyo che. dAkSiNAtya rAjasabhAmAM svargamAMthI AvIne haradatta paMDita, bhaTTajI dIkSita, varadarAja, nAgezabhaTTa upasthita rahe che. haradatte "kAzikA" para "maMjarI" lakhI che. bhaTTajIe aSTAdhyAyI para "siddhAntakaumudI' racI che. varadarAje laghu ane madhya kaumudI ApI. nAgeze "paribhApenduzekhara' racyuM. saue pANinino jayaghoSa karyo. (9) bAlabAlikAo bhAratamAtAnI stuti kare che. bhAratamAtA prasannatA vyakta kare che ke mArA aMkamAM For Private and Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 82 4. 5. 6. zikSAvijJAnanidhi pANinino prAdurbhAva thayo che. te pUche che ke huM zuM priya karuM ? pANini pratyuttara Ape che te bharatavAkaya sau sAthe maLIne gAya che 7. 8. nATakanI bhAratIya kAvyazAstrIya vibhAvanA mujabanuM A 'nATaka' nathI. AmAM paMcasaMdhisamanvaya, vilAsAdi guNa, sukhaduHkha samudbhava, nAnA rasa niraMtaratA, aMnibaMdhana, rasanA saMgAMgIbhAva ane addabhutanirvahaNa nathI. paraMtu nATaka 'dazyatA' ne kAraNe ja 'rUpa' kahevAtuM hoya,pa to A nATakamAM dazyatA-anAkarSaka nahi tevI dazyatA che. pANini ane tenAthI AraMbhAyelI adyApiparyanta pravaNamA vyAkaraNaparaMparAno AkarSaka dazyAtmaka itihAsa che. A rIte AnuM mUlya saheja paNa ochuM nathI. A prakAranI A bheva virala nATyaracanA che. sthaLa ane kALanA bhautika sImADAone ogALI nAkhIne aitihAsika pAtrone eka sAthe mUkI ApavAnI kathAtmaka camatkRti A sivAya anyatra alabhya che. lAhauramAM chaThThI sadIno cIna dezIya InsiMga ane vIzamI sadInA phrAMsanA reinu ne emaNe ekasAthe mUkI ApyA che. dazyomAM kAryAnviti nathI; ema bhautika draSTie kahI zakAya. paraMtu sUkSmadA, A naveya dazyo pANiniprazastinA avyakta sUtrathI parasparanibaddha che. itivRttanI ItihAsa saMmatatA paDakArI zakAya tema nathI, jemake ItsiMge pravAsanoMdhamAM jaNAvyuM che ke emaNe zalAturamAM pANinipratimA joI hatI. Arthara e. mekaDaeNnale kharekhara kahyuM hatuM (India's past, p. 136) ke ATaluM paripUrNa ane vikasita vyAkaraNa vizvanA koIpaNa dezamAM maLe tema nathI. thoDo takAvata e paDe che, ke pa. gopAla zAstrIe mahAbhASyanA Ahistaka 36 kAcA che; jyAre kharekhara 8pa che. puruSottama deve 'trikaThoLamAM "pANininAM nAmo gaNAvyAM che. temAM I. 1172) dAkSIputra, zAlika ane zAlAturIyana samAveza che. A rIte A saMskRta nATaka eka ativiziSTa nATyaracanA che. 9. nigamasadRzametatpuNyadaM pANinIyaM priyatamajanavRndaM yatnataH pAThanIyam / phalamiha padaboce lAghavaM sAdhanIyaM dvijakulamapi meghAvardhanaM jJApanIyam // 10. www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - Ara. pI. mahetA sAhityadarpaNaH 6/7-1, caulambA vidyAbhavana, vArANasI, 1188, dazarUpakam 1/7 pauravamyA vidyApavana, vArALI, 184. agravAla (DA.) vAsudeva zaraNa pANini paricaya, madhyapradeza zAsana sAhitya pariSad, bhopAla, 1965: prathamavRtti; pR. 1-. - paMta (paM.) mohana vallabha prathama saMskaraNa, pR. 24. zukla (DaoN.) jayadevabhAI mo. - pANinIya saMskRta vyAkaraNa paraMparAno itihAsa, yunivarsiTI graMtha nirmANa borDa, amadAvAda; 1975; prathama AvRtti; pR. 180 varmA satyakAma saMskRta vyAkaraNakA udbhava aura vikAsa, motIlAla banArasI dAsa, dillI; 1971 prathama saMskaraNa, pR. 20. Winternitz M. - History of Indian Literature, Vol. III; Motilal Banarsidass, Delhi; 1985; Reprint i p. 472. For Private and Personal Use Only saMskRta vyAkaraNa kA itihAsa, rAmanArAyaNa lAla benI mAdhava, ilAhAbAda, 1953, Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI prItamalAla nRsiMhalAla kacchIviracita brahmavarSazata - manovaijJAnika adhyayana sI. vI. ThakarAla* zrI kacchIe A pAMca zatakonI racanA karelI che - 1. 3natizatam 2. zAMtizatam 3. brahmacaryazatakam 4. bhaktizatakam 5. ArAdhanAzatakam prakAzanatithi kavi jyAre mahArAjA zivAjIrAva hAIskUla (IMdora)mAM kAryarata hatA, tyAre A zatakanI racanA karavAmAM AvI hatI. tenI prakAzanatithi darzAvavAmAM AvI che - Aina kRSNa , vavAra che. 2286 (15-3-'25) arpaNa kavie A zataka nimnalikhita zabdomAM arpaNa kareluM che - "To all those that strive to ameliorate the condition of humanity in one way or other, this book of Sanskrit Verses on see is respectfully dedicated." werelas (Preface) A zataka prastuta karatAM kavi taviSayaka sAhityano nirdeza kare che ane sAthe sAthe ati namratApUrvaka potAnA yogadAnano nirdeza karatAM kahe che : "Sanskrit literature is abounding in Verses inculcating the ancient Indian ideal of Brahmacharya. But, for aught I know, there is not a monograph dealing with the subject exclusively. The terse, forceful and lucid style of the grand old masters of poetical art, perhaps nobody can hope to attain. But, one who cannot become a master may atleast become a disciple, and it is in the capacity of a disciple only that I have undertaken to fillup a little gap in the edifice of Sanskrit literature, of course with materials already available in the edifice itself. This is my motive. How far I have succeeded, it is for others to judge." A ja prastAvanAmAM kavi vaiyaktika ciMtana rASTroddhArano kArya-kAraNa saMbaMdha darzAvatAM kahe che : dvau praznau nityapraSTavyau viduSA nijamAnase / kathamAtmonnatiM kuryAM kathaM lokonnati tathA / / praSTavyaM prAtarutthAya kathamAtmonnatirbhavet / adyAtraivAdhunA ki me kartavyaM syAdataMdritam / / svAdhyAya', pR. 35, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, phebruArI-me 1998, pR. 83-94. * "maMjula", kAlAvaDa roDa, bebIlenDa pAchaLa, rAjakoTa-360 001 For Private and Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 84 www.kobatirth.org cakSurnimIlanAtpUrvaM nizi cintyaM svacetasA / mayA kiM sAdhitaM zreyo manAgapi svakarmaNA / / lokonnavistu duHsAdhyA dhruvamAtmonnati vinA / tasmAdAdI zramaH kAryasvatsiddhayevibhinada budheH // evaM janAH prabuddhAH syuH svakarmaNi zubhAvahe / rASTroddhAro bhayettUrNaM prasAdAcchrIpaterdhruvam // Ama ApaNe joI zakIe chIe ke kavi potAnA kAvya (ke kavikarma) dvArA vaiyaktika ciMtanane mArge rASTrodvAra sAdhavA tAke che. temAM bhagavAnano prasAda (ke kRpA) paNa jarUrI che ja ema batAvavAmAM kavinuM bhaktahRdaya chatuM thAya che. yasyA nAmaiva pUtaM pradahati duritaM janmajanmArjitaM vai tAM zrIkRSNasya bhakti bhavataraNamatiH saMprapanno'smi nityam / / 1 / / saMskRta pATha ratanI zarUAtamAM kavi be zloko bhagavAna zrIkRSNa pratye potAnI prapatti-bhakti darzAvatA Ape che - yA zakti khadAvAnalazamanavidhau vAridhAreva meghAt yAdhyAtmajJAnasiddha munivaranirAzritA yuktacitaiH / A ja zrI kRSNabhaktinuM be suMdara upamA dvArA nirUpaNa karatAM kavi gAya che : yA vRkSasyeva chAyA trividhatapanaduHkhAtitaptasya zItA yA mArtaMDaprabheva vyapagatatimire cakSuSI drAkkaroti / mAM santazcintayantaH satatasukhajalaughe nimagnAH kRtArthAH tAM zrIkRSNasya bhaktiM bhavataraNamatiH saMprapanno'smi nityam / / 2 / / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedaiH purANai: smRtibhiH sametaiH AjJApitaM yatkhalu brahmacaryam / sI. vI. rAta koI paNa sAdhanAmAM IzvarakRpA mahattvanuM paribaLa banI rahe che. AthI nATakanI nandI jevA A be loko dvArA kavi bhagavAna zrIkRSNanI samucita rIte stuti karIne vighnavidhAta mATe temane zaraNe jAya che. kavi brahmacaryanA mAhAtmyanuM gAna karatAM kahe che : For Private and Personal Use Only mAhAtmyametasya bhavauSadhasya zeSo'pi nAlaM gadituM samarthaH / / 3 // koI paNa viSayanuM adhyayana zarU karatAM pUrve tenuM mAAtmya ke vijJAna) jANI levuM jarUrI hoya che. jo Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI prItamalAla nRsiMhalAla chaviracita 'badhazataka - manovaijJAnika adhyayana 85 ApaNane tenI mahattAno khyAla hoya to UMDA adhyayana ane antatogatvA AcaraNa mATe preraNA maLe che. kavi A vAta sArI rIte jANe che ane tethI kahe che : tenA mAhAbhyanuM kathana zeSanAga paNa karI na zake. kAmano prabhAva ane vyApakatA kavi brahmacaryanI mImAMsA rajU karatAM pahelAM kAmanI prabhAvotpAdakatA vize vAta kare che : gandharvadevAsuramAnavAnAm kaMdarpakodaNDaravasya bhItiH / yo bANavRSTIH sumanomiSeNa vajeNa tulyAH satataM hinoti / / 4 / / brahmacaryano bhaMga thavAnI bhIti gaMdharva, deva, asura ane mAnava saune lAge che. kAmadeva puSpabANa (ka kusumAyudha) che, e vAtane kavi sa-rasa rIte rajU kare che. ane te chatAM tenI ghAtakatAnuM paNa yogya rIte pratipAdana karI de che. tenAM kusumo paNa vajU jevAM ghAtaka banI rahe che. ApaNe jANIe chIe ke madanadahana sAthe bhagavAna zaMkaranuM nAma joDAyeluM che. paraMtu temaNe A yogya kArya nathI karyuM, evuM vyaMgamAM kahetAM kavi gAya che : na kArya samIcInametacchivasya trikAlAdidRSTamApi yuktasya nUnam / tapoyogayukto'pi kAntArdhadeha: kathaM bhAvayecceSTitaM hRcchayasya / / 7 / / trikAlajJAnI hovA chatAM bhagavAna zaMkara potAnA kAryanI ayogyatA jANI na zakayA ! kavi e vAtane rationalize karatAM kahe che ke A vAta barAbara che, kAraNa ke teo pote to ardhanArIzvara che. AthI temane mATe to viyogano prasaMga Ubho thavAno bhaya ja nathI ! AthI anya lokonI zI sthiti thAya che, tenI temane kalpanA na AvI zake ! kAmadevanI pravRttine anirvAcya kahIne kavi tenI gahanatAnuM pratipAdana kare che : atyaMtAnirvAcyA yasya kRtibhrAntikAriNI viSamA / devasyApi na gamyA sulIlayA sA kathaMjitA munimiH / / 8 / / deva jevA deva paNa tene sahelAithI samajI zakatA nathI, evI e bhrAnti UbhI kare tevI che, to pachI RSimunionuM to pUchavuM ja zuM ? to pachI prazna e thAya ke to pachI kavi zA mATe A prayatna kare che ? A pRcchA (ke zaMkA) kalpIne For Private and Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 86 kavi khulAso kare che : www.kobatirth.org rahasyaM hyeteSAM satatazamabhAjAM hi viduSAm / pravRttA vyAkartuM vidhivadabhiyuktena manasA // janAnAM bhUtyarthaM kaluSitamatInAM kaliyuge / zramo me sAphalyaM vrajatu hitabuddheH samudayAt / / 9 / / kavi jANe che ke kaliyugamAM lokonI mati kaluSita hoya che. AthI tevA lokonI AdhyAtmika unnati mATe ane zamapriya vidvAna lokonA hita mATe kavi A zrama uThAve che. kavinI kAmanA kAmadevanI pravRttinuM rahasya kaliyuganA lokonI unnati mATe samajAvavAnI che. ene mATenuM vyAkaraNa pUruM pADavAnI che. pUrvapakSa amitasukhapadArthaizyate pUrNametad jagadanudinaramyaM cArutAyuktimADhyem / vyaparatikRtirasminsyAtkathaM kAraNaM kim kathaya kathaya tUrNaM paNDitaMmanya hyetad / / 10 / / kavi eka kuzala zAstrajJanI zailIthI brahmacarya-siddhAntanI pUrvapakSa 10 thI 23 zloka sudhI rajU kare che. temAM pUrvapakSInI bhogaparastInuM suMdara ane sacoTa darzana to thAya ja che, uparAMta kavinuM ilokanuM sUkSma ane rasika nirIkSaNa paNa daSTigocara thAya che. kavinI saMvAdakalpezailInuM eka padhdha joIe H (i) (ii) (iii) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sI. vI. ThakarAla brahmacaryanI vAta karanAra mANasane Ajano bhogaparasta mANasa Avo ja savAla kare ane tene vananya kahIne utArI pADe e atyaMta svAbhAvika vAta lAge che. AgaLa cAlatAM e ja pUrvapakSI bhogavilAsanA padArthonI eka lAMbI yAdI prastuta karIne prazno kare che : AkarNya ca bhavetsthiraM svAntam / / 12 / / Alokya hi bhavetsthiraM svAntam / / 13 / / svAntaM kathaM bhavedviratam / / 14 / / rUparasagandhasparzeyakRSyate manazalam / prakSubdhanIramadhye patitaM yathA taruNaparNam / / 15 / / ahIM kavi zabda, sparza, rUpa, rasa, gaMdha vagerenA viSayo banelA bhinnabhinna bhogavilAsonA padArthonI eka sudIrgha yAdI rajU karI pUrvapakSI dvArA dalIla rajU karAve che : For Private and Personal Use Only ahIM IndriyonA vilAsa mATenA padArthI vacce ramamANa manuSyanI tucchatA athavA prabhAvahInatAnuM suMdara darzana pANInA pravAha vacce tadAtA jatA parNanI upamA dvArA karAve che. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI prItamalAla nRsiMhalAla chIviracita "vapharyazata - manovaijJAnika adhyayana kAmadevanA paryAyo tathA temanI vyutpatti sAthe sAthe kAmadevanAM jUtha, panna ane varva e traNa nAmo (ke paryAyo)nI vyutpatti rajU karIne kavi mANasanI tenI sAmenI lAcArI (ke majabUrI)nuM subhaga darzana karAve che : mathnAti manastasmAnmanmatha ityucyate budhaiH kAmaH / mAdayati ca darpayati ca tasmAnmadanastathA ca kaMdarpaH / / 16 / / ahIM paraMparAgata nikti to che ja paNa sAthe kavinI maulika sUjha paNa dekhAyA vinA rahetI nathI. jagatano mANasa kAmanI prakRti ane pravRtti jANe che. tethI tenI durjayatAnuM pratipAdana karatAM, potAnI lAcArI darzAvatAM, te tenI sAthe samAdhAna (ke samAyojana ke anukUlana) sAdhI levA zIkha ApatAM kahe che : duHkhaM dadAtyatRpto dRSTiviSayatA kadApi nAyAti / kathameSa vijetavyo bahurUpyapi sansadaiva gatarUpaH / / 17 / / AnukUlyaM hi sAdhIyaH suhRdAnana sarvadA / kupitaH zaktizAlI yo jagadunmUlanakSamaH / / 18 / / jagatanA eka atyaMta ucca koTinA vyavahAra paTu mANasanI A dalIla che. AvA mANasanuM samagra jIvana AvAM varavAM samAdhAnonI eka varavI gAthA ja che ne ! ane parAkASThA to Ave che nimnalikhita dalIlamAM : bahu syAM prajAyeyadhAtetyavocat kathaM ca prajAH syuH sadA brahmacaryAt / / jagattUrNametad bhavetkAnanAbham yadi brahmacarye ratAH sarvalokAH / / 19 / / taduparAMta te evI paNa dalIla kare che ke kAmasevana e kAMI zAstravirodhI vAta nathI. AthI te prazna che : kare niyativiruddha kathana zAstrAjJAvimukhatAyutaM ca tathA / ko'nunmattaH zruNuyAtkuryAdvA batadharAtale lokaH / / 21 / / ahIM eka tathya sarasa rIte pUrvapakSI pratiphalita karI zake che ke zAstrAjJAviruddha to mAtra unmatto ja jAya ? DAhyA ke samaju nahIM ! vaLI tenA bhAthAmAM bIjuM paNa eka dalIlabANa che. ahIM jo brahmacaryanuM pAlana karavAmAM Ave to kevo moTo anartha thaI jAya tenuM sacoTa pratipAdana karatAM pUrvapakSI rajUAta kare che : vicchedo jagataH syAdyadi puruSA brahmacaryasaktAH syuH / makaradhvajo hi tasmAtsamyagupAsyo vinizcitairvibudhaiH / / 22 / / AvI paristhitimAM kavi rajUAta karatAM kahe che : For Private and Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sI. vI. ThakAla vistRtaH pUrvapakSo'yaM cArvAkAdimataH sphuTaH / siddhAntasthApanAyaiva svamatyaiSa udAhRtaH / / 23 / / A pUrvapakSanA samarthako cArvAkAMdi che. kavie A pUrvapakSanI rajUAta brahmacarya-siddhAntanI sthApanA karavA mATe potAnI rIte karI che. brahmacarya-siddhAnta-sthApanA pUrvapakSanA samarthakonA siddhAnta (ke kubuddhi) viSe jarAka kaDavA lAge tevA zabdomAM khyAla ApI de che : hetvAbhAsAvimUDhA kutarkazatakaluSitA ca vibhrAMtA / zAstraviparyAsaparA kubuddhireSA banarthapariNAmA / / potAnA siddhAntanI sthApanA karatAM kavi kahe che ke mANase dehazaktinI sahAyatAthI saMsArasAgarane taravAno che. AthI dehazaktimAM vRddhi thAya e mATe hRdayapUrvaka prayatna karavo joIe. (25) AgaLa cAlatAM kavi pratipAdana kare che ke je mANasanuM zarIra baLavAna hoya ane ThaMDI, garamI sahana karavA zaktimAna hoya te mANasa kaThina kAryamAM paNa saphaLa thAya che. A bAbatamAM koI zaMkA nathI (26) vaLI jenuM zarIra baLavAna ane hurtivALuM hoya te mANasa duSkara kAryomAM paNa daDhatAyukta utsAhavALo banI rahe che. tenuM mastiSka nirmala, avyAkula ane rogamukta banI jAya che. tenI buddhi vikAsa pAme che ane vidyA-upArjana karavA mATe yogya banI rahe che. Ama je mANasanAM zarIra, mastika ane buddhi traNeya sAdhita ane sudaDha hoya te puNyazALInI badhI kriyAo ekadama saphaLatA prApta karI zake che. (ra6-22) Ane mATenuM sAdhana darzAvatAM kavi kahe che - kAraNamekamamoghaM zaktergaditaM mahAtpamiH sakalaiH / tadbrahmacaryanAmnA prathitaM zAstreSu ratnatulyAham / / 29 / / bhogavilAsanA viSayo vize potAnuM nirIkSaNa prastuta karatAM kavi kahe che ke "tRNAne vAraMvAra zAnta karavAmAM Ave to paNa te vadhatI ja jAya che. AthI zAstro paravazatAno niSedha kare che. kavi pratipAdana kare che ke svAtaMtryanuM sukha nitya, vipula ane bhayarahita hoya che. tethI yogIo tene ja uttama sukha kahe che. (rU0-32) potAnA siddhAntanI sthApanA karatAM kavi duzmananA paraMparAgata be prakAro darzAve che - bAhya ane AvyaMtara, bIjI rIte kahIe to prakaTa ane adazya (= atyaMtasUkSma) (39) paraMtu mANasanI karuNAntikA e che ke e pelA