Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ PradGA prAcIna jaina-itihAsa (prathama bhAga) lekhakazrI sUrajamala jena / prakAzaka:bhUlacanda kisanadAsa kApar3iyA-sUrata / vinIyAvRtti ] bIra saMvat 2448 [prati 1200 mUlya bAraha mAne /
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ mudraka' mUlacanda kisanadAla kaapdd'iyaa| "jaina vinaya" mila presa-sUrata / prAyakamUlacanda kisanadAsa kApar3iyA, di jaina pRntakAlaya-gusna
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAvRttikI bhUmikA / jaina samAnameM abase zikSA pracArakA prazna uThA hai. tabhIse jaina dharma saMbaMdhI pAThya pustakoMkA bhI prazna cAlU hai| jaina dharma saMbaMdhI pAThya pustakoM ke liye kaI sabhAoMne kaI bAra prastAva kiye, kameTiyA banAI para aMtameM kucha bhI phala nahIM humA / inhIM pAya pustakoMmeM jaina itihAsa saMbaMdhI pustaka bhI garbhita thii| baMbaI parIkSAlayake paThanakramameM jaina itihAsa rakhA gayA thA aura maba bhI hai / parIkSAlaya dvArA prakAzita paThanakrama patrameM likhA hai ki ina pustakoMke banavAnekA prayatna kiyA jA rahA hai / isa kramako prakAzita hue kaI varSa ho gaye para vaha prayatna abataka saphala nahIM huaa| jaina samAjame aisI itihAsa saMbaMdho pustakakI, jisameM hamArA prAcIna itihAsa saMgraha ho, aura vaha saMgraha prathamAnuyogake graMthoM dvArA kiyA gayA ho, bar3I AvazyakatA thii| usa AvazyakatAko dhyAnameM rakha maiMne prayatna kiyA aura harSa hai ki Aja maiM apane usa prayatnako pAThakoMka sanmukha rakhanemeM samartha humA huuN| maiM na itihAsajJa hU aura na lekhaka, para jainadharma aura jenasamAjakA eka tuccha sevaka avazya hUM usI sevar3ake nAteke mozameM bhAkara maiMne yaha kArya kiyA hai| mAzA hai ki samAja ise apnaaygii| jahAM taka ho sakA hai isameM maiMne una saba bAtoMke saMgraha karanekA prayatna kiyA hai jinheM itihAsajJa cAhate haiM / sAthameM vidyArthiyoM ke bhI upayogI banAnekA dhyAna rakhA hai|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadyapi abhI yaha prayatna, saMbhava hai ki bahuta truTiyoMse bharA ho, para AgAmI isake dvArA koI vidvAn saMpUrNa truTiyoMse rahita prayatna kara sakeMge yahI samajhakara maiM ise pAThakoMka bheTa karatA huuN| merI icchA thI ki maiM isa pustakakI bhUmikA samAlocanAtmaka aura tulanAtmaka paddhatise likhU, para itihAsa saMbaMdhameM apanI alpajJatAko dhyAnameM lAkara yaha kArya kisI manya vidvAnpara chor3atA huA bhUmikA samApta karatA huuN| lekhaka / dvitIyAvRttikA nivedana ! harSa hai ki isa prathakI dvitiyAvRttikA suyoga prApta humA hai / jaina samAjane isa athako acchI taraha apanAyA hai isake liye maiM samAjakA AbhArI huuN| yaha graMtha prAyaH sampUrNa jaina saMsthAoMmeM par3hAyA jAtA hai| jina saMsthAoMmeM nahIM pAyA jAtA ho unheM bhI yaha grantha apane paThanakramameM rakhanA ucita hai, jisase ki vidyArthI saMkSiptameM apane dharmake aura samAjake prAcIna gauravako nAna ske| antameM hama zrIyuta mULacaMdanI kisanadApta kApaDiyAko dhanyavAda dete hai jinake ki utsAhase yaha dvitIyAvRtti prakAzita ho rahI hai|
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ tivedana | hamAre jaina itihAsake nAyaka, prasiddha prasiddha puruSoM (tIrthakara, cakravarti, nArAyaNa Adi) ke jIvana meM prAya: kaI ghaTanAe~ aisI huI hai jo eka dUsareke samAna thiiN| jaise ki tIrthaMkaroMke paMcakalyANaka | ye pAMcoM kalyANaka saba tIrthakaroM ke samAna hue the / isI taraha cakravartiyoMkI digvijaya yaha bhI seva cakravartiyoMne samAna kI hai| ina samAna ghaTanAoM ko haraekake varNanameM dikhA - nese pustaka baha jAne aura pAThakoM va vidyArthiyoMkI ruci hoM jAnekA bhaya thA ataeva eka eka puruSake caritrameM ina samAna ghaTanAoMkA varNana kara diyA hai aura aMtameM eka pariziSTa lagA diyA hai jisameM pratyeka samAna ghaTanAvAle puruSoM kI samAna ghaTanAoMkA khulAsA varNana de diyA hai| pAThakagaNa usa pariziSTako dhyAnameM rakha kara pustakakA pATha kareM, aura adhyApakoMko cAhiye ki pahile usa pariziSTa (Da) ko par3hAkara phira pustakakA par3hAnA prArambha kareM / sUcanA / mAlakA varNana AyA hai vahA do cAhiye / jainadharmAnusAra eka koza isaliye eka mAila do hajAra bArakA (1) isa pustakameM nahA hajAra cArakA mAla samajhanA cAra hajAra vArakA hotA hai huA | vartamAna eka mAila 1760 vAskA hotA hai / [2] eka pUrvAga corAsI lAkha varSakA samajhanA cAhiye / (3) pUrvAgakA varga eka pUrva hotA hai / lekhaka |
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ vissysucii| . pRSTha saMkhyA 1 mamikA .. . .... .. ... 2 nivedana ... ... ... .... 3 sUcanA .... .... .... 4 viSaya sUcI ... ... .. pATha pahilA-6 maina bhUgoLameM bhAratavarSakA sthAna.... - 2 pATha dUsarA-6 jainadharmAnusAra pRthvI ke itihAsake . prAraMbhakA samaya .... .... 1 pATha tIsarA-7 bharatakSetrameM samaya parivartana ke niyama : 11 pATha cauthA-8 itihAsake prAraMbhakA samaya aura caudaha kulakara ....... ... 17 pATha pA~cavaoN-9 caudahave kulakara mahArAjA nAbhirAya aura karmabhUmikA prAraMbha .... 21 pATha chaThavA~-10 yugAdi puruSa bhagavAn RSabha .... 26 pATha sAtavaoN-11 bharata cakravartI .... .... .46 pATha AThavaoN-12 yuvarAna bAhubalI (prathama kAmadeva) 68 pATha nauvaoN-13 mahArAja jayakumAra aura mahArAnI mulocanA... ... ... 70 pATha dazA -14 RSabha yugake anya mahApuruSa aura * striyA... ... ... 74
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya pRSTha saMkhyA pATha gyArahavaoN-15 RSama yugakI sphuTa vAte.... 79 pATha bArahavaoN-11 bhagavAn ajitanAtha .... pATha terahavA-17 dvitIya cakravartI sagara aura ' ___mahArAja bhAgIratha... ... 83 pATha caudahavaoN--18 tRtIya tIrthaMkara zrIsaMbhavanAtha.. pATha paMdrahavA~-19 abhinaMdana svAmI... ' ' .... pATha solahavA~-20 pAMcaveM tIrthaMkara zrI sumatinAtha 92 pATha satrahavA-21 padmaprabhu .... .... pATha aThArahavaoN--12 supArzvanAtha ..... .... 97 pATha uganIsavaoN--23 candraprabhu .... ..... 170 pAThavIsavaoN-24 bhagavAna puSpadaMta.... pATha kavIsavaoN-29 bhagavAna zItalanAtha .... 106 pATha bAvIsavA~-26 bhagavAn zreyAMsanAtha .... 108 pATha tevIsavaoN-27 prathama pratinArAyaNa azvagrIva 110 pATha cauvIsavA~-28 nArAyaNa tRpRSTha aura baladeva vibhaya . .... .... 119 pATha pacavIsavaoN---29 tIrthakara vAsupUjya ... 114 pATha chavvIsavaoN-30 dvitIya pratinArAyaNa-tAraka 116 pATha sattAvIsavaoN-31 nArAyaNa-dviSTaSTa aura baladeva-acala .... 117 12 tIna lokakA citra ... .. pariziSTa "ka" 33 vRdvIpakA citra .. .. " "kha"
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya 34 vartamAna bhAratavarSakA citra .... 0491 (pariziSTa "gha) 35 samavazaraNakI racanA (pariziSTa " Ga). 36 tIrthaMkaroMkI samAna jIvana ghaTanAyeM 945. 1930 8049 (pariziSTa "Ga' 2) 37 cakravartI nArAyaNa, prati eka saMkhyA kaIla 1007 17 ---- nArAyaNa Adike jIvanakI samAna ghaTanAyeM 122 "" (pariziSTa 'ca" ) 38 tIrthaMkaroMke cinha 132 39 mAnastaMbha kA citra pariziSTa "cha" (pariziSTha "ja" ) 40 purANakAroMmeM paraspara mataM bheda 133 (pariziSTha 'jha" ) 41 vidyAdhara 136 0046 118 dece 121
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ -aparAmita poSa kasasA. - rerAyata kSetramA - sama COM khatarAmAyamA EHIMPLO EmomenoneemuTE SSPORTER nArikAdAnadA % 3D Sali SESPEES DAMADre jaMbUDIpakAnakasA pAnAta S4 kalasA Recent niSadhaparvata nimI raha khae ETURES mahApara M pahanAnI % 3A - - ramdam bhatAzavasatAsadha AD ratApapapara. LUKALAM bhalatra - - bhAtAla 2.vijayata po
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ | mnniin sn lim|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| bhAgoM se pAMca bhAga mlenakhaDa aura eka AryakSetra athavA mAryakhaMDa kahalAtA hai| karake nako meM yaha AryakhaDa '" ke cinhase dikhAyA gayA hai arthAt yadi hama mAtakSetrake nakaze se AryakhaMDa nikAleM to isa AryakhaMDakA AkAra isa bhAMti hogaa|' vartamAnameM kevala hidusthAna hI AryakhaMDa mAnA jAtA hai| pAntu jaina mUgola hiMdusthAna, eziyA, yUropa Adi vartamAnake chahoM mahAdvopoMko AryakhaMDahImeM zAmila karatI hai| aura isa chahoM dvIpoMke sivAya aura bhI ebI batalAtI hai jisakA patA hama logoM ko abhItaka nahIM lagA hai | isa pustakameM isI AryakhaMDake itihAmakA jaina-haTase vivecana kiyA jAyagA / vartamAna meM AryakhaMDa jisa prakArakA mAnA gayA hai usakA bhI nakazA isa pustakake pariziSTa naM. "meM diyA gayA hai|'
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 prAcIna jaina itihAsa | pATha dUsarA / - jainadharmAnusAra pRthvI ke itihAsake prAraMbhakA samaya / vartamAna ke itihAsakAroM kA kahanA hai ki pahile hiMdusthAnameM anArya jAtiyA basatI thiiN| pIche phArasa Adi anya dezoMse Arya jAtiyA hiMdusthAna meM AI / pahile pahila kaunasI jAti, kahAMse aura kisa samaya hidusthAnameM AI isa bAtakA patA ye loga abhI taka nahIM lagA sake haiN| para inakA kahanA hai ki sabase pichalI Arya jAti krAiSTake paMdrahaso varSa pahile AI thI / aura kaI to isa samayase bhI pahile AnA mAnate haiM / ina logoMke kahane ke anusAra 'hindusthAnameM jo anAye jAtiyAM thIM ve kola aura drAviDa ina do bar3e kuloMmeMse thiiN| inameMse kola jAti caupAye nahIM pAlatI thii| mAMsa khAtI thii| apane pitaroM aura bhUtoMkI pUjA karatI AnevAlI jAtiyoMmeM bahutase kola isa tarahase mila gaye haiM ki ava unakA pahicAnanA kaTinasA hai / vartamAnameM konoMkI bAraha jAtiyA aura unakI tIsa lAkha manuSya saMkhyA hai| drAvir3a jAti bhI karIba karIba isI prakArakI thI / parantu usameM sabhyatA adhika thii| abhI taka itihAsakAra drAvir3oMkI sabhyatAko jitanI prAcIna samajhate the, aba thor3e dinoMse usase bhI adhika prAcIna samajhane lage haiN| ina logoMkA kahanA hai ki pahile to ye loga mArca jAtiyoMse lar3e, para pIche donoM jAtiyAM hila mila thI / bhAratavarSa meM I
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| gaI aura unase saMtAna utpanna huI / AI huI Arya jAtiyoMka sambandhameM vartamAna itihAsakAroMke siddhAMta isa bhAMti haiM: (1) prAcIna kAlameM isa jAti aura kulake manuSya madhya eziyAke pazcima bhAgameM arthAt turkistAnameM aura yUropake pUrvasamatala bhUmimeM rahate the| ye laye, gaire aura sundara the| (2) ye loga gAvoM aura bastiyAme rahate tathA pazuoMko'jaise bher3a, gAya, baila Adiko pAlate the aura khetI karate, suta kAtate. kapar3e banAte, rAMgA va tambA galAkara astra zastra banAyA karate the| / (3) ina logoMkI manuSya saMkhyA bar3hate bar3hate itanI adhika ho gaI ki ukta sthAnoM meM ye loga samA na sake tathA vahAMkI bhUmikI upajAU zakti bhI ghaTa gaI ataH ye loga apane dezase nikala pdd'e| ina nikale hue logoMmase kitanI hI jAtiyA pazcimakI ora aura kitanI hI jAtiyA vahA~ke pUrva nivAsiyoMmeM hilamila gaI / ina pazcimakI milIjulI jAtiyoMkI hI saMtAna agreja, praMsa, jarmana, va yuropake anya loga haiM / dakSiNako AI huI nAtiyAMmase kucha jAtiyAM hindusthAnameM AgaI / aura ye hI mAratavarSakI AryanAtiyA khlaaii| (4) jo loga yahaoNpara Aye the ve par3he likhe na the parantu apane apane devatAki majana gAyA karate the| par3ha likhe na hone se ye apanA kucha hAla nahIM likha gaye hai / parantu jo ve bhajana gAyA karate the unase AryajAtiyoMkI bahuta kucha sthiti mAlUma hotI hai| ina bhajanoM ke saMgraha hI veda hai|
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna jaina itihAsa | (5) itihAsakAroMne likhA hai ki ina Arya logoMkA svabhAva sarala aura zAnta thA 1 (6) ye roMga bahuta dinoM taka paMjAbakI maTiyoMki kinAre kinAre base rahe / ye loga vizeSa geMhU aura jaukI khetI karate the / hindusthAna meM Aneke pahile agnikI pUjA kiyA karate the phira yahA~para Akara varSAse khetI kI upaja honA dekhA to indrakI mI pUjA karane lage / phira yama, sUrya, varuNa, rudra, prAtaH kAla jyAdikI bhI pUjA karane lage / (7) jaba mAya pajAba meM Aye taba pahile to drAvir3a, kola mAdi jAtiye se lar3e, para pa.chese unameM mila gaye aura donoM ke dvArA saMtAna - vRddhi hone lagI / ina logoM meM chuAchUta nahI thI / brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdra ye cAra varNa Arya logoMne mAne hai / ina varNokI sthApanA ke viSaya meM vartamAna ke itihAsakAra isa prakAra apanA mata dete haiM:--- (1) ukta ArvajAtiyoMkI vyaktiyAM apane apane gharelU kAryo meM vyasta rahaneke kAraNa devatAokI stuti kTha nahIM kara sakatI thIM ataeva pratyeka jAtimese kucha kucha gharoMko yaha kAma karaneke liye niyata kara diyA / pIchese ye hI ghara brAhmaNa varNake kahalAye / (2) isI taraha hara jatinese haTe baTTe laDAkU gharo lar3AI ke liye niyata kara diyA ye loga kSatriya varNake laaye| } (3) jo loga vyApara karate, setI karate. pazu pAlana karate the ve loga vazya kahalAte the /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ mathama bhaag| (1) ina tInoMse nIce ke manuSya zUdra varNake kahalAye / ina logoMkI saMkhyA pahileke tInoM vargoM se bahuta jara daha thI / ina logoMne bhI apanA dala bAMdhA thA | aura imaliye prAcIna bhAratameM bahutase gada rAnA ho gaye haiN| * isa prakAra bhAratameM vargoM kI sthApanA huI isake koI tIna hanAra varSa bAda hinduoMkI samAnakA gaThana huA / isI samaya bar3e bar3e nagara aura maMdira banAye gye| naye naye devatAoMkI pUjA hone lgii| phira nagara, deza aura dhandheke Uparase nAtiyA banAI gaI jisase ki bhAratameM hajAroM jAtiyA ho giiN| ___vartamAna itihAsakAroMkA prAcIna bhAratake bAremeM yahI anumAna hai aura yaha anumAna vedoparase kiyA gayA hai| pUrva samayakA itihAsa jAnaneke liye ina logoM ke pAsa aura koI sAdhana nahIM haiM aura jo kucha anumAna kiyA gayA hai vaha bhI nizcita nahIM huA hai| isameM inhIM itihAsakAroMko bahutasI zaMkAyeM haiM jo ki hala nahIM ho sakI haiM / vahutase itihAsakAra pRthvI ke itihAsakA prArambha cAra yA pAMca hajAra varSame mAnate haiM / lokamAnya bAlagagAdhara tilakake matase daza hajAra varSase itihAsakA prArambha hotA hai| aura mi0 nArAyaNa bhavanarAva pAvagI pUnAnivAsIne abhI jo " AryanakreTala ina dI sahasidhuna " nAmaka pustaka likhI hai DAme likhA hai ki Arya jAtiyA videzoro na Akara yahI sarasvatI nadI Adike pAsa utpanna huI aura ise lAkha pacAsa hajAra varSase kama nahIM hue|
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 prAcIna jaina itihAsa | vartamAna itihAsakAroMke vicAra se bhArata ke itihAsakA prArambha samaya Upara batalA cuke haiM / parantu jaina itihAsa isake viruddha hai / vaha isa thoDese samaya se hI bhAratake itihAsakA prArambha nahIM mAnanA / upake anusAra itihAsake prArambhakA samaya / itanA prAcIna hai ki jisakI gaNanA hama hamAre ginatI ke akSaroMse nahIM kara skte| yaha bAta Age pAThoMmeM sApha taura se batAI jaaygii| yahAMpara, vartamAnake itihAsakAroMne bhArata ke itihAsake prArambhakA samaya jo karIba cArase pAMca hara varSa pUrvakA mAnA hai jaina dharmAnusAra usase bhI prAcIna siddha karane liye nIce likhe hue zramANa diye jAte haiM (1) jaina dharmAnusAra madhya eziyA Vgg pazcima bhAga va yUro pakI pUrva samatala bhUmi jahAM para pahile Arya loga rahate the paryaDa hone haiM / ata unakA dUdhare dezoM meM arthAna Aye deza nivAya anya dezase AnA nahIM kahalAyA jA makatA | (2) janadharmane jo yaha mAnA hai ki vartamAna hindusthAna hI nahIM kiMtu yUropAdi kahIM dvIpa Arya khaMDameM hai moja gharnakA mAnanA isa liye aura ThIka mAtRma hotA hai ki vartamAnake itihAmakAra jama madhya eziyA ke pazcima mAna va yuropake pUrva mAgase yo AnA yahAM talane haiM to baka deza bhI AyenAniyoka rahane ke sthAna honeke kAraNa AryavaDa nAnane par3eMge kyoki rahanekA sthAna hI kAryakhaMDa kahalAtA hai / (3) kaI vidvAnoMne vedoM gaurava - dRSTi manya kiyA hai| kITasake paraMbha kalane hI koI bhI UMca ber3oMke samAna saga Theva
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga / 9 / nahIM ho sakate aura aisI avasthAmeM jaba ki loga anapar3ha batAye jAte haiM / isase mAlUma hotA hai ki na to usa samayake manuSya hI anapar3ha the aura na vaha samaya hI Arya jAtike itihAsake prAraMbhakA thA kiMtu isa samaya se bhI kroDhoM varSo pahilese mArya jAtikA itihAsa calA AtA hogA / (8) kisI jAtiko raMgameM kAle hone hIke kAraNa anArya nahIM kaha sakate / ataeva drAvir3a jAti bho kevala isI liye anArya nahIM kahalA sakatI / aura na isake hI liye koI kAphI pramANa hai, ki drAviDa, kola, maMgola Adi jaMgalI jAtiyoMke siyAya bhAratavarSa meM aura koI sabhya jAti thI hI nahIM / (5) jaina dharmAnusAra vartamAna itihAsakAroMke anumAna para yadi hama vicAra kare to eka prakAra se itihAsakAroMkA yaha anumAna satya siddha karane meM jainadharma bahuta kucha sahAyatA degA kyoMki jaina dharma Train tIrthaMkara bhagavAn neminAthake mokSa jAneke pInecaurAmI hajAra varSoMke vADha bhagavAn pArzvanAthake janma hone taka dharmakA mArga bilakula baMDa ho gayA thA arthAta usa samayakI prajA dharmamArgase rahita thI aura dharma mArgase rahita honA hI cAritra hIntA - anAryanA- jaMgalIpanakA kAraNa hai / eka jisa samayakA anumAna hamAre itihAsakAra karate hai vaha samaya yahI hogA | aura dharmamArgase rahita honeke kAraNa Apa samaya ke | manuSyako itihAsakAroMne anArya samajhA hogA parantu yaha to kisI taraha bhI siddha nahIM ho sakA hai ki jina logoko ye
