Book Title: Shasan Samrat Jivan Parichay
Author(s): Ramanlal C Shah, Pritam Singhvi
Publisher: Parshv International Shaikshanik aur Shoudhnishth Pratishthan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002300/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samAra: jIvana paricaya ELEILLETERANEERICTOR lekhaka: zrI ramaNalAla cI. zAha (muMbaI) anuvAdaka DaoN. prItama siMghavI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Parsva International Series- 10 zAsana samrATa : jIvana paricaya lekhaka : zrI ramaNalAla cI. zAha (muMbaI) anuvAdaka : DaoN. prItama siMghavI prakAzaka : pArzva inTaranezanala zaikSaNika aura zaudhaniSTha pratiSThAna ahamadAbAda 1999 vi.saM. 2055 amadAvAda dipAvalI : / Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Parsva International Series - 10 zAsana samrATa : jIvanaparicaya Publisher : Dr. S. S. Singhvi Managing Trustee Parsva International Educational and Research Foundation, 4-A, Ramya Apartment, opp. Ketav Petrol Pump, Polytechnic, Ambawadi, Ahmedabad-380015 Price : Rs. 20 Copy; 750 prAptisthAna sarasvatI pustaka bhaMDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, ahamadAbAda-380001 phona : 5656692 Printed by : Rakesh H. Shah Rakesh Computer Centre 272, Celler, B.G. Tower, Delhi Gate, Ahmedabad - 380 004 Phone : 6303200 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAdake avasara para........ mahApuruSa ke jIvana caritra preraNA ke strota hote hai / zAsana samrATa zrI navijayanemisUrIzvarajI mahArAja kA jIvana sAhasa- zaurya aura saphalatA se harA bharA hai| aise to yaha saMkSipta caritra gujarAtI meM muMbaI ke prophesara zrI ramaNalAla cI. zAha ne likhA hai / vaha kAphI sarala sugama hai| hindI bhASI sajjanoM ke liye DAkTara zrImatI prItama siMghavI ne baDI tejI se isa pustikA kA suvAcya zailI meM hindI anuvAda kara diyA / yaha kArya nintAta sarAhanIya hai / yaha pustaka se vizAlavarga jo hindI bhASI hai vaha avazya lAbhAnvita hoMgehI, aisI AzA nahIM apitu zradhdhA hai / aise prabhAvaka ziromaNi mahApuruSa ke jIvana paricaya se naI pIDhI vaha uttama mArga prati ddaSTipAta kareM isa zubhabhAvanA ke sAtha - - operA - jaina upAzraya amadAvAda-7 Aso pUrNimA - 2055 pradyumnasUrI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. zrI vijayanemisUri mahArAja virala vyaktitva, virala jIvana : 1 vikrama kI 20vIM sadI meM hue jainAcAryoM meM 'sUricakra cakravartI' kA jinheM birUda diyA gayA hai aise pa. pU. zrI vijayanemisUrIzvarajI mahArAja sAhaba kA jIvana-vRtAnta aneka ghaTanAoM se pUrNa, rasapUrNa aura preraNAdAyI hai / pRthvI ko prakAzita karane ke lie jaise koI jyotipuMja avatarita huA ho unakA jIvana aisA pavitra hai / bAla- brahmacArI mahAtmA ne brahmacarya kI sAdhanA mana, vacana aura kAyA se isaprakAra akhaMDa aura anavarata kI ki unakA gehU~A zyAmala tana dIpta ho uThA / unakI mukhakAMnti itanI AkarSaka aura pratApI thI ki unheM dekhate hI manuSya prabhAvita ho jAya / unake nayanoM se anarAdhAra karuNA bahatI thI / phirabhI unake nayanoM me vAtsalyapUrNa vazIkaraNa kI asIma zakti thii| aisA jyotipuMja unake nayanoM meM thA ki sAmAnya manuSya ko unase dRSTi milAne meM glAni kA anubhava hotA thA / pa. pU. zrI vijayanemisUri mahArAjazrI ke jIvana kI eka ghaTanA Azcaryajanaka hai / unakA dehAvataraNa aura visarjana (dehotsarga) usI bhUmi usI tithi, usIdina aura usI ghaDI me huA thA / vartamAna samaya meM jainoM ke cAroM samudAyoM meM yadi kisI AcArya mahAtmA ke ziSya praziSyoM kA vyApaka samudAya hai to vijayanemisUrijI kA jinhoMne apane dAdAguru ke darzana nahIM kie aise tIsarI cauthI pIr3hI ke anaginata ziSya 'nemisUridAdA' zabda uccarita Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. kara harSavibhora ho jAte haiM / itane se hI una saMta - ziromaNi kA pavitra jIvana kitanA suvAsita aura dUragAmI hogA usakI pratIti hotI 'zAsana samrATa' kA yogadAna : 'zAsana samrATa' ke biruda ko kevala sArthaka karane vAle nahIM, kintu vizeSaNa kI zobhA baDhAnevAle tIrthoddhAra, tIrtharakSA, upadhAna 6 'rI' pAlaka saMgha, jIvadayA, dharmazAlA, pAThazAlA, upAzrayoM ityAdi kAryoM meM adhika aura mahatvapUrNa yogadAna denevAle, vidvAna ziSya taiyAra karanevAle, jJAnabhaMDAroM ko suvyavasthita karanevAle, siddhacakra pUjana, arhantapUjana jaise bhUlAdie gae pUjanoM ko vidhi-vidhAna aura zAstra saMgata DhaMga se punarpracalita karAnevAle, pichale DhAI sau varSa ke daramyAna yogAdvahana pUrvaka honevAle prathama AcArya pUjya zrI vijayanemisUrijI kA jitanA vizAla ziSya samudAya thA utanAhI zrAvaka samudAyabhI thA / isIlie unake hAthoM se eka samaya meM lAkhoM rupayoM ke kArya jagaha - jagaha para suvyavasthita DhaMga se hue / jisake prabhAva kA anubhava Aja taka ho rahA hai / janma kuMDalI : pU. nemisUrijImahArAjazrI kA janma vi.saM. 1929kI kArtika suda pratipadA(ekama) ke dina saurASTra ke mahuvA gAMva meM huA thA / nUtana varSa ke pavitra parva ke dina putra honA kisI bhI parivAra ke 6 'rI' pAlaka saMgha:- samyaktvadhArI, pAdacArI, ekAzanakArI, sacita parihArI,. brahmacArI, bhUmisaMstArakArI ina 6 prakAra 'rI vAle yAtriyoM ko 6 'rI' pAlaka yAtrasaMgha kahate haiN| Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. lie atyaMta AnaMda kI bAta hotI hai / unake pitA lakSmIcaMdabhAI aura mAtA divAlI bahana ke AnaMda kI sImA na thI / dipAvalIparva ke bAda dUsare dina nUtana varSa AtA hai / divAlI bahana kA nAma bhI eka taraha se sArthaka huA / usameM bhI koI zubha zakuna rahA hogA / bAlaka janma ke pazcAta lakSmIcaMdabhAI ne mahuvA ke vidvAna jyotiSI zrI viSNubhAI bhaTTa ko bulAyA / janma samayakI jAnakArI dekara janmakuMDalI banAne ko kahA / bAda meM lakSmIcaMdabhAI unake ghara bAlaka kI kuMDalI lene gae / jyotiSI bhI usa kuMDalI se Azcaryacakita hue the / unhone kahA 'yaha to koI uccakoTi kI kuMDalI hai / Apake putra kA janma-lagna kuMbha lagna hai / jisa vyakti kA janma kuMbha lagna meM ho vaha vyakti mahAna sAdhu hotA hai / aisA hamArA jyotiSazAstra kahatA hai / joSI (jyotiSiyoM) meM kahA jAtA hai- kuMbha lagna kA putra hove bar3A avadhUta' / ataH ApakA putra baDA hokara jaina sAdhu banegA, kuMDalI dekhakara mujhe yaha saMbhAvanA lagatI hai / yaha sunakara lakSmIcaMda bhAI ke AnaMda kI koI sImA na rahI / ghara Akara parivAra ke logoM se unhoMne bAta kI, to ghara meM harSa kA vAtAvaraNa chA gayA / pAlane meM soye bAlaka ko sabhI lADa-pyAra se bulAne lage / zAlApraveza : bAlaka kA nAma rAzi ke anusAra nemacaMda rakhA gayA / lakSmIcaMdabhAI ke do putra aura tIna putriyA~ thI / bAlaka nemacaMda ke Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. 4 janma se aba cha saMtAna ho gae / nemacaMda ke baDA hone para use pAThazAlA meM baiThAne kA samaya AyA / lakSmIcaMdabhAI ko isabAta kA bahuta utsAha thA / isake lie unhoMne zubhadina aura zubha ghaDI kI jAnakArI kI / dhAmadhUma se usa dina ve svayaM bAlaka nemacaMda ko prAthamika pAThazAlA meM le gae / nemacaMda ko pAThazAlA meM baiThAne ke upalakSa meM zikSakoM aura vidyArthIyoM ko miThAI bA~TI gaI / isa dehAtI pAThazAlA ke pramukha zikSaka bhayAcaMdabhAI nAmaka sadgRhastha the / ve baccoM ko varNamAlA aura ginatI sikhAte the / pahale hI dina se bhayAcaMdabhAI ko isa bAta kA vizvAsa ho gayA thA ki pAThazAlA ke baccoM meM nemacaMda bahuta tejasvI chAtra thA dehAtIzAlA kA abhyAsa pUrNa hone para nemacaMda ko harizaMkara mAsTara ke vidyAlaya meM rakhA gayA / harizaMkara mAsTara par3hAne meM bahuta hoziyAra the / ve gujarAtI meM sAta pustaka zikSA dete kintu unakA zikSaNa itanA sacoTa hotA ki vidyArthI jIvanabhara use na bhUle / una dinoM do prakAra kI zAlAaiM thI (1) gujarAtI ( varnAkyulara) (2) aMgrejI gujarAtI cauthI kakSA ke bAda hoMziyAra vidyArthI aMgrejI vidyAlaya meM praveza lete the / nemacaMda paDhane meM bahuta tejasvI the / ataH kucha zikSakoM ne aisI siphAriza kI ki unheM aMgrejI pAThazAlA meM rakhA / isa prastAva ko svIkAra kara lakSmIcaMdabhAI ne bAlaka nemacaMda ko pItAMbara mAsTara kI aMgrejI pAThazAlA meM baiThAyA / nemacaMda ne aMgrejI pAThazAlA meM tIna varSa taka abhyAsa kiyA / tatpazcAta unhoMne mahuvA. 1 jAya - Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. ke monajIbhAI jozI nAmaka eka brAhmaNa paMDita se saMskRta kA thor3A jJAna prApta kiyA / isa prakAra jaise abhyAsa bar3hatA gayA unakI jJAnajijJAsA jAgRta hone lagI / Age abhyAsa : kizora nemacaMda kA gujarAtI sAta pustaka aura aMgrejI tIna pustaka taka kA abhyAsapUrNa hone para pitAzrI lakSmIcaMdabhAI ne vicAra kiyA ki nemacaMdabhAI ko vyApAra rojagAra meM lagAnA cAhie / mahuvA meM zrI karasana kamA kI Ar3hata calatI thI vahIM kizora nemacaMdabhAI ko nokarI me lagavA diyA / nemacaMdabhAI usa kAma meM bhI pravINa hogae / kintu abhyAsa aura prabhubhakti meM jitanA AnaMda AtA thA usase kama AnaMda vyApAra me AtA thA / pandraha varSa ke kizora nemacaMdabhAI dRDha AtmavizvAsa vAle, buddhizAlI, vivekI aura vinamra the unakI aura adhika paDhane kI lAlasA dekhakara lakSmIcaMda bhAI ne vicAra kiyA ki bhAvanagara meM.pU. zrI vRddhicaMdajImahArAja vidyArthioM ko saMskRta bhASAsAhitya aura dhArmika sUtra paDhAte haiM to nemacaMdabhAI ko bhAvanagara bhejanA cAhie / unhoMne patra likhakara pU. zrI vRddhicaMdrajI mahArAja kI saMmati prApta kI aura sAtha dekhakara eka zubhadina nemacaMdabhAI ko vidyAbhyAsa ke lie bhAvanagara bhejA / kizora nemacaMdabhAI pitA kI AjJA lekara pU. zrI vRddhicaMdrajI mahArAja se saMskRtabhASA aura dhArmika abhyAsa karane ke lie bhAvanagara A pahuMce / bhAvanagara ke upAzraya meM Akara unhoMne apane Agamana Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. kI sUcanA mahArAjazrI ko dI / ataH mahArAjazrI ne unake lie vyavasthA karadI aura kahA ki 'bhAI nemacaMda tumhAre snAna-bhojana kI vyavasthA zeTha jazarAjabhAI ke yahA kI gaI hai aura dina-rAta rahanA yahA~ upAzraya meM hai bolo tumheM svIkAra hai ? nemacaMdabhAI ne isa bAta ke lie turaMta saMmati dedI / vairAgyakA raMga : usI dina se unakA abhyAsa prAraMbha ho gayA / jaise-jaise ve abhyAsa karate gae vaise - vaise unheM usameM aura jijJAsA bar3hatI gaI / itanA hI nahI tyAga - vairAgya kA raMga bhI unheM lagatA calA gayA / ekabAra rAta ke samaya vicAra karate hue unheM lagA ki "ghara saMsAra se sAdhujIvana kitanA uttama hai|" unakI isa bhAvanA ko uttarottara poSaNa milatA rahA, vaha isa sImA taka ki dAdImA (pitAmahI)ke nidhana ke samAcAra pitAne die taba mahuvA jAne ke badale unhoMne pitAzrI ko saMsAra kI kSaNabhaMguratA kA bodha karavAte hue patra likhA / isa patra se pitAzrI ko AzaMkA huI ki kahIM nemacaMdabhAI dIkSA na le le / ataH galata bahAnA banAkara nemacaMdabhAI ko phaurana mahuvA bulA liyA / mahuvA Ate hI nemacaMdabhAI pitAzrI kI yaha yukti samajha gae / kintu aba koI dUsarA upAya na thA / pitAzrI ne unheM punaHbhAvanagara jAne ke lie manA kara diyA / eka dina nemacaMdabhAI ne apane mitra se bAta karate hue kaha diyA ki ve dIkSA lenevAle haiM / yaha bAta Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. pitAzrI lakSmIcaMda ne jAnI to unhoMne nemacaMdabhAI ke idhara-udhara AnejAne para kar3A paharA lagA diyA / isase nemacaMdabhAI kI ulajhana bddh'gii| lakSmIcaMdabhAI ko lagA ki putra nemacaMda kA dIkSAgrahaNa karane kA vicAra dRDha hai, kintu abhI kaccI umra ke aura vaha nAsamajha hai / kucha bAteM ghara ke svajanoM kI apekSA koI anya samajhAe to usakA prabhAva adhika hotA hai / ataH lakSmIcaMdabhAI ne apane eka mitra rUpazaMkarabhAI se Agraha kiyA ki ve nemacaMda ko samajhAe / rUpazaMkarabhAI ne eka dina nemacaMdabhAI ko apane ghara bulAkara bAta hI bAta meM samajhAne kI koziSa kI kintu ve asaphala rahe / rUpazaMkarabhAI ko vizvAsa ho gayA ki nemacaMdabhAI dIkSA lene ke apane vicAra meM dRDha hai / phirabhI mahuvAke nyAyAdhIza yadi samajhAe~ to adhika prabhAva paDegA / lakSmIcaMdabhAIse pUchakara ve nemacaMdabhAI ko nyAyAdhIzake gharale gae / nyAyAdhIza ne sAma, dAma, bheda aura daMDa hara taraha se nemacaMdabhAI ko samajhAne kA prayatna kiyA aura dhamakI dI ki yadi ve dIkSA leMge to unakI dharapakaDa kara unake hAtha-pAMva meM beDI pahanAkara unheM kaida meM baMda kara diyA jAegA / kintu nyAyAdhIza ne dekhA aisI dhamakiyoM kA isa kizora para koI prabhAva na thA / itanA hI nahI kintu kizora kA pratyeka uttara tarkayukta buddhigamya, satya aura sacoTa thA / ataH jaba ve vApasa lauTa rahe the taba nyAyAdhIza ne rUpazaMkarabhAI ko kinAre le jAkara batAyA ki yaha lar3akA kisI bhI taraha dIkSA lie binA __ nahIM rahegA / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. dIkSArthI kA gRha tyAga : eka ora lakSmIcaMdabhAI ne nemacaMdabhAI para kaThora niyaMtraNa 'lAda die the to dUsarI ora nemacaMdabhAI gRhatyAga kA maukA DhUMDha rahe the / gAMva meM pitRvihIna eka kizora durlabhajI ko dIkSA lene kI icchA thI / ataH nemacaMdabhAI ne usase mitratA kI / mahuvA se bhAgakara bhAvanagara kaise pahuMce ve donoM isakA upAya DhUMDha rahe the / una dinoM najadIka ke sthAnoM para loga calakara jAte the / dUra jAnA ho to gADA (bahalI), UMTa, ghoDA, ityAdi kA upayoga karate the / gAMva meM koI jAna na pAe isa taraha ve donoM kizora bhAganA cAhate the / unheM bhAvanagara jaldI pahuMcanA thA / ataH gAMva kI sImA para kabrastAnake pAsa rahanevAle eka UMTavAle se bhAvanagara jAnekI vyavasthA kI / dUganA kirAyA lene kI zarta para UMTavAlA AdhIrAta ko jAne ke lie taiyAra huA / rAta ke samaya nemacaMdabhAI bahAnA banAkara ghara se nikala gae aura durlabhajI ke ghara pahuMce, aura phira donoM UMTavAle ke pAsa pahuMce / UMTavAle ne turanta nikalane se inkAra kara diyA aura kahA ki vaha mu~haaMdhere cAra baje nikalegA / ina donoM kizoroM ke lie ciMtA kA prazna yaha thA ki itanA samaya kahAM vyatIta kareM ? punaH ghara jAne kA koI artha nahIM hai / ata:ve karIba ke kabrastAna meM sArI rAta baiThe rahe / prAtaH cAra baje unhoMne UMTavAle ko uThAyA / thoDI AnAkAnI ke bAda UMTavAlA unheM lejAne ke lie sahamata ho Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. gayA ve donoM U~Ta para savAra hue / U~Ta para baiThane kA unakA yaha pahalA anubhava thA / U~Ta kI savArI haDDiyAM dukhAnevAlI hotI hai / ataH ve jaba Adhe rAste taka pahuMce to thakakara cUra ho gae / rAste meM eka nadI pAra karane kA bhI sAhasa karanA par3A thA / rAta hone para eka phakIra kI kuTiyA meM unheM vizrAma karanA paDA / dUsare dina talAjA, bhaDIbhaMDAriyA, ityAdi gAMvoM se hote hue ve Age bddh'e| rAste meM kisI zrAvaka ke yahAM snAnabhojana kI vyavasthA bhI karalI / isa taraha ve bhAvanagara pahuMce / U~TavAle ko kirAyA cukAyA aura ve zeTha jazarAjabhAI ke ghara gae / ve donoM dIkSA lene kI bhAvanA se mahuvA se bhAgakara Ae haiM, yaha bAta jazarAjabhAI ko batAI / jazarAjabhAI ne bhojana dvArA unakA Atithya satkAra kiyA aura bAda meM ve una donoM ko vRddhicaMdrajI mahArAja ke pAsa le gae vRddhicaMdrajI ke samakSa una donoM ne dIkSA lene kA prastAva rakhA / kintu vRddhicandrajI mahArAja ne kahA ki mAtA-pitA kI anumati ke binA ve kisI ko dIkSA nahIM dete / durlabhajIbhAI ke pitA na the aura mAtA ko vizeSa virodha na thA ataH unheM dIkSA denA vRddhicaMdrajI mahArAja ne svIkAra kiyA kintu nemacaMdabhAI ko dIkSA dene se spaSTa inkAra karadiyA / svayaM sAdhuveza grahaNa : ucita muhUrta dekhakara vRddhicaMdrajI mahArAja ne durlabhajIbhAI ko vidhipUrvaka dIkSA dI / nemacaMdabhAI upAzraya meM rahate the aura jazarAjabhAI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. ke yahAM bhojana ke lie jAte the / mAtA pitA kI anumati lene ke lie unheM punaH mahuvA jAne kI icchA na thI kyoMki ve jAnate the ki unheM anumati nahIM milane vAlI hai / ataH ve dvividhA meM paDa gae aura koI madhyama mArga vicAra rahe the / aise bhI ve buddhizAlI the / ataH unhoMne eka nirAlA mArga socA / upAzraya meM vRddhicaMdrajI mahArAja ke ratnavijayajI nAmaka eka ziSya the vaiyAvacca (hara prakAra sevA karake) karake nemacaMdabhAI ne unheM prasanna kara liyA / tatpazcAta " unase sAdhu ke vastra mAMge aura samajhAyA ki gurumahArAja mujhe dIkSA nahIM dete ataH svataH sAdhu ke vastra pahananA cAhatA hU~ / isa saMdarbha meM Apa kI koI jimmedArI nahIM haiM / aisA kahakara sAdhu ke vastra nemacaMdabhAI ne pahana lie kintu oghA kahAM se lAyA jAya ? upAzraya meM svargastha gacchanAyaka zrI mUlacaMdajI mahArAja kA oghA