zatruone mitra mAnI laIne temanI sAthe vyavahAra kare che. kavi A bhayasthAnano nirdeza karatAM kahe che : yaM manuSe tvaM mitra sauhArdamiSeNa so'sti te zatruH / lAlayati kSaNameka dAruNakUpe nipAtayati pazcAt / / 34 / / eka tulanA dvArA kavi jagatanA viSayopabhogonA khataranAkapaNAno khyAla Ape che. teo mitranA For Private and Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrI prItamalAlA nRsiMhAla kacchIviracita vaparyApta - manovaijJAnika adhyayana buddhirdattA dhAtrA sadasannirNayakRte vivekayutA / buddhistasmAtprathamA buddhizcaramA tathA sakalakArye / / 37 / / aMcaLA heThaLa zatru jevA che. teo eka kSaNa mATe sukha Ape che ane pachI bhayaMkara kUvAmAM pheMkI de che. nA mATe jarUra che vivekanI. A bArAmAM kavi kahe che ke : bhagavAne buddhi sArAsArano viveka karavA mATe ApI che. tethI badhAM kAryomAM zarUAtamAM ke ante teno ja Azraya levo joIe. kAmo'tRpto janayati dveSaM krodhaM tathA ca mAtsaryam / cauryamasatyaM ca tathA kApaTyaM parapratAraNArthaparam / / 40 / / atRma kAmavAsanAthI utpanna thatA vikAro eka uccakakSAnA manovijJAnInI chaTAthI kavi ama kAmavAsanAne lIdhe utpanna thatI vikRtiono vistRta rIte khyAla Ape che. hRdayaM naiSkuryayutaM dayAvihIna vivekarahitaM ca / abhibhavati guNagrAmaM kAmAvAptyudyatasya puruSasya / / 41 / / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir virodhaH svakIyaiH parairvairabhAvaH azAntizca citte zarIre tathArtiH / adAkSyaM svakAryeSvanutsAhajanyam bhavetkAminaH kAmavikSiptavRtteH / / 42 / / 89 mAnasametaJapalaM capalatarANi ca manuSyakaraNAni / roddhavyAnyetAni buddhayA yogena pUtayA sthirayA / / 48 / / atRma kAmavAsanA ATalI khataranAka banI zake che, teno A vistRta khyAla ApaNA manISI pAsethI maLavo durlabha che. kavie mAnavamananAM UMDANomAM praveza karIne jANe A badhuM lakhyuM hoya ema nathI lAgatuM ? AvI viSama sthitimAM kavi mArga darzAvatAM kahe che : kavi mAne che ke yogathI pavitra thayelI sthira buddhi dvArA caMcaLa mana ane Indriyone kAbumAM rAkhavAM e ja upAya che. brahmacaryano prabhAva ane gaurava devanA amaratva ane nirjaratvanuM utpattisthAna temanuM brahmacarya che, ema darzAvatAM kavi kahe che devA babhUvuramarAH kila nirjarAzca / takvadbrahmacarya janitaM phalametaduktam / / 49 / / AvA brahmacaryanuM gauravagAna karatAM kavi gAya che : For Private and Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 90 sI. vI. ThakarAla prazastaM vataM brahmacarya vateSu smRtau diSTametatsphuTaM mAnavAnAm / bhavettejaso hAnirityAdi zabdaiH vataM hyetadAjJApitaM yogazAstre / / 50 / / AgaLa cAlatAM kavi gRhasthAzrama mATe anya zAstronI zIkha darzAvatAM kahe che : prajAtantuvicchedarodhAya nUnam gRhasthAzramaM nendriyANAM sutRptyai / samAdizyavAkyaiH suzAstrANi tAni vidhi brahmacarya vadanti prakAmam / / 51 / / pragatinuM mA evaccha :- e upaniSad vAkayane kavie potAnI rIte DhALIne gRhasthAzramamAM paNa brahmacaryanuM mahattva che, e vAtanuM suMdara pratipAdana karyuM che. dhavaMtari, suzruta, caraka Adi AyurvedavizAradoe paNa brahmacaryano mahimA gAyo che. bhartuharino dAkhalo kavi mAne che ke rasajJa rAjA bhartuharie sukhanI prApti yogamAM ja karI hatI : rAjA dhanI sakalazaktisamRddhizAlI AveSTitaH zazimukhIbhirasau rasajJaH / tyaktvA sukhaM viSayajaM sulabhaM supUrNam yogaM hi bhartRharirAzritavAnsukhAya / / 54 / / zRMgArazatakanA ugAtAnI vairAgyazataka sudhInI vicArayAtrAnuM keTaluM mArmika Alekhana ! Arogya brahmacarya para AdhArita che ArogyanA pAyAmAM brahmacarya raheluM che, evuM pratipAdana karatAM kavi kahe che : buddhijanyaM sukhaM zreyo viSayotthAtsukhAtparam / buddhirArogyajanyA syAdArogyaM brahmacaryajam / / kavi AgaLa cAlatAM darzAve che ke pAzcAtya lokoe prabodheluM suprajananazAstra (Eugenics) A ja siddhAnta para racAyeluM che. ApaNane Azcarya thAya e rIte kavie arthazAstravettA mAlyusano havAlo paNa potAnA siddhAntanA samarthanamAM Apyo che : suprajananazAstrano sArAMza yadi janako jananI ca syAtAM balinAvubhau tathArugNau / apatyamapi jAyeta sarvendriyasauSThavena yuktataram / / 58 / / prajA yA bhavedvayaktibhiH suprapannA zarIreNa buddhyA dRDhAbhiguNaizca / bhavetsAgragaNyA prajAnAM samUhe yato vyaktayo'gAni santi prajAnAm / / 59 / / ahIM sArI prajA mATe paNa brahmacaryanuM pAlana Avazyaka zarata che, evuM pratipAdana kavi saphaLa rIte karI zakayA che. samAja vyaktiono banelo che, ema darzAvavAmAM kavinuM samAjazAstrIya jJAnaviSayaka pAsuM For Private and Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI prItamalAla nRsiMhalAla kacchIviracita "rakSavardhazata - manovaijJAnika adhyayana prakaTa thAya che. ahIM saMskRtanA kavinI AdhunikatAnuM ApaNane darzana thAya che. daurbalyanAM pariNAmo kavi darzAve che ke - rogAzca zokA vividhAzca cintAH dveSazca rAgazca daridratA ca / pApAni vidhvaMsakarANi sarvANyetAni daurbalyaphalAni loke / / 60 / / ahIM raheluM kavinuM samAjazAstrIya nirIkSaNa AtmanirIkSaNa karavA prere tevuM marmasparzI che. jANe ke kavi mAne che ke roga, zoka, cintA, dveSa Adi avaguNo brahmacaryanA abhAvane ja AbhArI che. AthI kavi sujanana viSaye prayatna karavA zIkha Ape che ane vacana Ape che ke bhagavatkRpAthI dezodaya thaze. durbalatAnAM duSpariNAmo kavi durbaLatAne ja bhogavilAsanuM pariNAma mAne che ane tenAM AnuSaMgika pariNAmo tarapha aMgulinirdeza karatAM kahe che pazyAmo'nudinaM janAH parivRtAH svApatyakairdurbalaiH kartuM daihikamalpamAtramapi te karmAkSamAH sarvathA / dInA rogazataiH praprIDitatarA dAriyayuktAstathA eteSAM khalu kalpavRkSasadRzaM syAdbrahmacaryavatam / / 63 / / nabaLAM ane rogagrasta bALakovALAM mAtApitAnI karuNa dazAnuM ahIM keTaluM hRdayasparzI zabdacitra kavie 2jU karyuM che ? Adhunika arthazAstrInI chaTAthI kavi maryAdita bhUmi ane maryAdita anAjapuravaThAnI paNa vAta kare che. sAthe sAthe ema paNa darzAvI de che ke jo prajAmAM vRddhi thAya to e ISTa nahIM thAya. kavi eka bhaviSyavettAnI chaTAthI prajAnA naitika adha:patananI paNa AgAhI karI de che : dAruNajIvanakalahA yAdavatulyAni ghorayuddhAni / prabhavanti yadA zasyAdikhAdyavastUni durlabhAni syuH / / 65 / / bubhukSitaH ki na karoti pApam kSINA narA niSkaruNA bhavanti / satyaM kavervAkyamidaM pramANam na moghavAkyAH kavayaH prasiddhAH / / 66 / / kavi mAne che ke vairAgyanA zastraddhArA IndriyonA vegane kAbUmAM rAkhI zakAya che. kavinA zabdo che : vairAgyazastraM nizita samartha yogena yuktaM sakalArthadena / vazyaM karotIndriya vegamenam duSTaM yathA sArathirazvamAzu / / 70 / / yogayukta vairAgya badhA artho sAdhI ApanAra banI rahe che, evuM kavinuM pratipAdana sarasa rIte ahIM karavAmAM AvyuM che. upamA alaMkAra paNa asarakAraka ane aucityapUrNa banyo che. For Private and Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 92 www.kobatirth.org vairAgyaM kiM kathaM sAdhyaM tadbhavedbrUhi satvaram / yogAbhyAsaM kathaM kuryAM vidhinAhaM jitendriyaH / / 72 / / AvuM pratipAdana karyA pachI kavi nATakIya rIte pUrvapakSInA mukhamAM nIceno prazna mUke che H pUrvapakSIno prazna have siddhAntIne pUrvapakSI para jaya meLavI lIdho che. potAno siddhAnta sAco che, e vAta teo pUrvapakSIne gaLe utarAvI zakayA che. Avo vijita pUrvapakSI siddhAntIne sAdhya siddha karavA mATenA sAdhana viSe spaSTatA karavA vinave che. kavi paNa eka samartha purANInI rIte spaSTatA kare che. rAganI niSphalatA viSe nirdeza karatAM kavi gAya che H Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anityaM zarIraM jagatsvapnatulyam asatyAstathA varjanIyAH padArthAH / yadacaiva dRSTaM na tacchvo'sti vastu bhavetkasya rAgaH payobudabudeSu / / 75 / / AgaLa cAlatAM kavi sAMsArika padArthImAMthI prAma thatA sukhanI kalpanAnI vyarthatA paNa darzAve che ! sukhamasmAtsyAtsAdhyaM yadi tela syAtsamudrasikatAsu / / 76 / / Ama retImAMthI tela kADhavAnI kalpanA jevI A vyartha kalpanA che, evuM kavi sacoTa rIte pratipAdana kare che ane kahe che ke sarvasiddhi ApanArI A bhAvanAno abhyAsa kAmakrodhabhayogane zithila karavA mATe saMyamI mANase karavo joIe. mANasanI hAsyAspada paristhitinuM zabdacitra rajU karatAM kavi kahe che ke te eka sukhanI pAchaLa doDe che ane hAMphI jAya che. ekAduM sukha prApta thayuM hoya ke na thayuM hoya tyAM ja te bIjAnI pAchaLa paDI jAya che. A prayatnonI vyarthatA viSe sAdhake nirjana sthaLe besIne vicAra karavo joIe. kavi vacana Ape che ke jo Ama karavAmAM Ave to TUMka samayamAM ja sukhazAnti ApanArI vairAgyasiddhi maLe che, nirodho manasaH prokto yogo'sau zAstrasaMmataH / tasmAtkrodhazca kAmazca vazIbhavata Azu vai / / 80 / / sI. vI. ThakarAla AgaLa cAlatAM kavi yoganI samajUtI Ape che ! ane tenA dvArA krodha ane kAmane vaza karI zakAya che, evuM pratipAdana karatAM kahe che : - yogazcittavRttinirodhaH e paraMparAgata paribhASAne kavi potAnA zabdomAM DhALe che ane tenI upayogitAno nirdeza karatAM kahe che ke tenA dvArA krodha ane kAmane vazamAM laI zakAya che. A yoga kevI rIte sAdhavo A yogasAdhanAnI prakriyA darzAvatAM kavi kahe che : zvAsaM dIrghaM samAdAya zAntena manasA sthiram / kaMcitkAlaM niyamyainamutsRjettaM zanaiH zanaiH / / 81 / / For Private and Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI prItamalAla nRsiMhalAla kacchIviracita "vahuvaryazataja - manovaijJAnika adhyayana 93 prANAyAma dvArA A yogasAdhanA karI zakAya che, evuM pratipAdana karyA pachI kavi A sAdhanAmAM konuM dhyAna dharavuM te vize vAta kare che : satyamekaM zivaM zAntaM nityaM jyotirmayaM tathA / dhyAyedAtmAnamantaHsthaM vizvAtmAyamiti smaran / / 82 / / A prakAranI yogasAdhanAnI phalazruti darzAvatAM kavi nirdeza kare che ke tethI 1. pApano nAza thAya che, 2. kAma, krodha tathA bhaya nAza pAme che, 3. buddhinI sthiratA sadhAya che, 4. mananI zuddhi sAdhI zakAya che. A rIte sAdhavAmAM AvelI sadasavivekabuddhi moTA mAnasabala sAthe joDAIne kaThina kAryone paNa sAdhI zake che ane sAdhaka karmayogamAM rata, lokasaMgrahatatpara, svataMtra ane baMdhanamukta thaI jAya che. vaLI A sAdhanAthI mAyAnuM mULa ja nAza pAme che ane parama jJAnanI siddhi prApta thAya che. AgaLanI siddhiono nirdeza karatAM kavi kahe che : zarIraM bhavedvizvakartuvibhUti: jagaJcApi dRzyeta tasyaiva lIlA / na zoko na cintA bhayaM vApi kasmAt parabrahmaNaikyaM bhavedyasya dRSTam / / 87 / / paraMtu kavi vasavaso vyakta karatAM kahe che ke kamabhAgI manuSyo Indriyami mATe doDAdoDI kare che. brahmacarya ane jJAnanI phalazruti graMthasamAmimAM kavi prastuta viSayanI phalazruti rajU kare che. TUMkamAM tenuM avalokana karIe to vravaktaveDU: +Atarosfpa || 20 || brahmacaryAdbhavedprAjJo mUryo'pi / / 91 / / brahmacaryA bhavetsvastho rugNo'pi / / 92 / / kavinI namratA samAmimAM kavi namratApUrvaka rajUAta kare che ke : rahasyaM munInAmidaM yatnasAdhyam svamatyA samudghATitaM vartate'tra / navInaM na kicinmayA proktamasmin bhavatyetadasmajjanAnAM sukhAya / / 93 / / brahmacaryapAlananA ujjavala udAharaNo attamAM kavi keTalAka mahAnubhAvono temanA brahmacarya mATe nirdeza kare che ane vaMdana kare che : For Private and Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 94 1. rAmatIrthavivekAnaMdAbhidhau svAminAvubhau samartho rAmadAsazca jJAnI jJAnezvarastathA / / 95 / / gurUnetAMstathAnyAMtha zAstrakArAMstamo'pahAn / vande vande punarvande zirasAhaM samAhitaH / / 96 / / 2. 3. antamAM bhagavAna kRSNane namana karIne kavi brahmacaryazatakanI pUrNAhuti kare che. A zatakanI pUrNAhuti pachI kavi keTalAMka prakIrNa subhASito Ape che. temanA viSayavastunI yAdI karIe to - 4. 5. 6. www.kobatirth.org 7. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .. sI. vI. ThakarAla badhAM zAstro eka ja hetuthI pravRtta thayelAM che. te che bhayanivRtti ane abhayaprApti (06-02) jagata viSe kavinuM ciMtana (22-26) jagatanA padArthono AnaMda mANatAM mANatAM manuSyanuM so varSanuM AyuSya pUruM thaI jAya che. mRtyunI bAbatamAM abudha ane vijJAnanI vacce thoDuMka paNa aMtara nathI. (67-68) ApaNe bALako jevA ajJAna chIe 2-00 araNyanuM zaraNa zAntiprada che. (16-11) zAnta manathI vicAra karavAno anurodha ke A jagatamAM vizvayutranA yuti keTalA manuSyo che ? (16) jagatanA manuSyo kAmarogathI pIDita, dhanAzArahita, putrArthI che. temane haNavA mATe kAla hathiyAra ugAmIne taiyAra ja che ? chA jJAna ApanAra ane aMdhakArano nAza karanAra zaktine praNAma karIne kavi A zataka arpaNa kare che ane potAnI jAtane tRSito mIno'myAM natavihita tarIke varNave che (18-11) aMtima zlokamAM kavi potAnA rAjA, samrATa, saMskRtavANI ane bhUmibhAratIno jaya icchI graMthanI samApti kare che H jayatu jayatu kIrtyA zrItukojInarendraH jayatu jayatu samrAT paMcamajyorjanAmnA / jayatu jayatu vANI saMskRtA divyarUpA jayatu jayatu bhUmirbhAratI mAtRtulyA / / 120 / / For Private and Personal Use Only A zatakamAM prAyaH pracalita chaMdono ja prayoga karavAmAM Avyo che. upamA, utprekSA, arthAntaranyAsa, svabhAkti vagere alaMkArono viniyoga rasaprada banI rahyo che, navuM pratipAdana na hovA chatAM zailInuM AkarSaNa mahattvapUrNa banI rahe che. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org raghudevakRta 'muktivAda' 1. noMdhaNIkramAMka : 9135 patra : 12 graMthasaMkhyA : 250 Azare parimANa : 22 x 9 se. mI. lipi : devanAgarI bhASA : saMskRta bhAratIya darzanomAM nyAyazAstra agatyanuM sthAna dharAve che. temAM paNa nyAya tenI AgavI bhASAgata zailI, khaMDana-maMDana paraMparA ane vAdagraMthothI samRddha che. A zAstranAM pramukha evA AcAryo gaMgeza, raghunAtha ziromaNi, jayadeva, vizvanAtha nyAyapaMcAnana, gadAdhara vagerenuM pramukha yogadAna rahyuM che. A sivAyanA paNa keTalAka AcAryonAM nAma haju paNa temanA graMthonI hastapratomAM chUpAyelAM che. temAnA eka raghudeva bhaTTAcAryanuM paNa navyanyAyakSetre agatyanuM yogadAna raheluM che. temanA jIvana ane kRtio aMgeno abhyAsa ane temanA 'muktivAda' nAmanA vAdagraMthano prathamavAra saMpAdana karavAno prayatna A zodhalekhamAM karavAmAM Avyo che. temanA aMdAje 20 uparAMta mULa graMtho ane TIkAomAM 'muktivAda' adyAvadhi ajJAta ane aprakAzita che. A graMthanI phakta eka ja hastaprata vaDodarAnAM prAavidyAmaMdiramAM upalabdha che. tenA AdhAre A kRtinuM saMpAdana karavAno prayatna karyo che. pothIno paricaya : Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zvetA prajApati* sAdhana : kAgaLa sthiti : saMpUrNa, patra naM. 1, 2 vikSata racanA kALa, lekhanakALa : ullekha nathI lekhana : vAMcI zakAya tevuM lahiyo : zrIdhara gurjara vipikAra : graMthanA aMtamAM potAno paricaya ApatA lipikAra kahe che : gurnaropanAma zrIdharacAya tevuH / gurjara evA upanAma parathI evuM anumAna karI zakAya ke lipikAra gujarAtano haze.. vaLI A graMthanI ekamAtra hastaprata paNa gujarAtamAMthI ja upalabdha thAya che. harirAmakRta 'muktivAdavicAra'nAM saMpAdaka zrI jagadIzacaMdra bhaTTAcArya bhUmikAmAM evuM maMtavya Ape che ke raghudeva bhaTTAcArya baMgALanA hovA chatAM adhyApana kArya mATe anya pradezomAM paNa gayA hovAno saMketa maLe che. gujarAtanA DabhoInA zvetAMbara saMpradAyanA jainamuni yazovijayagaNI 'svAdhyAya', pu. 35, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, phebruArI-me 1998, pR. 95-108. prAcyavidyAmaMdira, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA. gujarAta uparAMta mahArASTramAM paNa pracalita A upanAma sthaLanAma sUcave che. mahArASTramAM A upanAmavALAM loko paNa koI kAraNasara gujarAtamAMthI ja sthaLAMtara thayA hoya ane chatAM A upanAma jALavI rAkhyuM hoya evI saMbhAvanAne nakArI na zakAya. For Private and Personal Use Only Bhattacharya Jagadishchandra, Muktivadavicarah of Hariram Tarkavagisa with the Com. Muktilaksi, Sanskrit College, Calcutta, 1959, p. xv. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 96 (1608-1688 I.sa.) temanA aSTasAhasIvivaNamAM raghudevano ullekha kare che. A samagra mAhitInA AdhAre A graMthanI nakala gujarAtamAM thaI haze ane lipikAra paNa gujarAtano haze evI dhAraNAne samarthana maLe che. hastapratanA hAMsiyAmAM karelA sudhArA ane umerA lahiyAnI sabhAnatA jarUra sUcita kare che, paraMtu, AkhIya hastapratamAM joDAkSaramAM aDadhA 'ca'no lopa ane avagrahano abhAva to che ja, uparAMta, khUTatA akSaro paNa tenI thoDI binakALano nirdeza kare che. www.kobatirth.org granthakartA rahyudeva nyAyAlaMkAra : muktivAdanA kartA 5deva bhaTTAcArya gaMgezottara samayanA eka viziSTa taiyAyika che. nyAyazAstramAM temanuM agatyanuM yogadAna hovAne kAraNe saMbhavataH temane 'nyAyAlaMkAra' evI padavI maLI che. temanA janmanA sthaLa "samaya vize ke temanA mAtA-pitA vize ke anya koIpaNa vyaktigata mAhitI prApya nathI. paraMtu teo harirAma tarkavAgIzano ziSya ane gadAdhara bhaTTAcAryanA sahAdhyAyI tarIke oLakhAya che. deva pote temanA 'sanyAsaU' gaMdhanI puSpikAmAM lakhe che ke te mahAmahopAdhyAyazrIvigozamA4ziSyAyudevaRtadravyasArasapradaH / ' temanA ja anya graMtha nablAvivecananA prAraMbhamAM raghudeva kahe che : 3. bhaTTAcArya upanAma parathI ane guru harizama tema ja sahAdhyAyI gadAdhara baMgALanA hovAne kAraNe deva paNa baMgALanA brAhmaNa hovAnuM spaSTa thAya che. ahIM noMdhapAtra ane rasaprada muddo e che ke New Catalogue Catagorum mAM raghudevane harirAmanA ziSya uparAMta putra tarIke paNa oLakhAvyA che. paraMtu tenuM koI pramANa prApya nathI. temanA anya graMthonI hastapratomAM raghudeva zarmA ane raghuvIra evA paNa nAmo maLe che. umeza mizra,pa satIzacaMdra vidyAbhUSaNa ane gopInAtha kavirAja raghudevane hirarAmanA phakta ziSya tarIke ja oLakhAve che. 4. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raghudevanA samakAlIna gadAdhara bhaTTAcAryane baMgALamAM khUba prasiddhi maLI che, paraMtu baMgALamAM teTalI prasiddhi raghudevanI nathI. tenuM kAraNa e lAge che ke temaNe ekamAtra baMgALane temanI karmabhUmi na banAvI paraMtu 5. zvetA prajApati zivaM praNamya tatpazcAttarkavAgIzvaraM gurum / kriyate raghudevena naJarthasya vivecanam // * 2. Vidyabhusan, Satis Chandra, A History of Indian Logic, Motilal Banarsidass, Delhi, 1978, p. 220. 6. 7. For Private and Personal Use Only hastaprata kramAMka naM 26249, prAcyavidyAmaMdira, vaDodarA. hastaprata kramAMka naM - 1614, prAthAimaMdira, vaDodarA. Mishra Umesh, History of Indian Philosophy, Part II, Allahabad, 1966, pp. 443-445. Vidyabhusan, Satis Chandra, op.cit., p. 479. Kaviraj, Gopinath, Gleanings from the History and Bibliography of the Nyaya-Vaisesika Literature, pp. 72-73. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raghudevakRta "muktivAda' adhyayana-adhyApana kArya mATe teo bhAratabharanA judA judA prAMtomAM paribhramaNa karatA rahyA. ane kadAca tethI ja temanA graMthonI hastaprato bhAratanA lagabhaga badhA ja pradezomAMthI maLI Ave che. kAvyavilAsa'nA racayitA ciraMjIvI bhaTTAcArya(rAmadeva) raghudeva bhaTTAcAryane potAnA guru tarIke oLakhAve che ane stuti karatA kahe che : imau bhaTTAcAryapravararaghudevasya caraNau zaraNyau cittAntaniravadhi vidhAya sthitavataH / kimanyairvAgdevIpramukhamaravabhAjAM prabhajanaiH parisphUtyaivAcAmamRtalaharInirjharajuSAm / / ' raghudeva bhaTTAcAryano cokkasa samaya nizcita karavo muzkela che. chatAM teo gadAdharanA samakAlIna hovAthI 17mI sadInA madhyabhAgamAM thayA haze ema kahI zakAya. yazovijayagaNI, je raghudevano ullekha kare che teo I.sa. 1608-1688mAM thaI gayA. raghudevanA ziSya ciraMjIvI bhaTTAcAryano samayanirdeza I.sa. 1703no maLe che.10 raghudevanA samayanirdeza aMge vadhu rasaprada mAhitI ApatAM umeza mizra ane gopInAtha kavirAja jaNAve che ke sarasvatIbhavana pustakAlaya, banArasamAM sacavAyelI raghudevakRta "kusumAMjalikArikA-vyAkhyA'nI prata mahAdeva paMtamakare I.sa. 1657mAM lakhelI ane temAM radhudevanA hastAkSara paNa karelA che. A purAvo nakkara che ane tethI 17mI sadInA madhyabhAga raghudevanA samaya tarIke nakkI karavAmAM kazo vAMdho jaNAto nathI. raghudeva nyAyAlaMkAre nyAyazAstra uparAMta dharmazAstra ane sAhityazAstramAM paNa graMtho lakhyA che. paraMtu mukhyatve teo eka naiyAyika tarIke vadhu khyAti dharAve che. nyAyazAstramAM temaNe aneka vAdagraMtho ane TIkAonI racanA karI che. temanA graMthonI je sUci sAmAnyapaNe maLe che te mujaba temaNe racelA graMtho A pramANe che :13 mULagraMtho tarkavAda 7. anumitiparAmarzavicAra AkAMkSAvAda 8. sAmagrIvicAra AtmapratyakSavAda 9. pratiyogijJAnakaraNatAvicAra IzvaravAda 10. viziSTavaizibodhavicAra prAgabhAvavicAra 11. utsargabodhakavikhaMDana viSayatAvicAra 12. dravyasArasaMgraha 13. navInanirmANa Sharma, Bafuknath, Kavyavilasa of Chiranjiva Bhattacharya, Benares, 1925, p. 12. Vidyabhusan, op.cit., p. 217. Ibid, p. 483 11. Misra, Umesh, op.cit., p. 443 92. Kaviraj, Gopinath, op.cit., p. 73 93. Aufrecht, Theodor, Catalogus Catalogorum, Part I, 1962, p. 482. 9. For Private and Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 98 TIkAo 1. nakhvAdivavecana 2. AkhyAtavADIkA 3. www.kobatirth.org 15. 4. 5. 6. padArthakhaMDanavyAkhyA tattvaciMtAmaNigUDhArthadIpikA niruktiprakAza nyAyakusumAMjalikArikAvyAkhyA paraMtu A sUci parathI spaSTa thAya che tema radhudevanA muktivAdano ullekha kayAMya thayo nathI. phakta AufretchnA Catalogus Catalogurum mAM A graMthano nirdeza tenA kartAnA nAma vagara thayela che ane tenI eka ja nakla kalakattA saMskRta kolejanI lAIbrerImAM che paraMtu tyAMnA ophisa Ina-cArjano jaNAvyA anusAra tyAM A nAmanI koI pothI nathI. banArasa saMskRta vizvavidyAlayanA Catalogue of Sarasvirvin, Vol. VIII anusAra A graMthanI be nakala (na. 30303, 31951) hovAno nirdeza maLyo paraMtu, tyAM paNa A hastaprata upalabdha nathI. New Catalogues Catalogpur mAM ' ane 'ma' vALA vibhAga haju prakAzita thayA nathI paraMtu patravyavahArathI jANavA maLe che ke A hastaprata haju aprakAzita che ane tenI ekamAtra prata prAcyavidyAmaMdira, vaDodarAmAM che, je mAhitI uretch pAsethI maLatI nathI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zvetA prajApati nyAyazAstranAM A ane anya keTalAya ajJAta graMtho uparAMta raghudeve dharmazAstrane lagato visarAyA nAmano graMtha lakhyo che.14 temaNe 'kAvyaprakAza' upara 'kArikArtha-prakAzikA' nAmanI TIkA lakhI che.15 Ama joI zakAya che ke raghudeva bhaTTAcArye ghaNA graMtho dvArA navyanyAyazAstrane samRddha karyu che. te kSetramAM mULagraMtho ane TIkAo sahita 20 thI vadhu graMtho upalabdha hovA chatAM moTAbhAganA aprakAzita ane ajJAta che. A uparAMta dharmazAstra ane alaMkArazAstra paranA temanA graMtho paNa aprakAzita che. raghudevanA 'muktivAda', 'IzvaravAda', 'anumitiparAmarzavicAra', 'AkAMkSAvAda' vagere graMthonA abhyAsa parathI jaNAya che ke temanI vadhu paDatI kilaSTa zailI ane pAribhASika zabdonA kAraNe kadAca temanA graMthono abhyAsa agharo thaI paDe che. temanA sahAdhyAyI ane samakAlIna gadAdhara bhaTTAcAryane vadhu khyAti maLI jyAre raghudeva temanI sarakhAmaNImAM ajJAta rahyA. A mATe temanI vadhu paDatI kliSTa zailI ja javAbadAra che ema lAge che. anyathA temanA graMthonI guNavattA ane saMkhyAne dhyAnamAM letA jaNAya che ke teo paNa gadAdhara bhaTTAcArya ke te samayanAM anya AcAryo jevI ja vidvattA dharAve che. graMthano paricaya A eka vAda graMtha che. graMthakAra zrIyudeva A graMthamAM vividha dArzanikonA muktiviSayaka vicAronuM upasthApana karI tenuM mUlyAMkana kare che. navyanyAyanI viziSTa lakSaNazailI dvArA muktinuM eka pariSkRta lakSaNa ApavAno yudeve prayatna karyo che. graMthanA prAraMbhamAM guru harirAmanI jema udayanAcAryane nyAyasumAMjali'mAM Apela muktinA Avo dunivRttipta' evA lakSaNane uSkRta karI tenA pratyeka padanI vistRta samIkSA raghudeva kare che. "jJaskRti' padano "vasamAnApiraNAmAmAnIne evo artha ja karIe ane nivRtti 14. rAvala anaMtarAya ane bele vijayA bheMsa,, 'arvAcIna saMskRta sAhityano itihAsa', prAcyavidyAmaMdira, vaDodarA, 1994, pR. 390 Dc. S.K., History of Sanskrit Poetics, Vol. II, p. 175. For Private and Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raghudevakRta "muktivAda' eTale abhAva ane duHkhano atyaMta abhAva evo jo muktino artha karIe to atyaMtabhAva (absolutenegation) nitya hovAthI muktinuM nityatva paNa svIkAravuM paDe. ane mokSane jo nitya padArtha tarIke svIkArIe to AvA mokSane prApta karavA koI prayatnonI jarUra ja na paDe. ane tethI nivRtti zabdano artha AHING (post-negation), je anitya che ane kArya che ema thAya. Ama, mukti eTale duHkhano atyaMtabhAva nahIM, paraMtu duHkhano dhvasAbhAva ema thAya. paraMtu 'mAlyataa' eTale zuM ? duHkhano AtyaMtika dhvaMsa eTale duHkhano evo nAza je du:khanA prAgabhAvanI upasthitimAM eka ja adhikaraNamAM eka ja samaye rahela na hoya. Ama jo mAnIe to jyAM sudhI mokSanI prApti thaI nathI tyAM sudhI, dareka duHkhano nAza duHkhaprAgabhAvano samakAlIna thavAthI AtyaMtika duHkhadhvaMsa thaze nahIM pariNAme mokSa thaze nahIM. Ama, A lakSaNa vyaktikendrita bane che ane badhA mATe sarakhI rIte lAgu paDatuM nathI. A doSanuM nivAraNa karavA 59:vadhvasa evo artha karIe to paNa carama' padano artha A saMdarbhamAM duHkhamAM rahelI jAtirUpamAM karavo paDe. paraMtu ahIM paNa sAMkaryadopa (crossdivision) thavAthI A lakSaNa yathArtha banatuM nathI. Ama, udayanAcAryae ApelA mokSanA lakSaNanI pUrepUrI chaNAvaTa karI AgaLa vadhatA raghudeva muktinI prAptinA sAdhanarUpa tattvajJAnanI vizada carcA AraMbhe che. jo tattvajJAnane muktinuM sAdhana mAnIe to muktinI "AtyaMtinI duritaag evI vyAkhyA karavI paDe ane Ama tattvajJAnathI pApano nAza thAya, du:khano nahIM. A muddAnI vizada carcA karyA bAda raghudeva bhaTTa mImAMsakonA muktiviSayaka maMtavyonI carcA kare che. bhATTonA muktinA 'nityasuravAmingavina muktiH' evA lakSaNamAM 'mafmaLyati' padano "sAkSara evo artha karI radhudeva be prakAre tarka kare che : IzvarIya nityasukhasAkSAtkAra ke jIvagata nityasukhasAkSAtkAra ? IzvaranA astitvane na svIkAratA bhATTo mATe prathama vikalpa saMbhavita nathI ane bIjo vikalpa pramANanA abhAvathI sAco paDato nathI. 'mAnaMdra brAhmaNo | tanne mokSe pratiSThitam evA upaniSada vAkayano AdhAra laIne jIvamAM nityasukhanA astitvanI kalpanA paNa zakaya nathI ema raghudeva kahe che. - tyArabAda, vAcaspati mizranA "bhAmatIbhASyanAM muktilakSaNamAM dopa batAvatA raghudeva dalIla kare che ke 'vinivRtti evuM muktinuM lakSaNa jo svIkArIe to mukti kyAreya caturtha puruSArtha banI zake nahIM. vadhu dalIla karatA raghudeva kahe che : tattvajJAnanyajJAnanavRttirrahmasvarUpa ta tarivattA vA - ahIM prathama pakSamAM ajJAnanivRtti eTale brahma ema svIkArIe to prapaMcanA astitvanI sAthe sAthe svaprakAzAtmaka, AnaMdAtmaka brahmanuM paNa astitva rahe che. ane tyAre jIvanI mukti thavAno prasaMga bane che. paraMtu ajJAnanivRttine brahmasvarUpa mAnavAthI te nitya bane che ane tyAre tattvajJAnathI tenI utpatti thatI nathI. bIjA pakSa anusAra avidyAnivRtti brahmathI bhinna che, ane A advaitavAdIonA siddhAMtathI viruddha che. A prasaMge jJAnakarmasamuccayavAdanuM paNa raghudeva khaMDana kare che. potAnA guru harirAma bhaTTAcAryanA "ziSaRITRUTHvAmAM darzAvyA mujaba kAzImaraNa paNa mokSanuM kAraNa banI zake che e vicAronI vistRta carcA raghudeva kare che. keTalIka carcAo raghudeva graMthavistAranA bhayathI karatA nathI. 45. Mishra Balakrishna, Vadavaridhi, Chaukhamba Sanskrit Scrics, Benares, 1940, pp. 228230. For Private and Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 zvetA prajApati muktivAdaH zrIgaNezAya namaH / AtyantikI duHkhanivRttirmuktirityAcAryAH / tatra duHkhanivRttiniSThAtyantikatvaM svasamAnAdhikaraNaduHkhaprAgabhAvAsamAnakAlInatvam / tathA ca svasamAnAdhikaraNaduHkhaprAgabhAvAsamAnakAlInaduHkhadhvaMso mokSa iti nirgalitalakSaNaM vAkyArthaH / atra svapadaM svlkssyaabhimtmuktyaatmkduHkhdhvNsprm| pralayapUrvakAlInamuktyAtmakaduHkhadhvaMsAnAM puruSAntarIyaduHkhaprAgabhAva(vA) samAnakAlInatayA tatrAvyAptivAraNAya svasamAnAdhikaraNeti / idAnIntanaduHkhadhvaMse'tivyAptivAraNAya duHkhaprAgabhAvAsamAnakAlIneti / na ca duHkhAsamAnakAlInatvavizeSaNopAdAnenaiva tatrAtivyAptivAraNasaMbhave ki prAgabhAvavizeSaNe neti vAcyam / yathAsaM nivezena vaiyyAbhAvAt / tathApyanatiprayojakatvaM tasyeti cettarhi prAgabhAvA(va)ghaTitopadarzitavizeSaNasyaiva zaraNI?)karaNIyatvAt / nanu svasamAnAdhikaraNaduHkhAsamAnakAlInaduHkhadhvaMsatvasya muktitvarUpatve tasya tattvajJAnajanyatAvacchedakatvAnupapattiH / tathAhi tatra svapadaM duHkhadhvaMsasAmAnyaparam / duHkhIyatattadadhvaMsaparaM vA ? nAdyaH / muktyAtmakaduHkhadhvaMsasyApi duHkhadhvaMsasAmAnyAntargatapurU(ru) SAntarIyadu:khadhvaMsasAmAnAdhikaraNaduHkhasamAnakAlInatayA tadghaTitopadarzitadharmAprasiddhaH / nAntyaH / tathAvidhakAryakAraNabhAvasya tattadvyaktivizrAntatayA Avazyakatve tattadvyaktitvAvacchinna prati tattvajJAnasya hetutvakalpane lAghavasaMbhavenAlaM tAdRzagurU(ru)dharmasya tajjanyatAvacchedakatvAGgIkAreNeti cet , saMbhavatyevamupadarzitadharmasya kAryatAvacchedakatve, tadeva na / vayaM tu svasAmAnAdhikaraNyakAlikavizeSaNatobhayasaMbaMdhena duHkha[sya] vA bhUyastadinnaduHkhadhvaMsatvasya janyatAvacchedakatvamurarIkurmahe / atra svatvasya paricAyakatayA kAryatAvacchedakakoTa(TA) vinivezena nopadarzitavikalpAvasara iti / na ca tAdRzadharmasya nirU(ru) ktirmuktibhinnatve muktitvAvacchinnaM prati tattvajJAnahetutAnupapattirjAgarukaiveti vAcyam / muktitvarUpatvasyApi lAghavena tatraivAGgIkArAt / __ kecittu svasamAnAdhikaraNaduHkhaprAga]bhAvAsamAnakAlInaduHkhadhvaMsatvasya muktitvarUpatve tatra tattvajJAnajanyatAvacchedakatvasyopa [darzitA] - - - pattigrastatayA caramaduHkhadhvaMso muktiriti muktilakSaNam / duHkhaniSThacaramatvaM - - - vijAtIyaM yaduHkhaM taddhvaMsatvaM tattvajJAnajanyatAvacchedakamityAmananti / tatreyamanu- - - / caramatvasya duHkhavRttijAtitvaM na saMbhavati pramANAbhAvAt / na ca tattvajJAnajanyatAvacche [dakatvaM tasya] - - - spaSTatayA tAdRzajAtisiddhiriti vAcyam / govadhAdijanyatAvacchedakaduHkhavRttijAtivizeSeNa [tasya] - - - [sAMkaryAt / tathAhi govadhajanyatAvacchedikA jAtiridAnIntanagovadhajanyadu:khe tatra na caramatvam / caramatve'pi kvacid govadhajanyacaramaduHkhe tatra ca na sA / yatra ca govadhajanyaduHkhameva caramaM tatra tadubhayoH samAvezAt / tUTakarekhA darzAvatA bhAgamAM hastaprata vikSata thayela che. For Private and Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raghuvata 'bhustivA' 101 na ca caramatvavyApyaviruddhabhedena govadhajanyatAvacchedakajAte nAtvAnna sAMkaryAvakAza iti vAcyam / vaiparibarI)tye'pi sAkaryavAraNasaMbhavAt / nanu govadhajanyatAvacchedakajAtivyApya viruddhabhedena caramatvasya nAnAtvasvIkAre tulyayuktyA brahmavadhajanyatAvacchedakajAtivyApyaviruddhabhedenApi caramatvasya nAnAtvaM svIkAryam / tathAcaikA govadhajanyatAvacche dikA jAtistavyApyaviruddhabhe[de]na caramatvaM dvividham / evamekA brahmavadhajanyatAvacchedikA jAtistavyApyaviruddhabhedenApi caramatvaM dvividhamiti SaDjAtayaH / govadhajanyatAvacchedakajAte nAtve tu caramatvasya vyApyavirU(ru)ddhabhedena govadhajanyatAvacchedikA jAtirdvividhA / evaM brahmavadhajanyatAvacchedakajAterapi tadvyApyaviruddhabhedena daividhyam / ekaM ca caramatvamiti paJcajAtaya iti lAghavAt govadhAdijanyatAvacchedakajAtereva nAnAtvasvIkAra ucita iti cenna / caramatvasya nAnAtvakalpe[kalpane govadhajanyatAvacchedakajAtivyApyacaramatvasyaiva brahmavadhajanyatAvacchedakajAtiviruddhatvam / evaM brahmavadhajanyatAvacchedakajAtivyApyacaramatvasya govadhajanyatAvacchedakajAtiviruddhatvamiti caramatvasya dvividhamAtratayA jAticatuSTayakalpanena viparItalAghavasaMbhavAt / evaM caramatvasya govadhajanyatAvacchedakajAtivyApyaviruddhabhedena nAnAtve kAryakAraNabhAvalAghavamapi saMbhavati / tathAhi ekA vijAtIyaduHkhatvAvacchinnaM prati govadhatvena kAraNatA / aparA ca vijAtIyaduHkhatvAvachinnaM prati brahmavadhatvena / caramatvavaividhyena ca muktiM prati tattvajJAnasyApi kAryakAraNabhAvadvayamiti kAryakAraNabhAvacatuSTayakalpanam / govadhAdijanyatAvacchedakajAte nAtve tu govadhajanyatAvacchedakajAtidvaividhyena vijAtIyaduHkhaM prati govadhasya kAraNatAdvayam / evaM brahmavadhajanyatAvacchedakajAtidvaividhyena