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. prAcIna jaina itihAsa / bhAratake Adima nivAsI aura anArya mAnate hai unase pahile bhAratameM Ayanda thA hI nahIM isI liye jaina dharma isa bAtake mAnaneke liye taiyAra nahIM hai ki bhAratavarSakI AryanAtika itihAsakA prAraMbha isI samayase huA hai| kiMtu yaha samaya parivartanakA thA nisameM dharma mArgakA lopa ho gayA thA aura manuSya prAya adharmamArgakI ora rajU ho gaye the| (6) yaha bAta nirvivAda siddha hai ki isa duniyAko banAnevAlA koI nahIM hai| jaba duniyAMko kisI ne nahIM banAyA to duniyA anAdi hai aura usake anAdi honese itihAsa bhI anAdi hai / parantu parivartana-manA hulA karatA hai, yaha prAkRtika niyama hai, auM parivartanale anusAra duniyAkA itihAsa bhI badalatA rahatA hai| yahaoNpara dekhanA yaha hai ki bharatakSetrake jisa itihAmake pAgnakA hama pajJA lagA rahe hai usakA prAraMbha isa kSetrake kisa parivaUnase prAraMbha huA hai upara hama yaha vatalA cuke haiM ki itihAmake prAraMmakA samaya itanA prAcIna hai ki ki hama ginatI ke akSaroMse nahIM gina bne| paraMtu sane prAcIna mantrI satyanAne hana avazya lA sajane hai| ataeva uma prAcIna samapo prambaneke liye yahAMra yaha batalA denA ucita hai ki ana di maSTi zima tarahase parivAna huma karatA hai aura kisa prakAra itihAsakA pArana hotA hai| -FOR
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| 11 pATha 3 raa| bharatakSetrameM samaya parivartanake niyama ! sRSTi anAdi hai / isakA karI harI koI nahIM hai / paraMtu isameM jo parivartana huA karate haiM unakI Adi aura unakA aMta donoM hote haiN| bharatakSetra bhI mRSTikA eka aMga hai / isameM bhI Takka niyama lAgU hotA hai / yahaoNpara yahI batalAyA jAtA hai ki bharatakSetrameM samayakA parivartana kaise huA karatA hai / bharatakSetrameM parivartana do prakArase hotA hai / eka vijJAzarUpase-unnatirUpase, dusarA avanatirUpase / pahileko jainadharma utsarpiNI kahatA hai, dumareko avamarpiNI / arthAta pahilA parivartana jaba prAraMbha hotA hai taba to kramase-dhIre dhIre unnati hotI jAtI hai| isa unnatikI bhI sImA hai, usa sImA taka-hada taka pahuMcanAnepara phira avanatikA prAraMbha hotA hai aura vaha bhI jaba apanI sImAko pahu~ca nAtI hai taba phira unnani zurU hotI hai| isa prakAra unnalise avanati aura avanatise unnatikA parivartana huA karatA hai| unnati aura avanati jo mAnI gaI hai vaha samUha rUpase mAnI gaI hai| yakti rUpase nahIM / unnatike samayameM vyaktigata avanati bhI humA kAtI hai aura avanatike samayame vyaktigata unnati bhI hotI hai aura vizeSakara unnati avanati jainadharma jar3a padA kI unnatiavanatise nahIM mAnatA kiMtu AtmAkI unnati aura avanatise mAnatA hai / parivartana isa mAMti huA karate haiM:
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 prAcIna jaina itihAsa (1) pratyeka parivartana dazakor3A kor3I sAgarakA hotA hai (hama sAgaroMkI ginatI ase nahIM kara sakane ataeva yaha saMkhyA asaMkhyAta hai|) (1) pratyeka parivartana ke chaha hisse hote haiN| . (2) avanatika parivartanake pahile hisse kA nAma suHpamAnupamA hotA hai / yaha samaya cAra chor3Akor3I sAgarakA hotA, hai| isa samayake manuSyoMgI Ayu tIna palyaikI hotI hai| garIrakI uMcAI caubIsa hajAra hAthoMkI hotI hai / ye manuSya baDe hI suMdara aura sarala-cittake hone hai / inheM bhojanakI icchA tIna dina vAda hotI hai / aura icchA hote. hI kalpavRkSoMse prApta divya mogana jo ki bera (phala) ke barAbara hotA hai, karane haiN| inako mala, nukkI bAdhA va bImArI Adi nahIM hotI / strI aura puruSa donoM eka sAtha eka hI uTa se utpanna hote haiM aura bar3e honepara pati, patnIke samAna vyavahAra bhI karate haiN| paraMtu usa samaya mAI bahinake bhAvakI kalpanA na honese doSa nahIM samajhA jAtA / vastra, AbhUSaNa Adi bhogopamogakI sAmagrI inheM kalpavRkSoM se prApta hotI hai / kalpavRkSa pRthvIke paramANuoMke hote haiM / vanaspatikI jAtike nahIM hote| inake daza bheda hote haiM / aura doM tarahake vRkSoMse manuSyoMko bhogopabhogakI sAmagrI jaise-vastra, / eka panca 4134526103082031777495121 9200000000000000000000 varSakA hotA hai| panyakI satyAko e ma 1000000000000000 meM guNA karanese eka sAgarakI samvA hotI hai| aura eka konakA dharma codAcoDI kahalAtA hai|
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga | 13 AbhUSaNa, bhojana Adi prApta hote rahate haiN| inake yahAM saMtAna ( sirpha eka putra aura eka putrI eka sAtha ) utpanna hote hI mAtApitA dono mara jAte haiM / bAlaka svaya apane aMgUThoMko cUsa cUsakara unapacAsa dinoMmeM javAna ho jAte haiM / stro, puruSa donoM sAtha marate haiM aura marate samaya strIko chIMka aura puruSako jaeNbhAI AtI hai| zarIra kI U~cAI va manuSyakI Ayu kramaza. ghaTatI jAtI hai| (4) avanati parivartana ke dUsare hissekA nAma suSamA hai| yaha tIna kor3akor3I sAgarakA hotA hai| isameM pahile ' hissese zarIrakI U~cAI Adi ghaTa jAtI hai| isa kAlake manuSyoMkI U~cAI solaha hajAra hAtha aura Ayu do palpakI hotI hai / yaha / bhI kramazaH ghaTatI jAtI hai / itanI U~cAI va Ayu isa hisse ke prAraMbha meM hotI hai / isa kAlake bhI manuSya bahuta suMdara hote haiM / aura bhojana Adi bhogopabhogake padArtha kalpavRkSoMse pAte hai / ina I donoM (pahile va dUsare ) hissAMmeM koI rAjA mahArAjA nahIM hotA / sUrya aura caMdramAkA pakAza bhI kalpavRkSoke kAraNa pragaTa nahIM rahatA / sihAdi krUra jaMtuoM kA bhI svabhAva zAMta rahatA hai / (5) tIsare hissekA nAma suH SamAduHSamA hai / yaha do kor3Akor3I sAgarakA hotA hai / isa samayake manuSyoMkI Ayu eka palyakI aura U~cAI eka kozakI (4000 vArakI ) hotI haiM / isa samaya ke manuSya eka dina bAda bhojana karate haiM / aura vaha bhojana bhI oNvaleke barAbarA avanatikA parivartana honeke kAraNa saba bAtoMkI ghaTatI hotI jAtI hai / yadyapi itihAsakA prAraMbha
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 prAcIna jaina itihAsa | unnati aura avanati pahile hisse ke prAraMbha se hI hotA hai parantu prakRta itihAsakA prAraMbha tIsare hisseke AkhirI bhAgase hI hotA | kyoMki itane samaya taka manuSya vinA parizramake kalpavRkSoM dvArA prApta padArthoMkA hI bhoga karate rahate haiM / aura koI dharma, karma bhI nahIM rahate jisase ki manuSyoMkI jIvana- ghaTanAoM meM parivartana ho / ataH prakRta itihAsa tIsare bhAgake pIchale hisse se hI prAraMbha hotA hai / isI aMtima samaya meM kulakaroM kI - manuoMkI utpatti hotI hai / kukaroM kI utpatti honeke pahile manuSyoMkA koI nAma nahIM hotA / striyA~ puruSoMko Arya aura puruSa striyoM ko AyeM kahA karate haiM / aura isa samaya meM koI varNabheda bhI nahIM hotA, saba ekase hote haiM / 5 (6) cauthA hissA vyAlIsa hajAra varSe kama eka hajAra koDAkor3I sAgara samayakA hotA hai / isake prAraMbha meM manuSyoMkI Ayu 84 lAkha pUrvakI hotI hai / aura zarIrakI UMcAI 2200 hAthatrI hotI hai / aMtameM jAkara manuSya zarIra kI U~cAI adhikase ra , adhika 7 hAthakI raha jAtI hai| yaha samaya karmabhUmikA kahalAtA hai / kyoMki isa samaya ke manuSyoMko jIvana calAne ke liye vyava hArika kArya karane hote haiN| rAjya, vyApAra, dharma, vivAha Adi kArya isI riseke prAraMbha hone lagate haiM / isI hisse meM jIvana calAne anyAya sAdhanokI unnatikA prArambha hotA hai / yaha unnati - jIvana nirvAhake jar3a sAvanoMkI unnati - to barAbara hotI jAtI hai paraMtu AtmajJAna, adhyAtmavidyA, saralA Adi ucca bhAva kamI hotI jAtI hai| isI hisse meM caubIsa mahApurupa utpanna hote hai jo arane jJAnale sat dharmakA prakAza karate haiM /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ s prAcIna jaina itihAsa | (9) avanati kAla pUrA ho jAnepara ( avasarI kAla pUrA ho nAnepara ) unnati rUpa parivartanakA prAraMbha hotA hai / inake bhI chaha mAga hone hai / isake pahile bhAgakA nAma du.SamAdu ghamA, dUsarA duSamA, tIsarA suSamAdupamA, cauthA dupamAsupamA, pAcavAM suSamA aura chaThavA suSamAsupamA hotA hai| inase kramaza Ayu kAya suHkha duHkha usI taraha baDhate jAte hai jisa taraha avanati kAlameM ghaTate the / avanati kAlake chaThaveM bhAgameM jaisA kucha samaya rahatA hai vahI unnatike pahile bhAgameM hotA hai aura pahile bhAgamai jo hotA hai vaha unnatike chaTaveM bhAgameM hotA hai / isa prakAra AryakhaNDa meM samayakA parivartana hotA hai / vartamAna samaya avanati rUpa parivartanakA pAcavA hissA hai-paMcama kAla hai / inake pahile cAra kAla aura pUre ho cuke hai / yaha batAyA jA cukA hai ki yo to itihAsa kI zurU pratyeka parivartanaka prAraMbhase hI hotI hai parantu tIsare kAlake aMtameM jaba eka palya zeSa rahatA hai taba usa palpake ATha bhAgoM meM se sAta bhAgoMke pUre hone taka to manuSyoM ke jIvana nirvAhake liye koI vyApArAdi kRtya, samAja-saMgaThana va rAjya - saMgaThanakI AvazyakatA na honeke kAraNa usa samayakA itihAsa nahIM kahalA sakatA / prakRta itihA sakA prAraMbha tIsare bhAgake aMtima parapake aMtima hisse - bhAThave hissese hotA hai yahI AryakhaMDake itihAsakA prAraMbhika kAla hai / Age pAThoMmeM yahIMse itihAsakA prAraMbha kiyA jAyagA /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa "ka" tIna lokakA citra,
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 17 prAcIna jaina itihAsa pATha cauthaa| itihAsake prAraMbhakA samaya aura caudaha kulakara (manu). (1) jaba tIsare kAlameMse-avanatike tIsare hissemeM se eka patyakA AThavA hissA bA~kI rahA taba ApADha sudI pUnamake dina sAyaMkAlako sUrya asta hotA aura prakAzamAna caMdrakA udaya hotA dikhAI diyA / yadyapi cadra sUrya anAdi kAlase varAbara udaya asta hote rahate the parantu isa dina prakAza denevAle jyotiraMga jAtike kalpavRkSoMkA prakAza itanA kSINa hogayA thA ki jisa prakAzakI tIvratAse sUrya aura cara dikhAI nahIM dene the, ve dikhAI dene lage / inako dekhakara usa samayake manuSya bahuta kare aura una sabameM jo adhika pratApazAlI tathA sRSTi parivartana ke niyamoM jAnanevAle pratizruti nAmaka puruSa the unake pAsa jAkara apane bhayakA hAla khaa| unhoMne Agata manuSyoMko samaAyA ki vaha sUryase DaranekA koI kAraNa nahIM hai / aura bhavinya jIvanakA nirvAha kisa prakArase hogA aura kaisA vyavahAra hogA, yaha bhI btaayaa| pratizrutike isa prakArase bodha denese Dare hue manuSyoM ko zAMti huI / yahI pratizruti pahile kulakara mnu-the| inhIM samayase itihAsakA prAraMbha huaa| (2) inake asaMkhyAta karoDoM varSa bAda sanmati nAmake dU re kulakara utpanna hue| inake samayameM jyotiraMga nAgake karamokA prakAza itanA kama ho gayA thA ki usake prakAzale tArAgaNoM aura nakSatroM kA prakAza bhI nahIM dava sakA aura ve pragaTa hue / inheM
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga 18 dekhakara usa samayake manuSyoMne phira bhaya khAyA aura kulakarake pAsa Aye / inhoMne unheM samajha yA / tathA jyotizcakra ( sUrya, caMdra, graha nakSatra AdikA samUha jyotizcakra kahalAtA hai ) kA mana hAla aura rAtri, dina, sUryagrahaNa, cadraprahaNa, sUryakA uttarAyaNa dakSiNAyana honA AdikA bheda batalAkara jyotiSa vidyAkI pravRtti kii| (3) inake bhI asaMvyAta karoMDo varSa bAda kSemaMkara nAmake tIsare kulakara utpanna hue / ava taka siMhAdi krUra jantu zAMta the / para inake samayameM unameM kucha karatA AI aura ve manupyoko takalIpha dene lage / pahile manuSya ina pazuoMko sAtha rakhate the / paraMtu kSenakarake Adezase aba unase nyAre rahane lage aura unakA vizvAsa karanA chor3a diyA / (1) tIsare kulakarake asaMkhyAMta karor3a varSoM bAda kSemavara nAmke the manu hue| inake samayameM sihAdi jatuoMko krUratA aura bhI adhika baMda gaI aura usake liye inhoMne manuSyoM ko lAThI Adi rakhanekA upadeza diyaa| (6) cautheke asaMkhyAta karor3a varSoM bAda pAMcave sImakara nAmake manu hue| inake samayameM kalpavRkSa bahuta kama ho gaye the aura phala bhI thoDA dene lage the ataeva manupyoM meM vivAda hone lagA * inhoMne apanI buddhise manokI hadda bAMdha dI aura apanI irake anumAra manupya unakA upayoga karane lge| (E) phira masaMkhyAta karor3a varSoke pazcAta sIdhara manu hue| inake samayameM kalpavRkSoMke liye vivAda aura bhI adhika vaha gayA sthA ke kalpavRkSa bahuta kucha ghaTa gaye the aura phala bhI bahuta
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 prAcIna jaina itihAsa | kapa dene lage 'the, ataeva inhoMne usa vivAdako dUra kiyA aura t phira naye prakArase vRkSoMkI hadda bAdhI / " T (:) asaMkhyAta karor3a varSoMke bAda phira sAtaveM kulakara vima.. lavAhana hue / inhoMne hAthI, ghoDA, U~Ta, baila Adi savArI . karane lAyaka pazuoM para savArI kisa DhaMgase karanA, yaha batAyA / * (8) inake asaMkhyAta karoDa varSoM ke . 1 bAda AThaveM kulakara cakSuSmAna nAmaka hue| inake samaya ke pUrva mAtA pitA apanI saMtAnakI utpatti honeke sAtha hI maraNa kara jAte the para inake samaya se saMtAna utpanna honeke kSaNa bhara bAda marane lage / inhoMne logoM ko samajhAyA ki saMtAna kyoM hotI hai / + (9) phira inake asaMkhyAta karoDa varSoMke bAda nauveM kulakara yazasvAna hue / inake samaya meM mAtA pitA kucha samaya satAnake sAtha Thahara kara phira marate the / inhone saMtAnako AzIrvAdAdi denekI vidhi batAI / i ke sAmane satAnakA nAma rakhA jAne 7 lagA / ( 10 ) asaMkhyAta karoDa varSo bAda dazaveM manu abhicandra nAmake hue / inake samayameM prajA apanI saMtAna ke sAtha krIDA karane lagI thI / inhoMne krIDA karane va saMtAna pAlanakI vidhi ' catAI thI / (11) inake sekar3oM varSoM bAda caMdrAbha nAmake gyArahaveM kulakara utpanna hue inake samaya meM prajA saMtAnake sAtha pahilese aura adhika dinoM taka rahakara phira maraNa karatI thI /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga / (12) phira kucha samaya bAda bArahaveM kulakara maradeva nAmake hue| usa samayakI vyavasthA saba inake AdhIna thii| inhoMne jala mArga meM gamana karane ke liye choTI bar3I nAva calAnekA upAya batAyA / pahADoMpara cahaneke liye sor3hiyA banAnA btaayaa| inhIka samayameM choTI, caDI kaI nadiyoM aura upasamudra utpanna hue / va megha bhI nyUnAdhika rItise vAsane lge| isa samaya taka strI aura puruSa donoM yugala utpanna hote the| (13) phira kucha samaya bAda terahaveM kulakara prasenajita hue| inhoMke samayameM saMtAna jarAyuse DhakI utpanna hone lgii| inhoMne usake phAinekA upAya batAyA / prasenajita kulakara akele hI utpanna hue the inhake pitAne vivAhakI paddhati prArabha kii| (11) inake bAda caudahaveM kulakara nAbhirAya utpanna hue| inakA hAla Age eka svataMtra pAThameM diyA jaaygaa| (15) ina kulakamase kisIko avadhijJAna hotA thA aura kisIko jAtimmaraNa hotA thA prajAke jIvanakA upAya jAnane ke kAraNa ye manu kahalAte haiM / inhoMne kaI vaMzoMkI sthApanA kI rAta kulakara vahalAte haiM / ina kulakaroMne doSI manupyoMko daMDa denekA vidhAna bhI kiyA thA aura vaha isa prakAra thA - - - 1 parimita deza, kSetra, kAla aura bhAva saMbaMdhI tInoM kAlakA jisane bhAna ho use anadhijJAna kahate hai| 2 jAtismagNa eka prakArakA bAna hotA hai jinase bhUtakAlakA smaraNa hotA hai|
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 prAcIna jaina itihAsa! (1) pahileke pratizruti, sanmati, kSemakara, kSemadhara, sImaMkara ina pAMca kulakaroMne doSa honepara kevala " hA " isa prakAra pazcAtApa rUpa boladenA hI daDa rakkhA thA / (2) sImaMdhara, vimacvAhana, cakSuSmAna, yazasvAn, amicandraHina pAMcoMne "hA, mA " isa prakAra do zabdoM kA bolanA hI daMDa niyata kiyaa| (3) atake cAra kulakaroMne " hA, mA, dhika " isa taraha daMDakA vidhAna kiyA thaa| pATha pAMcavA / caudahaveM kulakara mahArAjA nAbhirAya aura karmabhUmikA praarNbh| (1) terahaveM kulakarake kucha samaya bAda mahArAjA nAbhirAya hue| ye caudahaveM kulakara the| inake sAmane kalpavRkSa prAyaH vaSTa ho cuke the / kyoMki teraha kulakaroMkA samaya bhogabhUmikA thaa| 'jisa samayameM aura jahA vinA kisI vyApAra ke bhogopabhogakI sAmagrI prApta hotI rahanI hai usa samayako bhogabhUmi kahane haiN| yaha bhogabhUmi mahArAja nAbhirAyake sanmukha naSTa ho gaI aura karmabhUmikA prArama huA / arthAt jIvikAke liye vyApArAdi Arya karanekI AvazyakatA huii| (2) isa samakke loga vyavahArika kRtyoMse bilakula apuriciA ke khetI Adi karanA kucha nahIM jAnate the / aura kalpavRkSa naSTa ho hI cuke the jinase ki bhojana sAmagrI Adi prApta huA
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ mathama bhaag| karatI thI | ataeva inheM apanI mUkha zAMta karaneke liye bar3I ciMtA huI aura vyAkulacitta hokara mahArAja nAbhirAyake pAsa maaye| -, (3) yaha samaya yugake parivartanakA thaa| kalpavRkSoMke naSTa honeke sAtha hI jala, vAyu, AkAza, agni, pRthvI Adike saMyogase dhAnyoM ke vRkSoM ke aMkura svayaM utpanna hue aura bar3hakara -phalayukta ho gaye va phalavAle aura aneka vRkSa bhI utpanna hue| jala, pRthvI, AkAza Adike paramANu isa parimANameM mile the ki unase svayaM hI vRkSoMkI utpatti ho gaI parantu usa samayake manuSya ina vRkSoMkA upayoga karanA nahIM jAnate the| (4) mahArAjA nAbhirAyake pAsa jAkara una logoMne kSudhAdi duHkhoMko kahA aura svayaM utpanna honevAle vRkSoM ke upayoga karanekA upAya puuchaa| (5) mahArAjA nAbhirAyane unakA Dara dUra kara upayogameM AsakanevAle dhAnya vRkSa aura phalavRkSoMko batAyA va inako upayogameM lAnekA DhaMga bhI batAyA tathA jo vRkSa hAni karanevAle the, jinase jIvana meM bAdhA AtI aura roga Adi utpanna ho saste the unase dUra rahane ke liye upadeza diyaa| (6) vaha samaya karmabhUmike utpanna hone kA samaya thA / usa samaya logoMka pAsa vartana Adi kucha bhI nahIM the ataeva mahA. rAnA nAbhine unheM hAthIke mastakapara miTTIke thAlI Adi vartana svayaM banAkara diye ca banAnekI vidhi btaaii| (7) nAbhirAyake samaya vAlakI nAbhima nAla dikhAI