saMbhAlakara rakhA gayA thA / vaha oghA nemacaMdabhAI ne ratnavijayajI se prApta kara liyA / tatpazcAta ve vRddhicaMdrajI mahArAjake pAsa sAdhuveza meM Akara khaDe hogae / vRddhicaMdrajI unheM dekhakara cakita raha gae unhone pUchAH 'are nemacaMda tujhe dIkSA kisane dI ? nemacaMdabhAI ne kahA gurumahArAja maiMne svayaM hI sAdhu-veza pahana liyA hai aura vaha aba maiM choDanevAlA nahIM hU~ / ataH Apa mujhe aba dIkSA kI vidhi karavAie / dIkSA vidhi : vRddhicaMdrajI mahArAja dvidhA meM par3a gae / paristhiti kA anumAna lagAte hue unheM lagA ki aba dIkSA kara lenA hI ucita Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. hai / vRddhicandajI mahArAja ne dIkSA vidhi pUrNa kI aura nemacandabhAI kA nAma nemavijayajI rakhA / isa prakAra se vi.sa. 1945 kI jeTha sUda 7 ke dina nemacandabhAI muni nemivijayajI bana gae / / mAtA pitA kI vyathA, samajhAne kA prayatna : isa ora mahuvA meM mAlUma huAki nemacaMdabhAI aura durlabha U~Ta para baiThakara bhAvanagara bhAga gae haiM / ata: lakSmIcaMda dvividhA meM paDa gae / mAtAzrI divAlIbahana ghara ke svajana rone lage / lakSmIcaMdabhAI ne socA ki yadi nemacaMdabhAI ne dIkSA na lI ho to unheM roka kara punaH ghara le AnA cAhie / lakSmIcaMdabhAI aura divAlIbahana mahuvA se bhAvanagara jAne ke lie nikale / una dinoM zIdhra yAtrA saMbhava na thI / thoDe dina meM lakSmIcaMdabhAI bhAvanagara A pahuMce unhoMne upAzraya meM Akara dekhA ki putra nemacaMdabhAI ne dIkSA lelI hai / ve krodhita hue vAda-vivAda huA / vRddhicaMdrajI mahArAja aura muni nemivijayajI ne saMpUrNa zAMti aura svasthatA dhAraNa kI / loga ekatrita ho ge| bahuto ne lakSmIcaMdabhAI ko samajhAyA kintu ve na mAne / ve bAhara gae aura bhAvanagara ke mejisTreTa ko lekara upAzraya meM Ae aura apane putra ko punaH prApta karane kA prastAva rakhA / mejisTreTa ne muni nemivijayajI kI harataraha se ulaTa-tapAsa kI / aMta meM lakSmIcaMdabhAI se kahA ki isa laDake ko balajabarI se dIkSA nahIM dilAI gaI / usane svayaM apanI icchA se dIkSA lI hai / ataH rAjya isa saMdarbha meM kAnUnana kucha nahIM kara sakatA / isa bAta se lakSmIcaMdabhAI nirAza Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. ho gae / tatpazcAta muni nemivijayajI tathA gurumahArAja zrIvRddhicaMdrajI ne unhe bahuta samajhAyA aMtaH ve zAMta hue aura paristhiti ko svIkAra kara mahuvA vApasa cale gae / zAstrAbhyAsa : muni nemivijayanI ne gurumahArAjazrI vRddhicaMdrajI se zAstrAbhyAsa prAraMbha kiyA gurumahArAja ne dekhAki nemivijayajI bahuta tejasvI haiM / unakI smaraNa zakti aura grahaNa-zakti bahuta acchI hai / ve zloka bhI zIdhra kaMThastha kara lete haiM aura unake sAtha vArtAlApa meM bhI unake vicAroM kI prastuti vizada aura kramabaddha hotI hai / ata: gurumahArAja ne unake vizeSa abhyAsa ke lie paMDita kI vyavasthA kI nemivijayajI ne saMskRta vyAkaraNa alaMkAra zAstra ityAdi kA abhyAsa prAraMbha kiyaa| hemacaMdrAcArya aura yazovijayajI ke saMskRta prAkRta graMthoM kA abhyAsa guru mahArAja svayaM karavAne lage / prathama cAturmAsa bhAvanagara meM hI karane kA nirNaya kiyA / cAra cha: mahine meM to muni nemivijayajI kI pratibhA khila uThI / ve apane se umra meM bar3e mahuvA - nivAsI gurubaMdhu muni dharmavijayajI ko bhI saMskRta kA abhyAsa karavAne lage / upAzraya meM pratidina sAdhuoM ko praNAma karane AnevAle kucha loga muni nemivijayajI ke pAsa baiThate the / kabhI koI prazna ho to nemivijayajI unheM samajhAte the / eka gRhastha to unake pAsa pratidina niyamita Ate the / eka dina guru mahArAja ne dekhA ki Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 13 usa gRhastha ko samajhAte samaya muni nemivijayajI kI vANI dhArApravAha bahatI hai / unakI vANI saMskArI hai aura uccAraNa zuddha hai / unake vicAra saralatA se bahate haiM / vyAkhyAna dene kI unameM sahajazakti pratIta hotI hai / vRddhicaMdrajI mahArAja ziSyoM ke vikAsa meM hamezA utsAhI rahate the / prasaMga dekhakara ziSyoM ko ve acAnaka baDI jimmedArI sauMpa dete the, aura unakA AtmavizvAsa baDhA dete the / paryuSaNa parva ke daurAna eka dina jazarAjabhAI se kahA ki : 'kala kA vyAkhyAna muni nemivijayajI par3hege / kintu yaha bAta abhI kisI ko kahanA mata' isase jazarAjabhAI ko Azcarya huA / vyAkhyAna-prArambha : . dUsare dina garumahArAja ne nemivijaya ke hAtha meM 'kalpasUtra' kI subodhikA TIkA kI hastaprata ke pRSTha die aura vyAkhyAna khaMDa meM jAne ke lie kahA / unhoMne nemivijaya ko apanA 'kapaDA' pahanane ko diyA / kintu nemivijayajI kucha samajhe nahIM / gurumahArAja ne vyAkhyAna par3hane vAle muni cAritravijayajI ke sAtha aisA mela baiThAyA thA ki sabhAkhaNDa meM nemivijayajI ko acAnaka hI vyAkhyAna dene ke lie vivaza honA paDatA / nemivijayajI nIce ke maMca(taqhata) para baiThane jA rahe the ki cAritravijayajI ne unheM apane nikaTa baiThAyA aura zrAvaka zrAvikAoM ko prathama pacakkhANa dekara ghoSaNA kI ki Aja kA vyAkhyAna muni nemivijayajI par3hegeM / itanA kahakara ve phaurana maMca se utarakara cale gae / nemivijayajI acAnaka vicAra meM paDa Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. gae / kintu aba vyAkhyAna paDhe binA mukti na thI / unakI taiyArI to thI hI aura AtmavizvAsa bhI thA ataH gurumahArAja ko bhAva vaMdanakara unake AzirvAda ke lie prArthanA kara vyAkhyAna par3hanA zuru kiyA / phira to unakI vANI dhArApravAha bahane lagI / ataH vyAkhyAna meM baiThe jazarAjabhAI aura anya zrAvakagaNa Azcaryacakita raha gae / vyAkhyAna pUrNa hone para unhone nemivijaya ke vyAkhyAna kauzala kI bhUri-bhUri prazaMsA kI aura guru mahArAja ke samakSa bhI bahuta prazaMsA kI / baDI dIkSA : zrI vRddhicaMdrajI mahArAja zrI nemivijayajI ko bar3I dIkSA dene vAle the kintu mUlacaMda mahArAja ke kAladharma ke pazcAta yogodvahana karavAkara bar3I dIkSA de sake aisA koI na rahA thA / ataH mahArAjazrI nemivijayajI ko jahAM bhejA gayA thA vahAM panyAsa zrI pratApavijayajIne yogodvahana karavAne ke bAda mahArAja zrI nemivijayajI ko baDI dIkSA dI / isake bAda mahArAja zrI nemivijayajI vihAra kara apane guru mahArAja ke pAsa vApasa Ae / una dinoM zrI vRddhicaMdrajI mahArAja bhAvanagara meM sthAyI ho gae the, kyoMki unheM saMgrahaNI aura saMdhivA (jor3oM kA darda) kA darda ho gayA thA / tabiyata asvastha hote hue bhI ve cAritryapAlana meM svadhyAya meM ziSyoM ko abhyAsa karavAne meM kaThina niyamoM kA pAlana karanevAle the / tattva-padArtha kA unheM acchA jJAna thA isIlie gRhastha bhI unake pAsa zaMkA-samAdhAna aura jJAna-goSThI ke lie Ate the / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. 15 usa samaya zrI amaracaMda jazarAja, zrI kuMvarajI ANaMdajI ityAdI rAtri ke samaya AteM aura bAraha - eka baje taka carcA hotI thI / mahArAja zrI kA svAsthya ThIka na hone para bhI unhoMneM svayaM kisI ko "Apa aba jAie" aisA nahIM kahA / mahArAja zrI nemivijayajI ne dekhA ki gurumahArAja ko bahuta kaSTa hotA hai / eka dina gurumahArAja ne nemivijayajI se kaha hI diyAH- dekho nemA merA zarIra asvastha hai aura ye loga roja mujhe jAgaraNa karavAte haiM / usa rAta jaba zrAvaka Ae to mahArAja zrI nemivijayajI ne zrAvakoM se kaha diyA ki - 'Apa saba guru mahAraja kI bhakti karane Ate haiM yA jAgaraNa karAne / ' samajhadAra zrAvaka phaurana bAta samajha gae dUsare dina se ve jaldI Ane aura jaldI hI uThane lage / zAstrAghyayana meM pragati : mahArAja zrI nemivijayajI barAbara cAra cAturmAsa: apane gurumahArAja ke sAtha bhAvanagara rahe / guru mahArAja kI vaiyAvacca aura svayaM ke svAdhyAya ke lie yaha bahuta Avazyaka thA / isase mahArAja zrI kA zAstrAbhyAsa bahuta acchA rahA / ve pratidina sau zloka kaMThastha karate the / hemacaMdrAcArya ke vyAkaraNa ke atirikta pANinI ke vyAkaraNa kA bhI unhoMne sundara abhyAsa kiyA / unhoMne maNizaMkara bhaTTa, narmadAzaMkarazAstrI tathA rAjya ke zAstrI bhAnuzaMkara bhAI ina tIna alaga-alaga paMDitoM se abhyAsa kiyA / unakI vAkya chaTA bhI bahuta prabhAvaka thI / isa saMdarbha meM mahArAja zrI kI prasiddhi phailane para kAzI se : Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. abhyAsa karake Ae saMskRta meM bolanevAle eka nAthAlAla nAmaka bhAI ne saMskRta -saMbhASaNa aura zAstracarcA ke lie cunautI dI / mahArAja zrI ne use svIkAra kara liyA / mahArAja zrI jisa prakAra zuddha saMskRta meM dhArApravAha bolate the aura ucita uttara de rahe the, use dekhakara nirNAyakoM ne mahArAja zrI ko vijayI ghoSita kiyA / isase guru mahArAja bahuta prasanna hue / abhyAsa karAne vAle paMDitoM ko apanA zrama sArthaka pratIta huA / mahArAja zrI kI prasiddhi isa prasaMga se bahuta baDha gii| pAlItANA meM cAturmAsa : (saM. 1949) una dinoM paMjAbI sAdhu zrI dAnavijayajI ne pAlItANA meM zrI buddhisiMhajI jaina saMskRta pAThazAlA kI sthApanA kI thI / zrI vRddhicaMdrajI mahArAja kI bhI isa saMdarbha meM preraNA thI / zrI dAnavijayajI ne dekhA ki zrI nemivijayajI ko paDhane kI lAlasA bahuta hai aura paDhane kI zakti bhI bahuta acchI hai / ataH unhoMne zrI vRddhicaMdrajI ko patra likhakara anurodha kiyA ki zrI nemivijayajI pAlItANA meM rahakara cAturmAsa kare / isa anurodha ke svIkAra hone para zrI nemivijayajI ne vi.saM. 1949 kA cAturmAsa pAlItANA meM karane ke lie caitra mahine meM vihAra kiyA / dUsarI ora thoDe hI dinoM meM baisAkha suda saptamI ke dina zrI vRddhicaMdrajI mahArAja kA kAla dharma huA / aMtima samaya ve gurumahArAja ke pAsa na raha pAe isa bAta kA gaharA zoka mahArAja zrI nemivijayajI ko huA / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. jAmanagara meM cAturmAsa : (saM. 1950) pAlItANA meM mahArAja zrI ne zrI dAnavijayajI ke sAtha milakara adhyayana adhyApana kA saghana kArya prAraMbha kiyA / cAturmAsa ke bAda mahArAjazrI giranAra kI yAtrA kara vicarana karate hue jAmanagara pahuMce / yahA~ logoM ko unake vyAkhyAnoM kA AkarSaNa itanA huA ki saM.1950 kA cAturmAsa jAmanagara meM karane kA vicAra kiyA / mahArAja ke dIkSA paryAya ke abhI lagabhaga cha: varSa hone Ae the kintu unakI tejasvitA kA bahuta prabhAva paDatA thA / jAmanagara kA unakA svataMtra cAturmAsa thA / yahAM unake vyAkhyAnoM aura unake samajhAne kI zakti kA itanA prabhAva huA kI unase umra meM bar3e eka zrImaMta ko unase dIkSA lene kA mana huA / isa zrImaMta zrAvaka ko khAne pIne kA bahuta zoka thA / pratidina bhojana me peDe (peDA) ke binA nahI calatA thA bIDI ityAdi kA bhI unheM vyasana thA / isIlie parivAra ke loga unheM dIkSA lene se rokate the / kesa ko korTa meM lejAyA gayA phira bhI unhoMne dRDhatApUrvaka mahArAja zrI se dIkSA lI / unakA nAma sumativijaya rakhA gayA / dIkSA lete hI unake vyasana evaM zauka svAbhAvika DhaMga se chUTa gae / mahArAja zrI ke sAnidhya meM saMyamita jIvana acchI taraha bitAne lage / jAmanagara ke cAturmAsa kI eka dUsarI mahatvapUrNa phalazruti yaha thI ki mahArAjazrI kI nizrA meM siddhAcalajI tathA giranAra kA 6 'rI' pAlaka saMgha nikAlA gayA / mahArAjazrI ko tIrthayAtrA saMgha Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 18 kA yaha prathama anubhava hI thA / kintu yaha anubhava itanA suMdara thA ki bAda meM mahArAja zrI ke cAturmAsa ke pazcAta bahuta se sthaloM se tIrthayAtrA saMgha kA Ayojana hone lagA / mahuvA meM cAturmAsa : (saM. 1951) mahArAjazrI ko dIkSA grahaNa kie lagabhaga chaha varSa ho gae the / dIkSA grahaNa karane ke bAdave apanI janmabhUmi nahIM gae the / ataH mahuvA ke saMgha ne unheM vi.saM.1951 kA cAturmAsa mahuvA meM karane ke lie padhArane kA AgrahapUrNa anurodha kiyA / jAmanagara ke cAturmAsa aura tIrthayAtrA saMgha ke bAda vihAra karate-karate mahArAja zrI ne jaba mahuvA meM praveza kiyA taba mahotsavapUrvaka unakI bhavya agavAnI kI gaI / dIkSA ke pazcAta mahArAja zrI kA mahuvA meM yaha prathama praveza thA / unake mAtA-pitA bhI jIvita the / mahArAja zrI unake ghara gocarI ke lie padhAre taba apane dIkSita putra ko gocarI (madhukarI) dete hue ve gadgad ho gae / mahuvA meM mahArAjazrI ne maitrI ityAdi cAra bhAvanAoM para suMdara vyAkhyAna die / unakI AvAja bulaMda thI / vizAla janamedanI unake vyAkhyAnoM ko sunane ke lie ekatrita hotI thI / isa cAturmAsa ke daurAna mahArAja zrI ke hAthoM do mahatvapUrNa kArya hue (1) unakI preraNA se mahuvA meM pAThazAlA kI sthApanA kI gaI aura usake lie dAna kI rakama mahArAja zrI ke bAharagAMva ke do bhaktoM kI ora se Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. milI tathA (2) mahArAjazrI ke hAthoM mahuvA ke eka gRhastha ko dIkSA dI gaI aura unakA nAma saubhAgyavijayajI rakhA gayA / 'aSTakajI' kA vAMcana (abhyAsa) : mahuvA ke cAturmAsa ke bAda zatrujaya, zaMkhezvara ityAdi tIrthoM kI yAtrA kara mahArAjazrI rAdhanapura padhAre / rAdhanapura meM mahArAja zrI ke vyAkhyAnoM kA gaharA prabhAva hone lagA aura dina pratidina zrotAoM kI saMkhyA baDhane lagI / mahArAja zrI rAdhanapura meM the taba eka bAra ve haribhadrasUri kRta 'aSTaka' paDha rahe the / haribhadrasUri kA yaha graMtha itanA pavitra aura pUjanIya mAnA jAtA hai ki isa graMtha ke lie zrAvakagaNa aura sAdhubhagavaMta 'jI' lagAkara 'aSTakajI' bolate haiM / mahArAjazrI isa graMtha kA paThana kara rahe the tabhI kucha zrAvaka milane Ae / unhoMne sahaja jijJAsA se pUchA : 'sAheba kisa graMtha kA paThana kara rahe haiM?" 'aSTakajI' kA mahArAja zrI ne kahA 'aSTakajI' kA sAheba ApakA dIkSAparyAya kitanA hai? 'sAta varSa kA' kyoM pUchanA paDA ?' / 'sAheba avinaya kSamA kareM kintu 'aSTakajI' to bIsa varSa ke dIkSA paryAya ke bAda hI paDhA jA sakatA hai / ' bhAI maiM to usameM caudaha svara aura taiMtIsa vyaMjana likhe haiM ve paDha rahA hUM / yadyapi Apa kaha rahe haiM aisA niyama kisI graMtha meM par3hA nahIM hai / Apane paDhA ho to batAie" Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. kintu aisA kisI graMtha meM likhA ho to zrAvakagaNa batAe na ? vastutaH una dinoM saMskRta bhASA aura zAstroM kA abhyAsa ghaTa gayA thA isIlie aisI bAta pracalita huI hogI / vaDhavANa meM cAturmAsa : (saM. 1952) rAdhanapura se vihAra karake mahArAjazrI zaMkhezvara hokara vaDhavANa padhAre aura vi.saM. 1952 kA cAturmAsa vaDhavAna meM kiyA / cAturmAsa ke bAda mahArAjazrI lIMbaDI pdhaare| vahAM muni AnaMdasAgara (sAgarajI mahArAja) mile / muni AnaMdasAgara umra tathA dIkSA paryAya meM choTe the / yadyapi bhASA, vyAkaraNa tathA zAstra abhyAsa ke lie bahuta utsuka the / ataH mahArAja zrI ne unheM kucha dina sAtha rahakara vyAkaraNa kA abhyAsa karavAyA / tatpazcAt vihAra karake mahArAjazrI pAlItANA padhAre / 20 ahamadAbAda meM cAturmAsa : (saM. 1853) pAlItANA meM usa samaya zrIdAnavijayajI birAjamAna the / ve vidvAna aura tArkika ziromaNi the / unakI vyAkhyAna zailI bhI chaTA pUrNa thI / una dinoM pAlItANA ke ThAkura kA zetruMjaya tIrtha ke saMdarbha meM jainoM ke sAtha saMgharSa cala rahA thA / kintu paMjAbI niDara muni dAnavijayajI vyAkhyAna meM bArabAra udbodhana karate the ki ThAkura kI tAnAzAhI svIkAra nahIM karanI cAhie / isase ThAkura zrI dAnavijayajI para kaDI najara rakhatA thA / zrI nemavijayajI ko lagA ki yaha saMgharSa abhI baDhAnA ucita nahIM hai / zrI dAnavijayajI kI Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 21 upasthiti se ye bar3hane kI AzaMkA hai aura sabake dekhate vihAra karake jAeM to bhI tarka-vitarka hone kI AzaMkA hai ataH mahArAja zrI ne unheM muMha aMdhere pAlItANA rAjya se bAhara bheja diyA aura svayaM vahAM rukakara vAtAvaraNa zAMta karavAyA / pAlItANA se vihAra karake mahArAjazrI ahamadAbAda padhAre / dAnavijayajI isase pahale ahamadAbAda A gae the aura pAMjarApola ke upAzraya meM birAje the / unhoMne usa samaya tatvArthasUtra para vyAkhyAna zuru kie the / unheM sunane ke lie zrAvakoM kI saMkhyA bahuta baDhI thI / tejasvI vyaktitva thA, zAstrajJa the aura acche vaktA the / ataH unakI vANI kA AkarSaNa bahutoM ko huA thA / itane meM unakA svAsthya bigaDA, ArAma ke lie zeTha haThIsiMha kI vADI meM ve gae / unhoMneM vyAkhyAna kI jimmedArI mahArAja zrI nemivijayajI ko sauMpI / ahamadAbAda jaisA baDA nagara, pAMjarA pola kA upAzraya, jAnakAra pratiSThita zrotAvarga, usameM bhI mahArAja zrI nemivijaya jI kA prathama bAra padhAranA / phira bhI unhoMne tatvArthasUtra para itane suMdara vyAkhyAna die ki mahArAjazrI ko cAturmAsa vahIM karane kI AgrahapUrNa prArthanA kI gaI / usa samaya zeTha manasukhabhAI bhagubhAI, zeTha haThIsIha kesarIsiMha, zeTha lAlabhAi dalapatabhAI, zeTha dholazAjI, zeTha maNibhAI