vijAtIyaduHkha prati brahmavadhasyApi kAraNatAdvayam / caramatvasyaikyenaika(kAM) muktiM prati tattvajJAnasya hetutvamiti paJcakAryakAraNabhAvakalpanam / tathA ca paJcakAryakAraNabhAvApekSayA kAryakAraNabhAvacatuSTayakalpane lAghavamatisphuTamityato caramatvasya nAnAtvakalpo balIyAniti / nanu bhavatu tathApi caramaduHkhadhvaMsasya muktitvavAdimate ko doSa iti cenna / svasAmAnAdhikaraNyakAlikavizeSaNatvobhayasaMbandhena duHkhavAn yastadbhinno yo duHkhadhvaMsastasya muktitvAdimatApekSayA caramaduHkhadhvaMsasya muktitvamate upadarzitAnantakAryakAraNabhAvakalpane nopadarzitAnantajAtikalpanena ca mahAgauravagrAsadoSasaMbhavAt / tanmate'pi svatvAnanugama iti tu na zaMkAspadamapi tatra svatvasya paricAyakatvenAnivezAditi / nanu duHkhavadbhinnaduHkhadhvasasya muktitve tadavacchinnaM prati tattvajJAnasya hetutvAnupapattiH / vibhusamavetayogyavizeSaguNanAzatvAvachinnahetutvenAvazya(zya) klRptena svottarotpannavizeSaguNenAnyathAsiddhatvAt / na ca tAdRzakAryakAraNabhAvasatve'pi zrutisiddhamuktitattvajJAnakAryakAraNabhAva: kena vAraNIya iti vAcyam / bAdhitamartha vedo'pi na bodhayatIti nyAyena zrutyA tathAvidhakAryakAraNabhAvapratipAdanAsaMbhavAt / tarhi kA gatirmuktitattvajJAnakAryakAraNabhAvabodhakavedasyeti cedAtmAnamevopAlaMbhasva yato duHkhavadbhinnaduHkhadhvaMsatvasya muktitvarUpatvamaGgIkriyate bhavateti cenmaivam / upadarzitAnupapattibhiyA duHkhavadbhinnaduHkhadhvaMsatva muktitvamiti nocyate apitu duritavadinnaduritadhvaMsatvaM tattatra tu noktAnupapattiH / duritasya vibhusamavetayogyavizeSaguNatvAbhAvena tadavacchinnanAzahetusvottarotpannavizeSaguNena duritavadbhinnaduritanAzAsaMbhavAt / evaM sati muktitattvajJAnakAryakAraNabhAvabodhakavedo'pi na kupyata / tattvajJAna vinA duritavaddhinnaduritadhvasatvAvacchinnasya prakArAntareNotpAdanAsaMbhavAt / na caivaM sati AtyantikI duHkhanivRttirmuktirityAcAIyamuktilakSaNaM virudhyateti (virudhyata iti) For Private and Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 zvetA prajApati vAcyam / 'Ayurvai ghRtam' ityatra vAtrApi du:khapadasya duHkhajanakaduritalakSaNIyatayA virodhAbhAvAt / "du:khe nAtyantavimuktazcaratIti" zrutermuktidazAyA duHkhAtyantanivRttipratipAdakata yA avirodhAt / na cAnutpattsyamAnaduritottarakSaNikaduritasthale duritadhvaMse jAyamAne duritavadbhinnaduritadhvaMsatvAvachinnasyArthadezasaMpannotpattikatayA duritavadbhinnaduritadhvasatvasyArthasamAjagrastatve na tattvajJAnajanyatAvacchedakatvAsaMbhava iti vAcyam / arthasamAjagrastadharmasya kAryatAnavacchedakatce pramANAbhAvasya bIjatayA pravRtte tu muktitattvajJAnakAryakAraNabhAvabodhakazrutirUpapramANasaMbhavenAnutpatyabhAvAt / na ca tathApi sukhaduHkhAbhAvAnyatarasya puruSArthatayA duritavadinnaduritadhvaMsasyApuruSArthatayA mukterapuruSArthatvaprasaGga iti vAcyam / duHkhAbhAvasyaiva duHkhajanakAbhAvasyApi puruSArthatvAGgIkArAt / abhAvaniSThapuruSArthatAyAM balavadveSaviSayAbhAvatvasya niyAmakatvAt duHkhasyaiva tajjanake'pi tajjanakatayA dveSasaMbhavena du:khajanakAbhAvasyApi dveSaviSayAbhAvatvAt / ata eva duritadhvaMsamuddizya prAyazcittAdau prarvatate lokaH / na ca prAyazcittasya duritadhvaMso na phala kintu taduttarakAle duHkhaprAgabhAvasambandhastatrapravRttirapi tamudde zyaiveti vAcyam / prAyazcittottarakAlavRttiduHkhaprAgabhAvasaMbandhasyArthaparyAlocanakrameNa prAyazcittaphalatvAsaMbhavAt / tathA hi tAdRzaduHkhaprAgabhAvasaMbaMdho duHkhaprAgabhAvasvarUpo vA prAyazcittottarakAlarUpo vA / nAntyaH / kriyAtmakatatkAlopAdheH svasAmAnyAdhi(dhI) nAtyantikatayA tatra prAyazcittasyAnyathAsiddhatvena hetutvAsaMbhavAt / nAdyaH / prAgabhAvasyAjanyatvena prAyazcittaphalatvAsaMbhavAt / na ca tatrApi yogakSemasAdhAraNaM tajjanyatva saMbhavati / tAdRzajanyatvaM svakAraNasatve'grimakSaNe phalasatvaM karaNAsatve'grimakSaNe phalAsatvamityevaM rUpam / tathA ca na duHkhaprAgabhAvasya prAyazcittaphalatvAnupapattiriti vAcyam / tathA sati "prAyaH pApaM vijAnIyAccittaM tasya vizodhanam iti vAkyena prAyazcittazabdArthakathanasyAnupapatteH / evaM kRtaprAyazcittasya duHkhAnutpatyA prAyazcittottaraM duHkhaprAgabhAvasatve mAnAbhAvena tatra prAyazcittaphalatvakathanasyAsaMbhava uktikatApattezca / tasmAduritadhvaMsasya puruSArthatvamaGgIkRtya prAyazcittaphalatvakathanamAvazyakamiti duritadhvaMsasyApi puruSArthatvena duritavandinnaduritadhvaMsasya muktitvenAnupapattirlezo'pIti pazyAmaH / bha(bhA)TTAstu duritavadbhinnaduritadhvaMsatvasya muktitve gauravAttadapekSya nityasukhaviSayakasAkSAtkArasyaiva muktitvaucityAtyam) / ata eva tadanuyAyibhinityasukhAbhivyaktiriti lakSaNamaGgIkriyate / abhivyaktipadasya sAkSAtkArArthakatayA tathAvidhalakSaNavAkyasya nityasukhaviSayakasAkSAtkArArtha taiva paryavasanneti / atha tanmate kIdRzanityasukhaviSayakasAkSAtkAro nityasukhaviSayakasAkSAtkArazabdena vyavahIyate / IzvarIyanityasukhaviSayakasAkSAtkAro jIvIyanityasukhasAkSAtkAro vA / nAdyaH / tanmate IzvarAbhAve na sutarAM tadIyanityasukhasyAsaMbhavatayA tathoktyasaMbhavAt / nAntyaH / jIvasya nityasukhe pramANAbhAvAt / na ca "AnaMdaM brahmaNo rUpaM tacca mokSe pratiSThitam iti zrutyA nityasukhasAkSAtkAratvasya muktitve siddhe tadanyathAnupapatyA nityasukhaM jIve kalpanIyamiti vAcyam / tAdRzazrutestathAvidhArthapratipAdanena tathAkalpanAnupapatteH / tathA hi tAdRzazrutighaTakIbhUtAnandapadasyAnandAzraye lakSaNA'vazyakI / anyathA sukhavAcakAnandapadasya pulliGgatayA napuMsakatAnupapatteH / na ca sukhavAcakAnandapadasya pulliGgatve mAnAbhAva iti vAcyam / '[syAda] Anandathur AnandaH zarma-zAMta sukhAni' (amarakozaH , 1.4.7) cet ityatra Anandazabdasya pulliGgena nirdezAnyathAnupapattereva mAnatvAt / evaM brahmaNo rUpamityasyApi brahmaNaH svarUpamityarthaH / tacca bahmAbhinnam / 'mokSe pratiSThita'mityasyApi mokSazabdottaranimittasaptamIpratipAditamokSajanakatvAzrayapratiSThAviSayo'rthaH / pratiSThA ca jJAnam / tathAcAnandAzraya AtmA mokSajanakIbhUtajJAnaviSaya ityarthasyopadarzitazrutyA pratipAditatvena nityasukhasAkSAtkArasya tAdRzazrutipratipAditatvasaMbhava iti / na ca zrutau liGgavyatyAsenAndapadasya sukhamevArthaH / brahmaNo rUpamityasya brahmaNo dharma ityarthaH / 'mokSe For Private and Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raghuvita 'mustivA' 10 pratiSThita'mityasya ca mokSAbhinnajJAnaviSaya ityarthaH / saptamyA abhede lAkSaNikatvAt / tathA ca AnandAtmaka Atmadharma: mokSAbhinnasAkSAtkAraviSaya ityarthakatayA nityasukhasAkSAtkArasya copadarzitazrutyA muktitvapratipAdanamiti vAcyam / prakArAntareNopapattisaMbhave zrutau liGgavyatyAsakalpanAnaucityAt / evaM nityasukhaviSayakasAkSAtkAratvasya muktitvarUpatve tadavachinnaM prati tattvajJAnatvena hetutvaM kalpanIyam / tatra nityatva dhvaMsApratiyogitvaM vA prAgabhAvApratiyogitvaM vA ? kAlikAdisaMbandhena ghaTatvAdi tadinnatvaM ve tyatra vinigamanAviraheNa kAryakAraNabhAvAnantyaprayuktagauravaM bhAbhA)mumate / naiyAyikamate tu tattvajJAnasya kAryatAvacchedaka duritavadinnaduritadhvasatvaM tattaduritadhvaMsatvaviziSTaduritavadbhinnatvaM vetyatra vinigamanAviraheNa katipayakAryakAraNabhAvakalpanAdhikye'pi lApavamatisphuTameva / yattu niravachinnajJAnatvAvachinnaM prati tattvajJAnatvena hetutA bhATTamate / niravacchinnaM jJAnaM ca nityasukhajJAnAdanyadalIkamiti nAnupapattiH / ata eva muktidazAyAM nityasukhaviSayakajJAnasvIkAre jJAnatvAvachinnaM prati zarIratvena hetutAyAM vyabhicAra ityapi nirastam / avacchedakatAsambandhena jJAnatvAvachinnaM prati zarIratvena hetutayA tadA ca niravacchinnajJAnAGgIkAreNa vyabhicArAbhAvAt / na ca tathApi niravachinnatvajJAnatvayorvizeSyavizeSaNabhAve vinigamanAviraheNa* kAryakAraNabhAvAnantyamiti vAcyam / naiyAyikamate tattvajJAnakAryatAvacchedakakoTipraviSTaduritavatvAvacchinnapratiyogitAkabhedaduritapratiyogikatvadhvaMsatvAdInAM parasparaM vizeSaNavizeSyabhAve vinigamanAviraheNa kAryakAraNabhAvakalpanAnantyAt kAryatAvacchedakagauravAzceti / na ca tathApi tanmate "azarIraM vAva santaM priyApriye na spRzataH / " (chAndo. upa. 8.12.1) iti zrutivirodha iti vAcyam / tatra spRzadhAtorutpattau lakSaNayA vAvazabdasya evakArapratipAditArthakatayA azarIrastadavacchinnatyatyAzrayatvAyogaH sukhadu:khayoH pratIyate / sAmyapratItirna bha(bhA)TTamate'nupapannA / taistadA nityasukhAGgIkArAt / spRzadhAtoH spArzanArthakatayA prakRtestadabodhena naiyAyikAnAmapi saMbandhalakSaNayA lakSaNAyAnubhayavAdisiddhatvAditi, tanna / "jJAnAgniH sarvakarmANi bhasmasAtkurute'rjune ti (gItA 4.37) smRtyA tattvajJAne duritavadabhinnaduritanAzajanakatvasya pratyayena duritavadabhinnaduritanAzatvAvacchinna prati tattvajJAnahetutvasyAvazyakatvena ubhayamatasiddhatayA bha(bhA)mumate nityasukhasAkSAtkAratvasya muktitvarUpatvamaGgIkRtya tadavacchinnaM prati tattvajJAnahetutvakalpanAgauravasya brahmaNo'pi durvAratvAt / tAdRzasmRterasvarasatastattvajJAne sarvaduritanAzakatvapratipAdakatayA kathaM tattvajJAnaduritavadbhinnaduritanAzatvAvacchinnapratipAdakatvamiti tu na zaGkanIyam / "nA bhuktaM kSIyate karma kalpakoTizatairapi ityAdi vAkyairbhogasya duritanAzakatvapratipAdanena tatra sarvapadasyopadarzitArthe saMkocakalpanasyAvazyakatvAt / na ca tAdRzasmRtivAkyasyArthavAdatvenApramANyamiti vAcyam / "bhidyate hRdayagranthiH chidyante sarvasaMzayAH / kSIyante cAsya karmANi tasmin dRSTe parAvara' (muNDaka. upa. 2.1.8) iti zrutito'pi tadarthapratipAdanAt / tAdRzazruterapyarthavAdatvAGgIkAre muktisAdhakazruterapyarthavAdatvApatyA mukterabhAve na tannirvacanaprayAsasya nairarthakyApatteH / / ekatra pakSapAtinI yuktiH / - vinigamanAvi24nI sA vyAcyA siyAmAM ApadI che. For Private and Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 zvetA prajApati evaM bhAbhA) mumate tattvajJAnasya kAryatAvacchedakaM niravacchinnatvaviziSTajJAnatvamutakAlikasaMbandhena yad ghaTatvAdimatta daviziSTasukhatvaM vA viSayitAsaMbandhena tatkAryatAvacchedakamiti vinigamanAvirahAt kAryakAraNabhAvAnantyakalpanamapi gauravam / na ca tadA guNatvenaiva nityasukhasAkSAtkArAGgIkArAt nopadarzitavinigamanAvirahasaMbhava iti vAcyam / tadA tatra sukhatvabhAne bAdhakAbhAvAt / tadarthaM pratibadhyapratibaMdhakabhAvakalpane tu tasyaiva gauravasaMpAdakatvAditi / eva bhAbhA)TTamate manaH saMyuktasamavAyarUpakAraNabalAt saMsAritAdazAyAM nityasukhasAkSAtkArApattiH / na ca tAdRzasAkSAtkAraM prati tattvajJAnatvena hetutayA idAnIntanatattvajJAnarUpakAraNAbhAvena na nityasukhaviSayakasAkSAtkArApattiriti vAcyam / tattvajJAna vinApi manaH saMyuktasamavAyena jJAnAdisAkSAtkArajanane saMsAritAdazAyAmapi tAdRzakAraNabalAnnityasukhaviSayakasAkSAtkArApatte 1 vAratcAt / na ca nityasukhabhinnaviSayatAsaMbandhena pratyakSatvAvacchinnaM prati nityasukhabhedasyApi hetutvakalpanIyam / tathA ca manaHsaMyuktasamavAyena phalajanane kutra cinnityasukhabheda: sahakArI kutracittattvajJAnasahakAri(rI)sasAritAdazAyAM tu nityasukhe tayoranyatarAbhAvena manaHsaMyuktasamavAyarUpakAraNabalAnnApattiriti vAcyam / tathAvidhAtiriktakAryakAraNabhAvakalpanAgauravasya bha(bhA)dRmate duSparihAratvAt / / yattu duritavadbhinnaduritadhvaMsatvarUpatattvajJAnajanyatAvacchedakakoTau durite prArabdhaduritAnyatvamavazyaM vizeSaNIyam / "prArabdhakarmaNAM bhogAdeva kSaya iti zrutivirodhena tattvajJAnAtprArabdhakarmanAzasambhavAt / evaJca duritavaddhinnaduritadhvaMsatvamapi na tattvajJAnakAryatAvacchedakam / tattvajJAnajanyaduritanAzasya prArabdhaduritavattayA taddharmAvacchinnasya tasmAdutpattyasaMbhavAt / kintu prAyazcittAghanAzyabhogAnAzyaduritanAzatvameva / tathA ca duritavadbhinnaduritanAzasya muktitvamate muktitvAvacchinna prati tattvajJAna hetutvAsaMbhavena muktitattvajJAnakAryakAraNAbhAvabodhikA zrutivirudhyeteti / na ca zrutibalAttAdRzakAryakAraNabhAvo'pi kalpanIya iti vAcyam / bhogajanyadu ritasya duritavadbhinnaduritadhvaMsarUpatayA tatra bhoge nAnyathAsiddhatvena zrutibalAdapi tattvajJAnahetutvakalpanAsaMbhavAt / ata evAhuH prAmANikAH - "na hi bAdhitamarthaM vedo'pi bodhayatI ti nityasukhAbhivyaktermuktitvasvIkAre tu tadavacchinnaM prati tattvajJAnahetutAyAM bAdhakAbhAvAt tadbodhakazruterakharvagarvatA nirvahatIti tadasat / tattvajJAnabalAnna bhavatyeva tAvat duritanAze yAvat prArabdhakarmaNAM na bhogAnnAzaH / kintu 'prArabdhakarmaNAM bhogAnnAze sati taduttaraM tattvajJAnabalAtprArabdhAnyadu ritanAza upagamyate / tathA ca duritavadinnaduritanAzatvasya muktitvarUpatve tadavacchinnaM prati tattvajJAnahetutvakalpanaM na virU(ru) ddham / tajjanyaduritanAzasya bhogAjanyatayA'nyathAsiddherabhAvAt / tasmAddarzitabahuvidhalAghavasatvAt bAdhakAbhAvAcca duritavadbhinnaduritadhvaMsasyaiva muktitve samupapanne nityasukhAbhivyaktermuktitvamaGgIkartRNAM bhaTTAnuyAyInAM tatra mukticintAvyAmoha: svAntaHkaraNamohAyaiveti sAram / ___ atrAhuradvaitavidyAvido dhurandharAH / tattvajJAnasya kAryatAvacchedakaM na duritavandinnaduritadhvaMsatvam / tasya tattve pUrvadarzitavinigamanAviraheNa kAryakAraNabhAvAnantyaprayuktagauravasya duSparihAratvAt / kintvajJAnanivRttitvameva / tathA ca tattvajJAnAdavidyAnivRttau tattvajJAnakAlIno yo nityAnandasvarUpazuddhabuddhAtmakacaitanyasvarUpAtmanaH prakAzaH sa eva mokSaH / na ca tathAvidhaprakAzasya nityatayA na tatra mokSatvasaMbhavaH / mokSatvasya phalavRttitvAditi vAcyam / pUrvasthitasya tathAvidhaprakAzasya kaNThagatavismRtacAmIkaranyAyena tadaprAptaM prAptamiti matvA prAptasya phalatvabhrAntyA mokSatvasya phalavRttitvaM manyate / na tu vAstavaM tadapekSitamityaGgIkArAt / athavA'jJAnanivRttireva muktiH / yuktaM caitat / anyathA tathAvidhasvaprakAzasya muktitve mukti prati tattvajJAnakAraNatAbodhakavedasya lakSaNA kalpanA] patteH / nanvajJAnapadasya jJAnAtyantAbhAvArthakatayA tasya ca nityatayA tannAzasaMbhavena sarvamidaM durghaTam / yadi For Private and Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir raghuvakRta 'bhutivA' 105 cAdvaitavAdinAM brahmAtiriktasyAnityatayA abhAvasyApyanityatvasaMbhave nopadarzitAnupapattiriti vibhAvyate tathApyabhAvasya hetutvAnaGgIkartRNAM teSAmajJAnasya mUlaprakRtyaparanAmakasya prapaJcopAdAnakAraNatvAsaMbhavenAjJAnanAzAt prapaJcanAzAbhAvAdanarthanivRttyasaMbhavenAjJAnanAzasya muktitvakathanaM durupavAdameveti cet , satyametat / ajJAnasya jJAnAbhAvarUpatve, tadeva na / tairajJAnasyAtiriktabhAvarUpatvAGgIkArAt / na ca tatra mAnAbhAvaH / ahaM brahma na jAnAmI tyanubhavaviSayAnyathAnupapattereva mAnatvAt / na ca brahmajJAnAtyantAbhAva eva tAdRzAnubhavaviSayaH / viziSTabuddhi prati vizeSaNajJAnahetutvasya laptatayA pUrva brahmajJAnasyAvazyabhAve na viSayAsatvAt / tadA brahmajJAnAbhAvaviSayakatathAvidhAnubhavasyAsaMbhavAt / na ca brahmajJAnaprAgabhAvatAdRzapratIteviSayaH / tatra mAnAbhAvAt / pramANasadbhAve'pi lAghavAdatiriktabhAvarUpAjJAnasya tAdRzapratIteviSayatvasatvAcca / etena 'brahma na jAnAmI'tyetAdRzapratIteH zravaNamananAdiprayojyamokSajanakabrahmajJAnAbhAvo brahmanirvikalpakAbhAvo vA viSaya ityapi parAstam / zravaNamananAdiprayojyatvAderanupasthitidazAyAmapi tathAvidhAnubhavasya sarvAnubhavasAkSikatvAcca / na ca svabhinna zravaNamananaprayojyajJAnaviziSTasamavAyasaMbandhAvacchinna pratiyogitAkastathAjJAnAbhAva eva svabhinna niSprakArakajJAnaviziSTasamavAyasaMbandhAvacchinnapratiyogitAkajJAnAbhAvo vA tAdRzAnubhavaviSayaH / saMbandhaviSayatAzAlibuddhau saMbandhajJAnasyAnapekSitatayA zravaNamananAdiprayojyatvajJAnazUnyakAle'pi tathAvidhasAMsargiqaviSayatAzAlibodhe bAdhakAbhAvAditi vAcyam / tathAvidhasya saMbandhatve pramANAbhAvAt / pramANasatve vA tAdRzAnubhavasyAtiriktAjJAnaviSayatvopagame lAghavasyoktatvAcca / tathA cAjJAnapadArthAbhAvaH , 'ahaM na jAnAmi' iti pratItiviSayatvAt / ahaM padArthavadityanumAnAdupadarzitalAghavatarkasahakRtAdbhAvarUpAjJAnasiddhiH / tattvavivekakRtastu samAdhikAlIna kArye jaDopAdAnaM kAryatvAt ghaTavadityanumAnAjjaDopAdAnasyaikatvavatve lAghavamiti lAghavajJAnasahitAtsargAdyakAlInakAryopAdAnamajJAnarUpaM siddhyati / evamanAdibhAvatvaM jJAnanirvRttyavRttijaDavRttitvAt