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 bhAcIna jaina itihaas| dI aura unhoMne isa nAlako kATanekI vidhi btaaii| (8) hAthI ke mAthepara vartana banAne tathA bhojana banAnA na mAnane Adise isa samayake logoMkA Ajakalake manuSya cAheM asabhya kaheM aura zAyada jaMgalI bhI kaha deN| aura isIparase ' itihAsakAra parivartanake isa kAlako duniyA~kA bAlyakAla samajhate haiM / para jaina itihAsakI dRSTise usa samayake loga Asamya yA jaMgalI nahIM the| kyoMki vaha samaya parivartanakA thaa| jisa taraha eka samAnake manuSyoM ko dUsarI samAjake cAlacalana aTapaTe mAllama hote haiM aura vaha unakA acchI taraha sapAdana nahIM kara sakatA usI prakAra bhogabhUmike samayake-aise samaya ke jisameM ki bhogaupabhogake padArtha svaya prApta hote the-rahanevAloMko yadi aisA samaya prApta ho jisameM ki svayaM milanA baMda ho jAya to unheM apanA jIvana nirvAha karanA kaThinasA ho jAyagA aura ve jo kucha upAya kareMge vaha apUrNa aura aTapaTAsA hogA / aisA hI samaya mahArAna nAbhirAyake sanmukha thA / ataeva yaha samayakA prabhAva thaa| isa liye jaina itihAsa usa samayake manuSyoMko asabhya nahIM kaha sakatA 1 na vaha jagatakA bAlyakAla thA kiMtu karmabhUmikA bAlyakAla thA / usa samaya jIvananirvAhake sAdhana bahuta hI apUrNa the| (9) mahArAnA nAmirAyakI mahArAnIkA-strIkA nAma marudevI thaa| (10) marudevI bar3I hI vidvAna, rupavAn aura puNyavAn thii|
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| 24 (11) mahArAjA na.bhirAya, karmabhUmikI pravRtti karanevAle aura dharmamArgako sabase pahile prakAzita karanevAle bhagavAn RSabhake pitA the| (12) bhagavAna RSamake utpanna honeke paMDharaha mahine pahile mahArAjA nAbhi aura mahArAnI marudevIke rahaneke liye idrakI AjAse devoMne eka bar3A sudara nagara banAyA thaa| yaha nagara 12 49 (48436 koza laMbA caur3A) yojanA banAyA gayA thaa| isa nagarakA nAma ayodhyA rakhA / vartamAnameM yaha nagarI aSaprAntameM bahuta choTo aura unAr3a raha gaI hai / risa dezameM yaha nagara thA usanA nAma Age jAte sukozala par3A isa liye ayodhyA sukogalA bhI kahalAI thii| isa nagarI meM jo loga idhara udharake bhinna bhinna pradezoM meM rahA karate the unheM lAnara devAne vasAyA / mahArAnA nAbhirAyake liye isameM eka rAjapavana banAyA gayA thaa| isa nagarameM zubha muhartase rAjyapraveza kiyA gayA thaa| bhagavAn RSabha inake yahAM utpanna honevAle the ataeva mahArAjA nAbhirAvakA amika indroM ne kiyA thaa| (13) bhagavAn Rpamake utpanna honeke paMDharaha mAma pUrva nahArAnA nAbhirAyake AganameM ratnoMkI varSA indroMne kii| pratidina mAI daza karor3a ratna prAta mAla, madhyAnha aura zAmako varSAye jAte the| (14) bhagavAn RSabhadevake garbha meM Ane pahile mandevIne isa mAMti lAladatvapna dekheM (1) sapheda aigavata hAzamI (2) tIrthakarake banna nagarakI racA indra krmaavaad| - -
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 prAcIna jaina itihAsa 'gaMbhIra AvAja karatA huA eka bahA bhArI baila (3) siMha (4) lakSmI (5) phUlokI do mAlAe 6) tAroM sahita caMdramaMDala (7) udaya hotA huA sUrya (6) kamaloMme Dhake hue do suvarNakalaza (9). sarovaroM meM krIr3A karatI huI machaliyAM (10) eka bar3A bhArI tAlAva (11) samudra (12) sihAsana (13) ratnoMkA banA huA vimAna (14) pRthvIko phAr3akara AtA huA nAgendrakA bhavana (15) ratnoMkI rAzi (16) vinA thuekI jalatI huI agni / ina solahoM svapnoMke dekhane ke bAda eka mahAn vailako mukhamai praveza karate hue dekhA / ye svapna rAtrike pichale pahatmeM dekhe / subaha uThane hI snAna kara marudevI mahArAjA nAmirAyake pAsa gaI / mahArAjane mahArAnIko apane nikaTa siMhAsanapara baiTha yA ! isase jJAta hotA hai ki usa samaya pardA nahIM yA aura striyoM kA 'puruSa baDA sanmAna kiyA karate the| (15) mahArAnA nAbhirAyase mahArAnIne apane svapnoMkA vRttAMta kahA, taba mahArAjAne anadhijJAnase jAnakara kahA ki tumAre garbhameM RSabhadeva bhAye hai| ASADha sudI dUna uttarApADha nakSatrako RSabhadeva mahArAnI marudevIke garbhameM Aye 1 Ajakalaye itihAsakAroM kA kahanA hai ki prAcIna kAla meM ravi, moma bhAdi vAroMkI kAmanA nahIM thii| jaina pugaNore jA tithi AdikA varNana hai yahA nakSatra, yoga Adi anya kaI jyotiSa savadhI vAte rAlAI hai sa pAra nahIM batalAye / ina vImAna itihAsakAroM ke matako nArANa puSTi karate hai| jaina jyotiSaH kisI vidvAnako isapara vicAra karanA naahiye|
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayama bhaag| jaba bhagavAn RSabha garmameM Aye / taba tIsare kAlake caurAsI lAkha pUrva tIna varSa sAr3e ATha mAha bAkI raha gaye the arthAta 592704000000000000003 varSa sAr3e ATha mAsa tIsare kAlake zeSa bace the usasamaya bhagavAn . RSabhadeva garbhameM aaye| (16) bhagavAnke garbha meM Ate hI inhoMne va devoMne Akara ayodhyAnagarIkI pradakSiNA dii| aura mAtApitAko namaskAra kiyA va utsava kiye / aura deviyAne mAtAkI sevA karanA prAraMbha kara dii| pATha chaThavA~ / yugAdi purupa bhagavAna RSabha / (1) mahArAjA nAbhirAyake putra bhagavAn napabhannA janma nitI catra kRSNa naumIko uttarASAr3ha nakSatrake pichale mAga abhijit nakSatrameM huA ! bhagavAn janmase hI matijJAna-mAnasikajJAna, zrutajJAna-zAtvajJAna aura avadhijJAna-pUrvajanma bhAdikI bAteM jAnanA ye tInoM jAna maMyuka the| bhagavAnakA janma hote hI prAkRtika rItise svargameM kaI aise kautuhala pUrNa kArya hue ninase devoMne bhagavAnke janma honekA nizcaya kiyA aura ve saba baDI ghAmadhumake sAtha agecyA Aye / ayodhyA Arara unhoMne umakI pradakSiNA do aura indrANI bhegakara inheM bhagavAnko lgaayaa| indrANI bhagavAna ko lekara yAI jinheM dekhaneke liye dandrane eka hamAra netra banAye ke bhI usa rUpako dekhakara vaha nRta
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 prAcIna jaina itihAsa / ' na huA aura vaha hAthIpara virAjamAna kara bhagavAnko meru parvatapara le gaye / bhagavAn saudharma indrakI godI meM meru parvatapara gaye the / sanatkumAra mAhendra nAmaka donoM indra bhagavAnUpara ca~vara DhAlate the aura IzAna indra bhagavAnpara chatra lagAye hue gaye the / meru parvatapara inhoMne usake pAMDuka vanameM - uttara dizAkI ora jo Adhe caMdramA ke AkAra eka pAMDuka zilA haiM usa zilApara bhagavAnko birAjamAna kiyA aura bhagavAnkA kSIrasAgara ke jalase abhiSeka kiyA / bhagavAnko AbhUSaNa va vastra pahinAye gaye / phira meru parvatapara se bhagavAnko ayodhyA meM lAkara indra va devoMne gharapara bar3A bhArI utsava kiyA / ayodhyAmeM mAtapiThAne bhI bahuta utsava riyA / indrone usa samaya saMgIta aura nATaka bhI kiyA thA / RSabhadeva dharma ke sabase pahile prakAzaka the ataeva indrane inheM "vRSabhasvAmI" kahakara pukArA thA / tathA inake garbha meM Aneke pahile sabase aMtima svama mAtAne vRSabhakA dekhA thA isase bhI inake mAtApitA inheM 'vRSabha' vahakara pukArA karate the / (2) cAlaka vRSabhakI sevA ke liye indrane deva - deviyAM sevAmeM rakha chor3I thIM / bhagavAn RSabha bAlyAvasthA meM bar3e hI sudara aura manobhAvana the inake sAthameM devagaNa bAlarUpa dhAraNa karake khelA karate the / inake liye vastrAbhUSaNa svargase AyA karate the / (3) bhagavAn RSabha svayabhU the svayaMjJAnI the / unhoMne vinA paDhe hI sampUrNa jJAna prApta kiyA thA / ye bar3e yatnase saMsA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| 28 rakA nirIkSaNa karate the aura yogyatApUrvaka kAryokA saMpAdana karate the| (1) magavAnkI yuvAvasthAkI saba ceSTAyeM paropakArake liye hotI thiiN| aura unase pranAkA pAlana hotA thA | bhagavAnakA kumArakAla vIsalAkha pUrvakA thA / (6) bhagavAn RSabhadeva anupama balazAlI aura dRDhatAse kAryoko karanevAle the / ( samayako nirarthaka nahIM jAne dete the) (6) bhagavAn RSabha gaNitazAstra, chaMdaHzAstra, alakArazAstra, vyAkaraNazAstra, citrakalA, va lekhana praNalIkA anyApta svayaM karate the aura isaroMjo karAte the| manorajanake liye gAnA, banAnA aura nATaka va nRtya AdikI kalAmAkA bhI upayoga karate the| devabAlakoM ke sAtha killI-daMDA Adike khela bhI khelA karate the| ye jalkroDA-tairanA Adi bhI karate the| bhagavAnke upayogameM AnevAlI vastue indra svargase bheMTameM lAyA karatA thaa| (7) yuvAvasthAmeM bhagavAnke pitA mahArAja nAnine apane putra bhagavAn RSabhase vivAha karanekA parAmarza kiyA | saba pRthvI ko apane Adarza caritrase calAne aura bhaviSyameM rivAhAdikAmArga jArI karaneke liye Apane apanI sammati dii| vaha sammati kevala OM zabda bolakara hI dI thii| bhagavAnkA vivAha kaccha aura mahAkaccha nAmaka donoM rAjAoMkI do anyA yazasvatI aura sunaMdAse kiyA gyaa| (9) eka dina mahArAnI yazasthatIne rAtrIko isa bhAti cAra svapna dekhe -pahile svapnameM meruparvata dvArA sArI dhvI nigalI
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 prAcIna jaina itihaas| jAtI huI dekhI, dUsarA svapna caMdra aura sUrya sahita meru parvata dekhA, tIsarA svapna kamaloM sahita tAlAbakA thA aura cauthe svapnameM samudra dekhA / suvaha uThakara maha rAnI yazasvatI bhagavAn RSabhake pAsa jAkara apane yogya sihAsanapara baiThI aura sapnakA hAla sunaayaa| bhagavAn RSabhane ina svapnoMkA phala cakravartI putrakA utpanna honA btaayaa| (10) caitra kRSNa navamIke dina jaba brahmayoga uttarASADha nakSatra, mIna sma aura caMdramA dhana rAzipara thA usa samaya bhagavAn RSabhadevake pahile putrakA janma huaa| isa putrakA nAma 'bharata' rakhA gyaa| (11) bhagavAna RSabhadevane apane putra bharatake bhanna khilAnA, muMDana, karNachedana-kAnoMkA chedanA aura yajJopavIta saMskAra kiye the| (12) bharatake bAda bhagavAna ke 99 putra aura utpanna hue unameM se kuchake nAma ye hai.-vRSamasena, anaMtavijaya, mahAsena, anatavIrya, acyuta, vIra, varavIra, zrIpeNa, guNasena, jayasena, ityAdi / tathA isI strIse-yazasvatIdevIse eka kanyA aura utpanna huI jisakA nAma 'brAhmosudarI' thaa| (13) bhagavAnakI dUsarI strI sunaMdAdevIse eka 'bAhubalI' nAmaka putra huA aura eka 'suMdarIdevI' nAmaka kanyA utpanna huI / bhagavAn eksau tIna saMtAnake pitA the| (14) eka dina bhagavAnakA citta jagatmeM aneka bhinna bhinna prakArakI kalAoM aura vidyAoM ke pracArake liye udvigna hone lagA usI samaya unake pAsa unakI donoM kanyAyeM-brAhmI aura
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| . 30 sudarIdevI AI / inakI isa samaya prAraMbha yuvAvasthA thii| donoM ko bhagavAnne godImeM biThAyA aura unheM par3hane ke liye maukhika upadeza Tekara vidya kA mahatva batAte hue a, A, i, I Adi svaroMse akSaroMkA jJAna prAraMbha karAyA aura ikAI dahAI Adi gintI bhI paDhAnA prAraMbha kiyaa| bhagavAn RSabhadevaka caritrameM apane putroMko par3hAnekA varNana kanyAoMke pahAneke bAda AyA hai| isase mAlUma hotA hai ki bhagavAnane strI-zikSAkA mahatva jagatameM pragaTa karaneko hI aisA kiyA hogA apane isa Adarza kAryameM bhagavAnne yaha gUr3ha rahasya rakhA aura pragaTa kiyA hai ki purupa-zikSAkA mUla kAraNa strIzikSA ho hai| ina kanyAoMko bhagavAnne vyAkaraNa, chaMda, nyAya, kAvya, gaNita, ahaMkAra Adi aneka viSayoM kI zikSA dI thii| (15) dono kanyAoM ke liye bhagavAnne eka " svAyabhuva" nAmaka vyAkaraNa banAyA thA aura chaMdaHzAstra, alaMkArazAstra AdizAstra bhI banAye the| (16) putriyoMko par3hAne bAda marata Adi ekaso eka putroMto bhI bhagavAnne pddh'aayaa| bhagavAnne yadyapi apane saba putroMhI aneka vidyAoMkI zikSA dI thI to bhI nIce likhe putra nimna likhina khAsa khAsa viSayoMke vidvAn banAye the / (ka) bharatako nItizAstrakA (inheM nRtyazAstra bhI par3hAyA thA.) (kha) vRNmasena (dvitIya putrako ) saMgIta aura vAdana zAradakA (ga) antavijayako citrakArI, nATayakalA aura makAnoMke banAnekI vidyA ( engineering) sikhAI thii|
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 prAcIna jaina itihAsa (gha) bAhubalIko kAmazAstra, vaidyakazAstra. dhanurvedavidyA, 'pazuoMke lakSaNoM ko jAnanekA jJAna aura dannaparIkSAkA jJAna karAyA thaa| (17. bhagavAnne jagatmeM pracAra hone yogya sampUrNa bidyAyeM apane putroMko siAI thiiN| (8) nAbhirAyake samayameM jo dhAnya va phala svayaM-prArutika-utpanna hue the, unameM bhI rasa Adi kama hone lagA aura ve kSINa ha ne lage, taba saba pramA mahArAnA nAbhike pAsa AI *aura apane du khoMko ( dhAnya vRjheke na rahanese kSubA Adike duHkha ) kahane lagI taba mahArAnane bhagavAn RSabhake pAsa usa prajAko bhenA / paropakArI bhagavAn RSabhane AryakhaMDakI prajAke kapToko dUra karane aura unake vyavahArake upAyoMke sAdhana banAnekI i drako AjJA dI aura usako saba rIti btaaii| taba indrane isa bhAMti kiyaa| (1) jinamaMdiroMkI racanA kii| (2) deza, upapradeza, nagara AdikI racanA kii| (3) sukozala, avatI, puMDU uD asnaka, ramyaka, kuru, kAzI, kaliMga, aga, vaMga, suhama, samudraka, kAzmIra, uzInara, Anata, vatsa, paMcAla, mAlava, dazArNa, kaccha, magadha, vidarbha kurujAMgala, karahATa, mahArASTra, murASTra, AbhIra, koMkaNa, vanavAsa, AMdhya, karNATa, kauzala, cola, kerala, dApta, abhisAra, sauvIra, sUrasena, naparAMta, videha, siMdhu, gAMdhAra, pavana, cedi, pallava, . jhAMbona, AraTTa, vAhIka, turuka, zaka aura kekaya ina bAvana
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga R dezoMkI racanA kI / inake sivAya aura bhI aneka dezakA vibhAga kiyA | ( 4 ) ina dezoM meM se kaI deza aise the jinameM annakI utpatti nadiyAMse jala sIMcakara kI jAtI thI aura kaI aise the jinameM varSA ke jalase khetI hotI thI aura kaI deza donoM prakArake the| kaI dezoM meM jalakI bahutAyata thI aura kaiyoMmeM jalakI kamI thI / (5) pratyeka deza ke rAjA loga bhI niyata kara diye the / (6) kaI deza aise the jo lUTanevAle goke adhIna the / (7) rAjadhAnI pratyeka dezoMke madhya meM banAI gaI thI / (8) choTe bar3e gAvakI racanA isa bhAti kI gaI thI / (Rs) jinameM kAMToM kI bAr3ha se ghira huye makAna banAye gaye the aura kisAna va zUdra rahate the aise sau gharoMkA choTA gAMva aura pAcasau gharoMkA bar3A gAMva kahalAyA / (kha) choTe gAvakI somA eka koza kI aura bar3e gAvakI sImA do kozakI rakhI gaI / ( ga gAMvoMkI sImA smazAnase, nadiyoMse, bar3ake jhuMr3oMse, baMbula Adike kATedAra vRkSoMse va parvata aura guphAoMse kI gaI ( vRkSAdise AjakalabhI sImA-hada bAMdhI jAtI haiM ) (gha) gAMvoMko vasAnA, unakA upayoga karanA, gAMva nivAsiyoMke liye niyama banAnA, gAvoMkI AvazyakatAoMoMko pUrI karanA Adi kArya rAjya Aghona rakhe gaye / -
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa ga - - - - - NGOK madhyaprAta - - bambaImadhyamadeza MAA bhArata varSa.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna jaina itihAsa hai (Da' jina sthAnoMpara makAnAta-have layA~, kaI bar3e 2 daravAje banAye gaye aura prasiddha puruSa vasAye gaye una sthAnoMkA nAma nagara pdd'aa| (ca) nadiyoM aura parvatoMse ghire sthAnoMko kheDa nAma diyA aura cAroM ora parvatoMse ghire sthAnoMko kharvaTa nAma diyaa| jina gAMvoMke Asa-pAsa pAMcasau ghara the unheM maDava nAma diyA gayA / samudrake Asa-pAsavAle sthAnoMko pattana aura nadIke pAsavAle gAvoMko droNamukha saMjJA dii| (kha) rAjadhAniyoke AdhIna ATha AThamau gA~va, droNamukha gAvoMke Adhona cAra cArasau aura kharvaToMke AdhIna do dosau rakhe gye| (9) bhagavAnne prajAko zastradhAraNa kAnA va unakA upayoga khetI, lekhana, vyApAra, vidyA aura zilpakarma-hastakauzalya-hAthakI kArIgarI vtaaii| (10) usa samaya jinhoMne zastra dhAraNa kiye ve kSatriya | kahalAye aura jinhone khetI, vyApAra aura pazu-pAlanakA kArya kiyA ve vaizya kahalAye aura ina donoMkI sevA karanevAle zUdra kahalAte the| isa prakAra bhagavAna RSabhadevane tIna varNokI-kSatriya, vaizya, aura zUdra varNoM kI sthApanA kI isake pahile, varNa-vyavahAra nahIM thaa| yahIMse varNa-vyavahAra calA hai aura usakI kalpanA manuSyoMkI AjivikAke kAryoM parase kI gaI thii| (11) usa samaya bhagavAnne zoke do bheda kiye / eka
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayama bhaag| kAra aura dUsarA akAru | ghocI, nAI vagairaha kA kahalAte the| inase bhinna mcaa| (12) kAra zUdroMke bhI do bheda kiye gaye, eka spRzya-chUne yogya / dusarA na chUne yogya / sTathyoMmeM nAI vagairaha the / aura jo pranAse alaga rahate the ve asTasya kahalAte the| (13) vivAha Adi saMbaMdha bhagavAnkI AjJAnusAra hI kiye jAte the| (11) isa prakAra karmayugakA prAraMbha bhagavAn RSabhane bhASAha kRSNA pratipadAko kiyA thA / isa liye bhagavAn kRtayuga-yugake karanevAle bahalAne haiN| aura isI liye usa samaya pranA Apako vidhAtA, mRSTA, vizvakarmA Adi kahA karatI thii| (15, isa yugake prAraMbha karaneke kitane hI varSoM bADha bhagavAna RSama. samrATa padavIse vibhUSita kiye gaye aura unakA rAjyAbhiSeka kiyA gayA / saba kSatriya rAmAmoMne magavAnako apanA svAmI mAnA thA va mahArAjA nAbhirAyane mI Agese bhagavAnko hI apane rAjyakA svAmI banAkara apanA mukuTa bhagavAnke sirapara rakhA thaa| (16) sagaSTa " ka anaMtara bhagavAnne vyApArAdike da zAmanake niyama bnaaye| (17) bhagavAnne kSatriyoMko zastra calAnekI zikSA svayaM TI aura paithyoka liye paradezagamanakA mArga sulA karane ke liye mya videzoMko gaye / bhora sthalayAtrA va jalayAtrA-samudayAtrA bhArabha kii|