premAbhAI, zeTha pAnAcaMda hakamacaMda, zeTha DAhyAbhAI devatA ityAdi prasiddha zreSThI mahArAja zrI ke vyAkhyAna meM Ate the / ahamadAbAda ke vi.saM. 1953 ke cAturmAsa ke bAda mahArAja zrI vihAra karake kapaDavaMja padhAre the / usa samaya khaMbhAta se zeTha Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya.. 22 zrI amaracaMda premacaMda ke putra zrI popaTalAla amaracaMda aura anya zreSThI kapaDavaMja Ae aura mahArAzrI ko khaMbhAta meM vi.saM. 1954 kA cAturmAsa karane kI prArthanA kii| mahArAja zrI ne isa prArthanA kA svIkAra kiyA ' aura yathA samaya cAturmAsa ke lie khaMbhAta pAre / pAThazAlA kI sthApanA : zeTha zrI amaracaMda premacaMda khaMbhAta kI eka nirAlI pratibhA thI / ve khUba dhana kamAte kintu apane parigraha pariNAma ke vrata kA custa pAlana karane ke lie prativarSa bahuta sA dhana dharmakAryoM meM aura sAdhArmikoM ko madada karane ke lie kharca karate the / unhoMne siMhAcala, AbU, kesariyAjI sameta zikhara isa taraha alaga-alaga milAkara ATha bAra cha 'rI' pAlaka saMgha nikAle the / sAteka bAra unhoMne upadhAna karAe bAraha vratadhArI zrI amaracaMdabhAI ne mahArAja zrI ke upadeza se 'zrI vRddhicaMdrajaina saMskRta pAThazAlA' kI sthApanA ke lie baDA Arthika yogadAna diyA thA / vidyArthiyoM ko usameM dhArmika abhyAsa ke sAtha saMskRta bhASA vyAkaraNa ityAdi kA abhyAsa karavAne ke lie uttara bhArata se paMDitoM ko bulavAyA gayA thA / ( isa pAThazAlA meM abhyAsa karake ujamazIbhAI thIyA ne mahArAja se dIkSA lI thI aura ve udayasUri bane the) jagama pAThazAlA : isa pAThazAlA ke atirikta mahArAja zrI ne eka 'jaMgama pAThazAlA' kI sthApanA kI / mahArAjazrI ke sAtha ve vidyArthI vihAra Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 23 kareM jo pratyeka gAMva meM apane AvAsa aura bhojana kI vyavasthA kara mahArAja ke pAsa abhyAsa kareM / ___ cAturmAsa pUrNa hote hI zeTha zrI amaracaMdabhAI ne siddhAcala kA saMgha le jAne kI bhAvanA vyakta kI / khaMbhAta meM pAThazAlA ke aura anya kucha kAma apUrNa the phira bhI mahArAja zrI saMgha meM zAmila hue / unakI nizrA ke kAraNa bahuta baDA saMgha nikalA aura logoM kI dharmabhAvanA meM vRddhi huI / zeTha amaracaMdabhAI ko jIvana kA aMtima baDA kArya karane kA saMtoSa huA / khaMbhAta meM jIrNoddhAra aura pratiSThA : - khaMbhAta ke apUrNa kAryoM ke lie dUsarA cAturmAsa bhI khaMbhAta meM karane kA mahArAjazrI ko Agraha kiyA gayA / isa cAturmAsa ke daurAna mahArAja zrI kI preraNA se jIrNoddhAra kA eka mahattvapUrNa kArya aisA huA ki khaMbhAta ke bhinna-bhinna vistAra meM unnIsa ke karIba derAsara jIrNa ho gae the itanA hI nahIM zrAvakoM kI janasaMkhyA bhI vahAM ghaTa gaI thI / derAsaroM ke nirvAha kI bhI musIbata thI / isase ina sabhI derAsaroM kI pratimA jIrAvAlA pADA ke derAsara kA jIrNoddhAra kara vahAM padhArane kA nirNaya liyA gayA / zeTha amaracaMdabhAI ke putra popaTabhAI ne isakI samasta jimmedArI uThA lI / aura tana, mana dhana se bahuta bhoga diyA / isake pazcAta sthaMbhana pArzvanAtha bhagavAna kI nIlaratna kI sAta iMca kI aitihAsika pratimA vi.saM. 1952 meM corI ho gaI Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. 24 thI aura bAda meM mila gaI thI usakI bhI pratiSThA mahArAja zrI ke hAthoM dhAmadhUma se kI gaI / DaoN. jekAbI kI zaMkAoM kA samAdhAna : khaMbhAta meM usa samaya eka mahatvapUrNa aitihAsika ghaTanA ghaTita huI / jarmanI ke vidvAna DaoN. harmana jekobI ne pAzcAtya jagata ko jaina dharma kA paricaya usa samaya karavAyA thA / jarmanI meM rahate hue vahA~ upalabdha hastaprata ke AdhAra para unhoMne jaina dharma ke kucha graMthoM kA saMzodhana saMpAdana kiyA parantu unake AcArAMga ne bhArata ke jainoM meM vivAda utpanna kiyA, kyoMki unhoMne aisA pratipAdita kiyA thA ki jaina AgamoM meM mAMsAhAra kA vidhAna hai / ataH mahArAjazrI aura muni AnaMdasAgarajI (sAgarajI mahArAja) ne sAtha milakara 'parihArya -. mImAMsA' nAmaka pustikA likhakara DaoN. jekobI ke vidhAnoM kA AdhAra sahita virodha kiyA / Do. jekobI jaba bhArata Ae taba mahArAja zrI se milane khaMbhAta gae the / ve Dhera-sI zaMkA lekara upasthita hue the kintu do dina hI rukane se unakI mukhya-mukhya zaMkAoM kA samAdhAna ho gayA / isIlie unhoMne apanI bhUloM kA lekhita svIkAra kiyA thAM" / peTalAda meM jIvadayA kI pravRtti : vi.saM. 1955 kA cAturmAsa khaMbhAta meM kara mahArAja zrI peTalAda padhAre / vi.saM. 1956 kA sAla thA / usa varSa akAla paDA thA, use chappaniyA dukAla ke rUpa meM jAnA gayA / kucha sthAnoM para Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 25 manuSya marane lage the / mUka prANiyoM kI sthiti isase bhI dayAjanaka thI / logoM ke pAsa apane caupAyoM ko khilAne ke lie ghAsacArA yA usake lie paisA nahIM thA / ataH ve kasAI ke hAthoM apane prANI beca dete the / mahArAja zrI ko lagA ki prANiyoM ko bacAne ke lie koI vyavasthA karanI cAhie / eka dina peTalAda meM mahArAjazrI upAzraya meM baiThe the / tabhI rAste meM dekhA ki koI manuSya kucha bhaisoM ko le jA rahA thA / usakI cAla aura hAvabhAva se mahArAjazrI ko lagA ki avazya vaha kasAI hai / pAThazAlA ke vidyArthioM dvArA cupacApa jAnakArI karavAne para mahArAjazrI ko mAlUma huA kI unakA anumAna saccA hai / aba ina bhaisoM ko kaise bacAyA jAya ? mahArAjazrI ne vidyArthiyoM ko mArga batAyA / vidyArthiyoM ne bhaisoM ke pAsa jAkara unheM isa taraha bhaDakAyA ki sabhI bhaiseM yahAMvahAM bhAga gaI / kasAI ke hAtha eka bhI na lagI, bAda meM bhI ve na milI / kasAI ne vidyArthiyoM ke viruddha zikAyata kI / kesa calA / nyAyAdhIza ne vidyArthiyoM ko choDa diyA / mahArAjazrI ne caupAyoM ke nirvAha ke lie sthAyI phaMDa ekatrita kiyA aura pazu surakSA gRha (pAMjarApola) kI vyavasthA sudRDha banAI / peTalAda se mahArAja zrI mAtara, kheDA ityAdi sthaloM para vihAra karate hue kahIM gAMva meM vyApta kusaMpa kA nivAraNa karate, to kahIM derAsara yA upAzraya ke jirNoddhAra ke nirvAha ke lie upadeza dete . to Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya: kahIM pazu surakSA gRha (pAMjarApola) kI sthApanA ke lie yA usake nirvAha ke lie Agraha karate / mahArAja zrI ke vyAkhyAnoM kA prabhAva itanA thA ki jainetara amaladAra bhI unakI vANI sunane Ate the / kheDA meM mahArAja zrI the taba ahamadAbAda saMgha ke zreSThI prArthanA karane Ae ki AgAmI vi.saM. 1956 kA cAturmAsa ahamadAbAda meM kiyA jAya / unake anurodha ko svIkAra karate hue mahArAja zrI ne ahamadAbAda kI ora prayANa kiyA / pAMjarApola-nirvAha : zrutajJAna kA pracAra : ahamadAbAda meM praveza kara mahArAja zrI ne pAMjarApola ke upAzraya meM cAturmAsa kiyA isa cAturmAsa ke daurAna unhoMne pAMjarApola (pazu surakSA gRha)ke nirvAha hetu bahuta bar3I rakama ekatrita karavAI / / tatpazcAta mahArAja zrI ne zrAvakoM meM zrutajJAna kA pracAra ho isa hetu se 'jaina tatvavivecaka sabhA' nAma kI saMsthA sthApita karavAI / ahamadAbAda ke cAturmAsa ke daurAna pATaNa ke eka garIba laDake ko zeTha jesiMgabhAI ke yahAM naukarI lagavAne ke lie eka bhAI le jA rahe the / rAste meM pAMjarA pola ke upAzraya meM ve mahArAja zrI kI vaMdanA karane gae / usa samaya laDake ne zeTha ke ghara meM rahane ke badale upAzraya meM rahane kA haThAgraha kiyA / laDakA bahuta tejasvI thA / vaha upAzraya meM hI raha gayA / kintu usakI umra abhI choTI thI aura choTe laDake ko dIkSA dilAne kI ghaTanA se haMgAmA ho sakatA hai / isase usakI nau varSa kI umra hone para mahArAja Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. 27 zrI ne use aura dUsare eka bhAI tribhovanadAsa ko jise dIkSA lenI thI unheM kAsIndrA nAmaka choTe gAMva meM bhejA aura vahAM zrI sAgarajI mahArAja tathA zrI sumati vijayajI mahArAja ke yahAM jAkara una donoM ko dIkSA dene kA prastAva rakhA / usake anusAra dhAmadhUma binA hI dIkSA dI gaI aura bAlaka kA nAma rakhA gayA muni yazovijayajI aura unheM mahArAja zrI ke rUpa meM ghoSita kiyA gayA / thoDA samaya anyotra vicaraNa kara cAturmAsa meM mahArAja ke sAtha juDa gae / yaha tejasvI bAla muni mahArAja zrI ko atyaMta priya thA / yogodbAhana : ahamadAbAda ke isa cAturmAsa ke bAda bhAvanagara se mahArAja zrI ke AdaraNIya guru baMdhu paMnyAsa zrI gaMbhIra vijayajI kA saMdezA aayaa| guru mahArAja zrI vRddhicaMdrajI mahArAja ne paMnyAsa zrI gaMbhIra vijayajI ko AjJA dI thI ki samaya Ane para unheM mahArAja zrI nemivijayajI ko yogodvahana karavAnA hai / isalie zrI gaMbhIra vijayajI ne mahArAjazrI ko bhAvanagara bulavAyA thA / mahArAjazrI kA svAsthya itanA acchA na thA ki vihAra kA zrama uThA sake / ataH ye samAcAra Ane para aura ahamadAbAda ke zreSThIyoM ke svayaM jAkara prArthanA karane para zrI gaMbhIravijayajI svayaM vihAra kara ahamadAbAda padhAre aura mahArAja zrI ko 'uttarAdhyayana sUtra' kA yogodvahana karavAyA aura vi.saM. 1957 kA cAturmAsa bhI unhoMne sAtha hI pAMjarA pola ke upAzraya meM kiyA / tatpazcAta 1958 kA cAturmAsa bhI unhoMne ahamadAbAda meM hI kiyA / anya kucha AgamoM Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 28 kA bhI yogadAna mahArAja zrI ne karavA diyA / isI daurAna zrI dAnavijayajI mahArAja kSaya kI bImArI ke kAraNa pAlItANA meM kAladharma ko prApta hue / isa samAcAra se mahArAjazrI ko apane eka vidyA guru ko khone kA duHkha huA / cAturmAsa pUrNa hote hI mahArAjazrI ne paMnyAsajI mahArAja ke sAtha bhAvanagara kI ora vihAra kiyA / plega kA upadrava, bImArI : _ vi.saM. 1959 kA cAturmAsa mahArAja zrI ne paMnyAsa zrI gaMbhIravijayajI ke sAtha bhAvanagara meM kiyA / isa cAturmAsa ke daurAna paMnyAsajI ne mahArAja zrI ko 'bhagavatI sUtra' ke bar3e yoga meM praveza karavAya / isI samaya bhAvanagara meM plega kA upadrava phailA huA thA, ataH unheM vahAM se acAnaka prayANa kara zAstrIya maryAdA ke anusAra * nikaTa ke varateja gAMva meM jAnA par3A / kintu vahAM bhI plega ke kisse baDhane lage the / svayaM paMnyAsajI mahArAja ke do ziSyoM ko plega kI gAMTha nikalI / isase paMnyAsajI mahArAja ciMtAgrasta ho ge| kintu mahArAja zrI nemivijayajI ne una do ziSyoM kA rAta-dina upacAra kiyA / jisase unakI gAMTha gala gaI aura ve plega se bacagae / kintu isa parizrama ke kAraNa mahArAja zrI ko jvara ho gayA / jo kama hI nahIM hotA thA / ye samAcAra mahArAja zrI ke paramabhakta zeTha zrI manasukhabhAI bhagubhAI ko ahamadAbAda meM mile / unhoMne phaurana tAra karake bhAvanagara ke eka DaoNkTara ko varateja bhejA / itanA hI nahIM mahArAjazrI kA jvara kama huA yA nahIM ye jAnane ke lie eka dina Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. 29 meM kaI tAra kie / una dinoM jaldI samAcAra prApta karane ke lie eka mAtra sAdhana tAra hI thA aura usakA prayoga bhI loga majabUrI meM hI karate the / varateja jaise choTe gAMva meM caubIsa ghaMTe meM itane sAre tAra Ae ataH posTa mAsTara ko bahuta Azcarya huA / mahArAjazrI kA svAsthya sudharA nahIM hai yaha mAlUma hone para manasukhabhAI ne apane ahamadAbAda ke DokTara ko varateja bhejA / usa samaya manasukhabhAI ke apane putra ko jvara thA kintu gurumahArAja ke mahatva ko samajhate hue unhoMne DokTara ko vahAM bhejA thA / DokTara ke Ane se yathocita upacAra hone para mahArAja zrI kA jvara utara gayA / isase zeTha nizcita hue / vallabhIpura meM 'gaNI' aura 'panyAsa' padavI : cAturmAsa pUrNa hote hI paMnyAsajI mahAraja aura anya munivara valA (vallabhIpura) padhAre / valA kA prAcIna aitihAsika nAma vallabhIpura mahArAjazrI ne pracalita kiyA thA / vallabhIpura ke ThAkura sAheba zrI vakhatasiMha mahArAja zrI ke ananya bhakta the / mahArAjazrI ke 'bhagavatIsUtra' ke joga pUre hone Ae the / ataH unheM gaNi tathA paMnyAsa kI padavI vallabhIpura meM dI jAya aisA unakA vizeSa Agraha thA / aMtataH vahI nirNaya huA / mahArAjazrI ke dUsare ananya bhakta ahamadAbAda ke zeTha manasukhabhAIne isa mahotsava ke samasta Adeza svayaM prApta karalie / paMnyAsa zrI gaMbhIravijayajI mahArAja ne caturvidha saMgha ke samakSa saMpUrNa vidhI karake mahArAjazrI ko 'gaNi' padavI aura usake bAda thoDe dina Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 30 bAda 'paMnyAsa' padavI arpaNa kI thI / isa utsava ke bAda mahArAja zrI ne vallabhIpura meM muni AnaMdasAgarajI, muni premavijaya jI tathA muni zrIsumativijayajI ko 'bhagavatI sUtra' ke yogameM praveza karavAyA thA / usake pazcAta mahArAja zrI vahAM se prayANa kara ahamadAbAda padhAre aura vi.saM. 1960 kA cAturmAsa unhoMne ahamadAbAda meM kiyA / _ vi.saM. 1960 ke cAturmAsa ke bAda ahamadAbAda se zeTha zrI vADIlAla jeThAlAla ne mahArAja zrI kI nizrA meM siddhAcala kI yAtrA kA saMgha nikAlA / saMgha ne yAtrA nirvighna aura utsAhapUrNa DhaMga se pUrI kI thI / mahArAja zrI usake bAda pAlItANA meM kucha samaya sthAyI hue / pAlItANA-ThAkura kI dhRSTatA sammukha vijaya : pichale kucha samaya se pAlItANA ke ThAkura zrI mAnasiMha jI ko jainoM ke prati dvaiSa ho gayA thA / ThAkura ke rAjya meM zatrujaya kA pahADa thA / ve pahADa para jUte pahanakara caDhate the / isa bAta ke lie kisI ne unheM yekA ataH ThAkura ko lagA ki ve svayaM rAjya ke mAlika haiM aura koI sAmAnya manuSya unakI AlocanA kaise kara sakatA hai ? asahiSNu aura krodhI svabhAva ke ThAkura ne jainoM kI pavitra bhAvanA kA Adara karane ke badale jAnabUjhakara bUTa pahanakara dhumrapAna karate hue pahADI para sIdhe dAdA ke darabAra meM jAnA zuru kiyA / isase jainoM kI bhAvanA ko aura bhI coTa pahuMcI / ThAkura ke isa avivekapUrNa duSTa kRtya ke lie bahuta UhApoha huA aura Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. virodha pradarzita karate hue ThAkura para gAMva-gAMvase tAra Ane lage / kintu ThAkura para usakA koI prabhAva nahIM huA / yaha bAta mahArAjazrI nemivijayajI ke pAsa AI taba unhoMne zeTha ANaMdajI kalyANajI kI per3hI ke hoddedAroM se kahA ki ve svayaM jAkara ThAkura ko samajhAe aura na mAne to bAda meM rAjakoTa kI poliTikala ejanTa kI korTa meM kesa dAkhila karAaiM / zeTha ANaMdajI kalyANajI kI per3hI ke hoddedAra ThAkura ko samajhAne meM niSphaLa gae ataH korTa meM kesa dAkhila kiyA gayA / isase ThAkura aura uttejita huA / unhoMne gAMva ke musalamAnoM ko bulavAyA aura bhaDakAyA / unhoMne musalamAnoM se kahA ki TekarI para TraMgArazA pIra ke sthAna meM rAjya ke kharca se pakkI dIvAla banavA dI jAegI aura eka kamarA bhI ba~dhavA diyA jAegA / ThAkura ne jainoM ko dhamakI dete hue kahalavAyA "meM TraMgArazA pIra ke sthAnaka meM musalamAnoM ke dvArA bakare kI bali caDhavAU~gA aura dAdA Adizvara para usakA rakta chiDanUMgA, tabhI saMtuSTa hoU~gA / " isa bAta kI jAnakArI hone para pAlItANA ke jaina sAdhusAdhvI aura zrAvaka-zrAvIkA kI eka gupta sabhA mahArAja zrI ke sAnnidhya meM Ayojita kI gaI / yaha AzAtanA baMdha karavAne ke lie kaunakauna se kadama uThAne cAhie usakI gaMbhIra carcA huI / ThAkura yadi aura ciDha jAya to apane rAjya meM jainoM ko bahuta saMtrAsa de sakatA hai isalie khUba samajhadArI se kAma lene kI AvazyakatA thI / sAdhu Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 32 sAdhvIyoM ko takalIpha na ho isalie mahArAjazrIne una sabhI ko pAlItANA rAjya kI sImA chor3akara bhAvanagara rAjya kI hada meM cale jAne ko kahA / aise kAma meM zarIra se sazakta, hiMmatavAna aura kAbila manuSyoMkI jarUrata par3atI hai / isalie bhAIcaMdabhAI nAmaka eka kAbila bhAI taiyAra hue / unhoMne rAjya ke kAryAlaya meM se dastAveja kI prati prApta kara lI / una para zaMkA hone para rAjya pulisa ne unheM pakaDakara kaida karaliyA kintu koI pramANa ne milane se dUsare dina unheM chor3a diyA bhAIcaMdabhAI DareM aise na the / unhoMne pAlItANA ke AsapAsa ke gAMvoM ke Ayara logoM ko samajhAyA ki musalamAna loga tumhAre bakare uThavAkara inakA vadha karAvAe~ge, to kucha samaya bAda tumhAre bher3a bakare kama ho jAaigeM aura ApakI jIvikA naSTa ho jAegI / isase Ayara ciMtAgrasta ho gae bhAIcaMdabhAI AyaroM ko mahArAjazrI ke pAsa le Ae aura AyaroM ne mahArAja zrI se kahA ki 'hama' loga kisI bhI hAlata meM pIra ke sthAnaka kamarA yA jhuggI nahIM banane degeM, ki jisase musalamAna bakaroM kA vadha kareM / rAjya kI ora se IMTa-patthara-cunAretI ityAdi TekarI para caDhAyA jAtA to Ayara loga AdhI rAta ko vahA~ se saba uThAkara isa taraha dUra pheMka dete the ki usakI koI jAnakArI na milatI aura na hI koI pakaDA jAtA thA / isase rAjya ke naukara thaka gae / ThAkura bhI krodhita huA kintu kise pakaDe vaha samajha nahIM pAtA thA / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. 