jaDaghaTatvAdivadityanumAnAdvA'tiriktAbhAvarUpAjJAna siddhirityAhuH / tasmAdetAdRzayuktyA siddhe brahmAjJAne naiyAyikamatamapekSya pUrvadarzitalAghavAttAdRzAjJAnanivRttitvAvacchinnaM prati tattvajJAnatvena hetutvakalpanam / tasyApi ca muktitvaM sAdhIya iti (sAdhIyamiti) / atha tattvajJAnajanyAjJAnanivRttirbrahmasvarUpA tasmAdatiriktA vA / nAdyaH / prapaJcasya vidyamAnatAdazAyAmapi nityazuddhabuddhasvabhAvasvaprakAzAnandAtmakabrahmasatve na tatsvarUpAjJAnanivRtterapi tadA satvAttadAnImapi jIvasya muktitvaprasaGgAt / evaM brahmasvarUpatAdRzAjJAnanivRtternityatayA tatra tattvajJAnajanyatAnupapattezca / na dvitIyaH / advaitavAdinAM vedAntinAM dvaitavAdApatteriti cedatra kecidajJAnanivRttiranirvacanIyA brahmato'tiriktA na cAdvaitavAdApattiH / brahmAtiriktapAramArthikAbhAvasyAdvaitapadArthatayA tathAvidhadvaitasvIkAre vedAntinAM kSativirahAt / na ca brahmAtiriktAjJAnanivRttisvIkAre "neha nAnAsti kiJcana (bR. u. 4.4.19) iti zrutivirodha iti vAcyam / tAdRzazruteH brahmAtiriktapAramArthikaniSedhaparatayAnupapattyabhAvAt / kecittu advaitapadasya brahmAtiriktapAramArthikabhAvaniSedhaparatayA brahmAtiriktapAramArthikAjJAnanivRttisvIkAre'pi kSativiraha ityAhurityAstAM vistareNeti prAhuH / nanu kastAvanmuktijanakastattvajJAnapadArthaH / na cAtmani itarAbhinnatvajJAnam / tasyAnumAnAdInAM idAnImapi saMbhavAditi cenna / zravaNamananAdiprayojyAtmasAkSAtkArasyaiva tattvajJAnapadArthatvAt / tathA ca zrutiH "AtmA vA re draSTavyaH zrotavyo mantavyo nididhyAsitavyazceti / (bR. u. 2.4.6) / nanu bhavatu tAdRzajJAnaM tattvajJAnapadArthastathApi tajjJAnaM naiyAyikamate IzvaraviSayakaM jIvAtmaviSayaka veti cejjIvAtmaviSayakameva taditi brUmaH / IzvarAtmani saMnnikarSAsaMbhavena tasya tadbhinnapuruSapratyakSAsaMbhavAt / For Private and Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 106 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yattu IzvarAdyAtmanyapi manaH saMyogarUpAtmagrAhakasannikarSasaMbhavena tatrApi jIvAnAM pratyakSaviSayatvasaMbhavAdIzvarAtmaviSayaka sAkSAtkAra eva tattvajJAnapadArthaH / sa eva ca mukti prati hetuH / "vedAhametaM puruSaM mahAntamAdityavarNaM tamasaH parastAt (vAjasa. saM. 31, 14, taitti. AraNyaka - 3.12, 7, zve. upa. 3.4) ityAdInA IzvarAtmAnamupakramya "tameva viditvA'timRtyumeti nAnyaH panthA vidyate'yanAye* ti (vAjasa. saM. 3.1.18) zrutyA IzvarAtmaviSayaka sAkSAtkArasya muktihetutvapratipAdanAt / tatra tatpadena pUrvopasthitezvarasyaivopasthAnAt / jIvAtmanItarabhinnatvajJAnaM tu vAsanAnAze upayuktam / virodhijJAnasya saMskAranAzakatve nAnyatra lRptatvAt / na cAvazyaptezvarasAkSAtkArasyaiva vAsanAnAzakatvasaMbhave jIvAtmanItarabhinnatvajJAnasya tannAzakatvAbhyupagamo nirarthaka iti vAcyam / IzvarAtmasAkSAtkArasyaiva vAsanAnAzakatvAbhyupagame'tirikta kAryakAraNabhAvakalpanAprasaGgAt / na ca bhavanmate sa doSastadavastha iti vAcyam / manmate ghaTaH zarIrAdibhyo bhinna iti jJAnasya ghaTaH zarIrAdyabhinna iti saMskAranAzakatve kalpanIye tatra vizeSyamanivezya pratiyogitAsaMbandhena zarIrAdyabhinnatvaprakArakasaMskAranAzakatvAvacchinna prati svasamAnadharmikatvasvasAmAnAdhikaraNyobhayasaMbandhena zarIrAdibhinnatvaprakArakanirNayahetutaiva kalpyate lAghavAt / tathA ca tAdRzaklRpta kAryakAraNabhAvenaiva nirvAhe AtmazarIrAdyabhinnatvaprakArakamahaM gaurarahaM sthUla ityAkArakaM yanmithyAjJAnaM tajjanyasaMskArAtmakavAsanAnAze IzvarAtmaviSayakasAkSAtkArasya svAtantryeNa hetutvakalpane ca gauravaprasaGgasya duSpariharatvAt / na ca jIvAtmaviSayaka sAkSAtkArasya vAsanAnAzAnurodhenAvazyaM kRptatayA tasyaiva muktijanakatvasvIkAralAbhavamiti vAcyam / zrutipratipAditamuktIzvarAtmasAkSAtkArakAryakAraNabhAvasya lAghavenApAkartumazakyatvAt / prAmANikagauravasyAdoSatvAditi tanna / manaH saMyogAdirUpakAraNabalAdekapuruSasya puruSAntarAtmapratyakSApattirvAraNAya viSayatAsaMbaMdhe naitatpuruSImAtyapratyakSaM prati etatpuruSIyAtmanastAdAtmyasaMbandhena hetutAyA AvazyakatvAdIzvarAtmapratyakSa prati tAdAtmyasaMbaMdhenezvarAtmano hi hetutve tattatpuruSIyAtmanAM tAdAtmyasaMbandhenAbhAvAt tattatpuruSIyapratyakSAnupapatteH / tattatpuruSIyAtmapratyakSaM prati tAdAtmyasaM baMdhanaizvarAtmano hi hetutvakalpane gauravaprasaGgAt / na ca muktIzvarAtmasAkSAtkArayorhetuhetumadbhAvabodhakavedAnyathAnupapattyA prAmANikagauravaM na doSAyeti vAcyam / uktalAghavayuktyA tathAvidhazrutInAM lakSaNayA jIvAtmasAkSAtkArasya mukti prati hetutvabodhakatayA muktIzvarAtmasAkSAtkArayoH kAryakAraNabhAvabodhakatvAsaMbhavAt / mukti prati jIvAtmamAtraviSayakasAkSAtkArasya hetutve kA gatiH / 'tattvamasi zvetaketoM (chAndo. upa. 6.8.7) iti zruteriti tu na zaMkAspadamapi tAdRzavAkyajanyasya jIvAtmaparamAtmanorabhedabhramasya muktiprayojakatvopadarzitAnupapatterabhAvAt / brahmAvacchinnacai tanyAsaMbaMdhitayA zvetA prajApati atha kIdRzajIvAtmaviSayakasAkSAtkArastattvajJAnapadArthaH jIvAtmamAtraviSayako vA AtmatvaviSayakastadviSayako vA / nAdyaH / tatrAtmatvabhAne bAdhakAbhAvAt / nAntyaH / 'tametaM' cetyAdi zrutyA tatpadasamabhivyAhRtaivakArArthaparyAlocanena AtmamAtraviSayakasAkSAtkArasyaiva muktijanakatvapratipAdanena tadvirodhAditi cedantimakalpoparinirbharaH / na ca tathAsati zrutivirodhaH / tAdRzazrutighaTakIbhUtaivakArasya prayojanatayA 'taM viditvaiveti vAkyakalpanAt / anyathA tattvajJAne AtmatvAbhAvasaMpattyarthaM tattvajJAnasAmagyAH pratibadhyapratibaMdhakabhAvakalpanApatteriti dik / vedAntinastu tattvamasI' tyAdi (chAndo. upa. 6.8.7.) vedAntavAkyAdantaHkaraNAvacchinnacaitanyabodhakatvaM padAdeH zruterbrahmaNi jahadajahatsvArthalakSaNayotpanno brahmamAtraviSayakazAbdabodhastasyaivAparokSatvamaGgIkRtya tattvajJAnapadArthatvena ghaNTApoSamAravayanti / tanmate zAbdAtmakajJAne'parokSatvaM cAnAvRttAparokSaviSayatvam / na caivaM satyanumityAderapyaparokSatvApatti anumityAdisthale aMtaHkaraNasya bahirgamanAbhAvena aMtaHkaraNAvacchinna caitanyasya brahmAvacchinnacaitanyena sAkSicaitanyasya kallolIbhAvAbhAvena For Private and Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raghuvata 'muhitA' 107 brahmAvacchinnacaitanyasyAvRttatayA brahmAnumityAderaparokSatvAbhAvAt / yadA tvantaH karaNavRttervahnisaMbaMdhadazAyA vahanyanumitistadA tAdRzAnumiterathaparokSatce iSTApattezca / athaivaM satyanumititvAderaparokSaviruddhatvasaMvAdo dattajalAJjaliH prasajyeteti ceSTamevaitadaparokSatvasvajAtitvamanabhyupagacchatAmasmAkamiti / zAbdabodhe'parokSatvasvIkAre janyAparokSatvAvacchinnaM prati indriyatcena hetutAya(yA) vyabhicAraH / na ca tatpUrvamapi manorUpendriyasattvena vyabhicArAbhAva iti vAcyam / manasa indriyatvAbhAvAt / tathA ca bhagavadgItA "indriyebhyo paraM manaH" (gItA 3.43.) iti / yadi cendriyatvaM na jAtistejastvAdinA saMkarAsAMkarya)prasaGgAt / kintu indriyaikatvaniSThavaijAtyamabhyupetya vijAtIyaikatvavatvaM tadvaktavyam / tAdRzavaijAtyaM ca manasa ekatve'pi svIkriyata iti na tatra vyabhicArAvakAza iti vibhAvyate / tathApi manasa ekatve tAdRzavaijAtyaM evaM tAdRzavaijAtyasaMbaMdhakalpanena gauravaM dRSpariharameva / evaM tAdRzavaijAtyaM manasa ekatve svIkriyate uta brahmaviSayakazAbdabodhAvyavahitapUrvakAlInapadArthAntaravRttyekatve vA svIkriyata ityatra vinigamanAviraheNApi gauravasaMbhavAcceti / na ca tAdRzakAryakAraNabhAve sati uktadoSAvakAzastadeva na pramANAbhAvAditi vAcyam / cAkSuSatvAvacchinnaM prati cakSuSatvAdinA hetutvasyAvazyaM kalpanIyatayA yadvizeSayoryikAraNabhAvayorbAdhakaM vinA tatsAmAnyayorapItiniyamabalena tathAvidhakAryakAraNabhAvakalpanAyA AvazyakatvAt / tAdRzaniyama evAsiddha iti tu noddhAvanIyaH / tAdRzaniyamAGgIkAre mUlayukteranumitiparAmarzavicAre bahudhA pradarzitatvAdityAdi bahuvidhadoSadRzvAno bhAmatInibaMdhakArA anyathA varNayanti / vedAntavAkyAt prathamataH zuddhabrahmaviSayakazAbdabodhastadanantaraM mananAditatsahakRtamanasetyAdi taM zuddhaba hmaviSayaka meva tattvajJAnapadArthaH / vAcaspatimate zabdasahakRtamanasA bahmajJAnamutpadyata iti prAcInavedAntigraMthasyApi upavarNita evArtha iti / nanu bhavatu tattvajJAnapadArtho yathA tathA tathApi tasya mukti prati hetutnamasaMbhava[vAda] yuktikameva kAzImaraNajanyamokSe vyabhicArAt / kAzImaraNAnmuktiriti zrutyA tattvajJAna vinApi kAzImaraNasya sAkSAnmuktihetutvapratipAdanAditi cenmaivam / "tameva viditvAtimRtyumiti nAnyaH panthA vidyate'yanAyeti' (vAjasa. saM. 3.1.18, zve. upa. 8.6.15) zrutyA muktipUrvaM tattvajJAnasyAvazyasatvapratipAdanena kAzImaraNAnmuktiriti vAkyasya kAzImaraNe muktiprayojakatayA vyAkhyAnAt / anyathA parasparaM vyabhicAreNa tayostatra hetutvAsaMbhavena parasparajanyatAvacchedakakoTAvavyavahitottaratvaniveze gauravaprasaGgAt / yattu yogAbhyAsAdinA tattvajJAnotktyA vyabhicAreNa tattvajJAnaM pratyapi kAzImaraNAde hetutvAsaMbhavenAvyavahitottaratvaM nivezya kAzImaraNAditattvajJAnayo kAryakAraNabhAvakalpanAyA Avazyakatce na mukti prati kAzImaraNahetutvamate gauravAvakAza iti, tanna / vicArAsahatvAt / tathAhi gaMgAmaraNAdinApi tattvajJAnotpattyA tatra vyabhicAravAraNArtha tattvajJAnaniSThayogAbhyAsajanyatAvacchedakoTAvavyavahitottaratvanivezanamubhayamate siddham / tattvajJAnaM prati kAzImaraNahetutvavAdimate punastattvajJAnaniSThakAzIparaNajanyatAvacchedakakoTAvavyavahitottaranivezanamadhikam / mukti prati kAzImaraNahetutvavAdimate tu tattvajJAnajanyamokSe vyabhicAravAraNAya kAzImaraNajanyatAvacchedakakoTAvavya[va] hitottaratvaM nivezanIyam / evaM kAzImaraNajanyapokSe vyabhicAravAraNAya mokSaniSThatattvajJAnajanyatAvacchedakakoTAvapyavyavahitottaratvaM nivezanIyamityubhayatrAvyavahitottaratvanivezaprayuktagaurava duSpariharamevepyadhika sUkSmArthadarzibhiH paricintanIyam / * anumitiparAmarzavicArano ahIM ullekha darzAve che ke raghudevano A graMtha muktivAda pahelA racAyelo che. For Private and Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 jetA prajApati jJAnakarmasamuccayavAdastu 'tametaM vedAnuvacanena brAhmaNA vividiSanti yajJena dAnena tapasA nAzakeneti' (bRha, upa. 4.4.22.) zrutivirodhAnnAdaraNIyaH / tathA zrutyA jJAnajanakatvena tadicchAjanakatvena vA karmaNAM pratipAdanAt / karmaNAM jJAnatvajanakatvaM tvantaHkaraNazuddhidvAreti vedAntazAstre vAcaspatyAdau mahAnudghoSaH / iha tu granthagauravabhiyA mayA tanna prapaJcitamiti / / na zuddhabuddhirnaca cittazuddhi ne zAsvasiddhAMtamitajJatApi / A(a)smAdRzaH svalpavilolajalpa stathApi dhIraiH kRpayA na heyaH / / iti zrIraghudevakRto muktivAdaH samAptaH / gurjaropanAmakazrIdharasyAyaM lekhaH / / samApto'yaM granthaH / For Private and Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graMthAvalokana gAtAM jharaNAM : lekhaka : pravINa darajI, pra. : gUrjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda, 1997, pR. 136, kiMmata rUA. 55.00. "gAtAM jharaNAM' pravINa darajIno lalitanibaMdha saMcaya che. AmAM 31 nibaMdho che. ahIM nibaMdhakAre suSTinA padArthone saundaryalubdha AMkhe joyAM che ne e nimitte je te sthaLa, vyakti, padArtha AdinI saundaryarekha aMkita karI ApI che, A saundaryarekhamAM emanA saMvedanatAra sAthe emanuM ciMtavana paNa ekarasa thaI UThayuM che. vividha jAtanuM vAMcana nibaMdhakAranA cittakopamAM ghuMTAtuM rahyuM che. enA bhAvasaMdarbho satata emanI nibaMdha sRSTimAM ughaDatA jovA maLe che. 'haraNiyuM !'mAM zAkuntalano saMdarbha ughaDe che ne e nimitte pravAsa anubhava AgaLa vadhe che. "sImasa ane Digaga'mAM AyarlenDanA kavi sImasanI kAvyaracanA aMge sa-rasa vizleSaNa che. racanAnA tAratArane nibaMdhakAra kholI Ape che. hAtha-mAro tamAro'mAM sarjaka citrakAra pikAsonI kRtine nimitta banAvI hAtha vizenuM saMvedana prakaTa kare che jenA dvArA mAnavIya vRttio ane jIvanalIlAno Alekha pratyakSa thAya che. mane gAuM chuM !' zIrSakathI AraMbhAtI nibaMdha volTa vhITamenanI kAvyapaMktinuM suMdara bhApya che. 'bhatRhari ane agni'mAM bhatRharinA "vairAgyazataka'ne kendramAM rAkhIne nibaMdhakAre vahI gayelA kALanI A racanAno saMdarbha prakaTa karI Apyo che ne e dvArA sAMprata jIvananI mAnavaniyatti prakaTa karI ApI che. "agni' nI arthagaMbhIratAnuM bayAna AsvAdya che. kanyA phugganI sAthe sAthe ...'mAM viyeTanAmanI lekhikA TrAnathuna mAInI 'lejanDa opha phInIkasa' vArtAnI ane nAyikA phuAnganI vAta che paraMtu je rIte e kahevAmAM AvI che e mULa kathA mANyAno AnaMda Ape che. "bheTa ane tharakatuM vizva mAM go khUlepa nAmanA vArtAkAranI vArtA bheTa" no AsvAda che. A vArtAnI mAMDelI kathA rocaka banI jAya che. "mAlTa - ApaNo bheru'mAM rilkanI racanA mAlTanI rasaprada carcA che. mAnava saMvedana sAthe mAlTa kevI rIte ekarasa thayelA che enI A kathA che. lekhakanA mana sAthe paNa mAlTa kevo ekAkAra thayelo che enI kathA paNa AmAMthI maLe che. Ama, ApaNe joI zakIe chIe ke judAM judAM sAhityika saMdarbho ke je nibaMdhakAranA saMvedana sAthe saMyojAyAM che e ughaDatAM rahe che ne adakerInA zabdabhAta race che je AsvAdya banI jAya che. bacapaNanAM saMsmaraNone e nimitte vatana jhUrApAnuM saMvedana A nibaMdhomAM anubhavavA maLe che. 'janAba ! eka nadI eTale zuM ?' mAM zaizavakAlIna smaraNonI 2maNAM che ne kendramAM nadI che. nibaMdhanI bhItaramAM vatanavirachedanI vedanA pratIta thAya che. "gedhariMga' mAM bacapaNanI rakhaDapaTTI - milana-meLAnI vAta che ne e nimitte moTapaNanAM atyAranAM kahevAtAM milano kevAM che e aMge vyaMga che. "sUryotsava ane ...' mAM paNa bacapaNanA sUryane, e taDakAne kevI rIte mANyo hato eno raMga - svAda AdinuM smaraNa che. "vatananI vahelamAM' mAM to e zaizavasamaya AkheAkho khodyo che. gAma, ghara, khetara, vRkSo, Akho pariveza Adi tAdRza thaI UThe che. jhUlyA karIe dinarAta' ane "o divaso ! tame cAlyA gayA ?' A baMne nibaMdhomAM paNa vatanano bhAva saMdarbha guMthAyo che. A jUthanA nibaMdhomAM ApaNane nibaMdhakAranI vatanavicchedanI anubhavakathA maLe che e AsvAdya paNa che paraMtu A prakAranA A badhAja nibaMdhomAM ekanI eka vAta kaMTALo janmAvanArI bane che. A prakAranA badhA nibaMdhone ghuMTIne eka be sa-rasa nibaMdho racyA hota to e vadhu asarakAraka banyA hota evuM A nibaMdhomAMthI pasAra thatAM vAMcatA-mANatAM mane lAge che. A prakAranA nibaMdhomAM pitA vizenuM saMvedana hRdya banyuM che ne 'bA no vADo mAM bAnuM vyakticitra to amITa chApa pADe che. svAdhyAya', pR. 35, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, phebruArI-me 1998, pR. 109-125. For Private and Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 110 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A nibaMrdhAmAM mAnavajIvana vizenuM nibaMdhakAranuM nirIkSaNa ciMtavanarUpe prakaTa thAya che. ApaNe InasAIDara !' 'ApaNe vidhiracita eka vArtA !' 'huM mane gAuM chuM !' 'A rasto' AdimAM mAnavajIvananI sahajagati, ene rUMdhanAra paribaLo, kaMTALo - bojhilatA-yaMtravati vagerenI eka paraMparA ne emAMthI racAyelI gatAnutiktA, AtmaoLakha ane AnaMda mATenI zodha - AvA AvA aneka muddAo A prakAranA nibaMdhomAM rajU thayA che. aho ! vaibhavazALI kAna !' `cADAMnI caDhI cAnaka' 'paga ... paga paga ...' 'hAtha mAro, tamAro' - A nibaMdho evA che jemAM lekhake hAtha, paga, moTuM, kAna jevA zarIra avayavone laIne mAnava jIvananI vRttione pragaTa karI che. A koTinA nibaMdhomAM narmamarmayukta vANInI majA che. kayAMka ramUja preraka vAta che. kAMka hAsya vyaMga paNa che. chevaTe to mAnavanI vAtane A koTinA nibaMdho tAke che. lekhakanI pravAhI zailIne kAraNe tathA zailInI cAratAne lIdhe A nibaMdho, ciMtavanane rajU karatA hovA chatAM kaMTALAjanya banyA nathI. silAsa paTeliyA prakRtinAM vividharUpo ane RtuonAM vividha citro A nibaMdha sRSTimAMthI sAMpaDe che. 'zaradanA marma vedhI sUra ...' mAM zaradanA saundaryano rasALa Alekha che. 'priyavara Ayo !' ane 'he mArA deza !' mAM aSADha ane varasAdanI ramya sRSTi, enAM tarala caMcaLa rUponuM varNana che. 