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna jaina itihAsa L (18) bhagavAnne vivAhakA niyama isa prakAra banAyA thA / (1) zUdra - zUdrakI kanyAse sAtha vivAha kare / (2) vaizya - vaizyakI aura zudrakI kanyA ke sAtha vivAha kare / (3) kSatriya - kSatriya, vaizya aura zadrakI kanyAke sAtha vivAha kare / 35 usa samaya varNa bheda thA, jAti bheda nahIM thA / (19) usa samaya apane apane varNoMkI bhAjIvikA chor3a kara dUsare varNoMkI AjIvikA koI nahIM kara sakatA thA / I (20) bhagavAn ne bhI apane pitA ke hI anusAra hA, mA, aura dhikkAra aise zabdoMke bolanekA daMDa vidhAna kiyA thA / kyoMki usa samayakI prajA bar3I sarala, zAMta aura bholI thI / isaliye vaha itane hI daMDako bahuta kucha samajhatI thI / (21) phira bhagavAn ne eka eka hajAra rAjAoMke Upara cAra mahAmaMDalezvara rAjAoM kI sthApanA kI / inake nAma isa bhauti hai. - hari, akaMpana, kAzyapa aura somaprabha / ina cAroM hI rAjAoMne cAra vazoMkI sthApanA kI / harine harivaMza, akaMpanane nAthavaMza, kAzyapane ugravaMza aura somaprabhane kuruvaMza calAyA / ye cAroM mahAmaMDalezvara, ukta cAroM vaMzaka nAyaka hue | tathA bhagavAnUne apane putroMko bhI pRthvI va anya saMpatti bA~TI / I (22) bhagavAnne prajApara usako na akharanevAlA bahuta kama kara lagAyA /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 (23) sabase pahile bhagavAn ne Ikha - sAToMke rasako saMgraha karanekA upadeza diyA thA isase bhagavAn ikSvAku kahalAye aura isIke kAraNa Apake vaMzakA nAma ikSvAkuvaMza prasiddha huA / prathama bhAga - (24) bhagavAnne 441628000000000000000 varSa rAjya kiyA thA / 000 (25) bhagavAnne kaccha mahAkaccha Adi narezoMko adhirAja pada diyA aura apane putroMke liye bhI rAjya - vibhAga kara diyA thaa| (26) bhagavAn ne apanA samaya sadA paropakAra meM lagAyA aura logoMkI icchAnusAra dAna diyA / (27) eka dina bhagavAn rAjasabhAmeM baiThe the ki bhagavAnkI sevA va pUjA karane va unakA manovinoda karaneke liye indra AyA / usake sAthameM nRtya karanevAlI apparA va gaMdharva jAtike-gAne --- bajAnevAle deva bhI the / nIlAMjanA nAmaka apsarAkA nRtya indrane karAyA / isa apsarAkI Ayu bahuta hI thor3I raha gaI thI arthAt nRtya karate karate hI usakI Ayu pUrI ho gaI / yadyapi indrane aisA prabaMdha kara diyA ki usake naSTa honeke sAtha hI dUsarI apsarA usIke rUpakI hokara nRtya karane lagI, aura dUsare sabhAsada isako samajha bhI na sake, paraMtu bahujJAnI bhagavAnne samajha liyA aura saMsArako asAra samajha ApakA citta vairAgyakI ora laga gayA / yaha dekhate hI laukAMtika devoMne stuti kI aura bhagavAna ke vairAgya citavanakI (28) bhagavAn ne apane jyeSTha putra bharatako apane samrAT pada Akara bhagavAnkI prazaMsA kI /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 bhAcIna janai itihaas| para sthApana kara unakA rAjyAbhiSeka kiyaa| aura bAhubalIko yuvarAja pada diyaa| (29) vairAgya hote hI indroMne bhagavAnakA abhiSeka kiyA aura bar3A bhArI utsava manAyA / isa samaya bhagavAnakI Ayu 86 lAkha pUrvakI thii| (30) bhagavAn jaba tapa dhAraNa karaneko vanameM jAne lage laba prajAko bahuta duHkha huaa| kucha dUra taka rAnA loga bhagavA ke sAtha gaye phira indra aura devoMke sAtha bhagavAn banako cale gye| (31) caitra vadI nomIke dina bhagavAna RSabhane siddhArtha nAmaka banameM jo ayodhyAse na to dUra thA aura na bahuta pAsa hI thA, jAkara saba kuTumbiyoMkI AjJApUrvaka dIkSA dhAraNa kI / dIkSA lete samaya saba parigrahoMkA tyAga kiyA, nagnamudrA dhAraNa kI aura kezoMkA paMcamuSTi loMca kiyaa| bhagavAna ke sAtha cAra hajAra rAjAoMne bhI dIkSA dhAraNa kI / ina logone magavAnakA abhiprAya to samajhA nahIM thA kevala bhagavAnakI maktise hI dIkSA dhAraNa kI thI / dIkSA leneke bAda indroMne bhagavAnakI pUjA kii| bhagavAnane pahile chaha mAsakA upacApta dhAraNa karanekI pratijJA kara tapa karanA prAraMbha kiyA, tapa dhAraNa karate samaya bhagavAnako manAparyayajJAnakI utpatti huI / isa jJAlase manakI gati jAnI jAtI hai| (32) jina rAjAoMne bhagavAnake sAtha dIkSA lI thI ve duHkhoMko sahana na kara sake ataeva ve loga phala phUla khAne lge| unase bhUkha na sahI gii| mahArAnA bharatake Darase ye zaharoM
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| . 38 nahIM bhAte the / ina logoMne bhinna bhinna bheSa dhAraNa kara liye the| kisI ne laMgoTI lagA lI thI, koI daMDa lekara daMDI bana gayA thA, kisIne tIna daMDoMko dhAraNa kiyA thA, isa liye use loga tridaMDI kahate the| (33) ina logoMka deva bhagavAn RSabha hI the / ye unhIMka caraNoMkI pUjA karate the| phira bhagavAnke pote-putrake putra marIcIne yoga zAstra aura sAMkhya zAsakI racanA kI aura vahatase logoMko apanI ora jhukaayaa| (34) bhagavAnne chaha mahInoMtaka bar3A hI kaThina tapa kiyaa| bhagavAnanI jaTAyeM baha gaI thiiN| bhagavAnakI zAMtikA vanake pazuoM para yahAtaka asara par3A thA ki hiraNa aura siMha eka sthAnapara rahate the aura hiraNako siha koI kaSTa nahIM pahuMcAtA thaa| (35) chaha mAha pUre ho jAnepara bhagavAna AhArake liye nagarameM gaye parantu mAhAra denekI vidhi usa samaya koI nahIM jAnatA thA / magavAnakA abhiprAya na samajha koI kucha aura koI kucha kara bhagavAna ke sanmukha rakhatA thA paraMtu bhagavAna unakI ora dekhane taka nahIM the maMtameM jAkara jaba karIba sAta mAhase kucha dina upara ho gaye taba vaizAkha zudI tInane arunAgala dezake rAjA momprabhune choTe bhaI yuvagana zreyAMsane jAtinmaraNa-pUrva mAkA jJAna ho jo vipazu-rasakA mAhAra diyA isase usa ganAre yahA intrIne devAne paMcAyatraM kiye the| (16) dina bhagavAna vihAra karane kAne purimatAla nAnA na pAbA nAnaka banane jAne aura vahA
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 prAcIna jaina itihAsa / para dhyAna dhAraNa kiyA / bhagavAnake baDe mArI tapazcaraNa se cAra ghAtiyA karmoMkA nAza huA aura bhagavAnako kevalajJAna sarvajJatva prApta huaa| jisa dina bhagavAna sarvajJa hue vaha dina phAguna badI ekAdazIkA dina thA / bhagavAnane eka hajAra varSa taka taka kiyA thA / (37) bhagavAnke kevalajJAnakA samAcAra prAkRtika rItise svayaM hI svarga meM pahuMca gayA / itane baDe mahAtmA ke sarvajJa hone para jagatameM prAkRtika rItise vilakSaNa parivartana ho jAnA Azcaryajanaka nahIM kahalA sakatA / ataeva bhagavAna ke sarvajJa hote hI svagaumeM bAje svayameva banane lage, / ghaToMkI dhvani huI, pRthvI para cAroM ora cAra cAra kozataka sukAla ho gayA, chahoM RtuoMke phala phUla eka hI samaya meM utpanna ho gaye Adi kaI Azcaryajanaka ghaTanAyeM huI / kevalajJAna utpanna honepara jo jo ghaTanAyeM hotI hai unakA varNana pariziSTa sa0 "Da" meM kiyA gayA hai| (38) svarga meM bhagavAna ke sarvajJa hone ke cinha pragaTa hote hI usI samaya indroMne apane Asana se uThakara bhagavAnko namaskAra kiyA aura devoMkI senAke sAtha baDI saja-dhanase bhagavAn kI pUjA karaneko Aye / (39) kevalajJAna hote hI bhagavAnakA eka sabhAmaMDapa banAyA gayA isakA nAma samavoraNa hai / yaha astAlIsa koza laMbA aura itanA hI caur3A thA / yaha samavazaraNa maDapa bahuta hI zobhA yukta aura vilakSaNatA, sahita thA, kyoMki devoMne isakI racanA kI 1. samavazaraNakI pUrNa racanA pariziSTa 10 (gha) meM dekho.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga / / thI / bhagavAn maMDapakI vedikAmeM siMhAsana ke Upara adhara virAjamAna rahate the / bhagavAnake Upara tIna ratnamaya chatra lage the aura 1 cauMsaTha camara dulate the / yaha pRthvIse bahuta U~cA thA / isameM nAraha samAyeM thIM jinameM bAraha prakArake jIva bhagavAnkA upadeza sunate the / ve vAraha prakArake jIva isa prakAra the - 1 le koThemeM gaNadhara - bhagavAnake upadeza grahaNakI yogyatA rakhanevAle mAdhu, 2re koTe meM kalpavAsI devoMkI devAMganAyeM, iremeM AryikA - sAdhvI aura gRhastha manuSyoM kI striyA, 4themeM jyotiSka devoMkI devAMganAe~, pAMcave meM vyaMtara devoMkI devAganAe~, chaThave meM bhavanavAsinI devAgajAeM, sAtaveM meM bhavanavAsI deva, AThavemeM vyaMtara deva, nauvemeM jyotiSka deva, dazavemeM kalpavAsI deva, gyArahaveMmeM cakravartI, rAjA mahArAjA aura sarva sAdhAraNa manuSya, cArahave meM siMha, gAya, baila, hiraNa, sarpa Adi tiyaMca - pazu | isa prakAra vAdoM koThoMke bAraha I prakArake prANI baiThakara upadeza sunA karate the| bhagavAnkI sabhAma kisI bhI prANIko AnekI manAhI nahIM hotI thI, saba A sakate aura bhagavAnakA upadeza suna sakane the, yahAMtaka ki bhagacAnakA upadeza pazuoM ko bhI sunanekA avasara diyA jAtA thA / manuSya mAtra bhagavAnakI samAmeM eka hI koThe meM baiThate the| bhagavAnakI dRSTimeM mAghAraNase sAdhAraNa aura baDA baDA AdamI samAna thA / bhagavAna kI zAtike prabhAva se pazuta dera choDa dete the aura siha. gAya Adi paraspara ke virodhI pazu bhI eka sthAnapara baiThakara bhagacAnakA upadeza sunate the / bhagavAnakA upadeza (vinA icchA ke ) * 40
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 prAcIna janai itihaas| 'pratidina tIna bAra huA karatA thA aura vaha aise uccAraNase hotA thA ki jise prANImAtra agnI apanI bhASAmeM samajha lete the / aura usakA uccAraNa akSara rahita; vinA daMta, oTha, tAlu AdimeM kriyA hue hI hotA thA / bhagavAnake upadezako-jJAnako rasunakara dhAraNa karanevAle gaNaghara hote haiM / bhagavAn RSamake caurAsI gaNaghara the / aura unameM se mukhya gaNadhara vRSabhasena the| -mabhAmeM hara koI prazna kara sakatA thA, * visIko roka Toka nahIM thI / isI samAmeM bhagavAnane AtmAke svAbhAvika dharma-jaina dharmakA prakAza kiyA thaa| aura bhinna bhinna sAdhuoM, rAjAoM, devoM aura sarva sAdhAraNoMke pannoMkA uttara diyA thaa| isa samAmeM sabase adhika prazna cakravartI bharatane kiye the| (10) bhagavAnake upadezake bAda bhagavAnake putra vRSabhasenane dIkSA lI aura ye hI sabase pahile gaNadhara. hue| yaha vRSabhasena purimatAla nagara, jimake ki samIpI vanameM bhagavAnko kevala jJAna huA thA, kA svAmI aura bharatakA choTA bhAI thA / kahA jAtA hai ki vinA gaNadharake sarvajJakI divyadhvani nahIM khiratI paratu bhagavAn RSabhadevake saMbaMdhame aisA nahIM huA / bhagavAnke upadebhako sunakara vRSabhasenane pIchese dIkSA dhAraNa kI thI aura gaNaghara huA thaa| (11) vRSabhamenake samAna kuru dezake rAjA somabha aura zreyAMsane bhI dIkSA lI aura ve bhI gaNadhara hue| ____ (42) vAhmIdevI aura sudarIdevI ( bhagavAnakI donoM putriyA ) bhI dIkSA lekara sabase pahilI mArthikAe~ banIM thIM /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga / (43) isa zakaTa vanase uThakara bhagavAna phira vihAra karane ko cale aura kurunAMgala, kauzala, sudana, puMDU, cedi, aMga, baMga, magadha, aMdhra, kaliMga, bhadra, paMcAla, mAlava, dazArNa, vidarbha Adi aneka dezoM meM bhagavAnane vihAra kiyA / aura apane upadezAmRtale jagatkA kalyANa kiyA | bhagavAna jahA~ jahA~ jAte the vahA~ vahA~ Upara kahe anusAra samavazaraNa maMDapa bana jAtA thA / vihAra karate karate aMtameM bhagavAna kailAza parvatapara pahu~ce / 42 ( 88 ) jisa samaya bhagavAna vihAra karate the usa samaya sabase Age dharma cakra calatA thA / devoMkI senA calatI thI / AkAzameM jayadhvani kI jAtI thii| bhagavAna ke caraNoMke noce devagaNa eka sau ATha pAkhuDIke kamala racate jAte the / bhagavAna pRthvIse bahuta U~ce ghara calate the / (15) jaba choTe bhAiyoMne bharata cakravartIkI AjJA na mAna bhagavAna RSabhase prArthanA kI ki Apa hamAre svAmI hai, Apa hIne hameM rAjya diyA hai, aba hama bharatako namaskAra nahIM kara sakate taba bhagavAna ne unheM dharmopadeza dekara kahA ki tumhAre abhimAnakI rakSA kevala munita agIkAra karanese ho sakatI hai ataeva tuma dIkSA dhAraNa karo / bhagavAnke ima upadezake anusAra bharatake choTe maiyaoNna- bhagavAna ke choTe putrAne bhagavanse hI dIkSA lI thI / aura kaThora taradvArA dvAdazAMgakA jJAna prApta kiyA thA / isa samaya kevala zrAvaLIne dIkSA nahIM lI thI / (16) bharatane jisa kethe brahmaNa varNakI sthApanA kI thI
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 prAcIna jaina itihAsa / usake saMbaMdhameM bhagavAnase bharatane prazna kiyA thA ki prabho ! isakA pariNAma kyA hogA taba bhagavAnane uttara diyA thA ki caturtha mAlameM to isa varNase lAbha hogA para paMcama kAlameM yaha varNana dharmakA drohI vana naaygaa| (17) mahArAja maratane solaI svapna dekhe the unakA phala bhI RSabhadevane yahI batAyA thA ki paMcama kAlameM (pArzvanAtha svAmIke bAda ) dharmameM kramazaH nyUnatA ho jaaygii| (48) bhagavAn RSabha devakA ziSya yoM to vizva hI thA, para ApakI sabhAkA caturvidha saMgha isa prakAra thA 84 gaNadhara 4750 caudaha pUrvaka pAThI (paDhanevAle) 4190 zikSaka 9000 avadhijJAnI muni 20000 kevalajJAnI 20600 vikriyA Rddhike dhAraka sAdhu 12750 mana.paryayajJAnake ghAraka sAdhu 12750 vAdI sAdhu 84084 350000 bAhmI Adi AryikAe~ 30000 Avakake vratoMko dhAraNa karanevAle zrAvaka 600000 suvRtA Adi zrAvikAya (zrAvaka vratakI dhAraka striyoM) . . ina solaha svapnoM kA varNana bharatake pAThame riyA gayA hai|
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga (49) kevalajJAna honepara bhagavAn, anaMtajJAna, anaMtadarzana anaMta mukha aura anaMtavIrya (vala) kara yukta ho gaye the / 44 (10) bhagavAn devane eka hajAra varSa aura caudaha dina kama ekalAkha pUrva taka samabaraNa sabhAmeM upadeza diyA thA / jaba svAyuke caudaha dina zeSa raha gaye taba upadeza denA baMDa huA aura parakAsana lagAkara zeSa kramakA nAza karane lage / yaha dina poSa sudI 15 kA thA / isI rAtriko bharata cakravarti akIrti, yuvarAja, cakravartIkA gRhapati ratna, cakravartI mukhya maMtrI, cakravatI ke senApati, jayakumAra ke putra anaMtavIrya, cakravartIkI paTarAnI subhadrA, kAzInareza citrAgada Adi bar3e 2 putrapoMne kaI prakArake svapna dekhe jinakA phala bhagavAnkA mokSa jAnA thaa| (51) AnaMda nAmaka puruSa dvArA bhagavAnkA kailAzapara Agamana suna- bharata cakravartI vahA~ gayA aura caudaha dinoM taka bhagabAnkI sevA kI / (52) atameM mAgha vadI 14 ke dina sUryodaya ke samaya aneka sAdhuo sahita bhagavAna RSabhadeva mokSako pavAre / bhagavAnke nokSa cale jAnepara devAne Akara nirvANakalyANaka nAmaka pAcavA kalyANakotsava manAyA | aura gavAnake zarIrakA cadanAdi sugaMdhita dravyoMdvArA agnikumAra jAtike devoMke mukuTakI agnise dAha kiyA / bhagavAn ke zarIrakA jahA~ dAha kiyA thA usake dAhanI ora gaNavarAdi sAdhuoMke zarIrakA naha kiyA aura bAIM ora kevalajJAniyoMke zarIrakA dAha kiyA aura
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 prAcIna jana itihAsa / bar3A utsava manAyA / dAhakI bhasmako mantakAdipara dhAraNa kiyaa| ina tIna prakArake mahApuruSoMka dAise tIna prakArakI agnikI sthApanA karanekA devoMne zrAvakoM ko upadeza diyA / aura pratidina pAMcavIM pratinAtakake dhAraka zrAvakoMko ina agniyoMmeM homAdi karanekI AnA dii| (13) bhagavAna apamadevakA zarIra haTa jAnepara bharata cakra vatIne bahuta zoka kiyA thA, para aMtane vRSamasena gaNadharake upadezase vaha zAMta huaa| pATha sAtavA / bharata ckrvrtii| (1) bhagavAn RSabhadevake sabase bar3e putra mahArAna bharata the| ye cakravarti the / avasarpiNI cAlake sabase pahile cakravarti ye hI hue haiN| jisa samaya ye garmameM Aye usa samaya inakI mAtA yazasvatI mahArAnIne cAra svana dekhe ye-pahilA svapna samasta pRthvIkA meru parvata dvArA nigalA jAnA, dusarA svapna sUrya aura caMdramA sahita meru parvata, tIsarA svapna haMsoM sahita sarovara aura cauthA svapna caMcala laharoM sahita samudra, isa prakAra cAra svapna dekhe the / ina svapnoMkA phala mahArAnI yazasvatIne apane pati RSabhadevase pUchA unhoMne inakA phala cakravati aura carama zarIrI putrakA garbha meM AnA btaayaa| (2) mahArAna bharatakA janma catra kRSNA navamI ke dina uttarApADha nakSatra meM hunA thaa|
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| (3) marata pahile cakravartI aura chahoM khaMDake svAmI the| ataeva inake nAmapara hI Arya logoMke rahanekA sthAna bhAratavarSa kahalAyA: / (8) maratakA zarIra bahuta hI suMdara thA aura vaha 500 dhanuSa uMcA thaa| inameM saba guNa prAyaH bhagavAn RSabhadeva hIke samAna the| (1) chahoM khaMDoMke manuSya, pazu aura devAdikoMmeM jitanA bala thA usase kaI gunA jyAdaha vala cakravartI bharatakI munAmeM thaa| (6) bharatako bhagavAn RSabhadevane svayaM paTAyA thA / yo to bharatako bhagavAnane saba vidhAoM meM pravINa kara diyA thA, para mukhyatayA inako nItizAstrakA vidvAn bana yA thaa| inheM nRtyakalA bhI sikhalAI thii| (7) bhagavAn RSabhadeva jaba tapa karaneko udyata hue taba unhoMne bharatako samrATa pada dekara rAjyAbhiSekakA bar3A bhArI utsava kiyA / ( nagnane, jaba bhagavAn RSabhadeva tapake liye uyata hue taba bhagavAnakI AjJAse suvarNa, ratna, ghor3A, hAthI AdikA mahAdAna diyA thaa| (9) jaba bhagavAn vRSabhane dIkSA dhAraNa kI thI taba mahArAja bharatane bar3I bhaktike sAtha bhagavAna kI pUjA kI thii| Ana, vimorA Adi kaI vana-phala bhaktike vaza bhagavAnako caDhAye the|
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna jaina itihAsa | jala, caMdana, makSata Adi aSTa dravyoMse bhagavAna kI pUjA kI thii| (10) eka dina bharata mahArAjake dharmAdhikArI (karmacArI) ne Akara kAmadevako kevalajJAna utpanna hone ke samAcAra kahe aura usI samaya rAjyako zastra lAke adhikArIne zastrazAlA meM cakrara kI utpatti samAcAra kahe aura mahArAnI ke sevakane putrotpattike samAcAra kahe / ye tInoM harSadAyaka samAcAra eka sAtha sunakara mahArAja bharata vicAra karane lage ki pahile kimakA utsava manAnA cAhiye / ata meM dharma kAryako mukhya samajhakara apane choTe bhAiyoM, rAjya karmacAriyoM aura manA tathA senA sahita bhagavAn RSabhadevake kevalajJAnakI pUjA ke liye bharata gaye aura baDe utsAhase kevalajJAnakI pUnA kI / tathA vahAne lauTakara cakra'nakI pUjA kA phira putrotsava mnaayaa| ina utpA mahArAjane bahuta bhArI dAna diyaa| saDakoM aura galiya meM ratnoMke Dhera karAkara bATa diye / 1 47 (11) cakravartI mahArAja digvijaya karaneko jaba udyata hue taba zarada RtukA prAraMbha thA / mahArAja bharata apanI senA sahita digvijaya karaneko cale oMne apanI senA calAnekA krama isa prakAra rakhA thA ki sabase Age paidala senA, usake pIche savAra, unake pIche ratha aura rathoMke pIche hAthI / (19) mahArAja bhAratakI senA mArga meM Aye hue kisAnoMka khetoM ko jabardastI nukasAna pahu~cAtI thI / 1. pUjanake bhraSTa dravyoMke nAma - jala, vadana, akSata, puSpa, naivedya, dIpa, dhUpa, phala,