33 isa samaya hI rAjakoTa kI korTa kA nirNaya AyA / isameM per3hI kA vijaya huA / ThAkura hAra gae / jUte pahanakara dhumrapAna karate hue pahAr3I para caDhane para unheM manA kiyA gayA / tIrtha kI AzAtanA baMdha karane kA unheM hukma diyA gayA / korTa kA Adeza milane para DhAkara vivaza ho gae / mahArAjazrI kI preraNA aura sujhabujha se prApta vijaya kA utsava gA~va ke logoM ne manAyA / mahuvA meM 'aSTakajI' viSayaka vyAkhyAnoM : I tatpazcAta pAlItANA se vihAra karake mahArAja zrI mahuvA padhAre unake saMsAra pitAzrI lakSmIcaMdabhAI aba vRddha ho gae the / ve mahArAja zrI ke vyAkhyAna meM pratidina Ate the / mahArAjazrI ke vyAkhyAna sunakara lakSmIcaMdabhAI kA bahuta kucha hRdaya parivartana ho gayA / mahArAja zrI ne jaba dIkSA lI thI, taba lakSmIcaMdabhAI ko bahuta nArAjagI thI, kintu aba mahArAjazrI kI vidvatA, adbhUta vyAkhyAna zailI aura custa saMyama pAlana dekhakara apane putra ke lie garva kA anubhava karane lge| unheM bhI vairAgya aura jJAna kA raMga laga gayA thA / ve upAdhyAya zrI yazovijayajI ke graMthoM kA parizIlana jIvana ke pichale varSoM meM niyamita karate rahe / cAturmAsa pUrNa hote hI mahArAja zrI ne prayANa kiyA / bhoyaNI tIrtha kI yAtrA karate hue ve kalola padhAre / vahAM ke derAsara ke jIrNoddhAra kI AvazyakatA thI ataH ahamadAbAda Akara usake lie upadeza dene para eka zreSThI ne usakI saMpUrNa jimmedArI uThA lI / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 34 ahamadAbAda ke virAma ke daurAna mahArAjazrI ne cAra mumukSuoM ko ahamadAbAda meM dIkSA dI aura mumukSuzrI ujamazIbhAI ghIyA ke parijanoM kA virodha hone se mAtara ke pAsa devA nAmaka gAMva me dIkSA dI / ye ujamazIbhAI arthAta muni udayavijayajI ko unake parivArajanoM kI icchAnusAra baDIdIkSA khaMbhAta meM dI gaI aura saM. 1962 kA cAturmAsa mahArAjazrI ne khaMbhAta meM hI kiyA aura usa daurAna apane ziSyoM ko zAstrAbhyAsa karavAyA / khaMbhAta ke cAturmAsa ke bAda surata saMgha ke Agrahavaza mahArAjazrIne cAturmAsa surata meM karane ke lie vihAra (prayANa) kiyA / kintu borasada meM eka ziSya muni nayavijayajI kAladharma ko prApta hue / usa samaya plega kA roga phailA thA, usakA prabhAva do ziSyoM ko hone se mahArAja zrI ko zivira meM rahanA par3A / sadbhAgya se ziSya svastha ho gae / kintu tatpazcAt mahArAjazrI ko jvara aura saMgrahaNI ho gae / aMtataH surata ke cAturmAsa kA kAryakrama sthagita karanA par3A / svastha hone para ve vihAra karake ahamadAbAda Ae / khaMbhAta meM pratiSThA, hastapratoM kI vyavasthA, kanyAzAlAkI sthApanA : usake bAda mahArAjazrI chANI, vaDodarA, DabhoI, ityAdi sthaloM para vihAra karate hue khaMbhAta padhAre, kyoMki yahAM unake hastakamaloM se jIrAvalA pADA ke 19 gabhArAvAle ciMtAmaNi prArzvanAtha ke derAsara kI pratiSThA hone vAlI thI / pratiSThA vidhi mahotsavapUrvaka pUrNa huii| mahArAjazrI ne vi.saM. 1963 kA cAturmAsa bhI khaMbhAta meM kiyA / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. ahamadAbAda ke bAda mahArAjazrI ke dharmapracAra kA vistRta kSetra khaMbhAta thA / unhoMne yahAM bhaMDAro kI hastapratoM ko vyavasthita karavAyA, tathA kanyAoM kI prAthamika zikSAke lie zrI vRddhicaMdrajI jaina kanyAzAlA kI sthApanA karavAI / cAturmAsa ke bAda mahArAjazrI vihAra karate hue ahamadAbAda hokara kalola padhAre / vahAM pratiSThA karavAkara bhoyaNI, zaMkhezvara, ityAdi tIrthoM kI vihAra yAtrA karate karate ve bhAvanagara padhAre / bhAvanagara meM jaina zvetAMbara konpharansa kA Ayojana zeTha manasukhabhAI bhagubhAI kI adhyakSatA meM huA / isa adhivezana meM mahArAjazrI pratidina bhinna-bhinna viSayoM para vyAkhyAna dete the / unakA vyAkhyAna itanA tArkika aura vidvatApUrNa hotA thA ki sunane ke lie bhAvanagara rAjya ke dIvAna sara prabhAzaMkara paTTaNI, gAyakavADI subA, junAgaDha ke dIvAna tathA anya rAjyAdhikArI bhI Ate the / bhAvanagara meM AcAryapada - pradAna : bhAvanagara kI isa jaina konpharansa meM dezabhara se pratinidhi 1 Ae the / konpharansa ke AgevAno ne usa samaya paMnyAsa zrI gaMbhIravijayajI tathA zrI maNivijayajI ke sAtha vicAra vimarza kiyA ki tapagaccha meM koI AcArya nahIM hai / paMnyAsazrI gaMbhIravijayajI ne unheM padavI pradAna kareM aise AdaraNIya munirAja na hone se tathA zarIra kI azakti ke kAraNa isa jimmedArI ko svIkAra karane se spaSTa anicchA prakaTa kI / vidhipUrvaka yogodvahana kriyA ho aura zAsana kI jimmedArI saMbhAla Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. sake aise samartha vyakti ke rUpa meM unheM paMnyAsa zrI nemivijayajI meM pUrNa yogyatA dRSTigocara huI / ataH unhoMne bhAvanagara ke saMgha ke tathA bAharagAMva se padhAre saMgha ke AgevAnoM ke samapta yaha prastAva rakhA aura sabhI ne use saharSa svIkAra kiyA / isa prakAra jyeSTha sudI paMcamI ke dina bhAvanagara meM aTThAI mahotsavapUrvaka atyaMta dhAma - dhUma ke sAtha paMnyAsa zrI nemivijayajI ko AcAryakI padavI pradAna kI gaI / bhArata ke aneka nAmAMkita jaina isa mahotsava meM upasthita rahe the / zubhecchA dhanyavAda ke aneka tAra evaM patra Ae the / mahArAjazrI kI AcArya kI padavI eka mahatvapUrNa aitihAsika ghaTanA banagaI / bhAvanagara saMghake Agraha se paMnyAsa jI mahArAja ne AcAryazrI vijayanemisUrI ne cAturmAsa bhAvanagara meM kiyA / bhAvanagara kA cAturmAsa pUrNa hone ke bAda mahArAjazrI kI nizrA me siddhAcalajI kI yAtrA ke lie saMgha nikalA / pAlItANA se mahArAja zrI mahuvA padhAre / rAste meM naipa nAmaka gAMva samudrakinAre AtA hai / vahAM ke eka vaiSNava bhAI narottamadAsa ThAkarazI ne mahArAja zrI se jaina dharma aMgIkAra kiyaa| macchImAroM ko pratibodha : 36 mahArAjazrI ne dekhA ki samudrakinAre basane vAle macchImAra machalI mArane kA ghora hiMsA kArya karate haiM, isake lie unheM bodha denA cAhie / isa kArya meM narottamabhAI kA sahakAra upayogI siddha huA / mahArAjazrI unake sAtha samudrakinAre gae / unheM dekhakara macchImAra Azcaryacakita hue / mahArAja zrI ne sabhI ko ekatrita karake upadeza --- Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. diyA / pApa kI pravRtti kA vyavasAya choDa dene se anya nirdoSa vyavasAya meM adhika kamAI hotI hai, isa bAta para jora diyA / sabhI ne machalI na mArane kI pratijJA lI / unheM AjIvikA meM koI musIbata ho to sahAyatA karane kA aura ucita kAmadhaMdhe meM lagAne kA vacana narottamabhAI ne diyA / macchImAroM ke pAsa se machalI pakaDane kA jAla narottamabhAI ne le liyA / sabhI jAla ekatrita karake dAThA gA~va ke bAjAra meM sabake bIca narottamabhAI ne usakI holI jalAI / macchImAra anya vyavasAya meM juTa gae aura paise Take se sukhI hue / yaha hiMsA rokane ke atirikta mahArAjazrI ne usa vistAra ke logoM ko upadeza dekara navarAtri meM pADA, bakarA vadha ityAdi prathA baMdha karavAI / 37 aMtarIkSajI vivAda : yogya salAha sUcana : isa daurAna mahArAja zrIko samAcAra prApta hue ki zrI sAgarajI mahArAja aMtarIkSajI tIrtha meM vivAda meM phaMsa gae haiM / vivAda korTa taka pahuMca gayA hai / yaha jAnakara mahArAja zrI ne ANaMdajI kalyANajI kI per3hI ke AgevAnoM tathA kAnUna ke niSNAtoM ( kAnUnago) ko bulavAkara unheM ucita salAha sUcanA dekara aMtarIkSajI bhejA isase per3hI ko korTa meM kesa lar3ane meM saphalatA prApta huI aura sAgarajI mahArAja kI musIbata dUra hUI / mahArAja zrI dAThA se bihAra karate hue mahuvA pahuMce aura cAturmAsa vahIM kiyA / mahuvA meM cAturmAsa ke daurAna mahArAja zrI ke Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 38 saMsArI mAtAzrI ne tathA choTebhAI ne acchI dharmArAdhanA kI / mahArAjazrI kI nizrA meM kucha mahatvapUrNa kArya hue aura cAturmAsa ke aMta meM siddhAcala jI kA saMgha nikAlA / kadambagiri meM kArya siddhi : siddhAcala tIrtha kI yAtrA karake vi.saM. 1966 meM mahArAjazrI apane ziSyoM ke sAtha vicaraNa karate hue bodA ke nesa padhAre / kolI, bharavADa ityAdi logoM ke nesaDA jaise gA~voM kA yaha vistAra thA / darabAra, garAsiyoM ke adhinastha ye gAMva the / bodA ke nesa arthAta prAcIna kadambagiri kA vistAra / kadambagiri arthAta siddhagiri bAraha gAMvoM ke vistAra meM Ae pAMca zikharoM meM se eka zikhara / saMpratinAmaka tIrthakara-bhagavAna ke kadamba nAmaka gaNadhara bhagavaMta kA eka karoDa muniyoM ke sAtha isa giri para nirvANa huA thA / taba se yaha giri kadambagiri ke rUpa meM jAnA jAtA hai / siddhAcala ke bAraha gAMvoM kI jaba pradakSiNA hotI thI taba usa pradakSiNA meM sabase pahale kadambagiri AtA thA / isa prAcIna punita tIrtha kI aisI avadazA dekhakara usakA uddhAra karane kI bhAvanA mahArAjazrI ke hRdaya meM jAgRta huI / ve isa pradeza meM bhramaNa kara cuke the aura aneka logoM ko corI, khUna, zarAba dyUta, tamAku ityAdi prakAra ke pApakAryoM se mukta karavAyA thA / ataH logoM ko mahArAjazrI ke prati AdarabhAva bahuta thA / isalie. mahArAjazrI ne isa gAMva ke darabAra zrI ApAbhAI kAmalIyA ke samakSa apanI bhAvanA vyakta kI aura unheM lekara mahArAjazrI zikhara para gae aura tIrthoddhAra Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 39 ke lie icchita jamIna batAI / ApAbhAI ne vaha jamIna bheMTa meM dene kI bhAvanA batAI kintu mahArAjazrI ne kahA hameM bheMTa meM nahIM cAhie / zeTha ANaMdajI kalyANajI kI peDhI ko Apa ucita mUlya meM do / ApAbhAI kA bhakti bhAvapUrvaka bahuta Agraha hote hue bhI mahArAjazrI ne dastAveja kA asvIkAra kiyA / aMtataH dastAveja meM mahArAjazrI ne usa gAMva ke logoM para kie gae upakAra kA nirdeza dastoveja meM karavAyA jAya isa zarta para peDhI ko jamIna becI gii| bodA ke nesa se mahArAjazrI coka, rohizAlA, bhaMDAriyA, ityAdi gAMvoM meM vicaraNa karate karate punaH coka padhAre / usa samaya eka dina zrI udayasUri mahArAja kA svAsthya acAnaka bigaDa gayA aura ve behoza ho gae / koI jAnalevA bImArI kI saMbhAvanA thii| unheM pAlItANA le Ae / sadabhAgya se samaya para upacAra hone se unakI tabiyata acchI ho gaI / caitra mahinA thA ataH mahArAjazrI pUnama taka pAlItANA rUke aura pUnama kI yAtrA kara mahArAjazrI vihAra karate karate valA hoka ra boTAda padhAre / boTAda ke cAturmAsa ke daurAna mahArAjazrI ne apane vyAkhyAnoM aura upadezo ke dvArA vividha prakAra ke dharmakArya karavAe / eka kiMvadanti ke anusAra boyada ke usa samaya ke jAdUgara mahamada chela mahArAjazrI se milane Ae the / unhoMne ekAda jAdU ke prayoga karake mahArajazrI ko prabhAvita karane kA prayatna kiyA / kintu mahArAja zrI ne svayaM eka camatkAra batAkara mahamada ko prabhAvita kara diyA aura samajhAyA Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. ki sAdhanA ke mArga meM camatkAroM kA vizeSa mUlya nahIM hai / ataH usame nahIM pha~salA cAhie / 40 lIMbaDI meM sthiratA : lIMbaDI nareza prabhAvita mahArAjazrI kI kIrti cAroM ora phaila rahI thI / itane meM lIMbaDI ke rAjA ko mAlUma huA ki cAturmAsa pUrNa hote hI mahArAja zrI ahamadAbAda kI ora jAne vAle haiM / unhoMne taba lIMbaDI padhArane ke lie vizeSa Agraha kiyA / mahArAjazrI jaba lIMbaDI padhAre taba unhoMne mahArAja zrI kA bhavya svAgata kiyA aura mahArAjazrI ke vyAkhyAna meM pratidina upasthita rahanA prAraMbha kiyA / isase samasta prajA para bahuta acchA prabhAva par3A aura mahArAjazrI ke vyAkhyAna meM jaina jainetara varga bahuta baDI saMkhyA meM upasthita rahane lagA / lIMbaDI meM kucha dina rukane kA vicAra kiyA thA usake sthAna para rAjA ke vizeSa Agraha kA sammAna karate hue eka mAsa taka rUkanA par3A / ve mahArAjazrI ke tathA unake ziSyoM ke svAsthya kA bahuta dhyAna rakhate the aura Avazyaka sabhI auSadhiyAM maMgavA dete the / lIMbaDI nareza kA itanA utsAha dekhakara mahArAjazrIne unase jIvadayA ke bhI acche kArya karavAe tathA lIMbaDI ke hastaprata bhaMDAroM ko bhI vyavasthita aura samRddha kiyA / mahArAjazrIne tatpazcAta vi.saM. 1967 kI cAturmAsa ahamadAbAda meM kiyA / mahArAjazrI 6 varSa bAda ahamadAbAda paMdhAre the, ataH zrotAoM kI itanI bhIDa hotI thI ki upAzraya ke sthAna para khule meM maMDapa Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. bAMdhakara vyAkhyAna rakhA jAtA thA / vyAkhyAna ke lie mahArAjazrI ne 'bhagavatIsUtra' tathA 'samarAicca kahA' ina do ko pasaMda kiyA thA / ahamadAbAda ke isa cAturmAsa ke daurAna eka aisI mahatva pUrNa ghaTanA banI ki ahamadAbAda ke zreSThI zeTha aMbAlAla sArAbhAI kA kisI sAmAnya kAraNa se vivAda baDhane para jAti se bAhara karane kI darakhAsta AI thI / taba usameM madhyasthI karake mahArAjazrI ne isa prakaraNa kA sukhada aMta kiyA thA / isa cAturmAsa ke daurAna mahArAjazrI ne pazu surakSA gRha ke kArya adhika sudRDha banAe / katalakhAne le jAI jAnevAlI bhaisoM ko rokakara unheM pazu surakSAgRha meM rakhane meM adhika nirvAha kharca kI AvazyakatA thI / ataH mahArAjazrI ne vyAkhyAnoM meM aisI hayada-drAvaka prArthanA kI ki phaurana bahuta sA dhana ekatrita ho gayA / . zerIsA meM prAcIna pratimA-avazeSoM : surakSA : ____cAturmAsa ke pazcAta uttara gujarAta meM vicaraNa karane ke pazcAta mahArAjazrI kA vihAra ahamadAbAda kI ora thA / mArga meM kalola zahara meM DerA DAlA / usa samaya kalola ke do zreSThIyoM ne unase . kahA ki cAreka mIla para eka zerIsA gAMva hai vahAM eka jaina maMdira ke prAcIna avazeSa asta vyasta prApta hote haiM / gAMva meM jainoM kI koI bastI nahIM hai| mahArAja zrI ne prAcIna zerIsA pArzvanAtha tIrtha ke itihAsa kI jAnakArI kI / rAjA kumArapAla ke samaya meM nAgendragacchIya devendrasUri Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 42 ne vahAM pArzvanAtha bhagavAna kI camatkArI pratimA kI pratiSThA karavAI thI / taba se zerIsA tIrtha bahuta prasiddha huA / 13 vIM sadI meM vastupAla aura tejapAla ne isa tIrtha meM do devakulikA banAkara eka meM nemInAtha bhagavAna kI aura dUsarI meM aMbikA devI kI pratimA kI pratiSThA karavAI thI / isa prakAra uttarottara isa tIrtha kI mahimA baDhatI gaI / vikrama kI aThAravIM sadI meM musalamAna AkramaNakAroM ne gujarAta meM kucha hindu aura kucha jaina maMdiroM kA vadhvaMsa kiyA usase zerIsA tIrtha bhI baca nahIM pAyA / maMdira dharAzAyI ho gayA / nagara ke loga nagara choDakara bhAga gae / hajAroM yAtriyoM se umaDatA tIrtha virAna ho gayA / maMdira ke avazeSa kAla bitane para daba gae / - isa naSTa hue tIrtha ke avazeSa dekhane kI mahArAjazrI ne icchA prakaTa kI / ataH zreSThI goradhanabhAI ne pahale se zerIsA gAMvameM pahuMcakara eka paricita ke ghara meM mahArAjazrI aura unake ziSyoMke virAma kI vyavasthA kI / mahArAja zrI vihAra karake zerIsA pahuMce / vahAM ke avazeSa dekhate hI unheM vizvAsa ho gayA ki jaina maMdira ke hI avazeSa hai / mahArAja zrI zikharoM para punaH nirIkSaNa karane lage / zAma ko vApasa Akara ve nikale / usa samaya mahArAja zrI ne kAlA, nIlA sapATa patthara dekhA / vaha jamIna meM dabA huA thA / usa para kaMDe (gobara ke) thApe gae the / mahArAja zrI ko lagA ki isa patthara ko avazya khudavAkara bAhara nikAlanA cAhie / gAMva meM se majadUroM ko bulavAkara patthara akhaMDita nikale isa prakAra sAvadhAnI se khodanA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. prAraMbha kiyA / gAMva ke bahuta se loga ekatrita ho gae mahArAjazrI aura unake ziSya bhI upasthita the / patthara nikAlate hI Azcarya kI sImA na rahI / usa pratimA ke darzana karake hI mahArAja zrI ne gadgada kaMTha se stuti kI / aise akhaMDita nikale avazeSoM ko phaurana saMbhAlanA caahie| khule meM par3e rahe vaha ThIka nahIM hai / mahArAja zrI ne kahA ki abhI hI zeTha manasukhabhAI bhagubhAI ke nAma se tAlA lagA sakeM aisI jagaha kharIda lo / khoja karate hue eka ahIra kA barAmadA goradhanabhAI ne kharIda liyA / usake bAda dUsare dina majadUroM se sabhI avazeSa uThavAkara barAmade meM surakSita rakhavA die gae / / mahArAja zrI ne pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA ke sanmukha baiThakara stuti kI / kAusagga dhyAna kiyA aura saMkalpa kiyA ki isa tIrtha kA uddhAra zAsana devI kI kRpA se maiM avazya karavAUMgA / isa prakAra prAcIna zerIsA tIrtha ke jIrNoddhAra kA prAraMbha huA / mahArAja zrI vahAM se vihAra karake ogaNaja padhAre / mArga meM bhaTaka gaye the, parantu zAsana deva kI alaukika kRpA se sahI mArga kI ora muDa gae the / ogaNaja se mahArAja ahamadAbAda padhAre / vahAM Akara mahArAja zrI ne zreSThIyoM ko zerIsA tIrtha ke itihAsa kI aura usa tIrtha ke jIrNoddhAra kI bAta kI / usa samaya TIpa karane kI bAta calI kintu jIrNoddhAra ke lie paccIsa hajAra rupae Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 44 kI AvazyakatA thI / ataH zeTha zrI manasukhabhAI ne vaha rakama akele hI dene kI ghoSaNA kii| mahArAja zrI ne cAturmAsa ke lie pAMjarA pola ke upAzraya meM praveza kiyA / isa cAturmAsa ke daurAna eka mahatva kA kArya mahArAja zrI ne ye kiyA ki tIrtha kI rakSA ke lie sthApita ANaMdajI - kalyANajI kI peDhI ke DhAMce kI punarracanA meM unhoMne bahuta suMdara mArgadarzana diyA / cAturmAsa ke bAda thoDe samaya meM mahArAja zrI ke ananya bhakta manasukhabhAI kA acAnaka avasAna ho gayA / isase mahArAja zrI kA eka parama gurubhakta samAja ne kho diyA / unake nidhana ke pazcAta unake suputra zeTha zrI mANekalAla bhAI bahuta se mahatva ke kAryoM me utanI hI udAratA se Arthika sahAyata karane lage / tatpazcAta mahArAja zrI vihAra karate - karate kapaDavaMja padhAre / yahAM unakA cAturmAsa nizcita huA thA / kapaDavaMja meM mahArAjazrI ke tIna ziSyoM zrI darzanavijayajI, zrI udayavijayajI tathA zrI pratApavijayajI ko gaNipada pradAna kiyA gayA thA / isa mahotsava meM itane loga kapaDavaMja Ae the ki relve ko vizeSa (spe.) Trena kI vyavasthA karanI paDI thI / isa utsava meM eka aisI camatkArika ghaTanA banI ki barasAta ke una dinoM meM varSA hI hotI rahatI thI kintu gaNi padavI kI kriyA ke samaya, navakAzI ke samaya acAnaka barasAta rUka gaI aura vaha kAryakrama pUrNa hote hI barasAta punaH zuru ho gaI / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. 