'huM pavana jIvuM chuM !'mAM pavananAM vividharUpo che. judA judA samaye, judI judI RRtue pavananuM kevuM rUpa pragaTatuM hoya che e ahIM pavacitro vadhu maLe che. paraMtu A pavanarUpo eTalAM prabhAvaka banyAM nathI. ahIM tarata sureza jozIe emanAM lalita nibaMdhamAM aMkita karelA pavananAM vividharUponuM smaraNa thaI UThe che, "kAM gulAba kAM kAvya !" mAM gulAbanI najAkatanAM kalpano che. A koTinAM nibaMdho vAMcatA lAge che ke AmAM prakRtinA rUpo sImita banyAM che. e khAsa AsvAdya paNa lAgatAM nathI. lekhakanA anya lalitanibaMdhasaMgrahomAM prakRtinI vividha lIlAnAM je rUpo maLyAM che enI sarakhAmaNImAM paNa A UNAM Utare che evuM mane lAge che. E'11, sUryA phleTsa, vibhAga - B, svAminArAyaNa nagara sAme, nIjhAmapurA, vaDodarA. gAtAM jharaNAM' lalitanibaMdhasaMgraha pUrve nibaMdhakAra pAsethI tIlAMpatra', 'rmAMkura', 'dhAsanAM ', 'veNurava', 'paMcama' jevA lalitanibaMdhasaMgraha maLyA che. A saMgrahonA lalitanibaMdhonI sarakhAmaNImAM, guNavattAnI daSTie, A lalitanibaMdho khAsa prabhAva pADanArA banI rahetA nathI. For Private and Personal Use Only silAsa paTeliyA ** 'paMcama' : lekhaka : pravINa darajI, pra. : gUrjara graMtharatna kAryAlaya, ratanapoLa nAkA sAme, gAMdhIroDa, amadAvAda-380 001, prathama AvRtti, 1996, pR. 152, mUlya rU. 60.00. sRSTinA AraMbhai manukhya pakSIonI sAthe, maimanA garjana sAthe, pavananA Dolana sAthe sau prathama zabda uccAryo haze te kevo haze ? mane e zabda sAMbhaLavAno abhilApa jAgyo che. mAnavInA sarvAMgane utaraDIne AvelA e zabdano laya, eno ko, e uccAra veLA caherA uparanA mAnavInA manobhAvo, ane sauthI Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graMthAvalokana 111 vadhu to khullI dharA ane anaMta nabhamAM prasaratAM prasaratAM e zabda kevA kaMpa jagAvyA haze, uccAranAra pote paNa vismayathI-romAMcathI kevo lAlamalAla thaI gayo haze ! ane pachI to zabdo ja zabdo ...gujarAtI sAhityamAM nibaMdha-lalita nibaMdhanI tArkika-vaijJAnika vivecanA ApatA ApatA ja lalita nibaMdhanuM vazIkaraNa sarjaka pravINa darajIne A svarUpanI sUkSma-gahana aMgabhaMgione AtmasAta karavAno ane abhivyakta karavAno satata takAjo karatuM haze enI pratIti ApaNane emanA nibaMdha saMgraha "paMcama'nI eka racanA dvArA ahIM thAya che. "lIlAM parNa' thI AraMbhIne 'darbhAkura', 'ghAsanAM phUla', 'vaNurava" ane have A "paMcama' jevA samRddha nibaMdhasaMgraho ApaNane emanI AgavI sarjakapratibhAno paricaya karAvanArA nIvaDyA che. pAMceya saMgraho upara ekIsAthe daSTipAta karatAM ApaNane emanI sarjakatAmAMthI chUratuM sAtatya paNa avazya vartAze. prAraMbhe noMdhyuM che tema, sarjakanuM e prathama kSaNa sAthenuM bhAvAnusaMdhAna tyArathI mAMDIne Aja paryanta niraMtara enAM vidhavidha rUpone zodhavAnA emanA upakramanI A kRtimAM paNa samyak anubhUti karAve che. keTalAka sarjako lalita nibaMdhamAM vijayanuM nAmapUratuM AlaMbana laIne potAnA saMgopita ekAMtane niHsIma banAvIne, aMtaranA hetuone ajANa rAkhIne potAnI haiyAgaThaDI eTalI sahajatAthI ukele che ke pachI tyAM viSaya-abhivyaktinuM dvata niHzeSa banI jAya che. pravINabhAInA nibaMdhasaMgraha "paMcama'mAMthI saLaMgarUpe pasAra thatA sahu pahelI anubhUti A prakAranI thAya che. ahIM bhAvanirjharatI kSaNo che; to sauMdaryasikta hRdayano asmalita vApravAha paNa che. samasta jIvananA saMdarbha sAthe gUMthAIne kRti svayaM navya pariNAma dhAraNa karatI jovAya che. akhila jIvananAM vividha tattvo-mAnava, niyati, prakRti, saMskRti, kALa, jaLa, megha, varasAda, rAtri, rastAo, ghara Adi ahIM sarjakacetanAmAM jhIlAyA che to sAthosAtha mIrAM, rAdhA, kRSNa jevAM Aptajano sAtheno tIvra anubaMdha che, kAkabhuzaMDI ane mora sAtheno viziSTa saMbaMdha paNa che. "reInIMga che to 'loMciMga' paNa che, samayanuM anekastarIya utpanana che to pATaNa jevA aitihAsika ane lothala jevA purAtana sthaLa vizenA pratibhAvo-saMvedano che. pratyekane teo ekRtaka rUpe, AgavI cAlanAe abhivyakta karatA jAya che. ane ema "paMcama' kevaLa saMkhyAtmaka daSTie nahi, sarjanAtmaka-guNAtmakarUpe ApaNane eka nibaMdha ane nirAmaya bhAvavizvanA sAnidhyamAM sadya mUkI Ape che. agAunA cAra nibaMdhasaMgrahonI jema "paMcama'mAM paNa prakRti sAthenA emanA tIvra anubaMdhanuM darzana thAya che. kaho ke prakRti emano sthAyI bhAva che. kadAca ethI ja prakRtinAM nitanavAM rUpo emanI kRtiomAM prasanna-tAjagIsabhara vANI dvArA utkrAnta thatAM joI zakAya che. prakRti sAthe ekalaya banela cetanAnuM manuSyane-jIvana samastane pAmavAnuM balavattara valaNa ahIM jovA maLe che. ema kahI zakAya ke prakRtinuM mULa sattva ane "mAnava' eka nibaMdhasarjaka lekhe emanI avirata cAlatI yAtrAnuM AlaMbana che. tAjA, lIlAchamma zabdone maLavAnI nibaMdhakAranI utkaTa kAmanA emanI A zodhane vadhu daDha-sughaTTa banAve che. matavAlI mIrAMnI oLakha ApatA teo kahe che ke, huM ene yAda karuM chuM tyAre pRthvI vistaratI lAge che, AkAza sImArahita banatuM jaNAya che, dharA ApInuM citra ora cetanavaMtu banI rahe che. cAre taraphathI saMgIta varasI rahe che ...' saMgrahanI A anavadya racanA mIrAMnI samagra bhAvasRSTinA spaMdane cheka AtmasAtu karyA vinA bhAgye ja saMbhave. enA &tane grahI zakanAra sarjaka eTale ja uddagArI uThe che ke, "mANasanuM hRdaya aTakaze tyAM mIrAM aTakaze.' eka tarapha mIrAMnI viziSTa asmitAnuM sUkSmaprasanna gAna che to bIjI bAju che rAdhAnI rahasyamayitAnuM adamya AkarSaNa - "koNa che tuM ? koNa che rAdhA, tuM ? - yugo yugothI mAro A prazna For Private and Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 112 rahyo che che. - www.kobatirth.org ema A praznane Artita karatA jaI sAkAra tarasarUpa rAdhAnI premasattAne ucitarUpe vahetI mUkI dalita nibaMdhamAM kathanAtmaka zailIno vilakSaNa viniyoga karIne patrarUpe Izvarane AhavAna ApatA teo jaNAve che : Ava, mArI sAthe bheMsa, pelA vAthA utArI de. mitra banI rahe. mArI zarate ane mArI rItabhAte cAla loko vacce pharIe-' athavA 'tuM deva to ke dukha e ya huM bhulI javA taiyAra chuM. ahIM Ava ane anusara tuM mane ..' kAkunAM Avartano ane gadyanI chaTA A kRtinAM mahatvanAM guNo che. vyaktitvanI pAradarzitA ane khumArI paNa sparzakSama banI rahe che. 'nAcIe dinarAta'mAM vananI duHsaha viSamatA ane sthULatA sAmeno Akroza AyuranInA svarUpe ThalavAyo che. ahIM saMvedano saMkula che ethI ya vadhu saMkula che enuM gahota. tame AyuranI, ame 2 AyuranI' ema ApaNI samakSa upasthita thaIne soMsaravuM kahenAra nibaMdhakAranI viziSTa vyaktimudrA aMkita thAya che. 'utkhanana .. utkhanana samULa badhuM khodAI raho !' vividha stare prasarela kRtakatAthI mukti meLavavA mATenI mathAmaNa ahIM vyakta thaI che. saMnidhi dvArA kRtine navo artha prAsa thAya che. enI AMtarika saMracanAne tapAsatAM e tarata samajAze. 'rastAo' uparano nibaMdha emAMnA anavadya klpanA ane gatizIla vAkayAvalio rastAnI sphUrtilI image race che. je ApaNane samagra gujarAtI lalita nibaMdho sAthenI talanAno satata takAjo kare che, ane AvI racanAonA svataMtra-talasparzI abhyAsa mATe prere che. uparAMta 'laoNgiMga-bilogiMga' / 'reInIMga-regIMga'nI saMnidhiyojanA ane enuM sAmarthya, 'ajavALuM-zamaNuM'nuM meTApha2, 'zabda phaTa phATo ...' no baliSTha AkrIza, 'ghara'nuM zabdazilpa, jaLanI aparaMpAra lIlAo sarjakanI sArvosAya bhAvakacetAnAne paNa vyApaka phalaka upara mUkIne AMdolita karavAnI kSamatA dharAvatI kRtio che. pATaNa ane lothala Adi sthaLasaMdarbhe lakhAyela nibaMdhomAM sthaLanI sthULatA osaratI jAya che ane sarjakanI sauMdarya sikta vyaktitA e sthaLavizeSanI prAcInatA ane bhavyatAnuM jANe eka saMvedanapaTu vyaktivizeSamAM akRtrima rUpAMtara karI nAkhe che, sahradaya bhAvakanA sahapAnya banIne ! gujarAtI pravAsa nibaMdhomAM A kRtiono avazya vizeSa darajjo haze. .. huM tamane varasAda ApuM chuM. - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nItA bhagata A uparAMta anya kRtio paNa eTalI ja bhAvasaMtarpaka banI che emanI sarjakacetanAthI anuprANita banela bhASAsaMvidhAna dvArA. zabdanA aMgoMgamAMthI jharatA arka jevI A gadyazailIno A rahyo alapajhalapa paricaya : jotajotAmAM to koI capaLa kanyAnA hAthamAM rahelI sodhamAM parovAI jAya che eka lIlero doro ane ghaDIbharamAM to UpasI Ave che lIlI lIlI bhAta ! ane tyAM tArA sparze UghaDavA mAMDe che pAMdaDIo, lo sAthe e jonAranI AMkhamAM raheluM vismaya' [pR. 44] 'evuM ghara mANasane ghAsapattI para vaLuMbhI rahela vAyulahara jevo anubhava karAve che.' [pR. 65] kyAreka e rUNasa velI jevI lAge che, kayAreka e chalachala pANI jevI ...' [pR. 11] 'are, A pahADanI Toca eTale mora, are, A UMDI khINa eTale mora, are, A mezarI nadIno kAMTho eTale mora, are, A pharaphara phelAyeluM prAtaH eTale mora ..' [pR. 4] bolo, khuza ne ?' [pR. 24] hA, huM tamane varasAda ApuM chuM For Private and Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graMthAvalokana 113 ahIM jaLa, ghara, mIrAM, mora, varasAda AdinuM Alekhana emAMnA kalpanonI IndriyapratyakSatA, layamadhura Avartano, vAtacItanI zailImAM anubhavAtI ukhA Adino anubhava karAve che. A saMgrahanI kRtionuM prose structure svataMtra rIte tapAsAya to gujarAtI gadyanI samRddhino, phUrtino cokkasa khyAla AvI zake. lalita nibaMdhamAM satata spharatA rahetA sarjaka vyaktitvanI layarekhAomAM enuM svarUpagata vaiziSTraya e rIte ahIM chatuM thAya che. lalita nibaMdhane svara-sUranA nilayarUpe oLakhAvanAra pravINabhAI "paMcama' mAM ene tAjagIpUrNa rUpe sAkAra karI zakayA che enI pratIti ApaNane thAya che. enI rasasaMtarpaka abhivyakti e adyatana gujarAtI lalita nibaMdhano Agavo dizAsaMketa che. pa/bI, saujanya sosAyaTI, traNa rastA, makarapurA roDa, vaDodarA - 390 009. nItA bhagata svAmI zrI gaMgezvarAnaMdajI kRta "gItAmaMdAkinI' : mULa hindI parathI gujarAtI anuvAda : nIlama paTela, prakAzaka : saMskRta sevA samiti, navA vADaja, amadAvAda-380 013, 1998, pR. 8 + 327, mUlya rUA. 150.00. bhagavadgItAnuM AMtarbAhya paryavekSaNa karavAnI preraNA thavAthI brahmAlIna pa. pU. svAmI zrI gaMgezvarAnaMdajI mahArAje saMvata 2037mAM mAunTa AbumAM be mahinAnA kaThora parizrama bAda gItAnuM sAdhaMta adhyayana karyuM jenA phaLasvarUpe "gItAmaMdIkinI' jevuM vidhvaMbhogya pustaka prApta thayuM. A pustaka pahelAM 'vedagItA" nA AmukharUpe chapAyuM hatuM. pustakamAM prathama 219 pRSThomAM ekavIsa nibaMdhone AvarI levAmAM AvyA che. tyAra pachInA 220 thI 314 pAnAomAM mULa bhagavadgItA anuvAda sahita mUkavAmAM AvI che. aMtima 315 thI 328 pRSThomAM cha pariziSTono samAveza karavAmAM Avyo che. prastuta pustakamAM gItAnA kathAMza bhAgano vedo sAthe tulanAtmaka abhyAsa karI vedo sAthe samanvita karavAmAM Avyo che. ane gItAnA keTalAka prasaMgo upara udAharaNarUpe vedamaMtro TAMkavAmAM AvyA che. pahelAM nibaMdhamAM vedamaMtrone gItAnA zloko sAthe sarakhAvavAmAM AvyAM che ane prasaMgane anurUpa keTalAMka maMtrono anuvAda ApavAmAM Avyo che. bIjA nibaMdhamAM mahAbhAratanA AkAraprakAranI samIkSA karavAmAM AvI che ane gItAnA prathama be adhyAyanA keTalAMka zloko sAthe gItAno aitihAsika kathAzabhAga veda sAthe saMkalita che enuM udAharaNa sahita vivecana karavAmAM AvyuM che. gItA e mahAbhAratano ja mahattvapUrNaaMza che ane laukika tema ja pAralaukika daSTie mAnavamAtra mATe nitya upayogI graMtha hovAthI judo tAravavAmAM Avyo che. mahAbhAratarUpI zarIramAM gItArUpI prANa pUravAmAM AvyA che. tRtIya nibaMdhamAM vedavacanonA prakAzamAM gItAmAM kahevAmAM Avela muktisAdhana bhakti-jJAna samuccaya che ema siddha karavAmAM AvyuM che. koI karmane, koI vyaktine to vaLI koI jJAnane muktinuM sAdhana mAne che For Private and Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 114 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uSA brahmacArI paNa nirvivAda e che ke bhakti sahitanuM jJAna ja muktinuM sAdhana che. cothA nibaMdhamAM gItAnI sAta mukhya graMthio ukelavAno tarkapUrNa prayAsa karavAmAM Avyo che. ahIM samajAvyuM che ke sukhaduHkha anitya che paNa jIva ane dharma nitya che AthI nitya jIvano sAtha nitya evo dharma ja ApI zake bIjI koI anitya vastu nahIM. pAMcamA nibaMdhamAM vedamAM navadhAbhakti tathA paMcabhAvone vaidamUlaka tarIke siddha karavAno saphaLa prayAsa karAyo che. bhagavAnanI bAbatamAM bhaktonI vizvAsapradhAna bhAvanA sudhI tarkanI zakti pahoMcI zakatI nathI. prabhumAM parama anurakti, prabhu mATe AtmasamarpaNanI utkaTa abhilASA ane prabhue sarjela ane prabhunuM svarUpa evI A sRSTi pratye sarvAtmabhAve sevAnI vRtti - A traNeya bhAvonI hradayamAM ekasAthe upasthiti e ja bhaktinuM atyaMta jaLuM ane vAstavika svarUpa che. chaThThA nibaMdhamAM gItA ane bhAratIya saMskRtinA mukhya aMzonI carcA karavAmAM AvI che. bhAratIya saMskRtinI vizeSatA enI dharmamUlatA che. gItAmAM varNavela dharmaglAni arthAt dharmanuM lupta thayuM tema ja tenI punaHsthApanArthe bhagavAne avatAra dhAraNa karavo paDe che. Ama kALanI dRSTie bhAratIya saMskRtinI anAhitA svataH siddha thAya che. gItAmAM vaidika karmonI phlAsaktino ja niSedha che, karmAMzano nahi. tethI ja gItA niSkAma karma karavAnuM ane bhagavAnane saghaLA karmo arpaNa karavAnuM sUcave che. Ama ahIM sAtamA nibaMdhamAM gItAne vaidazAstra virodhI batAvanArAonuM samAdhAna karavAmAM AvyuM che. AThamA nibaMdhamAM gItAmAM varNavela karma, karma ane vikarmanuM zAstrIya vivecana karAyuM che. karmonI sAthe vikarma bhaLavAthI niSkAmatA Ave che. ane karma divya jaNAya che. enAthI kAAiroTa thAya che ane emAM karmanuM nirmANa thAya che. karma karavA chatAM karmano bhAra jaNAto nathI. Ama karmamAM vidharma joDAvAthI te akarma bane che. navamA nibaMdhamAM gItAmAM varNavAyela vAdi dvAdaza yajJonuM vivecana che. tyAra pachInA pAMca nibaMdhomAM gItAnA adhyAya dasa, bAra, paMdara ane aDhAranA keTalAMka zlokonuM vivaraNa prApta thAya che. paMdaramAM nibaMdhamAM gItAnI vizvatomukhatAnuM darzana thAya che. soLamA nibaMdhamAM gItAnA aMtima rahasya tarIke 'karmayoga' ne darzAvyo che. ahIM lokamAnya TiLakanI dRSTie gItAdarzana karAvyuM che. sattaramA nibaMdhamAM gItAne sAmrAjyavAdanI kaTTara virodhinI tarIke darzAvI tyArapachInA nibaMdhamAM gItAnA AdhyAtmavAdanuM vivaraNa karavAmAM AvyuM che. aMtima traNa nibaMdhomAM gItAnuM bahiraMga parIkSaNa karatAM gItAno samaya, zloka saMkhyA, tenA saMbodhano upara vigate vicAra karavAmAM Avyo che. aMtima cha pariziSTomAM gItAno viSayavibhAga, gItAmAM vaparAyelA chaMdono paricaya, arjunanAM 29 prazno, prayojAyela saMbodhano, karma, bhakti ane jJAnayoganI vizeSatA tathA aMte bhinna bhinna TIkAkAro dvArA prayukta gItAnA adhyAyonI nAmAvalI jevAM vibhAgono samAveza karavAmAM Avyo che. For Private and Personal Use Only A pustakanuM samagratayA avalokana karatAM jaNAya che ke gItAnI adbhuta vizeSatA e che ke kurukSetranI samarAMgaNa jevI karmabhUmi upara gItA ekatarapha mAnavamukti arthAt zAzvatazAMtinA ekamAtra sAdhana tarIke jJAnano saMdezo Ape che to bIjI tarapha arjunane yuddharUpI karma karavA pravRtta kare che. Ama yuddhabhUmi upara kRSNa dvArA jJAna ane karmano subhaga samanvaya sadhAyo che. 'gItAmaMdAkinI' mAM mahArAjazrI gaMgezvarAnaMdajIe bhagavadgItA uparanA anya TIkAkAronA maMtavyono parizramapUrvaka pUrNatayA abhyAsa karIne samagra pustakamAM gItA viSayaka potAnA vicAronI khuba ja jhINavaTapUrvaka chaNAvaTa karIne vedonA saMkalana sAthe AvarI lIdhA che. mahArAjazrInA A athAga parizramano lAbha gujarAtanI prajAne ApavA mATe mULa hindI graMthano gujarAtI anuvAda karI pustaka rUpe prastuta karavAno puruSArtha karanAra anuvAdaka zrImatI nilamabena paTela temaja saMpAdaka zrI DaoN. gautamabhAI paTela ane prakAzaka saMsthA saMskRta sevA samiti ema A sarve abhinaMdanane pAtra che, taduparAMta mukhapRSThamAM Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra graMthAvalokana www.kobatirth.org prAcyavidyA maMdira, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA. AlekhAyela mArAjazrIno phoTo temanA vyaktitvano hUbahU citAra Ape che. bhaviSyamAM AvA aneka virbhAgya pustako ApaNane prAma thatA rahe evI AzA rAkhIe. - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 115 sAhityaAcamana' tulasIbhAI paTela, pra. pote, 1, udayanagara sosAyaTI, mahesANA 384 002, A. 1, okaTobara 1991, pR. 96 + 8, mUlya / . 30.00. 