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga | 18 (13) senAke sAtha mahArAja bharatakI mahArAniyA~ bhI thiiN| (14) jina rAstoM se mahArAja bharata apanI senA sahita jAte the una mArgo meM Aye hue gAMvoMke adhipati ghI, dUdha, makkhana, dahI, phala, aura bhIla mAdi jaMgalI jAtiyoMke rAjA Adi gajamotI, hAthIdAMta tathA camarI gAyake bAla aura kastUrI hiraNakI nAmi bheMTa karate the / (15) ayodhyA se calakara mahArAja bharatakI senAne gaMgA nadI ke kinAre sabase pahile DerA diye the / sAthake manuSyoMko Thaharaneke liye kapar3e ke taMbU lagAye gaye the / ghoDoMkI ghuDazAlA | bhI kapaDe kI hI banAI gaI thii| De ke Asagasa kAToMkI bAr3ha banAI gaI thI / rAste meM jisane rAjA mahArAjA mile sabane bharata kI AdhInatA svIkAra kI / gaMgAse calakara gaMgAke kinAre kinAre hIke mArgase mahArAja bharata pUrva samudra ke samIpa pahuce / vahAM kinArepara apanI senAko choDa aura senApaniko usakI rakSAkI mAjJA de svayaM mahArAja bharata atiMjaya nAmaka rathapara savAra ho astra zastroM sahita samudrake bhItara samudra ke svAmI sagadha nAmaka devako vaza karaneke liye cale | bharatake rathake ghor3e jala aura sthala donoM meM jA' sakate the / samudrake bhItara bAraha yojana jAkara ratha Thahara gayA / vahAMse bharatane vANa choDA isa vANakA nAma amogha thaa| vANake sAtha mahArAjane yaha samAcAra bhI likhakara bheje the ki "maiM . bharata cakravartI RSabhadevakA putra hUM / ataeva satra vyaMtara deva mere bhAdhIna hoM, " yaha vANa samudrake svAmI magadha devakI senAmeM }
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 prAcIna jaina itihaas| halacala karatA huA magadhake nivAsa sthAnapara jAkara par3A / ise dekha magadha bar3A krodhita huaa| para aMtameM maMtriyoM ke samajhAnepara vaha cakravartI bharatake sAmane AyA aura unakI nAdhInatA svIkAra kara ratnoMkA eka hAra va ratnoM ke do kuMDala mahArAjakI meMTa kiye / isa prakAra cakravartIne pUrva dizA vinaya kii| yahAMle dakSiNa dizA jItaneko bharata apanI senA mahina cale / rAmteke satra rAmAoMko vaza karate jAte the| me rAjA adhika kara letA thA use nikAlakara dusarA rAjA banAte aura mo anI. tise calatA thA usa rAnAko Dhaha dete hue dakSiNa dizAke madrapara pahane aura vahAke svAmI devako pUra dizAka deva samAna vaza kiyA / ima devakA nAma varatana thA / isa devane kavaca, hAra, cUDAratna, kaDe aura ratnoMkA yajJAyavota A'da meMTameM diye the| puvadizA aura dakSiNa diza kI vinayako nAte hue bhArgameM aMga, baMgAla, kaliMga, magava, kuru, avana' 'ujanA pacAla. kAzI, kozala, vidarbha, madra, kaccha, vedI, vana, lutpa, puDU aura gauDa, dazArNa kAmarUpa. kAzmora, uzInara, madhyadeza, cahA, koru, kAlida, kAlakuTa, malla (bhIloM kA pradeza viniga, audra, AMdhra, prAtara, cera, punnAra, kUTa, olika, mahipa. 3,mekura, pAMDya, aMtara pAMDya, kerala karNAkaTa Adi pradezoMko cakravatiko AjJAse senApatine vaza kiyA thaa| dakSiNako vijayakara cakravani pazcima dizAkI vijaya ke liye nikale / pahile ve sihaladvIpako gaye 1 ina prAntokI vinaya karate samaya jo parvata aura nadiyA~ ' milI thIM unake nAma gyAhadave pAThameM diye gaye haiN|
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. prathama bhAga / 50 aura yahA~ vijaya prApta kI / vahA~se calakara rAste meM viMdhyAcala para DerA diye / bharatakI senA viMdhyAcalakI narmadA nadIke donoM ora ThaharI thI / yahA~ ke jaMgalI rAjAoMne bhI bhagtakI AdhonatA svIkArakara motiyoM AdikI paiMTeM dI thiiN| rAste ke matra rAjA bharatakI AdhInatA svayaM svIkAra kI aura lATa dezake rAjAoM ko bharatane kAlATika patra svAmIkA maniprAya samajha unakI AjJAnusAra kAma kAlATina kahalAte haiN| mosTa dezake rAjAoMko vazaMkara bharata giranAra parvatapara pahu~ce aura yaha mamajhakara ki isa parvatame AgAmI bAvIsaveM tIrthakara nomanAtha mokSa jAvege upane giranArakI pradakSiNA kii| isa pra' pazcima dizAke satra jAoMko nItakara vaha pazcima samu ke kinAre pahu~ce aura upa samudra svAmI prabhA nAmaka devako pUrva dizAmeM nima pakAra vijaya kI thI usa prakAra jatA / prabhAka nAmaka deva suvarNakA jAla aura motiyoM kA jala tathA kalaravRkSoMke phUloM kI mAlA bheMTa meM dI / pazcima dizA vijayakara uttara dizAka vijayako bharata cakravartI claa| rAsteke sarva ganAoMko vaza karate isakI senA jAne lagI aura pahu~cI / hama parvatakI zikhara sapheda thA kyoMki yaha parvata 1 1 diyA [ jo karate haiM ve hue siMdhu nadIke kinAre kinAre aMta meM vijayAI parvata para jAkara aNiyoMkI haiN| aura isakA varNa cAMdItA hai / meratakI senA vijayAI parvatake bIca meM pAMcaveM vi rake pAsa jAkara ThaharI / bharatake Thahara jAnepara vijayArddha parvatakA * 1 patI digvijaya dizyArddhapara pahu~ca jAnese AdhI ho jAtI hai| isaliye isa pavakA nAma vijayAne paTA hai| V
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 prAcIna jaina itihAsa svAmI aMtaradeva bharatake pAsa AyA aura bharatakI AdhInatA svIkAra kI aura bharatakA abhiSeka kiyA / tathA ratna, sapheda chatra, bhRgAra, do caMvara aura eka siMhAsana bheMTa kiyA / yahA~ taka bharatane dakSiNa bhAratakI vijaya kI / (16) aba ve uttara bhAratakI vijayake liye taiyAra hue / pahile unhoMne cakAtnakI pUjA kI phira kucha haTakara vinayAda parvatakI pazcima guphAke pAsavAle vanameM Thahare / yahA~ para kaI rAjAoMne Akara bharatakI sevA kI aura aneka bheMTa diiN| yahIMpara kurudezake rAjA somaprabhake jayakumAra va aura bhI kaI rAnA bharatakI senA meM Akara mile the / yahIMpara vijayArddhakI eka zikharapara rahanevAlA kRtamAla nAmaka devane bharatakI pAvanatA svIkAra kI aura vijayArddhakI pazcima guphAkA mArga catalAyA jimakA hAra sokaneke liye bharatane apane senApatiko bhejA / senApatiko guphA kA dvAra " cakravatIkI jaya " ina zabdoMko bolakara daMDaratna se kholA aura pazcima mleccha khaDakI vijayake liye claa| ise dekhakara mleccha khaMDake rAjA Dare aura kaI sanmukha Akara AdhIna hue / Dare hue rAjAoM ko samajhAkara tathA vidrohiyoMko vazakara sabase bheMTa va cakravartI ke liye kanyAeM lIM / aura mleccha rAjAmoMke sAtha vApisa loTA / Upara jisa guphAke bAremeM kahA gayA hai guphAke kholanese itanI garmI nikalI ki vaha chaha mAhameM zAM huI thI / vApisa jAkara mleccha rAmAmoMse cakravartIkA paricaya pharAyA | isa guphAkA nAma tamisrA hai| isakI U~cAI mATha yojana aura caur3AI bAraha yojanakI hai| isake kivAr3a vatramaNa
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ * mayama bhAga haiM jinheM sivA cakravartaka senApatike dUsarA nahIM khola sakatA / isa guphAke khula jAnepara cakravatI usameM nAneko taiyAra humA, para usameM adhakAra bahuta thA ataeva cakravartIkI AjJAse purohitake sAtha senApatine kaoNkiNI aura cUDAmaNi nAmaka ratnose guphAkI donoM dIvAloMpara sUrya aura caMdrake citra banAye jinase prakAza huaa| sUryake citrase dinake samAna aura caMdrake citrase bAMdanIke samAna prakAza hone lgaa| phira do bhAgoMmeM vibhAjita hokara cakravatIkI senA cakravartI sahita usa guphAmeM calane lgii| guphAme siMdhu nadI bahatI hai ataeva senA siMdhu nadIke donoM kinAroMpara calatI thii| jaba mAdhI guphA taya ho cukI taba cakravarNane apanI senA ThaharA dI ! yahIpara guphAkI donoM divAloMme do nadiyAM aura nikalI haiM jinakA nAma nimana jalA aura unmana nalA hai| donoM nadiyoM kA svabhAva eka dUma se viruddha hai| arthAta nimanamalA nadI to pratyeka vastuoMko apane tahameM lenAnI hai aura unnannanalA vantuoMko para lA pheMkatI hai| ye donoM nadiyoM siMdhu nadImeM mAkara mila gaI hai| yahIM para bharatane apane DerA diye / aura inako pAra karane ke liye apane silAvaTa ratnako pulaM banAnekI 'AjJA dii| usane devoM ke dvArA vanoMse laDakIke laTTe maMgAkara unake so nadiyoM meM khar3e kiye aura pula banAyA, jisa parase cakravatIkI senA pAra huii| aura kaI dinoMme usa guphAko pArakara bAhira nikalI / senApatine pahile guphAkI dakSiNa orakA (isa pArakA) pazcima mleMccha khaDa jItA thaa| maratane tarakI
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 prAcIna jaina itihAsa / orakA pazcima mleccha khaMDa jItA aura madhyama khaMDa jItaneko cale / isa khaMDa ke kaI rAjA ko vaza kiyA; parantu cilAta aura Ava nAmake gaz2A yuddha karaneko taiyAra hue| ina donoM maMtriyoMne cakravanikI mAmarthyakA vaNana sunAkara yuddha karanese roza sava.ina donoMne apane kula deva meghamukha aura nAgamukhakI AgadhanA kI ina donoM devoMne mekkA rUpa dhAraNa kiyA aura vAyu calAI tathA meghamukhane pAnIko varSA itanI adhika kI ki bharata kI senA umameM DUbane lagI / parantu to mI bharatake taMbUmeM nAkA kucha bhI asara na huA / bharatameM isa samaya apanI senAkI rakSAke liye nIce carmaratna vichAyA aura Upara chatraratna lgaayaa| ye donoM ratna cArada yojanake the| ina ratnokA aMDAkAra sabU bana gayA thA jisameM cakrAnakA prakAza hotA thaa| isIke bhItara senA sAta dina taka rahI thii| isake bhItara sena pati aura bAhira jayakumAra rakSA karate the| ima upadravame bacAneke liye silAvaTa ratnane kapaDe ke aneka tabU va ghAsakI jhopar3iyAM tathA AkAzagAmI stha banAye the| cakrAnikI AjJAse gaNapaDa jAti ke vyatara devAne nAgasukhako haTAyA aura jayakumArane divya zastroMse una nAgamukha aura megha pukhako mItA { aMtameM ve donoM mleccha rAjA cakravartita vaza hue : yahAMse calakara bhAta, siMdhu nadIke kinAre kinAre jahAMse siMdhu nadI nikalI hai usa himavAn parvatake siMdhu dahake pAsa pahuMcA yahAMpara siMdhu devIne bharavakA abhiSeka kiyA aura bhandApana nAmaka siMhAsana diyaa| yahAMse calakara himavAn parvatake kinAroMko jItate hue himavAn parvatake himavAn zikharapara phuNde|
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayama bhAga vahAM bharatane apane divyAstroM kI pUjA kI aura upavAsa kiyA aura pavitra DAmakI zayyApara soye / phira apanA amogha nAmaka cANa himavAn zikharapara chor3A vaha vANa isa zikharake adhiSThAtA devake rahanekI jagahapara girA isase devane cakravartikA mAnA samajha vaha bhakti ke sAtha bhakti ke sAtha maratake pAsa AyA aura AdhInatA - svIkAra kara bharatakA abhiSeka kiyA / tathA haricaMdana nAmaka caMdana bharatakI meMTameM diyA / yahAMse marata vRpabhAcala nAmaka patiko dekhane ke liye lotte| yaha parvata sau yojana UMcA hai| aura talahaTImeM sau yojana nathA Upara pacAsa yonana cor3A hai / isa parvatake kinArekI zilAkI divAlapara cakravarti apanA nAma likhaneko taiyAra humA kyoMki cakravartikI digvijaya samApta ho cukI thii| jaba vaha kAMkiNI ralase nAma likhane lagA taba usane dekhA ki. vahAMpara itane cakravartiyoM ke nAma likhe hue haiM ki use apanA nAma likhanekI jagaha hI nahIM hai / taba yaha socakara ki mere samAna' isa anAdi pRthvIpara asaMkhya cakravartI ho gaye haiM bharatakA ami. mAna khaMDita huvA / phira usane kisI eka cakravartIkA nAma miTA kara usake sthAnapara apane nAmakI prazasti isa mAMti likhI" svastizrI itvAku kularUpI mAkAzameM caMdramAke samAna udyota karanevAlA cAroM dizAoMkI pRthvIkA svAmI maiM bharata huuN| maiM apanI mAtAke sau putroMmeM jyeSTa putra huuN| rAjvala mIkA svAmI iN| maiMne samasta deva, vidyAdhara aura rAjAmoMko vaza kiyA hai / maiM vRSabhadevakA putra, solahavAM kulakara, mAnya, zUravIra aura cakravatiyoMmeM mukhya prathama cakravartI huuN| jisakI senAmeM aThAraha karoDa
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 prAcIna janai shthaas| ghor3e aura caurAsI lAkha hAthI haiN| jisane samasta pRthvI vaza kI hai| jo nAbhirAmAkA pautra RSabhadeSakA putra aura chahoM khaMDoMkI ethvIkA pAlaka hai aise ukta bharata dvArA isa parvatapara jagatameM phailanevAlI kIrti sthApana kI gaI / isa prakArako prazasti bharatane usa zilApara likhI / isa prazastipara devoMne phUloM kI varSA kI thii| phira bharata himavAna ke usa sthAnapara pahuMce mahAse gaMgA nadI nikalI hai / vahApara gaMgA nadIkI svAminI gagAdevIne bharatakA abhiSeka kiyA aura eka siMhAsana meMTameM diyaa| yahAMse calakara.. bharata phira vijayAI parvatakI talahaTImeM bhAkara ThaharA aura pazcimakI guphAke samAna vijayADakI pUrva guphAko kholanekI tathA pUrva dizAke mleccha kheDako nItanekI senApatiko mAjJA dI tabataka caMkravarti, vinayAIkI talahaTImeM hI ThaharA thaa| yahIMpara vijayAI, parvatapara dakSiNa aura uttarameM rahanevAle vidyAdharoMne bhAkara bharatakI AdhInatA svIkAra kI aura aneka prakArakI meTeM dii| tathA vidyA. dharoM ke adhipati nami, vinami nAmaka vidyAdharoMne apanI bahina subhadrA ke sAtha mahArAja maratakA vivAha kiyaa| bharatane apane. senApatiko nisa guphAke kholenekI AjJA dI thI usakA nAma kAMDakaprapAta thaa| usa guphAko kholakara tathA pUrva khaMDake mlecchoMko jIta kara chaha mAsameM senApati bhI loTa mAyA / ava cakravartI uttara bharata khaDase dakSiNa bhAratakI ora ukta kAMDAprapAta guphAke mAgadvArA senA sahita cale / guphAkA mAgaM taya ho jAnepara guphAke dakSiNa dvArapara Aye / yahAM guphAke rakSaka nATyapAla nAmaka devane bharatakI mAdhInatA svIkAra kI va pUnA kii| yahIMpara bharatakI uttara
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| bharatakhaMDakI vinaya samApta huI aura isIke sAtha sAtha bharatakI digvijaya bhI samApta huii| (17) digvijayameM bharatako sATha hajAra varSa lage the| (18) digvijayame lauTakara bharata kailAza parvatapara gayA aura vahA~ bhagavAn RSabhadevakI stuti va pUjA kI tathA dharmakA upadeza sunaa| ' (19 kailAzame calakara marana apanI rAjadhAnI ayodhyA bhAkara jaba nagara praveza karane lage taba cakravatIkA cakrarala nagara pAri hI raha gyaa| isa para mAtako Azcarya huA aura apane purohitase isakA kAraNa pUchA / purohitane kahA-yadyapi Apa nigvijaya kara cuke haiM to bhI kucha rAjAoMko vaza karanA bAkI hai| aura ve rAjA mApake choTe bhAI haiN| isapara bharatane apane bhAiyoMpara krodha kiyA paraMtu purohitake samajhAnese kucha zAMta hue / aura dUnoM ko apane bhAiyoM ke pAsa bhejakara bhAyIna hone ke samAcAra kahalAye / paraMtu choTe bhAiyoMne bhAdhInatA svIkAra na ko sti bhagavAn Rpamadevake pAma Anara kahA ki hama ApakI dI huI pravIkA upabhoga karate haiM to bhI bharata hameM apane AdhIna karanA cAitA hai / hama bharatakI hama AjJAko svIkAra nahIM kara sakne / bhagavAna napamane unheM dharmopadeza dekara samajhAyA ki vaha cakra hai, yadi tuma rAnA ho rahoge to tumheM usa vaza honA hI par3egA / yadi abhimAna rakhanA cAhate ho to muni pano isapara mantare mana choTe mAiyoMne dImA dhAraNa kI / kevala bAhupanIne na to dIkSA lI aura na marata kI nAnA hI svIkAra
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 prAcIna jaina itihAsa / kii| ukta dIkSita choTe mAiyoMke rAjya bharatake AdhIna hue| aura bAhubalI svataMtra rhe| (20) dUtako bhejakara bharatane bAhubalIko samajhAyA / paraMtu vAhubalI nahIM mAne, atameM donoM kA yuddha nizcaya huaa| aura donoM orakI senA yuddha ke liye taiyAra huii| (11) aba donoM orase yuddhakA nizcaya ho gayA aura yuddha honekA prArabha mamaya vilakula pAsa AgayA taba donoM orake matriyoMne vicAra kiyA ki bharata aura bAhubalI donoM caramazarIrIisI zarIrase mokSa jAnevAle haiM ataeva ina donoMkI to kucha hAni nahIM hogI kiMtu senA nirarthaka kaTegI, yaha vicArakara matriyoMne nizcaya kiyA ki senAkA paspara yuddha na karAkara ina donoMkA-bharata aura bAhubalIkA-hI yuddha karAyA jAya aura apanA yaha nizcaya donoM rAjAoMse svIkAra kraayaa| (22) maMtriyoMne donoM rAjAoMke tIna yuddha nizraya kiyedRSTiyuddha 1, jalayuddha 2 aura mallayuddha 3 (23) ina tInoM yuddhoMmeM bAhubalIne bharata cakravartiko harAyA / aura mallayuddha meM bAhubalIne bharatako nIce na paTakakara kaMdhepara biThalA liyaa| (24, bharatake isa prakAra hAranese use krodha huA aura usa krodhake karaMNa umane bAhubalI para cakra claayaa| parantu cakraratna' cakavatike kulakA nAza nahIM karatA isaliye cakrane bAhubalIkI pradakSiNA dI aura bAhubalI ke samIpa bhAkara Thahara gyaa|