45 kapaDavaMja kA cAturmAsa pUrNa hote hI mahArAja zrI ahamadAbAda padhAre usa daurAna samAcAra Ae ki kheDA meM unake ziSya muni yazovijayajI kI tabiyata bahuta gaMbhIra ho gaI hai aura ve guru mahArAja ke darzana ke icchuka hai / ata: mahArAja zrI ne kheDA kI ora vihAra kiyA / kintu ve pahuMce usase pUrva yazovijayajI kAladharma ko prApta hue / isa taraha unakA asamaya kAladharma hone para eka tejasvI ziSyaratna mahArAja zrI ne kho diyA / mahArAja zrI ahamadAbAda vApasa Ae / unake anya ziSya bhI ahamadAbAda A pahuMce / isa samaya dIkSA ke prasaMga manAe gae / tatpazcAta tIrtha rakSA ke saMdarbha meM zatruMjaya, giranAra, sametazikhara, tAraMgAjI dezI rAjyoM kI madhyasthI ke kAraNa korTa meM jo kesa cala rahe the, mahArAja zrI usa saMdarbha meM saMghoM ko tathA ANaMdajI kalyANajI kI peDhI ko Avazyaka mArgadarzana dete rahe / isameM mahArAja zrI ko kudaratI rUpa se prApta kAnUnI sujha aura dakSatA ke darzana hote the / unakI ' salAha avazya saca hotI thI / jo loga ye abhiprAya rakhate the ki sAdhu mahArAjoM ko kAnUna kI bAta kyA samajha meM Ae? aise berisTaroM ko bhI yaha svIkAra karanA paDatA thA ki isa viSaya meM mahArAja zrI gaharI samajha rakhate haiM / eka bAra Do. harmana jekobI bhArata Ae taba kahA thA ki vijayanemisUri aura vijayadharma sUri ye do mahAtmA yadi sAdhu jIvana meM na hote to koI bar3e rAjya ke dIvAna hote / samagra rAjyataMtra calA sake aisI buddhi, vyavahAra, dakSatA, manuSya kI pahacAna aura dIrghadRSTi unake pAsa hai / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 46 jAvAla meM cAturmAsa : (saM. 1971) __ ahamadAbAda se mahArAja zrI kaDI, pAnasara, bhoyaNI, mahesANA, tAraMgA, kuMbhAriyAjI ityAdi tIrthoM meM vihAra karate hue AbU pahuMce / Abu meM ATha dina kA virAma kara mahArAja zrI acalagaDha, sirohI pADIva ityAdi sthaloM para vihAra karate karate jAvAla padhAre / jAvAla eka choTA sA gAMva mAnA jAtA hai / parantu isa gAMva ke zrAvakoM kI dharmabhAvanA aura Agraha dekhate hue mahArAja zrI ne vi.saM. 1971 kA cAturmAsa jAvAla meM karane kA nirNaya liyA / isa cAturmAsa ke virAma ke daurAna mahArAja zrI ne gAMva ke logoM ko preraNA dI-pAThazAlA kI sthApanA karavAI, nayA upAzraya banavAyA, pazu surakSA gRha kI sthApanA kI nUtana derAsara ke lie vADI kharIdavA kara AsapAsa ke gAMvoM ke bIca cala rahe saMgharSa kA nirAkaraNa karavAyA / taduparAMta jAvAla meM dIkSA mahAtsava kA Ayojana huA / boTAda ke zrI amRtalAla tathA rAjagaDha ke zrI pyArelAla ko dIkSA dI gaI aura amRtalAla kA nAma muni zrI amRtavijayajI tathA pyArelAla kA nAma muni zrI bhaktivijayajI rakhA gayA / jAvAla ke zrAvakoM kA bhaktibhAva aura utsAha dekhakara mahArAja zrI kI preraNA se pAlItANA meM dharmazAlA bAMdhane kA nirNaya prakaTa kiyA gayA aura tadanusAra pAlItANA meM ANaMdajI kalyANajI kI peDhI ke barAmade meM jAvAla vAlA kI dharmazAlA banI / sAdhu mahAtmAoM ke naiSTika akhaMDa brahmacarya aura karuNAbharI saMyamazIla sAdhanA kA prabhAva paDe binA nahIM rahatA hai / mahArAja zrI ke jIvana meM bhI aisI kucha ghaTanAeM aMkita hai / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 47 mahArAjazrI peTalAda se vihAra kara kAsora gAMva meM padhAre / yahAM eka zrAvaka ke choTe beTe ko bAra-bAra ulTI hotI thI, kabhI kabhI yUMka meM khuna AtA thA / bahuta upacAra karate hue vaha ThIka nahIM hotA thA / mahArAja zrI gAMva meM padhAre aura vyAkhyAna zuru huA usa samaya vaha zrAvaka apane beTe ko lekara vyAkhyAna meM Akara baiThA / vyAkhyAna ke daurAna laDake ko bahuta rAhata huI ataH vyAkhyAna ke bAda bhI laDakA upAzraya meM mahArAja zrI ke pAsa baiThA rahA / isa taraha cAra pAMca ghaMTe meM use yUMka meM khUna nahIM AyA / ataH unhoMne laDake se kahA "bhAI thoDI dera bAhara jAo hama gocarI kA upayoga kara leM / " laDakA jaise hI upAzraya se bAhara gayA ki phaurana usake thUka se khUna Ane lagA / gocarI pUrNa hone para vaha vApasa upAzraya meM Akara baiThA ki khUna baMda ho gayA / isa ghaTanA kI bAta jAnakara laDake ke mAtA pitA ko lagA ki avazya mahArAja zrI ke prabhAva se hI isa prakAra huA hogA / ve saba mahArAja zrI ke pAsa Ae aura saMpUrNa ghaTanA batAI aura laDake ko ThIka kara dene kI prArthanA kI / . mahArAja zrI ne kahA ki : "hama koI DorA-dhAgA yA camatkAra nahIM karate / " bAda meM laDake se kahA ki "tU niyamita bhAvapUrvaka navakAra maMtra ginanA terA roga miTa jAegA / " laDake ne isa prakAra niyamita navakAra maMtra ginanA prAraMbha kiyA aura jaise camatkAra ho gayA ho vaise usakA roga hameMzA ke lie calA gayA / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 48 mAravADa meM vihAra : jAvAla ke cAturmAsa ke bAda mahArAja zrI mAravADa aura mevADa meM vicare / unhoMne varakANA, vIjovA, nAdola, nADalAI, ghANerAva, bhUchAlA mahAvIra, desUrI, sAMkhiyA, gaDhabola ityAdi sthaloM kA vihAra kiyA / una dinoM meM ina kucha kSetroM meM vihAra kI, zuddha AhAra pAnI kI, rAtri vizrAma karane kI bahuta takalIpha thI / mUrtipUjakoM ke ghara kama the / anya samudAyoM ke sAtha saMgharSa calatA thA / mahArAja zrI ne ina sabhI sthaloM para vicaraNa-karake apanI vyAkhyAnazailI se aura vyaktigata milane AnevAloM ko suMdara DhaMga se samajhAkara bahutoM kA hRdaya-parivartana karavAyA / jahAM-jahAM zAstrArtha ke lie cunautI dene kI sthiti uThatI vahAM anya pakSa aMtima samaya upasthita na rahatA thA / gaDhabola meM to agale varSa anya pakSa kI ora se tIrthaMkara bhagavAna kI pratimA ko kIle mAre gae the / vahAM mahArAja zrI ne apanI sUjha-bUjha aura dIrghadRSTi se kAma lekara anya pakSa ke logoM ko zAMta kara diyA thA / bahuta se sthAna para kaI parivAroM ko sacce dharma kI ora moDA thA / bhinna-bhinna sthaloM para vihAra - yAtrA kara mahArAja zrI cAturmAsa sAdaDI meM kiyA / jesalamera kA 6 'rI' pAlita saMgha : vi.saM. 1972 ke sAdaDI ke cAturmAsa ke daurAna sirohI rAjya ke pAlaDI gAMva meM do zreSThI mahArAjazrI ke pAsa Ae / unhoMne mahArAjazrI se prArthanA kI ki siddhAcala kA 6'rI' pAlaka saMgha nikAlane Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. kI unakI bhAvanA hai aura usakA tamAma kharca ve svayaM uThAeMge / mahArAja zrI ne unheM kahA ki 'bhAIyoM hama gujarAta kI ora se abhI hI mAravADa Ae haiM aura turaMta hI vApasa gujarAta jAne kI anukUlatA nahIM hai parantu yadi saMgha nikAlanA hI ho to jesalamera kA nikAlo kyoMki hameM abhI usa kSetra meM vicaraNa karane kI icchA hai / ' sAdaDI ke una zreSThIoM ne mahArAja zrI kA prastAva saharSa svIkAra kiyA / itanA hI nahIM kintu unheM siddhAcalajI kA saMgha nikAlane kI bhAvanA thI usake pratIka svarUpa unhoMne ANaMdajI kalyANajI kI peDhI ko pAMca hajAra rupaye bheja die / . mahArAja zrI vihAra karake pAlaDI gAMva padhAre aura zubha dina dekhakara mahArAja zrI kI nizrA meM saMgha ne jesalamera kI tIrthayAtrA ke lie prayANa kiyA / ___ gAMva-gAMva kA bhramaNa karate hue saMgha phalodhI A phuNcaa| isa prAcIna aitihAsika tIrthasthala meM laMbe arase se matabheda cala rahA thA aura do pakSa ho gae the / yaha bAta mahArAjazrI ke pAsa AI / mahArAja zrI ko phalodhI ke saMgha meM ekatA karavAne kI bhAvanA utpanna huI / kintu kucha logoM ne mahArAja zrI ko parAmarza diyA ki: 'yahAM baDe-baDe mahAtmA A gae kintu unase bhI yahAM kA kalaha zAMta nahIM huA / ataH isameM par3ane jaisA nahIM hai / kintu mahArAja zrI ne nirNaya kara liyA ki bhale saphalatA prApta ho yA na ho kintu unheM prayAsa to avazya karanA cAhie / isIlie yadi saMgha ko kucha Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 50 adhika rukanA ho to bhI yaha Avazyaka hai / mahArAja zrI ne donoM pakSoM ke AgevAnoM ko kramazaH ekAMta meM bulavAkara saMpUrNa samasyA jAna lI / tatpazcAta ve pratidina vyAkhyAna meM apanA upadeza isa taraha gUMthate ki donoM pakSoMke AgevAnoM ko lagA ki isa saMgharSa kA samAdhAna lAnA hI cAhie / ATheka dina meM to mahArAja zrI kI madhyasthI se saMgha meM samAdhAna ho gayA aura zAMti sthApita ho gaI / usake pratIka rUpa donoM pakSa kI ora se sAtha milakara svAmI vAtsalya rakhA gayA / phalodhI se saMgha ne jaisalamera kI ora prayANa kiyA / aba raNa pradeza prAraMbha hotA thA aura bIca-bIca meM pAMca sau-hajAra kI bastI vAle choTe-choTe gAMva Ate the / isa vistAra meM pAnI kI bahuta taMgI rahatI thI / saMgha meM jaba vAsaNA nAmaka gAMva meM DerA DAlA / taba gAMva ke logoM ne bahuta virodha kiyA / logoM kA kahanA thA ki garamI ke dina haiM / do-tIna varSoM meM ekAda bAra yahAM barasAta hotI hai / saMgha ke itane sAre loga pAnI kA upayoga kareMge to eka dina meM hI hamAre gAMva kA saba pAnI khatma ho jAegA / gAMva ke logoM ke aise virodha ke bIca kitanA samaya rUkA jAya? ye eka prazna ho gayA thA / kintu mahArAja zrI ne sabako zAMta rahane ko kahA / itane meM jaise koI camatkArI ghaTanA banatI ho aise acAnaka AkAza meM bAdala umaDa Ae / garamI ke usa dina mUsalAdhAra barasAta huI / gAMva meM itanA adhika pAnI AyA ki grAmajanoM ne kabhI nahIM dekhA thA / isa ghaTanA se unakA hRdaya-parivartana huA / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. .. saMgha ne Age prayANa kiyA aura jesalamera pahuMcane ko aae| jesalamera kA dezI rAjya thA / saMgha AyA to Avaka kA eka sAdhana khaDA ho gayA / ye mAnakara rAja ke mahArAjA ne muMDakA kara lagAne kA vicAra kiyA / isa bAta kA anumAna Ate hI mahArAja zrI ne Abu ke aMgreja resiDenTa ko tAra karane ke lie AgevAnoM se carcA kI / isa bAta kI mahArAjA ko jAnakArI hone para ve gabharAe kyoMki aMgreja resiDenTa yadi AegA to anya takalIpheM bhI khaDI hogI / ataH unhoMne turanta dIvAna ko bhejakara saMgha ko sUcita kiyA ki jesalamera rAjya ko muMDakA verA lagAne kI koI icchA nahIM hai / usake bAda jesalamera ke praveza ke samaya mahArAja zrI kA tathA saMgha kA rAjya kI ora se bahumAna huA aura dhAmadhUma se saMgha kA praveza karavAyA / mahArAjA ne mahArAja zrI ke lie pAlakhI kI bhI vyavasthA kI kintu mahArAja zrI ne sAdhu ke AcaraNa ke anurUpa na hone se usakA viveka pUrvaka asvIkAra kiyA / mahArAjA ne mahArAja zrI ko mahala meM padhArane ke lie nimaMtraNa diyA to lAbhAlAbha kA vicAra karake use svIkAra kiyA aura rAjamahala meM padhAre / isase mahArAjA para bahuta acchA prabhAva huA aura mahArAjazrI ke tejasvI, pratApI vyaktitva se aura madhura upadezavANI se mahArAjA bahuta prabhAvita hue / jainoM ko jesalamera kI tIrthayAtrA ke lie jaisI suvidhA cAhie vaisI hamezA ke lie kara dene kI tatparatA unhoMne batAI / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. jesalamera kI tIrthayAtrA karake saMgha vApasa AyA / isa bAra to vAsanA gAMva ke logoM ne unake gAMva meM hI DerA DAlane kA Agraha kiyA / ataH saMgha ne vahAM DerA DAlA / 52 punaH aisA huA ki usI dina mUsalAdhAra barasAta huI / isase grAmajanoM ko bahuta Azcarya huA / ve mahArAja zrI ko jhukajhukakara praNAma karane lage / | saMgha vicaraNa karatA huA phalodhI A pahuMcA / mahArAja zrI ne saMgha ke bhAIyoM ko bulavAkara batA diyA ki unakI dhAranA se duganA kharca saMgha nikAlane meM ho gayA hai / isase mahArAja zrI ne ye bojha aba se kama ho isalie pratyeka gAMva kI navakArazI gAMva vAle aura anya uThA leM aisA prastAva rakhA / kintu saMgha ke bhAIyoM ne kahA ki 'saMgha kI saMpUrNa jimmedArI hamArI hI hai| kisI bhI taraha isa kharca kA lAbha hameM hI lenA hai / ' ve apane nirNaya meM dRDha the / unakI dRDhabhAvanA dekhakara mahArAja zrI ne unakI bAta svIkArI aura unheM AzirvAda diye / dUsare dina saMgha ke bhAIyoM para eka tAra AyA thA / unakA madrAsa meM rUIkA vyApAra calatA thaa| tAra meM likhA thA ki rUI ke eka saude meM acAnaka sADhe tIna lAkha rupaye kA naphA huA hai / mahArAja zrI ko yaha tAra paDhavAte hue saMghavI bhAIyoM ne kahA: 'gurudeva dekhie ApakI hI kRpA se isa saMgha kA tamAma kharca hamAre lie isa eka saude meM acAnaka hI nikala gayA hai / ' yaha bAta saMgha meM phailate hI saMgha ke AnaMda kI sImA na rahI / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya, phalodhI meM cAturmAsa : (saM. 1973) phalodhI ke saMgha ne mahArAja zrI se cAturmAsa ke lie kI prArthanA kA mahArAja zrI ne svIkAra kiyA aura usake anusAra mahArAja zrI phalodhI rUke / saMgha Age prayANa karake punaH pAlaDI gAMva AyA / jesalamera ke saMgha se vApasa Ate hue mahArAja zrI phalodhI padhAre aura vi.saM. 1973 kA cAturmAsa phalodhI meM karane kA nizcaya kiyA / phalodhI (phalavRddhi) eka prAcIna aitihAsika zahara hai / yahAM prAcIna samaya kA eka upAzraya hai jo coryAsI gaccha ke upAzraya ke rUpa meM pracalita hai / isa upAzraya meM koI bhI gaccha ke koI bhI sAdhu utara sakate haiM / isa zahara kI udAratA aura sahiSNutA kitanI hai vaha isa prakAra ke upAzraya se samajhA jA sakatA hai / mahArAja zrI caubhujA ke upAzraya meM birAje the aura vyAkhyAna dene ke lie pratidina coryAsI gaccha ke upAzraya jAte the / yahAM eka vilakSaNa ghaTanA aisI huI ki pratidina eka kabUtara vyAkhyAna prAraMbha hone se purva eka Are (gokhalA) meM Akara baiTha jAtA thA aura vyAkhyAna pUrNa hone para vahA~ se uDa jAtA thA / yahA~ ke cAturmAsa ke daurAna mahArAjazrI ne nUtana jina maMdira, upAzraya, dharmazAlA ityAdi bAMdhane ke lie upadeza diyA thA / rAjasthAna meM usa samaya yatiyoM - zrI pUjyoM kA prabhAva adhika thA kintu mahArAjazrI kI vizAla udAra dRSTi, sundara vaktRtva aura tejasvI mukhamudrA ke prabhAva ke kAraNa yati bhI mahArAjazrI ke vyAkhyAna meM Akara baiThate the / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 54 rAjasthAna arthAta hastapratoM kA khajAnA / bahuta se yati paise kI AvazyakatA par3ane para hastaprateM becane nikalate the / kucha jAtiyoM ke ajJAnI loga hastapratoM ko bhI taulakara becate the / kintu mahArAjazrI hastapratoM ko taulakara lene se inkAra karate the / sarasvatI devI ko taulakara nahIM le sakate, aisA ve samajhAte aura zlokoM kI ginatI aura pRSThasaMkhyA ke AdhAra para hastaprata lene kA prastAva rakhate the / aisI kaI durlabha pothiyA~ mahArApazrI zrAvakoM ko kahakara kharIdavA lete jisase ve naSTa na ho jAya / phalodhI se mahArAja zrI bIkAnera padhAre / yahAM, tapagaccha, khataragaccha, kamalAgaccha, vagere ke matabheda the kintu mahArAjazrI ne udAra samanvaya dRSTi rakhI thI / bIkAnera meM mahArAjazrI ko milane jayadayAla nAmaka eka vidvAna hindU paMDita Ae the / paMDita jayadayAla ko jaina dharma meM rUci thI / unhoMne kucha abhyAsa bhI kiyA thA / unheM siddhacakra ke navapada ke navaraMga kyoM hai yaha jAnane kI jijJAsA thI / mahArAjazrI ne usake viSaya meM samajha dI, isase unheM bahuta saMtoSa huA / inhI paMDita jayadayAla zarmA ne 'navakAramaMtra' ke saMbaMdha meM kucha prAcIna saMskRta prAkRta kRtiyoM kA hindI meM artha vistAra kara mUlyavAna graMtha prakAzita kiyA thA / kAparaDAjI kA tIrthoddhAra : eka cunotI : mahArAjazrI saM. 1973kA cAturmAsa phalodhI meM pUrNakara bIkAnera, nAgora, meDatA, jetAraNa ityAdi sthaloM kA vihAra karake kAparaDAjI ke Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya.. pAsa ke bilADA nAmaka gAMva meM padhAre the / vahAM ke AgevAna zrAvaka zrI pannAlAlajI