2. umA brahmacArI "zabdasRSTi', 'paraba', 'nirIkSaka', 'nayAmArga' vagere sAmayikomAM pragaTa thayelAM pustaka avalokanomAMthI pasaMda karIne keTalAMka ahIM samAvyAM che. josepha mekavAna tathA sumana zAha taraphathI emanI kRtionI samIkSA vize vistRta pratibhAva prApta thayA hatA temAMthI keTaloka bhAga sAbhAra pragaTa karyo che. 1. lohIluhANa vedanAnI kathA josepha mekavAnanI 'AMgaLiyAta' navalakathA. dalitavarga sAmajika rIte utpati che ane sAhityamAM paNa upekSita che evuM vidhAna karI enAM kAraNonI carcA karI che. gujarAtI sAhityamAM josephanA Agamanane yugaparivartanakArI banAva gamyo che. 'AMgaLiyAta'nuM kathAvastu ApI lekhakanI kathA jIvatIjAgatI bane che tenAM kAraNo darzAvyAM che. 'AMgaLiyAta'ne uttama navalakathA gaNatA hovA chatAM emAMnI maryAdAo darzAvI che. For Private and Personal Use Only dAyitvapUrNa sarjana - raghuvIra caudharInI laghunavala 'manoratha'. 1985nI yAtrAnI sAMje lekhakane (zrI caudharInI prajAnI samaveta zakti aMge eka anubhUti thaI hatI. nijamaMdiramAM birAjelA paramAtmA sAthe ApaNuM anusaMdhAna sadhAya to sarvavyApI mAnyanA svIkAranI zakti prAma thAya; A darzAvavAno lekhakano manoratha che. 'manoratha' vizuddha kalAkRti che kharI ? e prazna mUkI A laghunavala kevaLa dastAveja, ahevAla ke nibaMdha hovAnI spaSTa chApa pADe che ema kahyuM che. vyaktivAcI nAmo tathA keTalAka prasaMgo payAvatu rajU thayA che. enA udAharaNo ApI kRti sAmayika mUlya dharAvatI samasyA pradhAna kathA banI gaI che. ema lekhakane lAge che tema chatAM A kRti zuddha dastAveja ke ItihAsa paNa nathI. A eka vicArapradhAna sAmAjika kathA che ema kahI lekhake ApelI kRtioLakhanuM samarthana karyuM che. gujarAte gAMdhI sAthe cheDo phADI nAMkhyAnI vAta khoTI che e radhuvIranA vicAra sAthe asaMmata thaI gujarAtamAM aneka vakhata thayelAM hullaDo ane raktapAtanI lekhaka vigata Ape che. samasyAne yathArtha rIte tapAsavI hoya to gAMdhI' ne vacamAM na lAvavA breIne ema zrI paTela mAne che. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 116 3. iriza maMgalamU. www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devadatta jozI eka dhyAnAkarSaka sAhityika prayoga - 'gujarAtI dalita vArtA', saMpAdako - mohana paramAra, dalita janajIvana para racAyelI paMdara vArtAonI kAcI sAmagrIne cAra bhAgamAM vaheMcI che. A cAra prakAranI vArtAo kaI kaI te darzAvyuM che. judA judA lekhakoe karAvelA dareka vArtAnA AsvAdane paNa tapAsIne vivecananuM taTastha vivecana karyuM che. padadalita aspRzyasamAjanI pIDA vedanA AjaparyaMta sAhityano viSaya kema na banI enAM kAraNonI carcA karI samartha dalitasarjaka zrI jaisepha mekvAna A vArtA saMgrahamAM upekSita rahyA che enI noMdha lIdhI che. For Private and Personal Use Only 4. pannAlAlanI sargazaktinuM pageruM - jiMdagI saMjIvanI' bhA. 1 thI 7, le. pannAlAla paTela. "pannAlAlanI keTalIka navalakathAono aMgrejImAM yathArtha anuvAda thAya to vizvanI AgalI haroLanA kathAkAromAM pannAlAlane sthAna maLe e vize kazI zaMkA nathI." evA mata horA pannAlAla pratyenI mukhyA sabhAnapaNe pragaTa karI che. 'mugdhatA' e kadaradAnInuM lakSaNa che, bhoLapaNa nathI ema lekhaka mAne che. pannAlAlane kyAM paribaLoe AvaDA moTA sarjaka banAvyA ? potAnA vAcakonI A kutUhalavRttine AtmakthA dvArA saMtoSI zakyA hota paNa pannAlAle jIvanaanubhavone navalakathAmAM DhALavA prayatna karyo che emAMthI sarjAyA che. jiMdagI saMjIvanI'nA sAta bhAga. lekhake prastuta pustakane AtmakathA mAnIne ja cAlavAnuM ThIka mAnI pannalAlanI sarjaka pratibhAnAM mULa zodhavAno upakrama rAkhyo che. 5. lIlAMchamma tulasIpatra 'tulasInI mALA' che. ImAra paramAra, trIsa laghukathAone 'vedanA ane viSAda'nI laghukathAo kahI karuNAjanita mAMgalyane lagabhaga badhI ja laghukathAonuM samAna lakSaNa gaNAvyuM che. judI judI laghukathAonuM vaiziSTaya sodAharaNa caryuM che. 6. gItAnuM buddhigamya rasadarzana - 'kRSNanuM jIvanasaMgIta' le. guNavaMta zAha, gItAnA aDhAra adhyAya paranAM aDhAra prakaraNo che. emAM zlokavAra vivaraNa nathI. gItAnA gaMbhIra tattvajJAnanuM parizIlana karato A graMtha sarjanAtmaka kalAkRtino darajjo kevI rIte dhAraNa kare che te darzAvyuM che. "bhAgavata samAhanI jema have A graMthanuM paNa pArAyaNa thavuM ghaTe" (pR. 5) jevuM guNavaMta zailInuM bhAvuktA bharyuM vAkaya ramUja prere che. 7. aMtarane ajavALatA nibaMdho - batrIse koThe dIvA' che. guNavaMta zAha. vicAradravyane sava haLavAzamAM gUMthI levuM e zrI guNavaMtabhAInA nibaMdhonI vizeSatA gaNAvI che. guNavaMtabhAIno priya viSaya kayo ? e prazna mUkI javAba jaDe che. 'mANasa', ema kahI guNavaMtabhAIne 'mANasa' mAM romAMca prerita rasa che ema guNavaMtabhAInA mANasarasane samajavAno prayAsa karyo che. nibaMdhone 'gadyamAM kavitA' kahyA che. muktirUpa vidhAnone zailInI vizeSatA gaNAvI udAharaNo ApavAnI sAthe alaMkAronA prayogonAM paNa udAharaNo ApyAM che. "guNavaMtabhAInI zailI e ananvaya alaMkAranuM udAharaNa che. anya koI gujarAtI sarjaka A prakAranA zailI sauMdarya vaDe potAnA nibaMdhone AbhUSita karI zakyA nathI." (pR. 57) lekhakanA e vidhAnanA anusaMdhAnamAM eTaluM ja jaNAvavAnuM ke mAtra guNavaMtabhAI ja nahi, eka rIte to koI Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graMthAvalokana 117 paNa lekhakanI zailI e ananvaya alaMkAranuM udAharaNa hovuM joIe. "guNavaMtabhAInA nibaMdhonA mUlyAMkanamAM gujarAtI vivecakoe kRpaNatA batAvI che." jevuM vivAdAspada vidhAna karyuM che. 8. akSaranI AMgaLIe kailAsa-mAnasarovara yAtrA - "calore manavA mAnasarovara' le. aruNA cokasI. kailAsa mAnasarovaranI yAtrAnA varNananA pustakano AsvAdamUlaka paricaya karAvatAM yAtrAmAM mAtra kaSTa veThavA ja nathI jatAM, manane vadhu uttama, unnata banAvavA jaIe chIe evA lekhikAnA abhigamane svIkAravA yogya lekhI parApUrvathI cAlatI AvelI mAnyatAnI sAme lekhikAnA mata "thoDo ArAma, thoDI suvidhAo, thoDI sagavaDo yAtrAne AnaMdabharI banAvI zake" (pR. 60) nuM samarthana karyuM che." ApaNuM yAtrAsAhitya pramANamAM daridra avasthAmAM che evI noMdha sAthe kAkAsAhebanuM "himAlayano pravAsa' tathA svAmI AnaMdanuM 'uttarApathanI yAtrA' e utkRSTa koTinAM pravAsavarNanomAM kailAsa mAnasarovaranI yAtrAnuM nirUpaNa na hovAthI A pustakane e pustakonI kSatipUrtirUpa gaNAvyuM che. 9. bAjabAjI : zuddha kaLAno namUno ? "bAbAjI' le. sumana zAha. zuddhakaLAnI vibhAvanA pracArita karavAmAM sureza jozInA mUlyavAna pradAnanI noMdha laI sureza jozInI skUlanA sumana zAhanI bIjI navalakathA 'bAjabAjI'nI samIkSA karatAM zuddha kaLAnA kasoTInA patthara para kasI jotAM ApaNane bhAre nirAzA sAMpaDe che ema kahI zuddha suvarNane ThekANe rola golDa maLe che evo abhiprAya ApI zuddha kaLAnA namUnArUpa A navalakathA kahevAya kharI ? evo prazna karyo che. ene zuddha kaLAno namUno gaNIe to zuddha kaLA vize pheravicAraNA karavI paDe ema jaNAvI paraMparAgata kaLAthI zuddha kaLA kaI rIte judI paDe che ? zuddha kaLAnAM vyAvartaka lakSaNo kayAM che ? jevA prazno rajU karI sureza jozIe "kAvyano AsvAda" nibaMdhamAM "kaLAkRtimAM saMvedanAnI kAcI dhAtunuM rUpAMtara thAya che je eka apUrva ananubhUta vastunI lahANa kare che" Apela abhiprAya TAMkI e kasoTI para 'bAjabAjImAM mahadaMze kAcI sAmagrI ja prApta thAya che. kAcI sAmagrInuM kaLAmAM rUpAMtara sAdhavAmAM navalakathAkArane saphaLatA sAMpaDI nathI ema kahI azlIla prasaMgo, dviarthI azlIla saMvAdo, pAtronI jAtIya vikRti jevI maryAdAo darzAvI chelle "azlIla varNano dvArA lekhaka zuM vAcakono kAmarasa saMtoSavA mAgatA haze ? jo ema ja hoya to vAcake A navalakathA zA mATe vAMcavI ? kAmazAstranuM ja koI pustaka zA mATe na vAMcavuM ? kahI pustakanI nirarthakatA batAvI che. 10. gAgaramAM sAgara - 'bahujana sAhitya" saMpAdaka prA. yazavaMta vAghelA. lekhake dalito vize lakhAtA sAhityanA nAmakaraNano muddo carco che. "samAjanA kacaDAyelA varga vize lakhAtA sAhitya mATe 'dalita sAhitya' zabda vAparo ke "bahujana sAhitya' zabda vAparo : ethI khAsa kazo phera paDato nathI" ema kahyA pachI AgaLa kahyuM che "zabda pasaMdagInA vivAdamAM mULa bhAvanA vIsarAI na jAya te jovuM paDaze. nahIMtara ghauM pheMkI daIne kAMkarA sAcavI rAkhavA jevI sthiti thaze." (pR. 77) 11. jIvatara sAthe vaphAdArI - 'vidita' le. prA. harIza maMgalam. dalita sAhitya vizenA agiyAra vivecanalekhonA saMgrahanI samIkSA karatAM dalita sAhityanA ujaLA bhAvinI AgAhI karI che. 'vidita'nA prathama mukhapRSTha paranuM zrI. josepha mekavAnuM vidhAna "ame kalA pramANI che, paNa jIvatarane dhokho nathI dIdho" TAMkI gujarAtI sAhityanI pravartamAna vivecana pravRttinA saMdarbhamAM enI For Private and Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 devadatta jozI mUlavaNI karatA gujarAtI vivecakomAM spaSTa be bhAga paDI gayA che, kalAvAdI ane jIvanavAdI ema kahI "jIvana ja kaLAmAtrano mULa srota che, mATe sAcuM sAhitya kadApi jIvanathI chUTA cheDA na laI zake. hA, zarata eTalI ke jIvana ane kalA badhuM ekarasamAM rasAI javuM joIe." (pR. 86) ema samanvayAtmaka sUra pragaTa karyo che. A pustakamAM zrI harIza maMgalam dalita sAhityanI vyAkhyA ApatAM udAra daSTikoNano paricaya Ape che tyAre dalita sAhityanI svIkRti bAbatamAM bhadravarga potAnA saMkIrNa valaNano tyAga karaze ke ? evo prazna mUkIne e valaNano tyAga karavA mArmika saMketa karyo che. 12. mAre kavi thavuM nathI - 'pratibiMba" prA. yazavaMta vAghelA. sAhityanA aitihAsika pariprekSyamAM dalita sAhityane jovA - mUlavavAno prayAsa che. "dalitonI pIDAne vAcA ApavA mATe dalita sarjaka pratibaddha che. Ama dalitasAhitya pratibaddha sAhitya che. AthI ahIM nirbheLa kalAnI apekSA ja asthAne che. dalita sAhityanA ucita mUlyAMkana mATe navA mApadaMDo astitvamAM AvavA joIe" (pR. 92) evo mata pragaTa karyo che. bIjA vibhAgamAM eka Dajhana kavionA prA. vAghelAe karAvelA AsvAdanI samIkSA che. kAvyAsvAdamAM samAjazAstrIya tathA arthazAstrIya abhigama sarvatra jovA maLe che ema noMdhI samagratayA kalAnI daSTie dalita kavitA svAbhAvika rIte ja UNI Utare che ema nitmika abhiprAya Apyo che. "sAhitya Acamana'nA bAra samIkSAtmaka lekhonuM avalokana karatAM spaSTa thAya che ke prA. tulasIbhAIe chellA be dAyakAomAMnI dalita sAhityakSetranI pravRttine tapAsavAnuM svIkAryuM che. dalita sAhitya pratye akAraNa upekSAvRtti dharAvatA kahevAtA zuddha kalAvAdIo jevuM valaNa emanuM nathI ja. pUrA samabhAvathI jIvananiSThA A sAhityamAM pragaTa thAya che ke nahi tenI jhINI najare tapAsa karI zakayA che. 204, rAjalakSmI sosAyaTI, jUnA pAdarA roDa, resakorsa, vaDodarA - 390 007 devadatta jozI upalabdhi ' : prA. DaoN, bhAskara desAI abhinaMdana graMtha, saMpAdana - DaoN. nItina vyAsa, DaoN. subhASa dave, prakAzaka - DaoN. bI. jI. phAunDezana, 17, kIrtikuMja, kArelIbAga, vaDodarA - 380 018, 1997, pR. 12 + 484, mUlya rUA. 200.00 eka zikSakanI jIvananI upalabdhi zuM? prAthamika ane mAdhyamika zALAnA zikSaka ke kaoNlejanA prAdhyApakanA jIvananI sArthakatA zuM ? zikSakanuM sAmAjika ke vizALa phalaka para rASTrane pradAna zuM ? AvA praznonA javAba maLe che "upalabdhi'mAM. prA. DaoN. nItina vyAsa ane prA. DaoN. subhASa davee saMpAdita karela prA. DaoN. bhAskara desAInA maulika tema ja snehIjanonA saMbhAraNAMnA lekhono A saMgraha che. zikSaka adhyayana ane adhyApana For Private and Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra graMthAvalokana www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 119 dvArA eka AkhI peDhI taiyAra karavAnuM kArya kare che tenAM pariNAma tAtkAlika batAvI zakAtAM nathI. enAM haLa lAMbe gALe ja joI zakAya. eka DaoNkaTara potAnA kAryanuM pariNAma tAtkAlika batAvI zake che evuM potAnA kAryanuM pariNAma zikSaka tatkAla na batAvI zake paNa vidyArthInA jIvanamAM ane bahujanasamAjamAM e je mUlyabodha dvArA mUlyonI sthApanA kare che, mUlyonuM saMvardhana kare che enuM sAMskRtika mUlya amUlya hoya che. navI peDhInuM saMskaraNa ghaDatara karIne e rASTranuM ghaDatara kare che ane e rIte rASTranI sevA kare che. judA judA kSetre navAM saMzodhano thayAM emAMnA ghaNAM badhAM saMzodhano zikSakoe karyAM che. e saMzodhakanI pratibhAnA bIjanI mAvajata koI zikSaka ke prAdhyApake karelI e vAta samAjanA dhyAna para Ave tyAre zikSakanA kAryanI pariNati jovA maLe. e zikSakanA jIvananI zikSakane mATe ane samAjane mATe moTI upalabdhi gaNAya. DaoN. bhAskara desAI jevA prAdhyApaka vidyArthIne mATe mAnadaMDa banI che. zikSajha, samAja, sAhitya, rAjakAraNa jevAM jIvananAM ghaNAM kSetre emanI pratimAnAM teja patharAyelAM jovA maLe che. pustakamAM traNa vibhAga che. vibhAga 1mAM DaoN. bI. jI. desAI jeo vaDodarAnI ma. sa. yunivarsiTInA ArTsa phekalTInA tattvajJAna vibhAganA aghyakSa tarIke nivRtta thayA temanA keTalAka lekho samAviSTa che. jemAM lekhakanI vidvattA sAthe koI paNa samasyAnuM pRthakkaraNa karI teno ukela ApavAmAM eka sAcA zikSakanI samAja pratyenI javAbadArI jovA maLe che. vibhAga 2 arthamAM vividhakSetranI vyaktioe prA. desAInA vyaktitvanAM anekavidha pAsAMne sparzatA 78 jeTalA gujarAtI-aMgrejI lekho che. yuvAnImAM gAMdhIsatyAgrahanA samayagALA daramyAna 'jelabharo'no sAda sAMbhaLI jelavAsa bhogavI dezadAjhanI pratIti karAvanAra, sArA kheladila krikeTara, zikSaka ane lekhaka tarIke vijJAna, vahIvaTakartA tarIke nipuNa evA DaoN. desAI ena. sI. sI.nA adhikArI tarIke sakriya che to bIjI bAju nRtya, nATaka, gIta jevI sAMskRtika prakRttiomAM rasa laI vidyArthIone mArgadarzana Ape che. DaoN. desAIe yuvAnone racanAtmaka pravRttimAM vALavAnA prayatnarUpe 'vesmA yuvAka saMgha'nI sthApanA karI hatI. 1965thI teo ma. sa. yunivarsiTI yuniyananA pramukha hatA. prA. desAI navanirmANa AMdolanamAM nettva pUruM pADe che paNa AMdolana hiMsaka na bane tenI kALajI rAkhe che. jJAtimAM pravartatAM sAmAjika dUSaNo jevAM ke vAMkaDo, paherAmaNI sAme emaNe haMmezAM baMDa pokAryuM. sayAjIgaMjamAM rahetA hatA tyAre 'sayAjIgaMja sevA samAja' nAmanI bina rAjakIya saMsthA sthApI hatI. corInA upadravane khALavA yuvAnonI eka saMrakSaNAtmaka TukaDI UbhI karI. keTalAka yuvAnone laIne vizvAmitrI nadInAM kotaromAM sAhasa karIne coronI TukaDIne pakaDavA prayatna karatA. samAjagaMjanA verAna rastA para nanA oname corane pakaDIne polIsane havAle karelo. For Private and Personal Use Only emanA eka vidyArthI pro. dAmubhAI gAMdhI (pUrva adhyakSa, tattvajJAna vibhAga, eca. ke. ArTsa koleja, amadAvAda) lakhe che "adhyApaka tarIkenA mArA A samayagALA daramyAna abhyAsasamitio, jJAnagoSThio, pAThaya pustakanI kAryazALA ane vividha kakSAnI yunivarsiTIonI parikSAomAM mane aneka vakhata bhAskarabhAInI nizrAmAM kAma karavAnuM sadbhAgya prAma thayuM che. A samaye temanI vahavaTI kAbeliyata, sUkSma ane vaijJAnika abhigama, mULagAmI tattvadaSTi, vyavasthita sarvagrAhI rajUAta, taTastha ane samatulita vyavahAra tathA hAtha para lIdhelA kAma pratyenI dhagaza ane niSThA dvArA mane ghaNuM ghaNuM zIkhavA maLyuM che." (pR. 216) eka anya Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 120 www.kobatirth.org vidyArthI prakAza paMDayA (upapramukha, komoDITIjha DisTrIbyuTarsa esosiezana, vaDodarA) emane mATe "hAlatuM cAlatuM zikSaNajagata" jevA zabdo prayoje che. AcArya dinakararAya vazI (AdyasthApaka, navayuga zikSaNa saMkula, surata, pUrva AcArya, navayuga kaoNleja, sUrata) emanA 'saujanyamUrti bhAskarabhAI keTalAMka saMsmaraNo' lekhamAM kahe che "zikSakanuM eka kAma potAnA viSayanuM jJAna vidyArthIone ApavAnuM che jyAre ethI vadhAre agatyanuM bIjuM kAma vidyArthIonuM cAritryaghaDatara karavAnuM che". "A mATe zikSaka pote ja nakhazikha cAritryavAna hoya ane enA vartanano prabhAva evo AnaMda ane sugaMdha phelAvato sAmenI vyaktine AMjI de evo hoya to ja thaI zake. eTale ja kahevAyuM che ke Teacher as a person is more important than teacher as a technician. zikSakonA A bIjA mahattvanA kAma mATe bhAskarabhAIne huM prathama haroLamAM mUkuM chuM." (pR. 202) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vidyArthI tarIke jJAnaprAptinuM dhyeya rAkhanAra e potAnA gAma vesmAmAM eka hAIskUla UbhI karI enuM saMcAlana goThave che ane pote koI hoddAno svIkAra karatA nathI e niHspRhatA, zALA mATe phaMDa bheguM karavA videza gayelA tyAre pravAsakharca mATe emaNe eka paNa paiso lIdhelo nahi e niSkAma virala sevAvRtti ApaNane sparzI jAya che. baeNnkanA laoNkaramAM koIkathI bhUlamAM rahI gayelAM bhitI ghareNAM, jhaverAta vagere tANa baeNnkanI javAbadAra vyaktine soMpyAM hatAM. potAnA moTAbhAInI milkatane samAjane arpaNa karI. pote anAvila saMskAra TrasTane rUA. cAra lAkhanuM amUlya dAna ApyuM. emanA ucca cAritryanI AvI aneka vAto pustakamAMthI jaDe che. 204, rAjalakSmI sosAyaTI, jUnA pAdarA roDa, resakorsa, vaDodarA - 390 007 devadatta jozI vibhAga 3 'jIvana jAgaraNa' (pR. 337-484)mAM saMkSima AtmakathA che. prastAvanAmAM DaoN. desAIne e vize lakhyuM che. jIvanadhaDatara ane jIvanavikAsanAM paribaLo tarIke vyakti, paristhiti, prasaMgone jANavAno kAryadaSTino paricaya pAmavAno ane kAryapariNAmone mUlavavAno A to eka namra prayAsa che." (pR. 336) pustakamAM vividha prasaMgonAM 25 jeTalAM citro chaeN. desAInA jIvanakAryane samajavAmAM upakAraka bane che. guruRNa adA karatA DaoN. nItina vyAsa ane DaoN. subhASa davenuM A saMpAdana anekone preraNA Apaze. *** For Private and Personal Use Only devadatta jozI *RRtucakra saMlagna lokaracanAo' : saM. : DaoN. hasu yAjJika, pra. : gujarAta sAhitya akAdamI, gAMdhInagara, prathama AvRtti, navembara 195, pR. 28 + 16, mUlya ze, 185,0 gujarAta sAhitya akAdamI ApaNA sAMskRtika vArasAnuM jatana-saMvardhana karavA mATe chellA keTalAka samayathI sakriya rahI che. lokasAhityamALAnA maNakA 1 thI 14 pustakone yathAvat rUpe punaHmudrita karavAne badale, tenuM viSayAnusArI saMpAdana, abhyAsapUrNa bhUmikAlema sAthe karavAnuM harivallabha bhAyANIne sUcana karyuM ane hasa Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graMthAvalokna 1 21 . Aje vaizvika hoya. lokono dIdhekationA yAjJike ekalapaMDe AvA moTA gajAnA kAmanI javAbadArI svIkArI. temanA parizramanA pariNAma svarUpe kRSNacarita, rAmacarita, pAMDavakathA, Rtucakra saMlagna racanAo ane jIvanacakrasaMlagna racanAo jevA pAMca daLadAra graMtho prApta thAya che. 