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| .. 18 / (25) apane kula-ghAta karanekA bharatakA prayatna dekha sabane bharatakI niMdA kI aura bAhubaline bharatako kaMdheparase utArakara yaha kahate hue ki, Apa bar3e balavAn haiM, uccAsanapara biThAyA / (26) bharatakA isa prakAra lajjAjanaka niMdha katya dekhakara bAhuvalI saMsArakI anityatA vicArane lage aura aMtameM unhoMne bharatako kahA ki aba maiM isa pRthvIko nahIM cAhatA, ise tuma hI rakho, maiM tapa kruuNgaa| (27) krodha zAMta honepara bharatako apane isa kulanAzaka' kAryakA bar3A pazcAttApa huA / aura ve apanI nidA karane lge| __(28) vAhubalIke dIkSA le lenepara bhagtane rAjadhAnImeM praveza kiyA / yahaoNpara sava devoM aura rAjA mahArAnAmoM dvArA bharatakA rAjyAbhiSeka kiyA gayA / isa samaya bharatane baDA mArI dAna kiyA thaa| (19) bharata cakarIkI saMpatti isa bhauti thI (1) caurAsI lArU hAthI - (2) caurAsI lAkha stha (1) aThAnha karor3a ghor3e (4) caurAsI karoDa paidala senA (9) chahoM khaDa pRthvIkA rAjya (6) eka karor3a cAvala pakAneke haMDe (7) eka lAkha karor3a hala (8) tIna karor3a gogaalaaye| (9) kAla 1 mahAkAla 2 naissama 3 pAMDaka 4 padma 5 mANava : pigala 7 zaMkha 8 sarvaratna 9 ye no nidhiyA thI (10) cakra 1 chana : daDa 6 khaDga 4 maNi 5 cau 6 kAkiNI 7 ye sAta nirjIva ratna cakravartika yahAM utpanna hue the|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 - prAcIna jaina itihAsa | - (30) marata cakravartikA zarIra samacaturastrasaMsthAna thA arthAt unake sarva AMgopAMga yathAyogya the / (31) bharata vajavRSabhanArAca saMhananake dhAraNa karanevAle the arthAt unakA zarIra vajramaya, amedha thA / (3-2) bharatake zarIra meM cauMsaTha zubha lakSaNa the / (33) bharatakI AjJAmeM battIsa hajAra mukuTabaddha rAjA aura . battIsa hajAra hI deza the / tathA aThAraha hajAra bhAryakhaMDake mleccha rAjA AjJAmeM the / 1 (34) bharatakI chayAnave hajAra rAniyAM thIM jinameM battIsa hajAra ucca kula jAtike manuSyoMkI kanyAe~ thIM, natcIsa hajAra mlecchoMkI kanyAe~ thiiN| aura battIsa hajAra vidyAdharoMkI I L kanyAe thIM / (11) bharatakA zarIra vaikriyika thA arthAt ve apane hI samAna apanI kaI mUrtiyAM banA lete the / (36) bharatakI mukhya rAnIkA nAma subhadrA thA / (17) mahArAnI subhadrAmeM itanA bala thA ki vaha ratnoMko cuTakIse cUrNa karaDAlatI thI aura unase cauka pUratI thI / (38) bharatake rAjya meM battIsa hajAra nATaka, bahattara hajAra nagara, chayAnave karor3a gaoNva, ninyAnave hajAra droNamukha ( baMdara ), ar3atAlIsa hajAra pattana, solaha hajAra kheTa aura chappana aMtadvIpa the / jahA~ ke nivAsI kubhogabhUmiyA the aura caudaha hamAra saMvAha ( parvatoM para basanevAle zahara ) the / ratnoMke vyApArake sthAna sAtaso the / maTTAIsa hajAra bana the /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga | " (19) senApati, gRhapati, hAthI, ghor3A, strI, silAvaTa aura purohita ye sAta sajIva ratna the / ' (30) bharatakI nidhiyoM aura ratnoMko rakSArtha gaNabaddha jAtike solaha hajAra vyaMtara deva the / 41) cakravartI ke mahalake koTakA nAma kSiviptAra thA aura rAjadhArna ke bar3e daravAjekA nAma parvatobhadra thaa| mahalakA nAma vaijayaM. ta, Dere khar3e karaneke sthAnakA nAma naMdyAvarta, dikasvAmI nAmakI samAbhUmi aura suvidhi nAmaka maNiryAkI char3I thI / nRtyazAlAkA nAma barddhamAna, bhaMDAra kA nAma kuberAMta thA aura dharmAnta ( jahAM garmI meM pAnI varamA karatA thA ) tathA varSA Rtu rahane * yogya grahakRTaka nAmaka rAjabhavana the / cakravartike snAnaghara kA nAma jIsRna, koThAracA nAma vasudhAraka thA / cakravartikI mAlAkA nAma avatasikA, devarabhya nAmaka kapaDekA taMtra siMhavAhinI nAmaka zayyA aura sihAsanakA anuttara nAma thA / cakravartIke camaroMkA anupamAna chatra kA nAma sUryaprabha thA / bhAratakI anya sAmagrIka nAma isa makara the / 1 (1) kuMDala - vidyutprabha (2) khaDAUM - viSamocikA ] (1) kavaca - abhedya 4 ) ratha - ajitajaya ( 9 ) dhanuSa - cakrakA (3) vANa modha - (9) zakti-kuMDA 8) mAlA - mahATaka ( 9 ) churI - lohavAhinI (10) manovega nAmaka kaNava ( zastra vizeSa ) - (11, taravAra - saunaMda (12, kheTa (hathiyAra) - bhUtamukha ( 11 ) cakraratna - sudarzana (14) daMDaratna- caMr3avega (19) carmaratna - vatramaya
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6.1. prAcIna jaina itihAsa (11) citAmaNI ratna- cUr3AmaNi (17) kAkiNI ratna-ciMtA jananI / (42) bharatake senApatikA nAma ayodhya, purohitakA nAma buddhisAgara, gRhapatiratnakA nAma kAmavRSTi, silAvaTa ratnakA nAma madramukha, hAthIkA nAma vijayapavata, ghor3ekA nAma pavanaMjaya thA / (43) cakravarti ke vAditroM meM prasiddha prasiddha vAje isa bha~ti the / (1) AnaMdinI nAmakI bAraha bheriyA (2) vijayaghoSa nAmake vAraha nagADe ( 6 gaMbhIrAvarta nAmake cauvIsa zakha (44) cakravartIkI ar3atAlIsa karor3a dhvajAyeM thIM / (11) cakravarti mahAkalyANa nAmaka divya bhojana karate the| koI na pacA sake aise amRtagarbha nAmaka padArthakA ve bhakSaNa karate the / unake svAda karane yogya amRtakalpa nAmaka padArtha the aura ponekI cImoMkA nAma amRta thA / (46) bharatane apanI lakSmIkA dAna karaneke liye brAhmaNa varNatrI sthApanA kI / arthAt usa samaya jo vratI zrAvaka the jinake citta komala, dharmarUpa, aura dayAyukta the unakA eka nyArA hI varNa banAyA aura usa varNakA nAma brAhmaNa rakhA / aise puruyoMkI parIkSA bharatane isa prakAra kI thI ki apane rAjamahalake ghokameM dUba vagairaha ghAsa bodI aura apane AdhIna ke rAjya mahArAjAoko apane sadAcArI iSTa, mitra, sevaka va karmacAriyoM sahita bulAyA / inameM se jina logoMne usa dUba vageraha vanaspatike upabase, jAnA, svIkAra nahIM kiyA una logoMko brAhmaNa banAyA, unakA T 1
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag|| . 64 (8) mUrtIko nAcate hue dekhanA sucita karatA hai ki agAr3I vyaMtaroMko hI loga deva-zvara maaneNge| (9) sarovarako kinAre kinAre acchI taraha jalase mare hue aura bIcameM sUkhe hue dekhanekA phala yaha hai ki dharma nIca dezoMmeM rhegaa| (10) ratnoMkI rAzio dhUlase bharA huA dekhanekA phala yaha hai ki paMcama kAlameM kaI zukladhyAnI na hogaa| (11) zvAnakI pUjA tathA dvArA pUnAkA naivedya bhakSaNa hote hue dekhaneza phala yaha hai ki guNavAn pAtrake samAna avatI Avakoza satkAra hogaa| (12) zabda jhAte hue taruNa vRSamA dekhanA batalAtA hai ki pacamakAlameM javAna manuSya hI munivrata svIkAra kareMge, vRddha puruSa nhiiN| (13) caMdramAko sapheda pariSaDalayukta dekhanekA phala yaha hai ki sAdhuoMko manApayayajJAna va avadhijJAna na hogaa| (14) do belAko sAtha sAtha jAte dekhanekA 'phala yaha hai ki sAdhu paMcama kAlameM ekAkI nahIM rahage / (15) sUryakA AcchAdita dekhanA batalAtA hai ki pacama kAlameM kevalajJAna nahIM hogaa| - (16) sUkhe vRkSa dekhanekA phala yaha hai ki paMcama kAla meM manupya prAyaH durAcArI hoNge| (17) sukhe patte ke dekhane kA phala yaha hai ki paMcama kAlameM auSadhiyA rasa rahita ho jaavegii| .
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna 'jana itihAMsa ! 65 (48) bharata bar3e dharmAtmA bhavya aura tapasvI the / bharatake ina guNoMke saMbaMdha meM nIce 'likhI ghaTanAe~ prasiddha haiM / (1) bharatane apane mahala va nagara ke dvAroMpara suvarNa aura ratnoMkI choTo 2 ghaTiyA~ lagavAI thIM aura baDe 2 ghaMTe lagavAye the / inapara bhagavAnkI mUrti khodI gaI thii| inake lagAne kA kAraNa yaha thA ki jaba ina ghaTayoMkA sparza mahArAja bharatake mukuTase hotA, tyoM hI bharatako bhagavAnke caraNoMkA dhyAna A jAtA thA / (2) bharate jaba sAmAyika karate the taba dhyAna ke kAraNa unakA zarIra itanA kSINa ho jAtA thA ki unake kar3e hAthoM meM se apane Apa nikala par3ane the / (3) eka kimane Akara bharatase pUchA ki mahArAja maiMne sunA haiM ki Apa rAjya karate hue bhI baDe bhAge dharmAtmA aura sAdhuoMke samAna tapasvI haiM mo ye do virodha garya rAjya karanA aura tapa karanA Apa kaise karate hoMge ? tara bharatane usake hAtha telakA kaTorA dekara apane kaTakako dekhaneke liye bhejA va AjJA dI kI yadi eka bhI bUMda tela giregA to phaeN'sIkI sajA dI jAvegI / idhara apane kaTaka cakravartIne aneka prakAra nATaka kraaye| paraMtu vaha kisAna kaTakakI ora bilakula nahIM dekhatA thA usakA dhyAna sirpha nekake kaTore kI ora thaa| jaba vaha kisAna ghUma kara bharatake samIpa bhAyA taba bharavane pUchA ki tumane mere kaTakameM kyA dekhA taba vaha 1, 2, ina kathAoMkA gharNana AdipurANa meM nahIM hai|
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga pATha aatthvaaN| yuvagaja bAhubalI (prathama kAmadeva) (1) bhagavAna RSabhadevake dUsare putra bAhubalIkA janma mahArAnI sunadAke gabhase huA thaa| (2) bAhabalI sabase pahile kAmadeva the / imalie inakA svarUpa itanA sudara thA ki inake samAna usa samaya koI bhI manuSya sudara na thaa| (3 bAhubalI carama-zarIrI the arthAt isI bhavase mokSa jAnevAle the (1) bhagavAna RSabhadeva nava tapa karaneko udyata hue taka bAhubala'ko bharata cakravartIka yuvarAja pada diyA thA aura abhiSeka kiyA thaa| (1) vAhubalIkA raMga harA thA / (6) bharata jaba digvijaya karake vApisa lauTe taba podanApura dikSiNa prAMta ke rAjA bAhubalI hI pRthvIpara aise rAjA raha gaye the ki jinhoMne mantavI mAjJA svIkAra nahIM kI thii| . (7) bharatakI AdhInatA mbIkAra na karane ke kAraNa bAhubalIko maratase yuddha karaneko taiyAra honA par3A aura donoMne apanI senA taiyAra kI paratu donoM orake maMtriyoMke nizcayase senA dvArA yuddha baMda kara diyA gayA thaa| kiMtu donoMkA paraspara yuddha honA nizcaya huaa| (8) bAhubalI aura bharatake ApasameM tIna prakArake yuddha hue:- jalayuddha, dRSTiyuddha aura vaahuuyuddh|
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 prAcIna jaina itihaam| (9) tInoMhImeM bAhubalIkI jaya huI / paraMtu mala yuddha, bAhubalIne bharatako bar3A bhAI samajha jamIna para nahIM paTakA kiMtu kaMdhe para baiThAyA / isapara krodhita hokara maratane bAhuvIpara cakra calAyA / paraMtu cakrane bhI bAhubalIkI pradakSiNA dI aura bAhubaloke pAsa Akara Thahara gyaa| (10) apane bar3e bhAI dvArA bhAznA ghAta karanekA prayatna dekha bAhubalIko vairAgya utpanna huA aura unhoMne bharatako yaha kahakara ki 'bhApa hI isa vinAzIka pRthvIke svAmI vaneM dIkSA dhAraNa kI aura apanA rAjya apane putra mahAbalako dinn| (11) bAhubalIne var3A bhArI tapa kiyA thaa| unake tapake saMbaMdhau pUrvake graMthakAra likhate haiM ki "bAhubalIne pratimA yoga (eka varSataka eka hI jagaha khar3e rahanA) dhAraNa kiyA thaa| inake mAsa-pAsa vRkSa va latAyeM ugI thI | sone apanI vAmI canAI thIM / aneka sarpa inake pAsa phirA karate the| bAvImoM prakArakI parIpahoMge inhoMne acchI taraha sahA thA / aneka RDiyA inake zarIrameM utpanna ho gaI thIM / bAhugalI mahAusa, dopta, tapta ghora mAdi kaI prakArake tapa kiye the| inake tapake prabhAvase mila banameM ye the usa vanake siMhAdi virodhI nIyoM ne bhI virodha -mAtra chaDAra mApasameM maitrIbhAva dhAraNa kiyA thaa| (12) nisa dina bAhubalikA eka varSakA avAma pUrNa huA umI dina bharatane pAkara pUnA kI thI mAta kI . punA karane ke pahile bAhubalI ke hRdayameM eka sUna rAgabhAvakI zaMkA thI ki mere dvArA maratako yuddha kaTa pahuMcA hai| yahI rAgamA kAma
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhayama bhaag| utpanna hone meM bAdhA DAla rahA thA so bharatakI pUjA karanese bAhuvalIkA vaha bhAva nAzako prApta ho gayA aura bAhuvelIko kevalajJAna utpanna huaa| (13) kevalajJAna utpanna honepara bharatane phira kevalajJAnakI mahA pUjA kI aura iMdrone va devoMne bhAkara bhI pUjA kii| (14) kevalajJAna yukta honepara bhagavAn vAhudalIne pRthvIpara vihAra kiyA aura prANiyoMko upadeza diyaa| (15) vihAra karake aMtameM bhagavAna bAhubalI kailAza parvatapara virAjamAna hue aura vahIMse mokSa gaye / pATha nauvaa| mahArAja jayakumAra aura mahArAnI sulocanA ! 1) mahArAja jayakumAra kuruvaMzake rAjA somaprabha (imtinAgapurake nareza ke putra, the| jayakumArakI mAtAkA nAma lakSmIvatI thaa| (2) jara mahArAna somapramane apane choTe bhAI zreyAMsaka sAtha dIkSA dhAraNa kI taba jayakumArako rAjya dekara inakA rAjyAM. bhiSeka kiyaa| (6) mahArAja somaprabha mahAmaMDalamvara the| isIliye inake putra jayakumAra bhI mahAmaMDalezvara hue| (4, jayakumArake caudaha choTe bhAI aur| (1) eka dina jayakumAra panameM zIlagupta nAmaka munirAnake pAsa dharma zravaNa karane gaye the| inake sAtha usa vanameM raha
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 prAcIna jaina itihAsa nevAlI nAga nAginIne bhI dharma zravaNa kiyaa| kucha dinoM bAda vaha nAga marakara nAgakumAra jAtikA deva huaa| aura nAginI kAkodara nAmaka vijAtIya sarpa ke sAtha rahane lagI / mahArAja jayakumAra jaba duvArA usa vanameM gaye aura nAginIko usa vijAtIya sake sAtha dekhA taba use vyabhicArINI samajha inako krodha huA aura apane hAthake kamala puppa dvArA usakA tiraskAra kiyaa| ve donoM bahA~se bhAgakara jaba vastI meM Aye to duSTa manuSyoMne una donoMko mAra DAlA / ve donoM marakara nAginI to apane pUrva svAmI jo nAgakumAra jAtikA deva huA thA usakI strI huI aura sarpa gaMgA nadImeM kAlo nAmaka jaladevI huA | nAgakumArakI strI (pUrvabhavakI sarpiNI) ne apane patise jayakumAra dvArA tiraskAra kiye jAne aura phira nagaravAsiyoM dvArA mAre jAne ke samA-' cAra kahe, isapara vaha krodhita hokara rAtrike samaya jayakumArako mArane AyA | idhara jayakumAra bhI apanI rAnI zrImata' se usa vyabhicAriNI nAginakI bAta kaha rahA thaa| so usa devane sunakara mArane kA vicAra badala diyA aura jayakumArase apaneM kapaTakI bAta kaha jayakumArI prazaMsA karane lagA aura kaha gayA ki ucita samaya para Apa sujhe yAda karanA / (6) jayakumArane jaba khunA ki bhAratakI vijayako jAte haiM tava ye bharatakI senA meM Akara zAmila hue aura cakravartIka sAtha uttara bhAratakI vijayako gaye / (7) uttara bhAratakI vijaya karate hue madhyama khaMDameM jaba cilAta aura Avarta nAmaka do mleccha rAjA bharatase lar3aneko
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| udyata hue aura unhoMne apane kuladeva nAgamukha va meghamukha dvArA bharatakI senA meM jala varSA kara upadrava kiyA taba senAke taMbakI Ahirase jayakumAgne rakSA kI thI aura phira divyAstrodvArA ina donoM devoMko jItA thA | isapara prasanna hokara cakravatIne inheM meghezvarakA upanAma diyA tathA mukhya zUravIrake sthAnapara niyukta kiyaa| (8) kAzInareza mahArAja akaMpanane jA apanI putrI sulocanAkA svayaMvara kiyA taba jayakumAra mI gaye the va anya kaI vidyAdhara tathA rAjakumAra mAye the| mahArAna bharatake jyeSTha putra bhakIrti bhI usa svayavarameM Aye the / parantu sulocanAne jayakumArako hI varamAlA pahinAI thii| isa yugameM yahI pahilA svayaMvara huA aura yahIMse svayaMvarakI rIti zurU huii| / (9) sulocanA mudarI, svarUpavatI, zIlavatI aura viduSI sI thii| (10) sulocanAkA bhayakumArako varamAlA pahinAnA mahArAma aratake jyeSTha putra anItiko vaDA khaTakA aura vaha durmarSaNa nAmaka duSTa puruSo umakAnese jakumArase lar3aneko udyata huaa| jayakumArana bhI yaha kahakara samajhAyA ki mApa hamAre svAmI mahArAja maratake putra haiM, Apako anyAya mArgase lar3anA ucita nahIM hai aba sulAcanAne svayaM hI mujhe varamAlA pahanAI hai taba pArasa krodhita honA anyAya hai| isI prakAra anavadyamati nAma aki maMtrIne bhI bahuta samajhAyA para yaha nahIM maanaa| cAvAra hota nayakumArane yuddha kiyA / isa yuga; bhAyakhaDakA
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 prAcIna jaina itihAsa / sabase pahilA yuddha yahI huA / isameM jayakumArakI jaya huI, aura usane arkakIrti va usake sAtha vidyAdharoM aura rAjAoM ko bAMdhakara sulocanAke pitA akaMpanake pAsa mena diyA jinhoMne unheM chor3A va akIrtiko zAMta karaneke liye apanI choTI bahina akSamAlA use dii| W (11) jabataka yuddha pUrNa nahIM huA satI sulocanAne AhArakA tyAna kiyA aura bhagavAna kI mUrti ke sammukha khar3I rahakara dhyAna diyA / 4 (11) yuddha pUrNa ho jAne para jaya jayakumAra, sulocana ke sahita bhakaMpana mahArAjake ghara se apane gharako nAne lage taca rAmte meM Thahara kara jayakumAra, mahArAja bharatase milane gaye / jayakumArake manameM zaMkA thI ki zAyada akakIrtise yuddha karaneke kAraNa cakravartI nArAja hoMge para bhagtane jayakumArakA bahuta AdarasakAra kiyA / (14) cakravartIse milakara jaya jayakumAra Aye tatra gaMgA nadImeM usa kAlI devIne jo jayakumArake kamarale tira kara kiye gaye papakA jIva thA jayakumArake hAthI ke pA~coMko pakar3a liyA aura bahAne lagI para jayakumAra aura sulocanAke bhagavAnakA dhyAna karanese gaMgA devIne Akara usa mamaya jayakumArako bacAyA | (15) jayakumAra ne kaI varSoM taka rAjya kiyA aura mahArAnI sulocanAke sAtha sAMsArika sukha bhoge / eka dina mahalapara The hue cAroM ora dekha rahe the hasI samaya kisI vidyAdharakA vimAna AkAzameM dekhakara donoMko jAtismaraNa nAmaka jJAna utpana ~
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga / 76 vaMzakA sthApaka aura dIkSA leneke bAda bhagavAn RSabhakA gaNadhara huA, aMtameM mokSa gayA 1 (1) hari - harivaMzakA sthApaka, mahA maMDalezvara rAjA huA / (i) akapana - nAtha vaMzakA sthApaka, sulocanAkA pitA, sabase pahile svayaMvarakI paddhatiko calAnevAlA, kAza kA nareza thA dIkSA lekara mokSa gayA / ise marata pitAke samAna mAnate the / (6) kAzyapa - ugra vazakA sthApaka, mahA maMDalezvara rAjA thaa| isakA upanAma maghavA thA / (7) kaccha- mahAkaccha-ina donoMko bhagavAn RSamane adhigana banAyA thA / ye dono bhagavAnke svasura the| dIkSA lene para ye dono bhagavAn gaNadhara hue| pahile ye tapase bhraSTa ho gaye the| para pIche phira tapa dhAraNa yAthA / (8) marIca - bhagavAna kA pautra sAMkhya matakA pravartaka | 1 (9) nami, vinami ye dono bhagavAna RSabhadevake riledAra the / bhagavAnUne apane kuTubiyoM megajya vitaraNa kara jaba tapa dhAraNa kiyA taba ye bhagavAnye rAjya mAMgane Aye / bhagavAn mauna dhAraNa kara tara kara rahe the| inhone bahuta prArthanAyeM kIM phira dharaNedane Akara inhe vinyA parvatake vidyAdharoMko dakSiNa aura uttara zreNIkA rAjA banAya | pahale ye bhUmigauvarI the paraMtu ghaNendrane kaI vidyA ne kara inhe vidyAdhara vanAyA thaa| phira gaNavara hue aura mokSa gaye !