zarApha ko bhAvanA huI ki pU. mahArAjazrI yadi kAparaDA tIrtha kA uddhAra kArya hAtha meM leM to ve avazya acchI taraha pUrNa ho sakatA hai / kintu kAparaDAjI tIrtha ke uddhAra kA kArya sarala na thA / isa prAcIna aitihAsika tIrtha meM vi.saM. 1678 meM jinamaMdira meM mUlanAyaka kI pratiSThA huI thI usa samaya jodhapura rAjya ke subedAra zrI bhANAjI bhaMDArI the / rAjya kI ora se musIbata A par3ane se eka yatijI ne unakI sahAyatA kI thii| unake AzirvAda se unhoMne kAparaDA meM cAra maMjilavAlA caumukhI jinamaMdira banavAyA thA / isameM gAMva ke bAhara kI jamIna meM se nikale zrI svayaMbhU pArzvanAtha bhagavAna kA jinabiMba sahita cAra jinabiMba kI pratiSThA mahotsavapUrvaka kI gaI thI / yaha kAparaDAjI tIrtha usa samaya meM eka prakhyAta tIrtha bana gayA thA / lagabhaga DhAI tIna sadI se adhika samaya isa tIrtha kI mahimA bahuta rahI / kintu 20vIM sadI ke prAraMbha meM rAjadvArI paristhiti aura kudaratI ApattiyoM ke kAraNa kAparaDAjI kI vaibhava samRddhi ghaTatI gaI aura jaina parivAra AjIvikA ke lie anyatra sthalAMtara karate ge| isI taraha kAparaDAjI meM jainoM kI koI vizeSa bastI na rahI / kAparaDAjI ke isa jinamaMdira meM khataragaccha ke zrAvakoM ne cAmuMDA mAtAjI tathA bhairavanAtha jI deva-devI kI do deharI banavAI / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. ina deva - deviyoM kI mahimA itanI bar3ha gaI thI ki jainoM ke atirikta AsapAsa ke sthAnika jainetara loga vizeSataH jATa jAti ke loga unakI bAdhA yA manautI rakhate the / darzana karane vAloM meM jainetara varga bhI bahuta adhika thA / samaya bItate choTe baccoM ke bAla utaravAne ke (muMDana) lie bhI ve kAparaDAjI jinamaMdira meM Ate the / jainoM kI bastI jaba ghaTatI gaI aura darzanArthiyoM meM mukhya jATa jAti ke loga hI raha gae taba isa tIrtha kI AzAtanA itanI bar3ha gaI ki cAmuMDA mAtA kI dahalIja ke sAmane bakare kA vadha bhI hone lagA / pazubali kI yahA~ paraMparA calane lgii| dUsarI aura maMdirake nirvAhake lie koI vyavasthA na hone se maMdira jarjarita ho gayA / mahArAjazrI jaba kAparaDAjI ke jinamaMdira meM padhAre taba usakI hAlata dekhakara unakA hRdaya dravita ho gayA / unhoMne usa tIrtha kA uddhAra karane kA saMkalpa kiyA / kintu isake lie himmata aura sUjhabUjha kI AvazyakatA thI / jIrNoddhAra kA kArya kramAnusAra karane kI AvazyakatA thI / 56 mahArAja zrI ne sabase pahale to tIrtha kA adhikAra jainoM ke hAtha meM Ae aisI kAnUnI vyavasthA karavAI / usake bAda unhoMne gar3ha ke aMdara kI sApha- sUphI karavAI / mahArAjazrI ko lagA ki maMdira meM svayaMbhU pArzvanAtha bhagavAna kI pratidina niyamita pUjA honI cAhie / jATa logoM ke bIca Akara koI bhI himmatapUrvaka rahe aura pratidina jina pratimA kI pUjA kare aise eka vyakti ke rUpa meM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 57 pAlInagara ke zrI phUlacaMdajI nAma ke eka gRhastha ko niyukta kiyA / isa taraha tIrtha kucha jIvaMta aura jAgRta banA / mahArAjazrI ko lagA ki jainoM meM isa tIrtha kI jAnakArI ho tathA logoM kA bhAva jAgRta ho isake lie isa tIrtha kI yAtrA kA eka saMgha nikAlanA cAhie / isake lie pAlI ke zrI kisanalAlajI ne Adeza mA~gA usake anusAra mahArAjazrI ne saMgha nikAlakara kAparaDAjI kI ora vihAra kiyA / isase kAparaDAjI tIrtha ke jIrNoddhAra ke lie mahArAjazrI ke gujarAta aura rAjasthAna ke agragaNya bhaktoM ko kAparaDAjI meM pratimAoM kI punaH pratiSThA karane kI bhAvanA jAgI / saMgha kAparaDAjI pahuMce taba taka munIma panAlAlajI ko cAmuMDA mAtA kI deharI haTAne kI jimmedArI sauMpI gaI thI / jATa logoM ke virodha ke bIca unhoMne samajhadArI se cAmuMDA mAtA kI deharI gaDha meM anyatra haTavAI thI / aba bhairavanAtha kI deharI haTAne kA prazna thA / kAparaDAjI tIrtha ke jIrNoddhAra kI samasyA gaMbhIra . prakAra kI thI / jIrNoddhAra ke lie phaMDa ekatrita karanA, jATa jAti ke logoM ke bIca jIrNoddhAra kA kArya karavAnA aura pazu-bali rokakara deva-deviyoM kI deharI haTakara punaH sthApita karavAnA ityAdi kArya sarala na thA / - mahArAjazrI ko vandana karane AnevAle zreSThIyoM ko kAparaDAjI tIrtha meM jIrNoddhAra kI preraNA dene se thoDe dina meM usake lie eka Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 58 acchI rakama likhI gaI aura kAma bhI prAraMbha ho gayA / mahArAjazrI ke hAthoM pratiSThA karavAnA bhI nizcita ho gayA / isake lie taiyAriyA~ prAraMbha ho gaI / ___kAparaDAjI meM mahArAjazrI kI nizrA meM vi.saM. 1975 kI mahAsudI paMcamI ko pratiSThA mahotsava prAraMbha huA / hajAro bhAvuka kAparaDAjI padhAre / itanA bhavya utsava jATa logoM ko kaSTadAyI ho svAbhAvika hI thA / unheM ye pasaMda na thA ki jainoM kA tIrtha unake hAtha se puna: jainoM ke hAtha calA jAya / pratiSThA mahotsava meM vighna DAlane ke lie jATa logoM ne daMgA karane kI gupta yojanA banAI thI / - pratiSThA mahotsavakI eka vidhi ke daurAna eka jATa apane bAlaka ko lekara bhairavanAtha kI deharI para bAla utaravAne ke lie praviSTa huA / isabAta kI jAnakArI hote hI mahArAjazrI ne zrAvakoM se kahA ki use rokanA cAhie nahIM to pratiSThA vidhi meM azAtanA hogI / pratiSThA mahotsava se pUrva rAjya se anurodha karake derAsarake AsapAsa pulisa kI kaDaka vyavasthA kI gaI thI / bilADA ke phaujadAra ityAdi bhI kAparaDAjI meM upasthita the / ata:jATa loga saphala nahIM ho sakate the / bAlaka ke bAla utaravAne ke lie inkAra karate samaya daMgA hone kI saMbhAvanA thI / kintu sadabhAgya se nahI huA / jATa loga hiMsaka AkramaNa ke lie yojanA vicArate aura usakI aphavA phailatI / mahArAjazrI ke sira para musIbata maMDarAne kI Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. bAta phailI thI / kintu isa sthiti meM zAMti, sUjhabUjha aura nirbhayatA se kAma lene kI AvazyakatA thI / mahArAjazrI kI sUcanA ke anusAra zrAvakagaNa vyavahAra karate the / bhairavajIkI mUrti haTAne kA yahI ucita avasara thA, ye dekhakara rAta ke samaya bhairavajI kI mUrti haTAkara nikaTa ke upAzraya meM usake mUla sthAna para sthApita kI gaI / pratiSThA kA mahatvapUrNa kArya pUrNa huA / aba dUsare dina dvArodghATana kI vidhi bAkI thI / pratiSThA kI vidhi pUrNa hote hI bahuta se loga apane gAMva vApasa Ae the, phirabhI abhI saiMkaDoM loga kAparaDAjI me rUke hue the / usa dina zAma ko samAcAra Ae ki pAsa eka gAMva ke cAra sau zastradhArI jATa maMdira para AkramaNa karane vAle haiM aura maMdira kA adhikAra lenA cAhate haiM / acAnaka isa taraha se AkramaNa ho to bahuta adhika khatarA ho sakatA hai / mahArAja zrI ne gar3ha ke bAhara jo loga taMbu meM raha rahe the unheM gaDha ke aMdara A jAne ko kahA / munIma panAlAlajI ko bhI parivAra sahita gar3ha ke aMdara bulavA liyA gayA / kucha bhaktoM ne mahArAjazrI se anurodha kiyA ki jATa logoM kA dala A pahuMce usase pahale hama ApazrI ko aura rakSakoM ko bilADA gAMva pahuMcA denA cAhate haiM / kintu mahArAjazrI ne ye prastAva asvIkAra karate hue kahA 'merA jo honA hogA ho mujhe koI bhaya nahIM hai / kAparaDAjI ke tIrtha kI rakSA ke lie mere prANa jAaiMge to mujhe bhI aphasosa nahIM hogA / " . zAma ko aMdherA hone AyA / itane meM lagabhaga 400 hathiyAradhArI jATa loga mAMdira para cillAte hue AkramaNa ke lie A mahArAja Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 60 pahuMce / bahuta adhika zoragula huA / kintu sabhI zrAvaka gar3ha ke aMdara pravizaSTa ho gae the / aura gar3hakA dvAra baMda thA ataH jAToM ne gar3ha ko ghera liyA / bAhara se ve patthara mArate aura golI chor3a rahe the kintu sadabhAgya se gar3ha ke aMdara koI ghAyala nahIM. huA / ___agale dina jAToM ke AkramaNa kI aphavA AI ki phaurana mahArAjazrI kI sUcanA ke anusAra munIma pannAlAlajI ne rakSaNa pradAna karane ke lie jodhapura rAjya ke mahArAjA ko prArthanA karane ke lie eka kAbila manuSya ko cupacApa ravAnA kara diyA thA / ye samAcAra mahArAjA ko milate hI dIvAna jAlamacaMdajI ke prayAsa se U~TasavAroM kA sainya-dala kAparaDAjI ke lie phaurana ravAnA kara dI gaI / rAta ke samaya jaba yaha haMgAmA ho rahA thA taba rAjya kA sainya AnekI bAta jAnakara jATa loga bhAgadoDa karane lage / bahuta se logoM ko pakaDa liyA gayA / thoDI dera meM to AkramaNakArI meM se koI vahAM na rahA / sthAnika jATa loga bhI bhayabhIta ho gae / tIrtha meM bilkula zAMti sthApita ho gaI / gar3ha ke dvAra khula gae aura zeSa rAtri zAMtipUrNa DhaMga se sabhI ne bitAI / dUsare dina subaha niyata samaya meM dvArodghATana kI vidhi huI aura upasthita aMtarAya karma zAMta hone para harSollAsapUrvaka pratiSThA mahotsava kA kAryakrama pUrNa huA / kramazaHzrAvaka biravarane lage aura kAparaDAjI tIrtha ko rAjya kI ora se rakSaNa prApta huA / __ thoDe samaya ke bAda jATa logoM ne cAmuMDA mAtA aura bhairavajI ke adhikAra ke lie adAlata meM dAvA kiyA thA kintu ve hAra gae the / kAparaDAjI kA jinamaMdira deva devI sahita jainoM Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. 61 ke adhikAra meM haiM aura usameM hastakSepa karaneM kA kisI ko adhikAra nahIM hai isaprakAra kA phaisalA adalAta ne diyA / taba se kAparaDAjI tIrtha kI mahimA punaH bar3hane lagI aura aneka yAtrI vahA~ nirvighna yAtrA karane Ane lage / isa taraha mahArAja zrI ne kAparaDAjI tIrtha meM prANAMta kaSTa uThAkara bhI punaruddhAra karavAyA thA / mahArAjazrI ke hAthoM yaha eka aitihAsika kArya huA / kAparaDAjI se vihAra karake mahArAjazrI ahamadAbAda padhAre aura vi.saM. 1975 kA cAturmAsa ahamadAbAda meM kiyA / cAturmAsa ke bAda vi.saM. 1976 kI posa vada 11 ( ekAdazI) ke dina ahamadAbAda se kesariyAjI tIrtha kA 6'rI' pAlaka saMgha mahArAjazrI kI nizrA meM nikAlA gayA / isa saMgha ke kharca kI jimmedArI ahamadAbAda ke zeTha zrI sArAbhAI DAhyAbhAI ne lI thI / ahamadAbAda me zeTha haThIbhAI kI vADI meM isa saMgha ke saMghavI kA sammAna kiyA gayA thA / zeTha sArAbhAI ne saMgha ke sAtha padayAtrA karane kA Agraha rakhA taba mahArAjazrI ne unheM vyavahArika sUcana karate hue kahA ki 'sampUrNa saMgha kA AdhAra Apa para hai ataH atizaya parizrama mata kIjie / jahA~ Avazyaka ho vahAM Apa vAhana kA upayoga avazya kareM / saMgha ahamadAbAda se cAMdakheDA, zerasA, tAraMgA, iDara atyAdi sthaloM para yAtrA karate hue culevA nagara meM zrI kesariyAjI tIrtha meM pahu~cA vahAM ullAsa pUrvaka aTThAI mahotsava huA / mahArAja zrI saMgha ke Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. sAtha hI ahamadAbAda vApasa AnevAle the kintu udayapura ke saMgha ne vahAM Akara mahArAjazrI ko prArthanA kI ki ve udayapura padhAre / ataH mahArAjazrI ko udayapura jAnA par3A saMgha dhAmadhUma se ahamadAbAda vApasa AyA / udayapura meM cAturmAsa : (saM. 1976) mahArAjazrI kesariyAjI se vihAra karate hue udayapura padhAre mahArAjazrI ke vyAkhyAna meM aneka loga Ane lage / zrAvakoM meM bahuta ullAsa aura jAgRti kA vAtAvaraNa ho gayA thA isase saMgha ne mahArAjazrI ko cAturmAsa udayapura meM hI karane kA Agraha kiyA / logoM kA utsAha dekhakara mahArAjazrI ne isake lie saMmati prakaTa kI / cAturmAsa kA sthAna nizcita hone ke bAda mahArAjazrI ne AsapAsa ke vistAroM meM vihAra kiyA aura cAturmAsa ke lie puna: udayapura A pahu~ce / usa samaya UMjhA kI ora se vihAra karake munizrI vallabha vijayajI (yugavIra AcArya vallabhasUri) kesariyAjI tIrtha kI yAtrA ke lie 6'rI' pAlaka saMgha ke sAtha nikale the / udayapura ke virAma ke daurAna mahArAjazrI se unakI prathama bAra mulAkAta huI / ye mulAkAta bahuta mahatva kI banI / zAsana ke uddhAra ke lie kaise kaise kArya karane cAhie isa saMdarbha meM donoM ke bIca vicAra-vinimaya huA / pU. vallabhavijayajI ne mahArAjazrI ko sUcita kiyA ki jaina sAdhuoM meM zithilAcAra aura matabheda baDhate jA rahe haiM / unheM dUra karane ke lie ahamadAbAda me eka muni saMmelana bulavAne kI AvazyakatA hai / mahArAjazrI ne isa vicAra ko svIkAra kiyA / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. 63 vi.saM. 1976 meM udayapura ke cAturmAsa ke daurAna mahArAja zrI ne 'zrIpannAvaNAsUtra' para vyAkhyAna denA zuru kiyA / mahArAjazrI ke vyAkhyAnoM kA prabhAva itanA adhika par3A ki unakI tejasvI pratibhA aura vidvatA tathA sacoTa vyAkhyAna zailI kI bAta phailate hue udayapura ke mahArANA zrI phatehasiMhajI ke pAsa pahuMcI / unhoMne rAjamaMtrI zrI phatehakaraNajI ko mahArAjazrI ke pAsa bhejA / phatehakaraNajI vidvAna the aura saMskRta prAkRta bhASA ke acche jAnakAra the / ve mahArAjazrI ke vyAkhyAna meM pratidina Akara baiThane lage / unheM mahArAjazrI kI asAdhAraNa pratibhA kA paricaya huA / unhoMne mahArANA ke samakSa itane mukta kaMTha se mahArAja zrIkI prazaMsAkI ki mahArANA ko mahArAja zrI se milane kI icchA huI / isake lie unhoMne mahArAja zrI ko mahala meM padhArane kI prArthanA kI / kintu mahArAja zrI ne kahalavAyA ki kucha mahAna pUrvAcArya rAjamahala meM gae ke pramANa haiM kintu ve svayaM eka sAmAnya sAdhu hai aura rAjamahala meM jAne kI unakI icchA nahIM hai / mahArANA ne mahArAjazrI kI bAta ko samajhadArI pUrvaka svIkAra kiyA / yadyayi ve svayaM upAzraya meM Ae~ aisI paristhiti na thI ataH unhoMne apane yuvarAja ko mahArAjazrI ke pAsa bhejA / ve pratidina vyAkhyAna meM Akara baiThate / mahArANA ne mahArAja zrI ko kahalavAyA ki rAjya ke graMthAlayoM se unheM jisa graMtha kI AvazyakatA ho ve phaurana prApta karavAegeM / itanA hI nahIM anya kisI bhI prakAra kI sahAyatA cAhie to use bhI pUrNa karegeM / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. una dinoM banArasa hindU yunivarsiTI ke sthApaka paMDita madanamohana mAlaviyA udayapura padhAre the aura rAjya ke atithi bane the| usa samaya mahArANA ne mAlaviyA jI se nivedana kiyA ki mahArAjazrI vijayanemisUri eka milane lAyaka vidvAna saMta hai / isase mAlaviyAjI mahArAjazrI se milane upAzraya meM padhAre / prathama mulAkAta meM hI mAlaviyAjI bahuta prabhAvita hue the / udayapura meM jitane dina ve rUke utane dina pratidina mahArAjazrI se milane Ate the aura aneka viSayoM para vicAravimarza karate the / ve mahArAjazrI ko gurujI kaha kara saMbodhita karate the / tatpazcAta mahArAjazrI ahamadAbAda meM the usa daurAna mAlaviyAjI jaba-jaba ahamadAbAda Ate ve avazya mahArAjazrI se milane jAte the / pro. AnaMdazaMkara dhruva kI banArasa hindU yunivarsiTI ke vAisa cAnsalara ke rUpa meM niyukti huI / ataH ve tathA anya vidvAna bhI mAlaviyAjI ke sAtha mahArAjazrI se milane Ate the / mahArAjazrI ke anurodha se mAlaviyAjI ko hemacaMdrAcArya kRta 'yogazAstra' paDhane kI iccha huI thI / usa graMtha kI eka hastaprata mahArAjazrI ne bhaMDAra meM se prAptakara mAlaviyAjI ko de dI / udayapura kA cAturmAsa pUrNa hote hI mahArAjazrI kI nizrA meM udayapura se rANakapura kA saMgha nikalA thA / mahArAjazrI rANakapura se vihAra karate hue jAvAla padhAre / jAvAla se mahArAjazrI kI nizrA meM siddhAcala jI kI yAtrA kA saMgha nikalA / jIrAvalA, Abu, kuMbhAriyA, Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. tAraMgA, maitrANA, cArUpa, pATaNa, zaMkhezvara ityAdi tIrthasthaloM kI yAtrA karate hue saMgha ahamadAbAda A pahuMcA / mahArAjazrI ahamadAbAda meM rUke / saMghazrI darzanavijaya jI kI nizrA meM Age bar3hatA huA pAlItANA kI ora ravAnA huA / mahArAjazrI ne ahamadAbAda meM virAma kiyA thA usa samaya mahArAjazrI kI lAkSaNika pratibhA kA paricaya prApta ho aisI eka ghaTanA banI / aMgreja kalekTara ke sAtha mulAkAta : . una dinoM aMgreja sarakAra ke viruddha asahakAra kA rASTrIya AMdolana cala rahA thA / usa samaya kAMgresa kA adhivezana ahamadAbAda meM hone vAlA thA / jaina sAdhuoM kI dinacaryA mokSalakSI, saMyamabharI hone ke kAraNa rASTrIya AMdolana meM ve koI juDe na the / ahamadAbAda meM gore aMgreja kalekTara ne anumAna lagAyA ki jaina sAdhu rASTrIya AMdolana ke viruddha haiM aura ahamadAbAda meM jainoM kI bahuta adhika saMkhyA hai / jaina koma ko sarakArI pakSa meM lenA ho to unake dharmaguru vijayanemisUri ko hAtha meM lenA cAhie / kintu ahamadAbAda ke kalekTara ko yaha bhrama thA / unakI ghAraNA thI ki eka aMgreja kalekTara nimaMtraNa de to ve loga dauDate hue unheM milane Ae~ge / unhoMne mahArAjazrI ko apane baMgale para milane Ane ke lie nimaMtraNa bhejA / kintu mahArAjazrI ne kalekTara ke baMgale para jAne se spaSTa inkAra kara diyA aura kahalavAyA ki kalekTara ko yadi icchA ho to hamAre pAsa cAhe Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. jaba A sakate haiM / kalekTara ne lagabhaga tIna bAra mahArAjazrI ko isa taraha apane pAsa bulAne kA prayatna kiyA kintu aMtataH niSphala hokara