'Rtucakra saMlagna lokaracanAo' mAM 615 pRSThomAM kula 445 jeTalI lokakRtionuM saMkalana thayuM che. lokaracanAomAM viSayavastu, prakAra, abhivyakti, bhASAzailI vagerenI daSTie jotAM apAra vaividhya jaNAya che. enA zistapUrNa vibhAjana - saMpAdanano prazna abhyAsIo mATe satata paDakAra rUpa rahyo che. pradeza, vyavasAya, jAti, viSaya, bhASA, avasthA, avasara AdimAMthI koI eka rItine dhyAnamAM rAkhI A prakAranAM saMpAdita pustako ApaNane prApta thatAM rahyAM che. bhAratIya saMskRtimAM soLa saMskAranI AgavI paripATI ane Rtuo sAthenA tenA avicchinI saMbaMdhane kendramAM rAkhI, hasu yAjJike Rtucakra saMlagna loka racanAo ahIM punaH prastuta karI che. prathama vibhAganI devadevI viSayaka racanAomAM bhAratIya devIdevatAo, garbhadIpa, velaDI, mAMDavaDI nirmANa, navarAtrI nimitte gavAtI sAMsArika saMbaMdhanI racanAo vagereno samAveza karyo che. ApaNAM vAra, tithi, mahinA, Rtue RtunA utsavo, vrato, khetIviSayaka vividha kAryo saMlagna racanAo alaga tAravIne judAM judAM zIrSaka heThaLa rajU karI che. khAyaNAM, ukhANAM, joDakaNAM, koyaDA, bhaDalIvAkyo, kahevato, vratakathAo, bhavAInA veza ane anya sAmagrIne prakIrNa tarIke mUkI ApIne lokasAhityanI vaividhyasabhara sAmagrI temaNe eka sthaLe hAthavagI karI ApI che. lokasAhitya Aje vaizvika staranA abhyAsano viSaya banyuM che. AthI lokaracanAonA saMpAdana abhyAsano uddeza mAtra rasAnubhUti na hoya. lokavidyAnA abhyAsa mATenI eka mUlyavAna saMpatti tarIke A sAmagrInuM AgavuM mUlya samajIne, saMpAdake graMthAraMbhe 74 pRSThono dIrgha abhyAsalekha Apyo che. potAnA zAstrIya abhigama thakI karAyelA vargIkaraNa vize keTalIka spaSTatA karI, lokakRtionA adhyayana, avalokana, arthaghaTanano temaNe saMniSTha prayAsa karyo che. lokasaMskRtine samajavAmAM sahAyaka evI tamAma vigato, lokajIvana, teno sAmAjika saMdarbha, bRhad janamAnasa ane temanI paraMparA prajAkIya abhigama, abhivyaktirIti vagere para ahIM bhAra mUkAyo che. keTalIka racanAono marma ughADI ApI, temaNe teno rasaprada AsvAda paNa karAvyo che. dA. ta. ziva-jaTALo jogInI racanAe ... , kayAMka sAhityika daSTie kRtinI tapAsa karI che. jemake motInA vRkSanuM ghaTaka, cIMcoDAnuM rUpaka vagere ullekho. gItano mukhaDo badalAya to keTalAMka ghaTako navAgItanI racanAnI zakayatAnAM dvAra kholI Ape che evA tAraNa sAthe temaNe gItonAM vaividhyano nirdeza karyo che. ApaNI lokavratonI paraMparA ane vratakathAonI, temAMnAM bhinna bhinna ghaTako saMdarbha tulanAtmaka samIkSA karI temaNe keTalAka vicAraNIya muddA tAravI ApyA che. temAMnI mArmika Takora abhyAsIo mATe dizAnirdezarUpa che. lokaracanAone vividha pariprekSyamAM tapAsI zakAya tema che tenI carcA karI, je kRti | viSayomAM vizeSa parizIlananI zakayatAo paDelI che tenI temaNe yathAsthAne noMdha paNa karI che. vedakALamAM zubhakAryanA prAraMbhe rAhupUjananI prathA hatI je pAchaLathI gaNezapUjanamAM pariNamI, satyanArAyaNanI kathAno zIro (prasAda) ane IslAmapaMthano malidonI samAnatA tathA satyanArAyaNanI kathAno udbhava dazAmAnI kathA ane naLadamayaMtInI kathAmAM mULa paraMparA, lokakathAmAM nAno kuMvara, nAnI rANI, derANI vagere 'nAnA" taraphano pakSapAta, hoLI yA lagna jevA sAmAjika prasaMgomAM nRtya sAthe gItanI paraMparA nArI saMvedanonI abhivyakti jevA ghaNA muddAo A viSayanA abhyAsIo mATe paDakArarUpa banI zake tema che. lokasAhityanA svAdhyAya mATe saMdarbha/bhUmikAnI garaja sAre evA A lekhamAM, saMpAdita lokavratakathAonA For Private and Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 2 aruNA bakSI sAra ApavA pAchaLa lekhakane zuM abhipreta haze te samajAtuM nathI. e ja rIte, lokasAhitya ane sAhitya' vaccenA bhedanI temaNe ahIM carcA karI che, katRttvanA muddAthI paNa teo paricita che, chatAM keTalIka evI racanAono A graMthamAM samAveza thayo che je citya che. daLa, vallAya kRta garabo, vividha devadevIonAM aSTako vagere. keTalIka punarAvRtta lAgatI, yAMtrika yA niHsattva kRtionA punaHsaMpAdanano prazna paNa vicAraNIya che. jemake kramAMka 73-74nI tathA 55-57nI racanAo. jhaveracaMda meghANIe lokasAhityanA saMzodhana-saMpAdana kAryano prAraMbha karyo te samaye, upalabdha te badhIja sAmagrInA saMpAdananuM mugdha valaNa hoya te samajI zakAya. paraMtu Aje ATalAM varSo bAda paNa ApaNe ekAda DagaluM AgaLa na vadhI zakIe ? 'samayanAM baMdhanone laI vividha abhyAsomAM UMDA na utaratAM "dhasa phAra' rAkhavAnI' AvA saMpAdananI vRtti keTale aMze sahya gaNAya ? lokasAhityanA vaijJAnika Dhabe abhyAsa bAbate ApaNe moDA ane moLA to chIe ja, chatAM thoDo vadhAre samaya, ane zakti kAme lagADIne daSTipUrvakanuM lakSya rakhAyuM hota to te vadhu AvakArya banata. bAkI lokasAhityamALAnA maNakA 1 thI 14nuM ja punarmudraNa karIne, prastAvanA rUpe abhyAsalekhanI pUrti paNa karI zakAtI ne ? 'IsA', zAMtikuMja sosAyaTI naM. 1, dIpacembara pAse, mAMjalapura, vaDodarA - 11 aruNA bakSI bAvaLa vAvanAra ane bIjI vAtao : lekhaka : janaka trivedI, pra. : DaoN. hasuM yAjJika, mahAmAtra, gujarAta sAhitya akAdamI, abhiSeka bilDiMga, prathama mALa, sekaTara 11, gAMdhInagara - 382017, prathama AvRtti, 1995, pR. 18 + 121, mUlya rUA. 50.. chellA be dAyakAthI vArtAlekhana pratye sakriya evA zrI janaka trivedIno A prathama vArtAsaMgraha 'bAvaLa vAvanAra ane bIjI vArtAo' bhASAsaMvidhAna ane sAmAjika pratibaddhatAne kAraNe rasaprada bane che. zrI janaka trivedI vArtAkAra tarIke gujarAtI sAhityarasikomAM ThIka ThIka jANItA che. potIkA anubhavono avAja emanI vArtAomAM saMbhaLAya che. grAmyajIvana-zaherIjIvana, manuSyajIvananuM vaividhya, dalito-zoSito pratyenI sahAnubhUti, saurASTrIbolIno baLuko prayoga ane nIjI anubhavonI bharamAra A vArtAsaMgrahanAM AgaLa tarI AvatAM lakSaNo che. lekhaka relve sTezanamAM sahAyaka sTezana mAstara tarIke pharaja bajAvatA rahyA che eTale relvenA vAtAvaraNano pAsa emanI moTAbhAganI vArtAomAM jovA maLe che. saMgrahanI prathama vArtA "ogAna'mAM chalakAyelAM AMsuo dariyAmAM ThalavAya ne dariyo chalakAya tyAre ene mArga karI ApavA ogAna banAvatA vRddhanI vedanAno marma coTadAra banI rahe che. "pAsa ghU' mAM sAmagrInI rajUAta kavitAzAI Dhabe thAya che. lekhaka chokarA-chokarInuM tArAmaitraka ne aMtamAM vedanA paNa ThIka ThIka AlekhI For Private and Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graMthAvalokana 123 zakyA che paraMtu sAmagrI vArtAmAM rUpAMtarita thaI zakatI nathI. vArtAne aMte lekhakanuM - "A vastune tame zemAM DhALazo ... kavitAmAM ? ... vArtAmAM ... ? ... citramAM ... ? ... " - vidhAna paNa bAliza lAge che. kayAM jAya che, kAnajI ?' mAM mAnI zodhamAM bhaTakatA kAnajInI vedanAne vAcA apAI che. sTezana mAstara kAnajIno InTarvyU letA hoya tema ekadhArA prazno pUchyuM jAya che ne chelle dAruNa vyaMjanA sAthe vArtA pUrI thAya che. to anaMta vAghamArenI potAnI vyathA karoDiyAnA mAraNathI keTalI haLavI banI jAya che tenuM karuNa Alekhana pakaDa' vArtAmAM jovA maLe che. grAmyabolImAM AlekhAyela "cakkara' vArtAmAM "garajavAnane akkala na hoya' e nyAye mULajI dvArA haDadhUta thayA pachI paNa jarUra paDye mULajI pAse hAjara thatA kaDavAnI lAcArIne lekhake haLavI zailImAM rajU karI che. sAMdhAvALA jeThAlAla goradhananI nokarIno chello divasa' vArtAmAM jeThAlAlanA kacaDAyelA mAnasanI dayanIya sthiti varNavI che. to 'pharebI'mAM suratIbolIno prayoga dhyAnAkarSaka banI rahe che. 'eka sIdho sAdo patra' patrazailImAM - pitA dvArA putrane lakhAyela - lakhAyela vArtA che. bAvaLa vAvanAra' vArtA vyaktiAdarzane rajU kare che. jema ke sAcuM bolavuM - vartavuM, bhraSTAcArane na chAvaravo, satya khAtara svArtha jato karavo vagere. 'thAgaDathIgaDa' vArtAmAM tarabhovana taravADInI dIkarAne bhaNAvIne nokarIe lAgaze eTale peTa bharIzuM evI AzA ThagArI nIvaDe che. 'hakA TIDAnI dinacaryA' mAM vyakti zopaNanI vAta thaI che. bhInA kAgaLanA rAjahaMsa' vArtAnuM zIrSaka AkarSaka che. paNa ahIM vistArathI vAratA kahevA jatA vArtA potAnuM AkarSaNa gumAvI bese che. "kRSNa kahe uddhavane" vArtAmAM ochuM kamAtA bhIkhA bhagata ane ghara bALIne tIratha karanAranI jema madada karanAra lavAbhAbhonA udAra saMbaMdhane darzAvIne badalAtA jamAnAnI tAsIra bhIkhA bhagatanA dhaMdhAnI durdazA mATe keTalI javAbadAra banI rahI che te jovA maLe che. 'zivo' vArtAnI kUtuhalapreraka rajUAta bhAvakane kathApravAhamAM kheMce che. prema gumAvI zramajIvI banelA zivAno prazna "peTa paheluM ke prema ?' e aMtamAM javAbarUpe TakarAya che. khvAhize' saMgrahamAM alaga bhAta pADatI vArtA che. ahIM kalpanAnuM nAvinya dhyAna kheMce che. "jhola' vArtAmAM nAyakanI ekalatA to "aNasAra' vArtAmAM nAyakanI ekadhArI yAMtrika jiMdagInuM Alekhana thayeluM che. ane chelle, "aMtima puruSano cahero' lekhakanI kephiyata hovA chatAM saMgrahanI aDhAramI vArtA hoya ema krama apAyelo che. saMgrahanI zarUAtamAM "racanAkArane potAnI racanAo vize kazo abhiprAya ApavAno adhikAra hoto nathI." ema kahevAyuM hovA chatAM kephiyatamAM badhuM ja kahevAno moha lekhaka choDI zakatA nathI. jayaMta pAThake (graMtha, jAnyu. 70, pR. 35) noMdhyuM che ke "kalAmAM to bhAva kAnamAM kahevAno hoya, enA saraghasa kADhavAnAM na hoya, sutro pokAravAnAM na hoya," paNa ahIM to zarUAtamAM bevaDI prastAvanA ane aMtamAM "aMtima puruSano cahero !?! prAcyavidyA maMdira, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA. jayaMtI ke. umareThiyA For Private and Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 24 : sAbhAra - svIkAra : 2. zikSaNa ane ItihAsa : le, mugaTalAla bAvIsI, pra. navasarjana pablikezana, patAsA poLa sAme, gAMdhI roDa, amadAvAda - 380 001, pra.A. 1997, pR. 76, kiMmata : rUA. 50.00 gAtAM jharaNAM : le. praviNa darajI, pra. gUrjara graMtharatna kAryAlaya, ratanapoLa nAkA, gAMdhI mArga, amadAvAda - 390 001, pra. A. 1997, pR. 136, kiMmata : rU. 55.00 saMzodhana ane parIkSaNa : le. jayaMta koThArI, pra. upara mujaba, pra. A. 1998, pR. 200, kiMmata : rUA. 60.00 aNadhArI saphara : le. bhUpendra zAMtilAla vyAsa, pra. dIti bhUpendra vyAsa, "khyAti" 313/e, rAjastaMbha sosAyaTI, bagIkhAnA, polo grAunDa pAse, vaDodarA -390=001, pra.A. 1997, pR. 57, kiMmata : rUA. 20.00 nATayAnaMda : le. vinAyaka rAvala, "tat sa", bArmiNa zerI, UMjhA - 384 170 (u.gu.), pra.A. 1998, pR. 94, kiMmata : rUA. 42.00 nirNayArNava : le. ke.kA. zAstrI, pra. kRSNakAnta kaDakiyA TrasTa, ema 82385, "svarUpa', sarasvatI nagara, AjhAda sosAyaTI pAse, AMbAvADI, amadAvAda-380005, pra. A. 1997, pR. 146, kiMmata : rUA. 100.00 zarvilaka nATaya prayoga zilpanI daSTie : le. kRSNakAMta kaDakiyA, pra. upara mujaba, pra. A. 1997, pR. 16 + 188, kiMmata : rU. 100.00 ' zrI gokulanAthajInAM vacanAmRta : le. bihArIlAla caturvedI, pra. upara mujaba, pra. A. 1997, pR. 77, kiMmata : rUA. 50.00 rUpiyAnuM jhADa : le. 2. cho. parIkha, pra. upara mujaba, pra.A. 1997, pR. 19 + 52, kiMmata : rUA. 40.00 mAvA : prathama- 5 : prathama adhyayana : saM. ke. Ara. candra, pra. prAkRta jaina vidyA vikAsa phanDa, 375, sarasvatI nagara sosAyaTI, AjhAda sosAyaTI pAse, AMbAvADI, amadAvAda - 380 015, pra. A. 1997, pR. 29 + 328, kiMmata : rUA. 150.00 bhAratIya tattvajJAna - keTalIka samasyA : le. ane pra. nagIna jI. zAha, 23, vAlakezvara sosAyaTI, AMbAvADI, amadAvAda, pra. A. 1998, pR. 184, kiMmata : rUA. 99.00 gItAmaMdAkinI : le. ane pra. nIlama paTela, "vAlama' ela-111 svAtaMtryasenAnI nagara, navA vADaja, amadAvAda - 380 013, pra. A. 1998, pR. 327, kiMmata : rU. 150.00 For Private and Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra sAbhAra-svIkAra 13. 14. 15. www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 125 nandanavanakalpataru : saMkalana - kIrtitrayI, pra. AcAryazrI vijayazIlacandrasUrI, c/o. atulabhAI ha. kApaDiyA, e-ka, jAgRti leTasa, mahAvIra thavara pAchaLa, pAlaDI, amadAvAda - 7, 5. A. 1999, pR. 93, kiMmata H chApela nathI. smaraNaghATa : le. ane pra. zaileza devANI, dUradarzana, po.lo. 5, koThI kampAunDa, rAjakoTa - 3 01, pra. A. 1998, pR. 117, kiMmata : rUA. 50.00 For Private and Personal Use Only saMcayikA : kavi khabaradAra kAvyayAtrA H saM. dharmendra ma. mAstara 'madhurama', pra. rASTrakavi a. pha. khabaradAra janmazatAbdI prakAzanamALA vatI, ajita prakAzana, 50, kalAvihAra bIje mALe, jayanagara, usmAnapurA, auraMgAbAda 431 001, pra. A. 1998, pR. 332, kiMmata : rUA. 160,00 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir JOURNAL OF THE DHARMA AN INTERNATIONAL QUARTERLY OF WORLD RELIGIONS JOURNAL OF DHARMA is the concerted venture of scholars from various religious, Cultural and Philosophical traditions, published by the Centre for the Study of World Religions (CSWR) Bangalore, India. THE JOURNAL INTENDS to discuss the problems of man's ultimate concern from the experience of the spirit active in various World Religions. to serve as a forum for the exchange of ideas and experience regarding the approaches and methods to the problems related to man's religious quest. to encourage research in inter-religious studies and dialogues. to help shape the religious outlook of humankind of tomorrow, enabling them to live a more authentic, open and dialogal religion, seeking and realizing Truth under its various manifestations. Subscription Rates India : Rs. 48.00 Bangladesh, Bhutan, Neptal, Pakistan and Sri Lanka : Rs. 125.00 All other Countries : US $ 28.00 (air mail) Business Correspondence Secretary Journal of Dharma Dharmaram College Bangalore - 560 029 INDIA For Private and Personal Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Regd. No. 9219/63. saMpAdaka ane prakAzaka : mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI oNpha baroDA vatI pro. rAjendra AI. nANAvaTI, niyAmaka prAcyavidyAmandira, ma.sa. vizvavidyAlaya, vaDodarAmudraka : zrI prahalAda nArAyaNa zrIvAstava, menejara, dhI. mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI oNpha baroDA presa (sAdhanA presa), rAjamahela daravAjA pAse, rAjamahela roDa, vaDodarA - 390 001, okaTobara - 1999. . For Private and Personal Use Only