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 . prAcIna jaina itihAsa / (10) zreyAMsa-hastinAgapura ke mahA maDalezvara rAjA somapramake bhAI kurUvazI the / bhagavAnako sabase pahile AhAra dekara isayugameM muniyoMke AhAgdAnakI pravRtti calAne vAle hue| * (11) anaMtavIrya-bhagavAn RSabhadevake putra-bharatake chaTe bhAI isa yugameM sabase pahile mokSa gaye / (12) zrutakirti-ima yugameM sabase pahile zrAvakake vrata * lene vAle gRhastha / (13) priyavatA-isa yugameM sabase pahile zrAvakake vrata lene vAlI strii| (14) zrutArtha, 1 siddhArtha 2 sarvArtha 3 sumati 4 ye cAroM mahAmaMDalezvara kAzInareza akapanake maMtrI the| (15) hamAMgadatta-mahAmaDalezvara kAzI nareza akaMpanakA jyeSTha putra thaa| , (16) akIti-mahArAja bharata cakranike rAjyakA svAmI unakA jyeSTha putra thaa| rAjA apanakA jamAI thaa| svayaMvaramai sukhocanAne jo jayakumArako varamAlA pahinAI thI usIparase isane anyAya pUrvaka jayakumArase yuddha kiyA jisameM yaha hArA thaa| (17) anavadyamati-RSabhadevake jyeSTha putra arkakIrtikA maMtrI thaa| isane jayakumArase kar3ane ke liye akIrtiko bahuta rokA para vaha nahIM maanaa| (18) mahApala-bAhUbalIkA jyeSTha putra thaa|
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga) 78 ___ (19) bhUtavali-bAhuvalIkA choTA putra / (20) anaMtasena-sabase pahile mokSa jAnevAle bhagavAn RSabhake putra anaMtavIryakA putra thaa| (21) anaMtavIrya-jayakumArakA jyeSTha putra thaa.| yaha satyavAdIkI vidase prasiddha hai| (22) nIce likhe bhagavAn RSabhake putra hue the jinakA dIkSA nAma dUmA hI thaa| (1) pamasena-pahile gaNadhara (dIkSA nAma bhI yahI thaa)| (1) anaMtavijaya (3) mahAsena / (13) yazasvatI-bhagavAn RSabhadevakI mahArANI aura bharata cakravartI Adi so putroMkI mAtA / (24) sunaMdA-bhagavAn RSabhadevakI dusarI mahArANI 'bAhubalIkI maataa| (11) subhadrA-cakravartI mahArAja bharatakI paTTarAnI thii| yaha ratnoMkA cUrA cukuTiyoMse kara devI thI aura usIse cauka pUrA karatI thI / ise bar3A abhimAna thA / (16) ayodhya-mahArAna maratakA senApati / (27) yuddhisAgara-cakravartI bharatakA purohita / (18) kAmarASTi-cakravartI gRhapati (maMDArI) (19) bhadramukha-nakravartIkA sikAvaTa /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna jaina shNthaas| pATha gyaarvaa| RSabha yugakI skuTa vaat| (1) eka jagaha varNana karate hue pUrva itihAsakAroMne likhA hai ki usa samayameM bhI bhIla Adi jAtiyAM syAmavarNa thiiN| chAla Adise apane aMgoMko DhokatI thiiN| gomacI Adike AbhUSaNa pahinatIM thiiN| camarI gAyake vAloMse ina jAtiyoMkI striyA apane bAla gUMthA karatI thiiN| (2) bharata cakravartIkI digvijayake samayameM rAstemeM par3anevAlI nadiyoMke nAmaH sumAgadhI, gaMgA, gomatI, kapIvatI, khezyA, gaMbhIra, kAlatoyA, kauzikI, kAlamahI, tAmrA, aruna, nighuga, uduMbarI, panasA, tamazA, pramazA, zuktimatI, yamunA, veNumatI, narmadA, vizAlA, nAlikA siMdhu, pArA, niSkudarI, vahuvajjA, ramyA, sikatanI, kuhA, samatoyA, kuMnA, nirvighyA, jaMbUmati, vasumatI, zarkarAvI, simA, rutamAlA, parinA, panasA, avaMtikAmA hastipAnI, kAgaMdhunI, gadhI carmaNvatI zatabhAgA, nadA, karamaveginI, cuddhitApI, revA, saptapArA, kauzikI, zoNa nada), tailA, IzupatI, nakrakhA, bagA dhapanA, vaitaraNI, mApavatI, maheMdrakA, zuSka, godAvarI, muprayogA, kRSNavarNI, sannIrA, praveNI, kubjA, dhairyA, curNA, veNA, sUkarikA, avargA, bhImarathI, dAruveNA, nIrA mulA, vANA, ketavA, karIrI, praharA, murarA, pArA, mahanya, vApI, lAMgalakhAtikA parvatAki nAma:
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga / 80 himavAna, vaimAra, gogya vedi RSyamUka, nAgapriya, tairazci beDUrya kUTAcala, pariyAtra, puSpagiri, smita, gadA. nAmavaMta, dhUpana, madebha, aMgeriyaka, mahendra viMdhyAcala, nAga, malayAcala, gozopa, dadura pAMDya, kavATa, zItagRha zrI kagna, kriTiSA, shya, tuMgavaraka, kRSNagiri, sumaMdara, mukuda | (3) bharata sa yame kulIna gharakI striyAM aura lar3akiyAM kheta rakhAne nAdi khetI saMbadha kArya karatIM thIM / V pATha bArahavA~ / bhagavAn ajitanAtha (dUsare tIrthaMkara) (2) nauvI tIrtha meM dUra tIrthaMkara bhagavAna atina tha the / ye devapama varoDa sAgara ke bAda utpanna hue the / atinAyake janma ke pahile taka bhagavAn kapamanetrake zAsanakA samaya thA / (2. ajitanAtha ke pinAsa nAma nRti aura mAtA kA nAma vijayasenA thaa| inakA vaza aura getra kA thA / nie dina bhagavAn garbha meM Aye dina mAnekI mAtA ke samAna solaha svapna dete / garbhameM mAnekA dina jyeSTa nahI mAthA | aura samaya gadhikA thA | apabhadeva ke samAna inakI mAtA sevA va garbha zovanake kArya deviyoMne kiye / indrAdi kiyA aura ratnoMkI varSA ha dene garbha kanyA mAta taka kI
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ _S5DGra - pArAzeSTha-cha LaneshLeMA, . . Sunil MNNATAAIC . 11 IN .. 23.505: . . . 3 1-1- -Powheati FRANI Mata A " R "janavinaya' presa-sUrata mAnastaMbhakA citra / 55 A 1AR Rited... m Hacksta CONS VEM . m FRF MA ra: BETT3JI 7JP . ". / - . 4M.F - -. - " .. / A . ' . AHARASTHAN 2555========
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 prAcIna jaina itihaas| (3) mahA zuddhI dasamIko rohinI nakSatrameM bhagavAn ajitanAthakA janma ayodhyAmeM chuA | inakA bhI janma kalyANotsava indroM dvArA RSabhadevake samAna manAyA gayA / ye bhI janma samaya tIna jJAna-mati, zruta, avadhijJAnake dhArI the / aura svayaM vinA kisI ke dvArA par3he-jJAnavAna the| (4 inakI Ayu bahattara lAkha pUrvakI thI aura zarIra sAr3e cAraso dhanuSa U~cA thaa| (1) aThAraha lAkha pUrvataka ye kumAra avasthA meM rahe aura opana lAkha pUrvataka pRthvopara rAjya kiyaa| (6. bhagavAn ajitanAthakA vivAha huA thaa| (7) jaba AyumeM eka lAkha pUrvakA kAla bAkI raha gayA tama Apa mahaloMpara baiThe hue AkAza dekha rahe the / itanehImeM AnAgame ulkApAta humA use dekhakara vimalIke samAna jagatako bhanitya samajha bhagavAn ajitazcane dIkSA lii| aura apane putrako rAjya diyaa| (8) vairAgyake citavana karate hI maukAtika devoMne Akara bhagavAn kI stuti kii| indrone tapakalyANaka tsava kiyaa| jisa dina bhagavAn ajitane tara grahaNa kiyA usa dina mAgha sudI 2 thii| tapa dhAraNa karate samaya bhagavAnako cothA mana paryayajJAna utpanna / (6) bhagavAn anitanAthane sahetuka nAmaka banameM saptapaNake vRkSaka nIce tapa dhAraNa kiyA thaa| inake sAtha eka hajAra rAjA. e va cAra hAthakA hogA hai|
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| oMne bhI dIkSA lI thii| pahile hI inhoMne chaha upavAsa kiye the| (10) upavAsake dina pUrNa ho jAnepara bhagavAna ne brahmabhUta rAjAke ghara AhAra liyA / isake yahA~ devoMne paMcAzaya kiye / (11) bhagavAn ajitanAthane bAraha varSa taka tapa kiyA aura cAra ghAtiyA karmokA nAza kara pauSa sudI 11 ko kevalajJAnI (sarvajJa) hue| (12) kevalajJAna honepara inakA bhI indroMne kevalajJAna kalyANaka utsava kiyA / samavazaraNa samA banAI jisameM bhagavAnakI trikAla divyadhvani hotI thI jisake dvArA bhagavAn prANiyAko hitakara upadeza dete aura siddhAMta batalAte the| (13) bhagavAnkI samAmeM isa mAti caturvidha sagha thaa| 9. siMhasenAdi gaNadhara 3790 pUrvajJAnake dhArI muni 21600 zikSaka muni 7420 tIna jJAnake dhArI 20000 kevalajJAnI . 20400 vikriyARddhike dhAraka sAdhu 12150 manaHparyayajJAnake dhArI 22400 vAdI muni 1,20,000 ArthikA 5,00,000 zrAvikA 1,00,000 zrAvaka
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 prAcIna jaina itihAsa + (14) sarvajJa avasthA, magavAnne pRthvIpara vihAra kiyA aura upadeza diyA / ApakA vihArakAla bAraha varSa eka mAha kama eka lAkha pUrva hai| - (11) jaba AyumeM eka mAha vAkI raha gayA taba ApakI divyadhvani baMda huI aura utkRSTa ghyAna dvArA zeSa cAra karmonA nAza usa eka mAhameM kara caitra zudI paMcamoke dina Apa mokSa pdhaare| (16) mokSa jAnepara indroMne RSama magAnke samAna hI nirvANa kalyANaka kiyA / ApakA nirvANasthAna sammedazikhara thA ! (noTa ) pratyeka tIrthakarake samAna inake liye bhI svargase pasAbhUSaNa Ate aura bAlyAvasthAmeM deva loga vAlapa vAraNakara sAthameM kherate the| ranoMkI varSA, pacAya aura garbha, janma, napa, jJAna, nirvANa ye paMca kalyANoke utsava bhI inase pUrvake tIrthakaroM ke samAnta indrAdi devoMne binA kisI nyUnatAke kiye the| pATha terhvaaN| dvitIya cakravartI sagara aura mahArAja bhAgIratha / (1) bhagavAn bhanitanAthake samayameM bharata cakravartI ke samAna sagara nAmaka dUmare cakravartI hue the| (2) yaha ikSvAkuvaMzameM utpanna hue / inake pitAkA nAma samudra vinaya aura mAtAkA nAma suvAkA thaa| 1 sammedazikhA baMgAlameM hai| vartamAnameM yaha pAzvetAya hiTa pA) nAnare bane
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhathama bhAga . (3) inakI Ayu sattara lAkha pUrvakI thI aura zarIra sAr3e cAraso dhanuSa U~cA thaa| (4 ye aThAraha lAkha pUrva taka kumAra avasthAmeM rahe / isa samaya tA ye mahA bhaMDa zvara rAjA the| .: aThAraha lAkha pUrvakI Ayu ho jAnepara sagarake yahA~ cakra'lakI utpatti huii| (6) cakraratna utpanna honepara inhoMne divijaya karanA prAraMbha kI aura bharata cakravartI ke samAna divijaya kI / jitanI pRthvI bharatane vijaya kI thI aura jisa prakAra kI thI utanI hI usI prakAra inhoMne bhI vinaya kI va vRSabhAcala parvatapara bharatake samAna apane nAmakI prazasti bhI likhii| (7) inake yahA~ bhI chanave hamAra rAniyoM va sAta sajIva aura sAta nirjIva ratna the aura nava nidhiko lekara jitanI saMpatti aura vibhava marata cakravartaki varNanameM kahAjAcukA hai ina cakravatIko bhI prApta thaa| tine cakravartI hue hai sabako saMpatti Adi samAna thii| (8 sagara cakravartIke putra sATha hajAra the| (9) eka dina zrI caturmukha nAmaka kevalajJAna dharIke jAna kalyANa ke liye deva Aye aura sAra bhI gayA / una devoma magarake pUrva bhavana nitra eka maNiketu nAmaka deva thaa| vaha sagarase Akara milA aura kahane lagA ki hamArI aura jhumhArI svargameM yaha pratijJA thI ki nanupya honepara
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 prAcIna jaina itihAsa / tapa kreNge| aba tuma manuSya hue ho ataeva tapa dhAraNa kro| para sagarane yaha svIkAra nahIM kiyA / usane bahuta prayatna kiye ke saba niSphala hue / ekavAra maNiketu (deva) cAraNa muniyoMkA rUpa dhAraNakara sagarake yahA~ AyA aura saMsArako anityatAkA upadeza diyA para visa para bhI sagarane gRhasthAvasthA nahIM chodd'ii| (10) sagarake sATha hamAra putroMne ekavAra apane pitAse prArthanA kI ki aba hama javAna ho gaye haiN| kSatriya haiM / ataeka koI asAdhya kArya karaneko hameM bhAjJA dIjiye jise hama siddha karake lAveM / usa samaya to cakravartIne kaha diyA ki pRthvI jIta lI gaI hai koI bhI asAdhya kArya nahIM hai para kucha dinoM bAda una putroMke duvArA prArthanA karanepara cakravartIne AjJA dI ki jalAzaparvatake cAroM ora gagA nadIkA pravAha vahA do| kyoMki kailAza parvatapara bharata cakravartIka banavAye hue ratnamaya jina-maMdira haiM aura agADIkA kAla samaya acchA na honeke kAraNa una maMdiroMkI hAnikI saMbhAvanA hai / isa para putra, daMDa ratna lekara gaye aura kailAzake cAroM ora jalakA pravAha kara diyaa| ' (11) isI samaya Upara kahe hue sagarake mitra maNIketu devane apane mitrako saMsArase udAsa karaneke liye sarpakA rUpa dhAraNa liyA aura apanI viSamaya phukArase magarake saba putroMko maceta kara diyA va Apa eka mudeko kadhe para lAdakara vRddha brAhmaNakA rUpa dhAraNakara cakravartI ke pAsa gayA aura kahane lagA ki merA putra mara gayA hai Apa sabake rakSaka haiM atapada mere putra kI rakSA kareM
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga : 6 isa para cakravata ne kahA ki saMsAramai yamakI dAdase nikAlanevAlA koI nahIM hai isaliye hai vRddha ! tuma tapa dhAraNa karo / taba bAhajane kahA ki ApakA kahanA ucita hai para sunA jAtA hai ki Apake saba putra kailAzakI sAI khodate hue maraNa prApta ho gaye hai so mApa kyoM nahIM upa dhAraNa karate / isapara cakravartIko bahuta kheda huA aura ve aceta ho gaye / phira mugha Anepara jala ka dusare manuSyane bhAkara putroMke maraNake samAcArakI puSTi kI taba phira kheda kara vidarbhA rAnIke putra bhAgIrathako rAjya de mApane tapa dhAraNa kiyaa| (12) idhara devane una sATha hajAra putroko sacetakara kahA ki tumhAre pitAne tumhAre maraNake samAcAra sunakara tapa dhArana kiyA hai aura bhAgIrathako rAjya diyA hai| isapara una putrani mI tapa dhAraNa kiyaa| ye saba putra carama-zarIrI-usI bhakke mokSa jAnevAle the| bhAgosthane zrAvaske nata liye| . (13) sagara cakravartI aura unake putroMko kevalajJAna humA aura ve saba mokSa gye| (11) jaba bhAgIrathane cakravartI sagarake mokSa jAne ke samaga. cAra sune taba usane bhI apane putra varadattako rAjya diyA aura upa dhAraNa kiyaa| (19) bhAgIrathake dIkSAguru zivagupta the| bhAgIrayane kailAza parvatapara gaMgA ke kinAre tapa dhAraNa kiyA thaa| devAne Akara usI gaMgAke nalse bhAgIrathakA amika liyaa| bhAgIrathake caraNoM se gaMgAke jalakA sayoga ho jAne ke kAraNa gaMgA nadI bhAgIrathI
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 prAcIna jainaitihAsa nAmase prasiddha huI aura tamIse loga ise (gaMgAko.) tIrtha mAnane lge| (16) bhAgIrathako kevalajJAna huA aura kailAza parvatase vaha mokSa gyaa| pATha caudhvaaN| tRtIya tIrthakara zrI saMbhavanAtha / (1) bhagavAn ajitanAthake mokSa jAneke tIsa koTi lAstra sAgara bAda tIsare tIrthakara saMbhavanAtha utpanna hue the| (2) phAguNa sudI ke dina bhagavAn garbhameM Aye / aura indrone garbha kalyANaka utsava mnaayaa| (3) bhagavAn saMbhavanAthake pitAkA nAma daratharAya aura mAtAkA nAma suSeNA thA / inakA vaMza izvAku aura gotra kAzyapa thaa| ye mAyovyAke rAjA the| (4) bhagavAnakA janma kArtika zudI pUrNimAke dina ayoghyAmeM huA thA / bhagavAn saMbhavanAtha janmase hI tInajJAnake dhArI svayaMbhU the| ApakA bhI janma kalyANaka utsava indroMne kiyA / (6) inakI mAyu sATha lAkha pUrva aura zarIra cAraso dhanuSakA thaa| (6) ye paMdraha lAkha pUrva taka kumAra avasthAmeM rahe aura cumAlIsa lAkha pUrva taka rAjya kiyA / bhagavAn saMbhavanAthakA bhI vivAha huA thaa|
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavaya bhAga / 88 (7) Ayurme jaba eka lAkha pUrva bAkI raha gayA taba eka dina Apane bAdaloMko titara bitara hote dekha saMsArako bhI isI mutAvika kSaNabhaMgura samajhA aura vairAgya rUpa bhAva kara tapa dhAraNa karaneko vicAra kiyA / ina vicAroMke hote hI laukAMtika devoMne Ara stuti kii| (8) apane jyeSTa putrako rAjya dekara bhagavAn saMbhavanAthane sahetuka vanameM tapa dhAraNa kiyaa| isa samaya indroMne tapa kalyANakakA utsava kiyA thA | bhagavAnko mana paryayajJAna utpanna huA | (9) pahile hI bhagavAnane do dinakA upavAsa dhAraNa kiyA / upavAsa pUrNa hone para zrAvastI nagarIke rAjA surendradattake yahA~ bAhAra kiyaa| bhagavAnake AhAra leneke kAraNa devoMne ratna varSA Adi paMcAdharya kiye / (10) caudaha varSa taka tapakara eka dina bhagavAn saMbhavanAthane zAli vRkSa ke nIce do dinakA upavAsa dhAraNa kiyA | vahIM para bhagavAnko kevalajJAna utpanna huA / yaha kArtika mAsakI kunNa caturthIkA dina thA / kevalajJAna honepara indrAdi devoMne pUjA aura samavazaraNakI racanA kara kevalajJAna kalyANakkA utsava sanAyA / (11) bhagavAnkI samAmeM isa bhAMti caturviya saMgha thaa| 190 cArupeNAdika gaNavara 2,150 sAdhu ( zikSaka ) 1,29,300 pUrvajJAnake dhArI 9,600 navavijJAnake dhArI
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 prAcIna jaina itihaas| 19000 kevala jJAnI 19800 vikriyA RDi dhArI sAdhu 12150 manaHparyaya jJAna ghArI 12000 vAdI muni 330000 dharmAdi mArthikAe~ '300000 zrAvaka '500000 zrAvikA (12) bhagavAn saMbhavanAthane caudaha varSa ekamApta kama eka lAkha pUrva samaya taka vihArakara prANImAtrako upadeza diyaa| (13) jaba bhagavAnkI AyukA eka mAha zeSa raha gayA taba bhagavAnkI divyadhvani baMda huI / isa eka mAhameM bhagavAnane vaoNkI ke cAra karmokA nAza kiyA / aura mitI caitra zudI chaThako eka hajAra muniyoM sahita sammedazikhara parvatase mokSa pdhaare| bhagavAnke mokSa nAnepara indrAdikoMne bhagavAnakI dAhakriyA kI aura nirvANa kalyANaka utsava mnaayaa| 1 pratyeka tIrthakarake samAna inake liye bhI ghakhAmUpaNa svargase Ate the va devagaNa pAlaka ra ghAraNakara bAlyAvasthAmeM inake sAtha selate ye va ralokI yA, pacAyaryagarbha, janma, tapa, zAna, nirvANa ina paicokalyANoMke upada iname pUrvake tIrthakarake hI dhamAna vinA kisI nyUnatAke indrAdi devone kiye the|
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga / 90 pATha paMdrahavA~ / abhinaMdana svAmI - ( coye tIrthaMkara) 1 (1) bhagavAn saMbhavanAthake mokSa jAneke daza lAkha karor3a sAgarake bAda cothe tIrthakara bhagavAn abhinaMdanakA janma huA / - (2) bhagavAn, abhinaMdana vaizAkha zudI chaThako mAtA sidvArthAke garbha meM Aye / Apake pitAkA nAma saMdara thA jo ki ayodhyA ke mahArAja the / vaMza ApakA ikSvAku aura gotra kAzyapa thA / garbha meM Aneke pahile pUrvake tIrthaMkaroMkI mAtAke samAna ApakI mAtAne svapna dekhe | garbha meM Anepara indrAdi devoMne garma kalyANaka utsava kriyA / aura paMdraha mAha taka ratnoMkI varSA kI / (3) mAgha sudI vArasa ke dina bhagavAn abhinaMdanakA janma huA / indroMne devoM sahita meru parvatapara lejAkara abhiSeka karanA yadi janma kalyANotsava usI bhAMti kiyA jisa prakAra inase pUrvake tIrthaMkaroMkA kiyA thA | Apa bhI janmameM tIna jJAna dhArI the| (4) inakA zarIra sADetInaso dhanuSa U~cA thA / inakI Ayu pacAsa lAkha pUrvakI thI aura varNa suvarNake samAna thA / (5) sAr3he bAraha lAkha pUrva taka Apa kumAra avasthAmeM rhe| isake bAda apane pitA se rAjya pAkara karIba sAr3e battIsa kAkha pUrvase kucha adhika samaya taka nIti sahita rAjya kiyA / (6) eka dina Apa apane mahaloM parase dizAoMko dekha rahe the / Apako AkAzameM bAdaloMkA eka nagarasA banA dikhAI diyA aura phira vaha tatkAla vitara bitara ho gayA / yahI dekhakara Apako
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 91 prAcIna janahAtahAsA vairAgya utpanna huA aura Apane apane putrako rAjya dekara mitI mAha zudI bArasake dina vanameM jAkara tapa dhAraNa kiyA / vairAgya honepara lokAMtika devoMkA mAnA va indrAdi devoMkA pAlikImeM viThalAkara banameM lejAnA Adi tapa kalyANaka utsava devoM dvAra mnaayaa| (7) pahile mApane do dinakA upavAsa dhAraNa kiyA aura usake pUre honAne para ayodhyAmeM indradatta rAjAke yahAM mAhAraM lipA isa para devoMne indradattake yahAM paMcAzcarya kiye| (8) aThAraha varSa taka tapa karane para bhagavAnko pauSa zudI caudasake dina dupaharameM zAli vRkSake nIce kevala jJAna utpanna huaa| kevala jJAna honepara indrAdi devoMne samavazaraNa sabhA banAI aura kevalajJAna kalyANaka utsava kiyaa| (9) bhagavAna abhinaMdanakI sabhAmeM isa bhAti caturvidha saMgha thaa| 103 vajanAbhi Adi gaNadhara 2900 pUrvajJAna dhArI 232050 zikSaka sAdhu 9800 tIna jJAnake ghArI 16000 kevalajJanI 19000 vikriyA Rddhike dhAraka 19650 manaHparyayajJAnake dhArI . . 11.00 vAdI muni 330600 meruSeNA Adi AryikAeM .