mahArAjazrI ke pAsa Ane ke lie taiyAra hue / kalekTara ne pUchavAyA ki vaha kursI para baiThe to mahArAjazrI ko koI aitarAja to nahIM ? mahArAjazrI ne kahalavAyA ki - jaina jainetara koma ke baDe baDe AgevAna evaM vidvAna Ate haiM kintu ve aupacArikatA kI dRSTi se aura jaina sAdhuoM kA vinaya saMbhAlane ke lie nIce hI baiThate haiM / kalekTara ne nIce baiThanA svIkAra kiyA / ve jaba milane Ae taba sira para se heTa to utArI kintu pAMva ke jUte unheM nikAlane kI icchA na thI / mahArAjazrI ne unake samakSa aisA buddhigamya tarka prastuta kiyA ki phaurana kalekTara ne pAMva ke jUte nikAlanA svIkAra kara liyA / jUte nikAlakara ve mahArAjazrI ke pAsa Ae aura sAmane nIce baiTha gae kalekTara ne mahArAjazrI se rASTrIya AMdolana kI carcA kI kintu mahArAjazrI ne spaSTa zabdoM meM samajhA diyA ki jaina sAdhu kisI ke vivAda meM nahIM par3ate / mahArAjazrI ke sAtha kalekTara ne tatkAlIna paristhiti ke saMdarbha meM kaI viSayoM kI spaSTatA kI aura mahArAjazrI ke tArkika uttaroM se ve bahuta prabhAvita hue / mahArAjazrI ne unake samakSa jaina tIrthoM ke rakSaNa kI sarakAra kI jimmedArI hai, isa bAta para jora diyA / kyokiM jainoM kI ora se sarakAra ko kara ke rUpa meM bahuta bar3I rakama milatI hai / kalekTara ne isa bAta kA svIkAra Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 67 kiyA aura tIrtharakSA ke viSaya meM svayaM adhika dhyAna degeM aisA vizvAsa dilAyA / ___ isa taraha kalekTara sAhaba mahArAjazrI se apanA kAma karavAne ke lie milane Ae the kintu bidA hue mahArAjazrI ne sUcita kie kArya karane kA vacana dekara / isa aMgreja adhikArI ne apanI nijI DAyarI meM likhA ki mahArAjazrI bahuta tejasvI aura zakti saMpanna (Full of Energy) mahApuruSa hai / tIrthoddhAra mahArAjazrI ke jIvana kA eka mahatvapUrNa kArya thA / isa samaya ke daurAna unhoMne talAjA aura zerIsA tIrtha ke jIrNoddhAra kI preraNA dI / ekabAra mahArAjazrI svayaM prastAva rakhate to lAbha lene vAle zreSThiyoM ke bIca spardhA hotI / mahArAjazrI kI vacanasiddhi aisI thI ki ve kaheM vaisA kArya avazya hotA thA / ahamadAbAda kI sthiratA ke daurAna pro. AnaMdazaMkara dhruva kavi nAnAlAla ityAdi sAkSara mahArAjazrI se milane Ate the / mahArAjazrI kI vidvat pratibhA se ve bahuta prabhAvita hue the / siddhAcala kI yAtrA ke muMDakAkara ke sAmane asahakAraH mahArAjazrI ahamadAbAda se vihAra kara bhoMyaNI, gAMbhu, cANasmA, ityAdi sthaloM para vicaraNa karate hue pATaNa padhAre / / pATaNa meM unhoMne cAturmAsa nizcita kiyA thA / isa cAturmAsa ke daurAna eka mahatvapUrNa aitihAsika ghaTanA banI / atIta meM vi.saM. 1942 meM pAlItANA ke ThAkura aura AnaMdajI kalyANajI kI peDhI Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. ke bIca tIrtha ke rakSaNa ke lie karAra huA thA / tadnusAra prativarSa pandraha hajAra rUpaye peDhI ko pAlItANA ke ThAkura ko denA par3atA thA / aMgreja poliTikala ejanTa karnala voTsa ne isa saMdarbha meM madhyasthI karake pAlItANA ke ThAkura ko bar3I rakama dilavA dI thI / vyaktigata yAtrI ko kara na bharanA paDe aura takalIpha na ho isalie per3hI ne yaha jimmedArI svIkAra kI thI / yaha karAra cAlIsa varSa ke lie kiyA gayA thA / karAra kI avadhi pUrNa hone para tIrtharakSA kI rakama ke bAre meM donoM pakSa puna:maMtraNA karake navIna nirNaya le sake aisI kalama thI / isa karAra kI avadhi vi.saM.1982meM pUrNa hotI thI / apane rAjya meM tIrtha sthala ho to usa rAjya ke rAjavI ko usameM se acchI kamAI karane kA lobha ho aisA vaha samaya thA / pAlItANA ke ThAkura ne ghoSaNA kI ki tA. 31 mArca 1926 ke dina karAra pUrNa hue hai ataH 1 lI apraila 1926 ke dina se rAjya kI ora se 'muMDakAverA' liyA jAyagA / pratyeka yAtrI svayaM yaha kara bharane ke bAda yAtrA kara sakatA hai / muMDakAverA se rAjya ko adhika AmadanI to hogI kintu isase yAtrikoM kI parezAnI bar3ha jAegI / ThAkura nirdhArita rAzi peDhI se lene kI apekSA 'muMDakAverA' vasula karane kI icchA rakhatA thA kyoMki Avaka adhika hone kI saMbhAvanA thI / aise anyAyI 'muMDakAverA' kA virodha karanA hI cAhie, aisA mahArAjazrI ko lagA una dinoM mahArAjazrI ke vacana pAlane ke lie sabhI saMgha tatpara the / rASTrIya stara para asahayoga AMdolana cala rahA thA / mahArAjazrI Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. ko tIrthayAtrA ke saMdarbha meM asahakAra vicAra sphUrita huA / anya koI mArga na sUjhane para mahArAjazrI ne ghoSita kiyA ki jaba taka yaha anyAyI kAnUna dUra na ho taba taka kisI ko siddhAcala kI yAtrA nahIM karanI hai / jisa kisI ko siddhAcalajI kSetra sparzanA kI bhAvanA ho ve kadambagiri, rohisAlA ityAdi tIrthoM kI yAtrA kareM ki jo tIrtha zenuMjaya parvata ke bhAga svarUpa hai aura pAlItANA ke rAjya kI sImA ke bAhara hai / tA 1 apraila 1926 ke dina 'muMDakAverA' ekatrita karane ke lie ThAkura ne kAryAlaya khole aura TekarI (pahADI) ke zikhara taka jagaha jagaha cokIdAra baiThA die the / kintU zihora ke sTezana se jaina svayaMsevaka yAtrikoM ko isa asahakAra ke saMdarbha meM sahakAra dene ke lie samajhA rahe the / pariNAmasvarUpa eka bhI yAtrika pAlItANA me hokara girirAja para na caDhA thA / gAMva aura pahADI sunasAna ho gae / pAlItANA meM se tamAma sAdhu-sAdhvI bhI vihAra karake rAjya ke bAhara nikala gae the / isataraha yAtrikoM ko asahakAra se rAjya ko per3hI dvArA jo vArSika pandraha hajAra rupaye kI Avaka hotI thI vaha bhI baMda ho gaI / dekhate dekhate eka varSa bIta gayA kintu donoM pakSa meM se koI na jhukA / mahArAjazrI kA varcasva jaina samAja para kitanA thA isa ghaTanA se dekhA jA sakatA hai / dUsarA varSa bhI isI taraha pUrNa ho gayA / aba ThAkura kamajora par3e / unhoMne dekhA ki jaina samAja kisI bhI taraha se jhukatA nahIM hai / itanA hI nahIM unhoMne yaha bhI jAnA ki jaina saMgha yaha kesa Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. briTana taka le jAkara prI.vI. kAunsila meM lar3anA cAhatA hai / isa bAta kI jAnakArI hote hI vAisaroya ko bhI aisA lagA ki yadi yaha samasyA prI.vI. kAunsila meM jAya to usase unakI pratiSThA ko A~ca AegI / ataH isase acchA hai koI samAdhAna ho jAya / pAlItANA ke ThAkura aMtataH isa bAta para jhuke ki ve muMDakAverA ke sthAna para nirdhArita rakama lene ke lie taiyAra hai / isake lie sImalA meM vAisaroya ne pAlItANA ke ThAkura aura pIr3hI ke AgevAnoM kI eka baiThaka bulavAyI / maMtraNA ke aMta meM aisA karAra kiyA ki paiMtIsa varSa taka pIr3hI prativarSa sATha hajAra pAlItANA ke ThAkura ko dharmarakSA ke lie deM / yaha rakama bahuta adhika thii| kintu aisA kie binA mukti na thI / ataH do varSa ke aMta meM zatruMjaya kI yAtrA yAtrikoM ke lie kisI bhI prakAra ke vyaktigata saMtrAsa ke binA prAraMbha huI / (deza ko svataMtratA milI aura dezI rAjyoM kA vilanIkaraNa huA taba yaha kara saurASTra sarakAra ne khatma kiyA thA) vi.saM. 1982 kA cAturmAsa pATaNa meM kara mahArAja zrI ahamadAbAda padhAre / pATaNa ke zeTha nagInadAsa karamacaMda kI bhAvanA ke anusAra mahArAjazrI kI nizrA meM ahamadAbAda se kaccha bhadrezvara yAtrA kA saMgha niklaa| gAMva-gAMva meM bhavya svAgata hotA / mahArAjazrI dhAMgadhrA taka tathA saMgha ne Age prayANa kiyA / ahamadAbAda meM naMdanavijayajI mahArAja ko AcArya kI padavI pradAna kI gaI / 70 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 71 vi.saM. 1883 kA cAturmAsa mahArAjazrI ne ahamadAbAda meM pAMjarApola ke upAzraya meM kiyA / yaha cAturmAsa cirasmaraNIya rahA kyoMki isa varSa ahamadAbAda meM barasAta meM itanI bAriza huI ki jaise jala pralaya na ho ! ativRSTi jaisI sthiti ho gaI / mahArAjazrI kI anukaMpAdRSTi bhI itanI hI sateja thI / unhoMne rAhatakAryoM ke lie ahamadAbAda meM zreSThiyo se anurodha kiyA aura dekhate-dekhate sAr3he tIna lAkha rupaye kA phaMDa ekatrita ho gayA / aneka svayaMsevaka taiyAra hue aura saMkaTagrasta logoM ko anAja kapaDe tathA jIvanopayogI sAmagrI bAMTI gaI / aneka logoM ke duHkha kama hue / loka sevA kA eka mahatvapUrNa kArya huA / bhojanazAlA, pAMjarApola kI sthApanA : mahArAjazrI kA prabhAva aisA thA ki pratyeka kArya ke lie nirdhArita se adhika dhana A jAtA thA / isa rAhata kArya ke lie bahuta dhana AyA aura rAhata kArya pUrNa hone para bar3I rakama bacI / samayajJa mahArAjazrI ne zreSThiyoM ke samakSa eka anya vicAra rakhA / ahamadAbAda jaise bar3e zaharoM meM akele nokarI karate zrAvako ke lie tathA pratidina bAharagAMva se kAma prasaMga meM AnevAle zrAvakoM ke lie bhojana kI vyavasthA nahIM haiM / isake lie eka jaina bhojanazAlA Avazyaka hai / mahArAjazrI ke vicAra phaurana kAryAnvita huA aura pAMjarApola meM hI jaina-bhojanazAlA sthApita kI gaI / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. cAturmAsa pUrNa hote hI mahArAjazrI DhAla kI pola ke jIrNoddhAra hue derAsara meM pratiSThA karavA kara mAtara padhAre / vahAM bhI unakI preraNA se jIrNoddhAra hue, 51 devakulikA vAle sumatinAtha bhagavAna ke derAsara meM pratiSThAvidhi aTThAI mahotsavapUrvaka huI / vahAM se mahArAjazrI khaMbhAta padhAre aura vahAM bhI unakI preraNA se jIrNoddhAra hue sthaMbhana pArzvanAtha bhagavAna ke prAcIna derAsara meM aMjanazalAkA pratiSThA mahotsava dhAmadhUmapUrvaka huA / isa prasaMga se logoM meM dharmabhAvanA kI bahuta vRddhi huI aura saMgha ke atizaya Agraha ke kAraNa mahArAjazrI ne vi.saM. 1984 kA cAturmAsa khaMbhAta meM karanA svIkAra kiyA / isI samayakAla meM sametazikhara ke tIrtha ke adhikAra kA vivAda bhI upasthita huA / isase pUrva sampUrNa pahADa zeTha ANaMdajI kalyANajI kI per3hI ne pAlagaMja ke rAjA se kharIda liyA thA / isa pahADa para pUjA ityAdi ke adhikAra ke saMdarbha meM vivAda huA / yaha vivAda hajArIbAga kI korTa meM aura tatpazcAta paTanA kI hAIkorTa meM gayA / mahArAjazrIke mArgadarzana ke aMtargata bhulAbhAI desAI, choTAlAla trikamalAla, kezavalAla, AmathAlAla ityAdi ne korTa meM apanI bAta prastuta karane para per3hI ke pakSa meM nirNaya AyA thA / kadambagiri kA tArtho ddhAra : vi.saM.1985 kA cAturmAsa mahuvA meM nizcita huA thA / mahArAjazrI vihAra karate karate kadambagiri A pahuMce / isa tIrtha ke uddhAra ke lie mahArAjazrI kI tIvra icchA thI / jinamaMdira ke lie Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. jamIna kharIdane ke lie paisA denevAle zreSThI to bahuta the kintu garAsiyoM kI avibhAjya jamIna pAne kA kArya bahuta kaThina thA / aisA kaThina kArya bhI bAhoza vyaktiyoM ne buddhi laDAkara pUrNa kiyA aura garAsiyA bhI prasanna hue / ucita muhUrta meM khanana vidhi, zilAropaNa ityAdi huA aura jinamaMdira ke nirmANa kA kArya Age bar3hane lagA / isa daurAna mahArAjazrI ne mahuvA ke cAturmAsa ke daurAna vahAM zrI yazovRddhi jaina bAlAzrama kI sthApanA ke kAryoM ko bhI vega diyA / - vi.saM. 1987 kA varSa aitihAsika dRSTi se bahuta mahatva kA thA / tirthAdhirAja siddhagiri para aMtima jIrNoddhAra hue aura Adizvara bhagavAna kI pratimA kI pratiSThA hue 400 varSa pUrNa hone para yaha 400 vIM varSagAMTha dhAmadhUmapUrvaka manAne ke lie ahamadAbAda ke zreSThiyoM meM carcA cala rahI thI / ahamadAbAda ke bahuta se milamAlika jaina the aura utsava ke dina mIleM baMda rakhane kA unhoMne nirNaya liyA thA / parantu una dinoM satyAgraha kA AMdolana cala rahA thA aura gAMdhIjI sahita kucha satyAgrahI keda meM the / ye dekhate hue navakArazI kA bhojana samAraMbha karane ke bAre meM do bhinna-bhinna mata pravartamAna the / parantu mahArAjazrI kI sUjhabUjha se madhyasthI karane para vivAda Tala gayA thA aura navakArazI acchI taraha huI / usa dina nagarazeTha ke baMDe meM bhavya snAtra-mahotsava manAyA gayA thA / jisameM hajAroM kI saMkhyA meM loga upasthita rahe the aura vizAla rathayAtrA nikalI thii| isameM sAdhu sAdhvIyoM aura zrAvaka zrAvikAoM kA vizAla samudAya juDA thA / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 74 isa zatrujaya tIrtha kI 400 vIM varSagAMTha ahamadAbAda meM advitIya DhaMga se manAI gaI / boTAda kA cAturmAsaH (saM. 1988) komala hRdaya kI gavAhI: ____ mahArAja zrI kA vi.saM. 1988 kA cAturmAsa ahamadAbAda meM nizcita huA thA / kintu boTAda se saMdezA AyA ki zrI vijayanaMdanasUri ke vayovRddhasaMsArI pitAzrI himacaMdabhAI bistaragrasta hai aura unakI AMtarika bhAvanA hai ki mahArAja zrI cAturmAsa boTAda meM karake unheM lAbha deM / saMdezA milate hI usakI gaMbhIratA ko aura yogya pAtra kI aMtima icchA kA dhyAna mahArAjazrI ko hogayA / unhoMne dinoM kI ginatI karake dekhI / bhISaNa garamI ke dina the / cAturmAsa praveza meM teraha dina kI dera hai / subaha zAma ugra vihAra kiyA jAya to hI ahamadAbAda se boTAda pahu~cA jA sakatA hai / mahArAjazrI ne tatkAla nirNaya le liyA / ahamadAbAda ke zreSThiyoM ko nirNaya batA diyA aura apane vizAla sAdhu saMpradAya ko AjJA de dI ki zAma ko boTAda kI ora vihAra karanA hai tIna ghaMTe meM samagra samudAya taiyAra ho gayA / ye dekhakara vaMdana ke lie Ae zrAvaka zrAvikA Azcarya cakita raha gae / mahArAja zrI apane samudAya ke sAtha vihAra karate karate nizcita dina boyada A pahuMce / himacaMdabhAI bahuta prasanna hue / cAturmAsa prAraMbha huA / mahArAjazrIne vistaragrasta himacaMdabhAI ke pAsa niyamita jAkara unheM aMtima. ArAdhanA bahuta acchI taraha karavAI kucha hI dinoM meM Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. himacaMdabhAI ne deha tyAga diyA / boTAda pahuMcane kA unhoMne yogya samaya para zIdhra nirNaya liyA isakA mahArAjazrIko saMtoSa huA / kadambagiri kA pratiSThA mahotsava : vi.saM. 1889 meM mahArAjazrI kadambagiri padhAre / yahA~ taiyAra hue nUtana jinAlaya meM aMjanazalAkA aura pratiSThA mahotsava thA / bhAvanagara rAjya kI ora se taMbu, pAnI, ityAdi kI vyavasthA karadI gaI thI / usake lie bhAvanagara ke sara prabhAzaMkara paTaNI ne svayaM dekhabhAla kI thI / kAryakrama ke agale dina zAma ke samaya bhayaMkara AMdhI aaii| kintu maMDapa ko koI nukazAna nahIM huA / kyokiM sAvadhAnI ke kadama uThAe gae the / eka hajAra ke karIba pratimAjI aMjanazalAkA ke lie AI thI / hajAroM loga isa maMgala utsava meM hissA lene ke lie A pahuMce the / yaha pratiSThA acchI taraha saMpanna hone ke bAda mahArAja zrI ne cAturmAsa bhAvanagara meM kiyA / ahamadAbAda meM muni saMmelana : aitihAsika ghaTanA : __ bhAvanagara ke cAturmAsa ke bAda vihAra karate karate mahArAjazrI ahamadAbAda padhAre / vi.saM. 1990 meM ahamadAbAda meM muni saMmelana Ayojita karane kA unhoMne nizcaya kiyA / cAturmAsa ke bAda gujarAta rAjasthAna meM se sarva sAdhu sAdhvI vihAra karate hue ahamadAbAda pahu~ca sake isa dRSTi se phAguna suda tRtIyA ke saMmelana kA Ayojana huaa| una dinoM meM sAdhuoM meM zithilAcAra bar3hetA jA rahA thA / devadravya, dIkSA padavI, tithi carcA, tIrtharakSA, sAdhu saMsthA meM praviziSTa huI bhiMdAkuthalI Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 76 tathA AcAra kI zithilatA ina sabhI ke bAre meM carcA kI AvazyakatA thI / padavI kI dRSTi se mahArAjazrI vijayanemisUri sabase bar3e the ataH unakI nizrA meM Ayojita isa muni saMmelana meM 450 AcAryAdi sAdhu mahArAjoM, 700 sAdhvIjI upasthita rahe the / 34 dina cale isa sammelana meM pratyeka viSaya kI gaharAI se aura vyavasthita DhaMga se vicAranA huI thI / usa samaya ke baDe baDe AcArya jaise ki zrI vijayadAnasUri, zrI vijayalabdhisUri, zrI siddhisUri, zrI vijayapremasUri, zrI vijayanItisUri, zrI sAgarAnaMdasUri, zrI vijayaudayasUri, zrI vijayanaMdanasUri, zrI vijayavallabhasUri, paM. zrI rAmavijayajI, zrI puNyavijayajI, zrI vidyAvijayajI ityAdi ne isa saMmelana meM bhAga liyA thA / sampUrNa kAryavAhI atyaMta vyavasthita aura jinazAsana ke anusAra thI / saMmelana meM prastAva kA paTTaka sabhI ko par3hakara sunAyA gayA aura use pratyeka ko AcaraNa meM lAnA thA / isa sammelana kI saphalatA meM nagarazeThA tathA anya zreSThiyoM ne tana, mana, aura dhana se acchA yogadAna diyA thA / mahArAjazrI vijayanemisUri kI nizrA meM itane sAre sAdhu ekatrita hue aura itane sAre dina sAtha meM milakara vicAra vimarza kiyA vahI sUcita karatA hai ki mahArAjazrI kA sthAna caturvidha saMgha meM kitanA mahAna aura AdarapUrNa thA _ vi.saM. 1990meM mahArAjazrI ne jAvAla meM jinamaMdira meM pratiSThA karavAI aura tatpazcAt cAturmAsa bhI vahIM kiyA / cAturmAsa ke bAda mahArAjazrI ahamadAbAda padhAre / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. mahArAjazrI kI eka mahatva kI priya pravRti 6'rI' pAlaka tIrthayAtrA saMgha nikAlane kI thI / una dinoM meM tIrthayAtrA meM akeledukele jAnA sarala na thA / bahuta se sthAnoM para relve nahIM thI / cora lUTeroM kA bhaya rahatA thA / khAne pIne aura rAtri vizrAma vyavasthA kI ciMtA rahatI thI / saMgha nikale to sabhI ko lAbha milatA hai / sAdhAraNa sthiti ke loga saralatA se juDa sakate the / gAMva-gAMva meM dharma jAgRti aura dharmabhAvanA ke kAma hote the 1 mAkubhAI zeTha kA giranAra - siddhAcala kI yAtrA saMgha : aitihAsika ghaTanA : mahArAjazrI jaba ahamadAbAda padhAre usase pahale jAvala jAkara mANekalAla manasukhabhAI ( mAkubhAI zeTha) ne giranAra aura siddhAcala kA bhavya yAtrA saMgha nikAlane kI apanI bhAvanA prakaTa kI / unake prastAva kA mahArAjazrI ne svIkAra kiyA aura mahArAja zrI ahamadAbAda padhAre to usake lie jorazora se taiyArI hone lagI / aisA kahA jAtA hai ki mahArAjazrI kI nizrA meM vi.saM. 1991 meM nikale isa yAtrAsaMgha jaisA yAtrAsaMgha abhI taka nikalA na thA / ahamadAbAda se giranAra kI yAtrA karane ke pazcAt siddhAcalajI. kI yAtrA karanevAle lagabhaga Der3ha mahinA cale isa saMgha meM 13 hajAra se adhika 6'rI' pAlaka yAtrika the / 275 muni bhagavaMta, 400 se bhI adhika sAdhvIjI mahArAja, 850 bailagADI, 1300 jitanI moTara, basa, Traka ityAdi anya vAhana unameM the / vyavasthApaka gaNa, anya 77 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 78 / zrAvaka nokara cAkara milakara bIsa hajAra AdamiyA kA kAphilA eka sthAna se dUsare sthAna DerA DAlate hue Age baDhate the / jisa rAjya meM se saMgha gujaratA thA usa-rAjya ke rAjA sAmane se svAgata karane Ate the / goMDala rAjya meM koI bhI dharma ke yAtrA saMgha' para kara thA / ataH saMgha ne goMDala kA samAveza nahIM kiyA thA / parantu rAjya ne yAtrA kara mApha karake saMgha ko goMDala padhArane kA vizeSa anurodha kiyA / rAjya kI icchA ko mAna dekara saMgha ne goMDala gAMva meM DerA DAlA / isa saMgha meM vividha prakAra kI baDI baDI (uchAmaNI) rakama bolI gaI thI / jisameM bar3e bar3e zreSThIyoM ne usakA acchA lAbha liyA thA / una dino saMghapati kA isa saMgha ke kAraNa ATha lAkha rupaye kA kharca huA thA / isI se kalpanA kI jA sakatI hai ki yaha saMgha kitanA yAdagAra rahA hogA / mahArAjazrI kadaMbagiri se mahuvA padhAre usa samaya ahamadAbAda ke eka daMpati ne mahArAja zrI se dIkSA lene kA prastAva rakhA thA / isIlie mahArAja mahuvA se vihAra kara ahamadAbAda padhAre aura dIkSA pradAna kI gaI / mahArAjazrI ke ye ziSya hI ratnaprabhavijaya / saMsArI avasthA meM ve DaoNkTara the / unakA nAma trikamalAla amathAlAla zAha thA / unake baDebhAI ne mahArAjazrI se dIkSA lI thI aura unakA nAma muni subhadravijaya rakhA gayA / muni subhadravijayajI kA choTI umra meM hI kAla dharma ho gayA / isase DaoNkTara ke hRdaya meM vairAgya pragaTa huA apanI acchI kamAI choDakara unhoMne aura unakI patnI ne mahArAjazrI Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 79 se dIkSA lI / muni ratnaprabhAvijayajI aMgrejI bhASA para acchA prabhutva rakhate the / isIlie mahArAjazrI kI preraNA se unhoMne bhagavAna mahAvIra ke jIvana ke viSaya meM ATha baDe baDe graMtha aMgrejI meM prakaTa kie the / jAmanagara ke zeTha popaTalAla dhArazI ne jaba se ahamadAbAda ke zeTha mAkubhAI kA yAtrAsaMgha dekhA taba se unakI saMgha nikAlane kI bhAvanA thI / unhoMne usake lie sAgarajI mahArAja se prArthanA kI / sAgarajI mahArAja ne kahA thA ki Apako yAtrAsaMgha kI zobhA bar3hAnI ho to zrI vijayanemisUrijI se prArthanA karanI cAhie / isIlie zeTha popaTalAla ahamadAbAda Akara mahArAjazrI se AgrahapUrvaka prArthanA kara gae the / ataH mahArAjazrI ne vi.saM. 1996 kA cAturmAsa jAmanagara meM kiyA aura cAturmAsa pUrNa hone para siddhAcalajI kA 6'rI' pAlaka saMgha nikAlA gayA / mahArAjazrI ne tatpazcAt pAlItANA, bhAvanagara, valA ityAdi sthaloM para cAturmAsa kiyA / unhoMne jahA~-jahA~ vicaraNa kiyA vahA~vahA~ tIrthoddhAra, saMghayAtrA, pratiSThA mahotsava, dIkSA padavI mahotsava ityAdi prakAra ke kArya hote rahe / mahArAjazrI ke pAsa pratidina aneka AdamI vaMdanA karane aura saMgha ke kAryoM ke lie Ate the / khaMbhAta se mahArAjazrI ahamadAbAda padhAre the / vahAM jaina marcanTa sosAyaTI meM derAsara kI pratiSThA karavAI / usake bAda zerIsA tathA vAmaja meM pratiSThA karavAI / vi.saM. 2003 kA cAturmAsa sAbaramatI mahA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. aura 2004 kA cAturmAsa baDhavANa meM mahArAjazrI ne kiyA aba unakA svAsthya bigaDatA jA rahA thA / bArabAra cakkara A jAte the / pahale kI taraha vihAra aba nahI ho pAtA thA / var3havANa meM tathA boTAda meM pratiSThA karavAkara mahArAjazrI ne kaMdabagiri kI ora vihAra kiyA thA / mahArAjazrI rohizAlA se vihAra karake kadambagiri padhAre / unakI tabiyata aba dina prati dina kSINa hotI jA rahI thI / eka dina zAma ko mahArAjazrI ke mana meM aisA bhAva jAgA ki "isa sAla kA cAturmAsa kadambagiri meM kareM to kitanA acchA / " isa tIrtha kA uddhAra unake hAthoM huA thA ataH tIrthabhUmi ke prati AtmIyatA paidA ho gaI thI / kAdambagiri meM cAturmAsa karane ke vicAra ko unake mukhya ziSya zrI udayasUri aura zrI naMdasUri ne svAgata kiyA / cAturmAsa nizcita hone para ye samAcAra pAlItANA, bhAvanagara, mahuvA, jesara, talAjA, ahamadAbAda ityAdi sthaloM para pahuMca gae / mahArAja zrI kI nizrA meM cAturmAsa karane ke lie kitane hI vratadhArI zrAvakoM ne kadambagiri jAne kA nirNaya liyA / mahuvA meM aMtima cAturmAsa : svargArohaNa : isa nirNaya kI ghoSaNA hote hI mahuvA ke agraNI zrAvakoM ko eka navIna vicAra sphUrita huA / unheM aisA lagA ki apane vatana ke mahAna putra ne bahuta varSoM se mahuvA meM cAturmAsa nahI kiyA hai to isake lie anurodha karanA cAhie / isalie mahuvA saMgha ke Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 81 AgevAna mahArAjazrI ke pAsa kadambagiri pahu~ce aura cAturmAsa mahuvA meM hI karane ke lie haThapUrvaka Agraha kiyA / balki unhoMne mahArAjazrI ko batAyA ki ApakI preraNA se mahuvA meM do nUtana jina maMdira hue haiM unakA kAma pUrNa hone ko hai ataH usameM pratiSThA bhI Apake hAthoM hI karavAne kI bhAvanA hai / ___ mahuvA saMgha kI prArthanA itanI adhika thI ki mahArAjazrI asvIkAra na kara sake kintu mahArAjazrI ne kahA: 'maiM mahuvA A to rahA hUM / kintu pratiSThA mere hAtho nahI honevAlI hai / ' mahArAjazrI ke isa vacana meM jaise koI gUDha bhaviSya kA saMketa thA / . usake pazcAt mahArAjazrI ne caitramAsa ke kRSNapakSa meM kadambagiri se DolI meM vihAra kiyA aura lagabhaga pandraha dina meM ve mahuA padhAre / mahuvA ke nagarajanoM ne jaina ajaina sarvalogo ne bhAvollAsapUrvaka unakI agavAnI kI / mahuvA baMdara hone ke kAraNa baisAkha mahine kI garamI mahArajazrI ko kaSTakara na huI / zarIra kI azakti aura asvasthatA ke kAraNa vyAkhyAna kI jimmedArI mahArajazrI ke tIna mukhya ziSyazrI udayasUri, zrInaMdanasUri, aura zrIamRtasUri ne svIkAra kara lI / paryuSaNa parva kI ArAdhAnA bhI acchI taraha calane lagI / paryuSaNa ke cauthe dina dopahara ko AkAza meM sUrya ke AsapAsa dhuMdhale (maTamaile) raMga kA jaise golAkAra taiyAra hogayA ho aisA lagA / yaha eka azubha saMketa thA / eka kiMvadanti hai ki AkAza meM kuMDalAkAra malaka meM hAhAkAra / saMvatsarI Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa: jIvana paricaya. kA dina acchI taraha bIta gayA kintu zAmako gAMva ke bAhara dAlAna meM baiThakara saMgha ke zrAvakagaNa saMvatsarI kA pratikramaNa kara rahe the / usa samaya baragada kI eka DAlI bhayAnaka AvAja ke sAtha TUTI 1 nasIba se kisI ko coTa nahI AI / kintu yaha azubha saMketa thA / paryuSaNa parva pUrNa huA / aba pratiSThA kI taiyArI prAraMbha ho gaI / usa saMdarbha meM carcA vicAraNA karane ke lie ahamadAbAda ke kucha zreSThIvarya mahArAjazrI se milane A gae / bhAdoM vada amAvasyA kI rAta AkAza se eka bar3A tArA tUTA aura dhaDAke kA AvAja huA / ye bhI eka azubha saMketa thA / jaise kisI mahApuruSa kA viyoga honevAlA na ho ! usI rAta bAjAra meM pAna supArI kI dukAna ke dukAnadAra bhAI ko aisA svapna AyA ki pUjya nemisUri dAdA kI smazAnayAtrA benDabAje ke sAtha nikalI hai aura hajAroM AdamI usameM juDa gae haiM / ye saba jaise jaise dukAna ke pAsa se gujarate hai vaha unako cAya pilAte the / 82 Azvina (Aso) mahIne kI olI ke dina nirvighna bIta gae / tatpazcAta mahArAjazrI malotsarga karake vApasa A rahe the taba unheM sahArA dene ke lie zrI udayasUri aura zrI naMdanasUri sAtha meM the phira bhI acAnaka samatulA kho dene se mahArAjazrI gira paDe / unake pera meM baiThIcoTa lagI / usakA upacAra prAraMbha huA / itane meM mahArAja zrI ko sardI aura khAMsI huI / itanA hI nahI jvara bhI Ane lagA / kabhI kabhI palTI (ulTI) bhI hone lagI / mahArAjazrI Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. kI asvasthatA bar3hatI jArahI thI kintu mana se ve svastha zAMta aura prasanna the / zrI naMdanasUri ne jaba kahA ki paraso divAlI hai aura phira nava varSa jaba ApakI varSagAMTha AtI hai / taba mahArAjazrI ne kahA 'mujhe aba kahAM divAlI dekhanI hai ?' unakA aMtimakAla jaise A pahuMcA ho isa taraha mahArAjazrI ne zrI naMdanasUri ko pratiSThA ke saMdarbha meM tathA anya kucha kAryoM ke bAre meM sUcanA dI / mahArAjazrI kA jvara utaratA na thA unakA hRdaya kamajora hotA jA rahA thA / isake lie DaoNkaTaroM ne injekzana denekI bAtakI / kintu mahArAjazrI ne iMjekzana lene se spaSTa inkAra kara diyA / jindagI meM unhoMne kabhI injekzana nahIM liyA thA / mahArAjazrI kI bAta DaoNkaTara ne svIkAra karalI ataH mahArAjazrI ne naMdanasUri se kahA 'DaoNkTara kitane bhale hai ki merI icchA ke viruddha kucha bhI karane kA Agraha nahI rakhate / ' divAlI kA dina AyA / mahArAjazrI ne apane ziSyoM se kaha diyA ki isa dina ve pAnI ke atirikta anya kucha bhI prayoga nahIM karanA cAhate haiM / mahArAjazrI kI hAlata gaMbhIra hotI jA rahI hai yaha samAcAra sunakara unake darzana ke lie nagara ke jaina-jainetara loga umar3ane lage / DaoN. bhI A pahuMce / hRdaya kI bImArI ke kAraNa iMjekzana dene kI AvazyakatA DaoN. ko lagI / kintu naMdanasUrijI ne mahArAjazrI kI bhAvanA DaoNkaTaroM ko batA dI aura iMjekzana na denA aisA nirNaya liyA zAmakA pratikramaNa zrI naMdanasUri tathA zrI dhuraMdhara Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. vijayajI ne mahArAjazrI ko acchI taraha karavAyA / saMthArA porisI kI kriyAbhI acchI taraha huI / saMsArake sarvajIvoM ke sAtha kSamApanA bhI ho gaI / mahArAjazrI kI aisI aMtima samayakI gaMbhIra bImArI ko lakSya meM rakhakara vahAM sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA vizAla samudAya meM upasthita ho gae aura sabhI ne mahArAjazrI ke svAstha ke lie navakAramaMtra kI dhuna macAyI / zAma sAta baje mahArAjazrI ne zAMtipUrvaka, samAdhipUrvaka dehatyAga kiyA / mahArAjazrI ne apane 77 veM varSa meM jaise aMtima dina pUrNa kiyA / mahArAjazrI ke kAladharma ke samAcAra dekhate dekhate cAroM ora phaila gae / taduparAMta usa rAta alaga alaga nagaroM ke saMghoM ko tAra kiyA gayA / cAra sau ke karIba tAra usa rAta gae tIna sauM tAra dUsare dina hue / samAcAra prApta hote hI mahArAjazrI ke hajAroM bhakta mahuvA A pahuMce / vi.sa. 2006 kI kArtika suda pratipadA ke dina zanivAra ke nUtanavarSa ke prabhAta meM mahArAjazrI ke deha ko DolI meM birAjamAna kiyA gayA / benDabAje ke sAtha bhavya pAlakI aMtimayAtrA nikAlI / gAMva ke bahara nizcita kie pramArjita kie sthala para mahArAjazrI ke deha kA agnisaMskAra kiyA gayA / deha sampUrNa jalate bahuta dera lagI / jisa samaya citA sampUrNa jala rahI thI vaha mahArAjazrI ke janma samaya bIsa ghaDI aura pandraha pala kA thA jaise usameM bhI koI saMketa rahA ho / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. mahArAjazrI kA janma mahuvA meM aura unakA kAladharma bhI mahuvA meM huA / unake deha kA avataraNa kArtikasuda pratipadA zanivAra dina meM bIsa ghaDI aura pandraha pala meM huA thA / unake deha kA visarjana bhI kArtika suda pratipadA (ekam) zanivAra ke dina bIsa ghaDI aura pandraha pala ke samaya huA / aisA yogAnuyoga kisI virala vyakti ke jIvana meM dekhane ko milatA hai / isa taraha mahArAja zrI vijayanemisUrizvarajI kA jIvana aneka ghaTanAoM se pUrNa hai / eka vyakti apane jIvana kAla ke daurAna svayaM akiMcana rahakara kar3aka saMyamapAlana karate hue aneka ko pratibodha dekara zAsanonnati kA kaisA aura kitanA bhagIratha kArya kara sakatA hai vaha mahArAjazrI ke preraka pavitra jIvana para se dekhA jA sakatA hai / usa bhavyAtmA kA smaraNa bhI hamAre lie upakArI banatA hai / unheM koTi koTi praNAma / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. sthala kula saMkhyA ahamadAbAda saM. 1992 ahamadAbAda bhAvanagara a r pAlItANA khaMbhAta o mahuvA w pariziSTa-1 pUjyazrI ke cAturmAsa kI sUci varSa vi.saM. 1953, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 67, 68, 70, 75, 77, 79 80, 83, 86, 87, 2001, 2002 vi.saM. 1945, 46, 47, 48, 59 64, 89, 94, 97. vi.saM. 1949, 95 vi.saM. 1954, 55, 62, 63, 78, 84, 2000 vi.saM.1951, 65, 85, 91, 99 2005. vi.saM. 1966, 88, 98 vi.saM. 1950, 93 vi.saM. 1996 vi.saM. 1971, 90 vi.saM. 1972 vi.saM. 1973 vi.saM. 1974 vi.saM. 1976 vi.saM. 1969 vi.saM. 1952 vi.saM. 2004 vi.saM. 2003 vi.saM. 1982 vi.saM. 1981 boTAda . jAmanagara n norr valA . or on or jAvAlA sAdaDI phalodhI pAlI udayapura kapaDavaMja vaDhavANa zahara vaDhavANa kempa sAbaramatI on or or a. pATaNa cANasmA Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. 87 pariziSTa-2 pUjyazrI kI amUlya bheMTa svaracita graMtho kI sUci aMka ka| - graMtha-nAma parihArya mImAMsA (zrI sAgarajI mahArAja sAthe) bRhad hemaprabhA ladhu hemaprabhA parama laghuhemaprabhA nyAya siMdhu nyAyAloka-tattvaprabhA nyAya khaMDana khaMDa khAdya nyAya prabhA pratimA mArtaMDa anekAnta tattvamImAMsA mUla tathA svopajJa vRtti saptabhaMgI upaniSat nayopaniSat sampatitarka TIkA para vivaraNa anekAnta vyavasthA-TIkA raghuvaMza-dvitIya sarganA 29 zloka para apUrva TIkA viSaya DaoN. harmana jekobIne temanA ayukta vidhAnono pratyuttara. haima vyAkaraNa haima vyAkaraNa haima vyAkaraNa nyAya (padyabaddha) nyAya (vivaraNa) nyAya (vivaraNa) nyAya (vivaraNa) OM OM ; nyAya (vivaraNa) nyAya (vivaraNa) .* kAvya (vivaraNa) Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 26., 19. 20. 21. 22. zAsana samrATa: jIvana paricaya. pariziSTa - 3 pUjya zrI kI Adarza zrutasevA (prakAzita - saMzodhita kiye hue prAcIna graMtho kI sUci) graMtha - nAma siddhahema bRhadvatti- laghunyAso dvAra sameta tattvArthAdhigamasUtra - bRhaTTIkA syAdvAda ratnAkara nyAya khaMDanakhaMDa khAdha nyAyAloka aSTaka prakaraNa- saTIka upadeza rahasya saTIka anekAnta jayapatAkA bhASArahasya-svopajJa vivaraNayukta pramANamImAMsA pramAlakSaNa adhyAtma kalpadruma sammatitarka prakaraNavRtti anekAntavyavasthA jJAnArNava- savivaraNa jJAnabiMdu - savivaraNa nayarahasya nayopadeza nayapradIpa saptabhaMgIpradIpa pAtaMjala yogadarzana - vivRti aSTasahastrI vivaraNa 88 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrATa : jIvana paricaya. graMtha-nAma dharmaparIkSA-svopajJa vivaraNayukta nizAbhakta doSa vivaraNa vAdamAlA tathA utpAdAdi siddhi prakaraNa yogavizikA-vRtti sahita kUpa dRSTAntavizadIkaraNa prakaraNa-savRtti yogaddaSThi samuccaya-savivaraNa yogabiMdu samuccaya-savivaraNa zrI haribhadrasUrigraMtha saMgraha 1. yogaddaSTi samuccaya, 2. yogabiMdu, 3. zAstravArtAsamuccaya, 4. SaDdarzana samuccaya, 5. dvAtrizaddaSTaka prakaraNa, 6. lokatattva nirNaya, 7. dharmabiMdu prakaraNa 8. hiMsAphalASTaka, 9. sarvajJa siddhi. prAcIna stavanAdi saMgraha adhyAtmasArAdi pAramarSa svAdhyAya saMgraha saMbodha prakaraNa Page #95 -------------------------------------------------------------------------- Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Parsav International Series 1999 1999 bArahakkhara - kakka of mahAcaMdra muni 1997 Ed. H. C. Bhayani, Pritam Singhvi 2. gAthAmaMjarI : Ed. H.C. Bhayani, 1998 3. aNupehA 1998 Ed. Pritam Singhvi anekAntavAda : Pritam Singhvi 5. sadasyavatsa - kathAnakam of Harsavardhanagani : 1999 Ed. Pritam Singhvi ANaMdA of AnaMdatilaka : Ed. H. C. Bhayani, Pritam Singhvi dohApAhuDa : 1999 Ed. H. C. Bhayani, R. M. Shah, Pritam singhvi taraMgavatI : Pritam singhvi (Tr.) saMpratinRpacaritram : saMpAdaka : caturavijayamuni. 10. zAsanasamrATa : jIvana parIcaya hindI anu. : prItama siMghavI 1999 To be Shortly Published (zIdhra prakAzyamAn) 11. uttarAdhyayanAdigata jaina draSTAMtakathAeM : prItama siMghavI 1999 1999