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhayama bhAga | 91 100000 zrAvaka 900000 zrAvikAe~ (10) Aryadezake samasta dezoMmeM vihArakara jaba ApakI Ayu eka mahakI zeSa rahI taba Apa sammeda zikhara parvata para Aye / usa samaya divyadhvani honA baMda hogayA thA / (11) eka mAha meM vIke cAra karmokA nAzakara mitI "vaizAkha sudI chaThako bahuta muniyoM sahita sammedazikhara parvatase mokSa badhAre | mokSa hojAne ke bAda iMdrAdi devoMne pUrvake tIrthaMkaroMke samAna agni- dAha Adi dvArA nirvANa kalyANaka utsava mnaayaa| pATha solahavA~ / paoNcave tIrthaMkara sumatinAtha / (9) bhagavAn abhinaMdanake, mokSa jAneke nau karor3a lAkha sAgara bAda sumatinAtha pA~cave tIrthaMkara utpanna hue | (2) Apa zrAvaNa sudI dUmake dina ayodhyA ke rAjA megharathakI strI maMgalAdevIke garbha meM Aye / garbha meM Anepara indrAdi devoMne pUrva tIrthaMkaroMke samAna garma kalyANaka utsava kiyA | paMdraha mAsa taka ratna varSA kI / mAtAko solaha svapna pUrvake tIrthakaroM kI mAtAoMke samAna Aye the / (3) bhagavAn sumatinAtha ivAkuvaMzI, kAzyapa gotrake the ! (1) caitra sudI gyArasako bhagavAnkA janma huA / indrAdika devoMne merupara le jAnA, abhiSeka karanA Adi pUrvaka tIrthaMkaraki -samAna janma kalyANaka utsava mnaayaa| bAlyAvasthAmeM bhagavAnke
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 93. prAcIna jana itihaas| sAtha khelaneko devagaNa vAlakakA rUpa dharakara svargase Ate the| aura vahIMse vastrAbhUSaNa bhI bhagavAna ke liye AyA karate the| bhagavAn janmase hI tIna jJAnake dhAraka the| (5) ApakI mAyu cAlIsa lAkha pUrvakI thI aura zarIra tInaso dhanuSa U~cA suvarNake samAna varNakA mahAsudara thaa| zarIra meM 1008 lakSaNa the| (6) daza lAkha pUrva taka Apa kumAra avasthAmeM rhe| bAda apane pitAkA rAjya pAyA / jo ki unatIsa lAkha pUrva bAraha pUrvAga taka kiyA / ApakA vivAha huA thA / (7) bAda Apane dIkSA dhAraNa kI / ApakI dIkSAkA dina vaizAkha sudI nomI thaa| lokAMtika devAdikoMne bhagavAnkA tapa kalyANaka utsava pahile tIrthakaroM ke samAna kiyA / tapakA sthAna sahetuka vana thA| mApake sAtha eka hajAra rAnAoMne tapa dhAraNa kiyA thA / isI samaya bhagavAnko cothe jJAnakI utpatti huii| (8) pahile pahila mApane do dinakA upavAsa dhAraNa kiyaa| jisake pUre honepara saumanasapurameM padmabhUpake yahAM AhAra liyaa| AhAra lenapara indrAdikoMne paMcAzcarya kiye| (9) bIsa varSa taka tapa karanepara eka dina mAma chaha dinakA upavAsa dhAraNa karake priyaMgu vRkSake nIce baiThe aura cAra dhAtiyA kramAMkA nAzakara mitI caitra sudI gyArasake dina kevalajJAna prApta kiyA / kevalajJAna ho jAnepara indrAdikAMne jJAna kalyANaka utsava manAyA ! samavazaraNa sabhAkI racanA kI / (10) bhagavAnakI sabhAmeM isa prakAra caturvidha saMghake manuSya the|
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| 116 cAmara Adi gaNaghara. 2400 pUrvajJAnake dhArI. 251350 sAdhu 11000 avadhi jJAnake ghArI. 13000 kevalajAno. 18900 vikriyA RdvidhArI muni. 1040. vAdI muni. 10400 mana paryaya jJAnI. 230000 anatamatI Adi mAthikAe~, 300000 zrAvaka. 900000 zrAvikAe~. (11) bhagavAn sumatinAthakI mAyumeM naba eka bhAsa bAkI raha gayA taba Apa samAja pRthvIpara vihArakara sammedazikhara para padhAre / yahA~para divyadhvanikA honA baMda huaa| isa eka mAhameM zeSa karmokA nAgakara catra sudI gyArasako eka hajAra muni sahita sammedazikharase mokSaM padhAre / -- (12) mojha jAne ke bAda indrAdi devoMne pUrvaka tIrthakaroki samAna nirmANa klyANaka utsava mnaayaa| agnikumAra mAtika devoMne apane mukuTakI agnise bhagavAnke zarIrakA dAha kiyA / pATha satrahavA / padmamabhu (chaThaveM tIrthakara) (1)sumatinAtha bhagavAnke nabbe hajAra koTi mAgara bAda pradhAna repanna hue,
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 bhAcIna jaina itihAmA (2) Apa mAgha vadI chaThako kozAMbI nagarIke rAnA mukuraTavarakI rAnI susImAke garbha meM aaye| garbhameM Aneke chaha mAsa pUrvase aura garbhake nau mAsa taka devAne ratna varSA kI aura garmameM thAnepara pUrvake tIrthaMkaroMke samAna garbha kalyANaka utsaba kiyA / mAtAko solaha svapna pUrvake tIrthaMkaroMkI mAtAoMke samAna aaye| (3) ApakA vaMza ikSvAku aura gotra kAzyapa thA / (4) ApakA janma kArtika kRSNA trayodazIko tInoM jJAna sahita huA, janma honepara pUrvake tIrthakareMka samAna indrAdi devoMne janma kalyANaka utsava mana yaa| (6, bhagavAna ka sAtha khelaneko bAlaka rUpa dhAraNakara svargase deva mAyA karate the / vastrAbhUSaNa bhI svargase hI Ate the / (6) ApakI Ayu tIsa lAkha pUrvakI thI / zarIra ar3hAIso dhanuSya u~cA thaa| (7) sAr3e sAta lAkha pUrvata mApa kumAra avasthAmeM rahe bAda bhApa apane pitAke rAjya siMhAsanapara baitthe| Apa paTTabaMdha rAmA the| .. (8) sAr3e ikavosa lAkha pUrva solaha pUrvAga samaya taka Apane rAjya kiyA / Apa vivAhita the| (9) eka dina rAjasamAmeM Apane sunA ki senAke mukhya hastIne khAnA pInA chor3a diyA hai taba avadhijJAnase apane pUrvabhavoMko na nakara sasArako panitya samajha kArtika vadI terasako eka mAra rAnAoM sahita manohara nAmaka banameM Apane dIkSA pAraNa
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga / 96 kI / inhoMne tapa kalyANaka utsava mnaayaa| isa samaya Apako mana:paryayajJAna utpanna huA / (10) do dina upavAsakara Apane varDamAna nagarake rAnA somadatta ke yahAM AhAra liyA | taba indrAdi devoMne somadattake yahA~ paMcAzraye kiye / Er de (11) chaha mAha taka ghora tapakara tra sudI teralako Apa kevalajJAnI hue / cAra ghAtiyA karmokA nAza kiyA / devoMne samavazaraNakI racanA kI aura kevalajJAna kalyANakakA utsava kiyA / (12) bhagavAnakI samavazaraNa sabhAneM isa bhAMti caturviSasaMghake manubhya the / 100 catracAmara Adi gaNadhara 2300 pUrvajJAna ke dhAraka 2,69,000 zikSaka sAdhu 10,000 avadhi - jJAnake ghAraka 12,000 kevalajJa nI 16,800 vikriyA Rddhike cAraka 103,00 mana paryaya jJAnake dhAraka 9,600 vAdI muni 4,20,000 AryikA 100,000 zrAvaka 500,000 zrAvikAeM (13) samasta bhAryakhaDa meM vihArakara jaba AyumeM eka mAha
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna jainaitihAsa | vAkI rahA taba Apa samedazikharapara Aye / isa samaya divyadhvanikA honA baMda hogayA thaa| isa eka mAike samaya meM zeSa karmoMkA nAzakara bhagavAn phAguNa vadI caturthIke dina eka hajAra rAjAoM sahita mokSa padhAre | indrAdi deva ne Akara zava - dAhakI kriyA kI aura nirvANa kalyANaka kiyA / 17 pATha aThArahavA~ / supArzvanAtha (sAtaveM tIrthaMkara) (1) padmaprabhuke hajAra kror3a sAgara bAda bhagavAn supArzvanAthakA janma huA / (2) Apa bhAdoM vadI chaThako mAtA ke garbha meM Aye / garbhameM Anepara mAtAne pUrva tIrthakaroM kI mAtAoke samAna sonha svapna dekhe / garbhameM aneke chaha mAha pUrvase aura garbha rahana ke samaya taka devoMne ratnavarSA kI, mAlAvI sevAke liye deviyAM rakhIM, Adi garma kalyANaka utsavake kArya indrAdi devoMne kiye / (3) ApakI mAtAkA nAma pRthvISeNA aura pitAkA nAma supratiSTha thA / (4) mApakA vaza ikSvAku aura gotra kAzyapa thA / (5) Apake pitA vArANasI - kAzI ke rAjA the / (6) ApakA janma jyeSTa sudo vArasako huaa| Apa jamma samaya se tIna jJAnake dhAraka the / indrAdi devoMne merupara le jAnA, abhiSeka, nRtya va stuti Adi janmAbhiSeka kArya jaise ki pUrva tIrthakaroM ke kiye the. kiye| 1
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga (7) Apako vAyu vIsa lAkha pUrvakI thI aura zarIra doso vanuSya ucA thA / () Apake sAtha khelaneko svargase deva Ate the, aura vastrAbhUSaNa bhI svargase AyA karate the| (9) mApa pAMca lAkha pUrva taka kumArAvasthAmeM rahe / (10) ApakA varNa priyaguke samAna thaa| (11) Apane caudaha lAkha pUrva vIsa pUrvAga samaya taka rAjya kiyaa| (12) eka dina bAdaloMko chinnabhinna hote dekha Apake vairAgya huaa| lokAMtika devoMne Akara ApakI stuti kii| rAjya hote hI putrako rAjya dekara Apane dIkSA dhAraNa kI / aura indAdi devoMne tapa kalyANaka utsava pahileke sIkaroMke samAna mnaayaa| (12) Apane jyeSTha sadI bArasako tapa dhAraNa kiyA thaa| rUpa dhAraNa karate hI Apako mana paryayajJAna utpanna huaa| (14) Apake sAtha eka hajAra rAjAoM ne tapa dhAraNa kiyA thA / pahile hI mApane do dinakA upavAsa ghANa kiyA / upare pUrNa hone hI Apane somakheTa nagaraphe rAnA mahendradattake yahA mahAra liyaa| Apake mAhArake lenese devAna ranavI Adi pcaayriye| (11) nau varSa taka tapa karane ke pazcAt phalguna vadI chaThare "dina sirIpaka yakSa nIce cAra ghAtiyA kamAko nAzakAra kevala. gana mApta kiyaa| (16) magavAnko perala jJAna hone hI indrAmi devAne mamavaraNa sapAracI aura jJAna kalyANakA saya kiyaa|
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ daayu prAcIna jaina itihAsa | (17) bhagavAnkI sabhAyeM hamamAMti cAroM saMgha manuSya the / 75 bala Adi gaNa ghara 2030 pUrvajJAnadhArI 214920 zikSaka muni 9000 avadhijJAna gha.mI 11000 pevala jJAnI 19900 vaikriyika Rndri dhArI / 9150 mana yayaya jJAnI 8600 ghAdI muni 330000 mInAAryA mATi AvidhA 300000 zrAvaka 100000 zrAvikAeM (18) Ayuke eka mAsa zeSa rahane ke pUrva nakA rAkhI para vihAra kiyA, nagaTa nagada dharmopadeza dekara Tita kiyA (19) sAyuke eka mAsa dezamAne para bhI diva vana baMda huI taba mApane tapa dvArA cAra dhAi nAzakara mitI phAguNa va mamIko nirvAcana para ni nirmANa are fountain samme 1
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga | 100 pATha uganIsavA~ / caMdraprabhu (AThaveM tIrthaMkara ) (1) supArzvanAtha - svAmI ke mokSa jAneke nauso karoDa sAgara bAda bhagavAn caMdraprabhukA janma huA / (2) caitra vadI paMcamIkI rAtriko Apa mAtAke garbha meM Aye / garbhameM Anepara pUrvake tIrthakaroke samAna inakI mAtAne bhI solaha svapna dekhe | garbha meM Ane ke chaha mAha pUrvase aura garma meM rahane taka indrAdi deva ne ratnAMkI varSA kI aura garbhakakhyANakakA utsava manAyA / mAtAkI sevA deviyoMne kii| (3) ApakI mAtAkA nAma lakSmaNA aura pitAkA nAma mahAna thA / mahArAja mahAsena candrapurIke rAjA the / ApakA vaza izvAku aura gotra kAzyapa thA / ( 8 ) pauSa zudI gyArasako ApakA janma huA / janmase hI Apa tIna jJAna gharI the / janma hote hI indrAdi devoMne meru parvata para le jAnA, abhiSeka karanA, stuti karanA Adi janma kalyANaka ke utsava sambaMdhI kArya kiye / (5) Apake sAtha khelane ko svargase deva AyA karate the aura svagase hI vastrAbhUSaNa Ate ye ! (6) ApakA zarIra Dehaso dhanuSa U~cA thA / Ayu dazalAkha pUrvakI thii| (7) aDhAI lAkha pUrva taka Apa kumAra avasthA meM rahe phira 1. banArasa ke samIpa candrapurI nAmaka choTIsI caratI hai /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 prAcIna jaina itihAsa rAjya prAptakara chaha lAkha pacAsa hajAra pUrva aura cauvIsa pUrvAga uka rAjya kiyaa| (8) ApakA vivAha huA thaa| (9) eka dina darpaNameM mu~ha dekhate dekhate Apako vairAgya utpanna huaa| taba apane putra zrImAn varacaMdrako bulAkara rAjyAbhiSeka pUrvaka rAjya diyA aura Apane pauSa vadI ekAdazI ke dina eka hajAra rAjAoM sahita savarita nAmaka vanameM tapa dhAraNa kiyA / vairAgya hone hI laukAMtika devoMne Akara stuti kI thii| aura indrAdi devoMne mabhiSekapUrvaka tapa kalyANaka utsava pUrvake tIrthakaroMki samAna manAyA thaa| jisa pAlakIpara car3hakara bhagavAn vanako padhAre the usakA nAma vimalA thA / aura vaha svargase devoMdvArA lAI gaI thii| tapa dhAraNa karate hI Apako cauthA mana paryaya jJAna utpanna huaa| (10) pahile hI Apane do dinakA upavAsa dhAraNa kiyA aura usake pUrNa ho jAnepara nalina nAmaka nagarameM somadatta rAnAke yahAM AhAra kiyaa| isapara devoMne ratna varSA Adi paMcAzcarya kiye| (11) tIna mAsa taka Apane tapa kiyA jisake kAraNa mitI phAguNa vadI saptamIko cAra karmokA nAza huA aura bhagavAn caMdraprabhu kevalajJAnI cane / kevalajJAna honepara indrAdi devoM dvArA samavazaraNakI racanA kI gaI va stuti pUnAdise pUrvake tIrthakakaroMke samAna jJAna kalyANaka utsava manAyA gayA / phevalajJAna
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga / 101 hote hI kevalajJAnake deza atizaya pragaTa hue aura mApa manaMta catuSTaya yukta hue / (12) Apane mAye khaMDa meM vihAra kiyA aura prANiyoMko divyadhvani dvArA hitakA mArga batAyA / (13) bhagavAn caMdraprabhuke samavazaraNa meM caturvidha saMgha manuSya isa bhA~ti the / A 93 dattamuni Adi gaNadhara 2000 pUrva jJAnake dhArI 8000 avadhi jJAnI 200400 zikSaka sAdhu 10000 kevalajJAnI 14000 vikriyA Rddhike vAraka. 8000 mana. paryaya jJAnI. 7600 vAdI muni. 180000 varuNA Adi AryikAe~ 300000 zrAvaka 500000 zrAvikAe~. (11) ApakI AyumeM jaba eka mAha zeSa rahA taba ApakA vihAra baMda huA aura Apa sammedazikhara para pdhaare| isI samaya se ApakI divyadhvanikA donA baMda huaa| aMtameM phAguna chuTTI namIko maukA nAzakara eka hajAra rAjAoM sahita sammedavirAra mekSa pdhaare| nokSa jAnepara indrAdi devoMne nirvANa vyApaka utpana manAyA /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 prAcIna jaina itihAsa pATha vIsavA~ / bhagavAna puSpadaMta ( nauveM tiirthkrH|), (1) bhagavAn caMdramabhakke mokSa nAneke navve karor3a sAgara bAda bhagavAn puSpadaMtakA janma huaa| (2) phAguna vadI naumIke dina Apa garbhameM Anepara pUrvakI tIrthaMkaroMkI mAtAoM ke samAna bhApakI mAtAne bhI solaha svamma dekhe jinakA ki phala tIrthaMkarakA utpanna honA hai| (3) Apake pitAkA nAma sugrIva aura mAtAkA nAma japarAmA thaa| Apa kAkaMdIpurIke rAjA the| ApakA vaMza iscAku aura gotra kAzyapa thaa| (4) mApakA janma mArgazIrSa sudI pratipadAke dina kArkadIpurImeM huaa| janmase hI mApa tIna jJAnake dhArI the| indrAdi devoMne meru para le jAnA, stuti karanA Adi pUrvake tIrthaMkaroMke samAna janma kalyANaka utsava kiyaa| ___ (5) Apake sAtha khelaneko svargase deva Ate the / aura vastrAbhUSaNa bhI svagase AyA karate the / (6) ApakI Ayu do lAkha pUrvakI thI aura zarIra ekaso dhanuSa UcA thaa| (7) pacAsa hajAra pUrva taka Apa kumAra avasthAmeM rhe| (8) bhApakA bhI vivAha huA thaa| (9) kumArAvasthAke bAda Apane rAjya siMhAsanako suzobhita kiyA aura pacAsa hanAra pUrva aTThAvIsa pUrvAga taka rAjya kiyA /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| 104 (10) eka dina AkAzameM ulkApAta dekhakara vairAgya utpanna huA aura apane putra sumatiko rAjya dekara mitI mArgazIrSa sudI par3ivAke dina dIkSA dhAraNa kii| vairAgya hote hI laukAMtika devoMne Akara stuti kI aura phira indrAdi devoMne abhiSeka pUrvaka tapa kalyANaka utsava manAyA / tapa dhAraNa karate hI Apako mana.paryaya jJAna utpanna huA / mApane. puSpaka banameM upa dhAraNa kiyA thA / vanameM Apa sUryaprabhA nAmaka pAlakIpara cakara gaye the| (11) pahile hI Apane do dinakA upavAsa dhAraNa kiyaa| upavAsa pUrNa hone hI sapalapurameM puSpamitra nAmaka rAjAke yahA~ ApakA AhAra huA taba devoMne ratna varSA Adi pAMca bhArya kiye| (12) cAra varSa tapa karanepara mitI kArtika sudI dUjale dina bhagavAnko kevalanAna utpanna huA / samavasaraNa sabhA banAI gaI aura indrAdi devoMne jJAna kalyANaka utsava mnaayaa| (13) ApakI samavazaraNa sabhAmeM isaprakAra ziSya the| vidarbha Adi gaNadhara 1500 zruta kevali. . 196500 zikSaka muni. 8400 bhavadhijJAnI. 7000 kevalajAnI. 13000 vikriyA riddhika dhAraka. 7600 mana paryaya jJAnI.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 105 prAcIna jainitihaas| . . . 6600 vAdI muni. 380000 ghoSA Adi ArthikAe~ 200000 zrAvaka 500000 zrAvikAe~ (14) saba dUra vihArakara aMtameM jaba kucha hI dina Ayuke bAkI raha gaye taba divya dhvani baMda huI aura sammedazikhara parvata para Apa rahe / aura vahA~se zeSa karmokA nAzakara bhAdoM sudI aSTamIko mokSa padhAre / mApake mokSa jAnepara indrAdi devAne nirvANa kalyANakakA utsava, pUrvake tIrthaMkaroM ke samAna mnaayaa| pATha ikviisvaaN| bhagavAna zItalanAtha (dazaveM tIrthakara ) (1) bhagavAn puSpadaMtake mokSa jAneke nokaroDa sAgara vAda dazaveM tIrthakara bhagavAn zItalanAthakA , janma huaa| inake janma honeke eka pUrvakama pAva (eka caturthAza ) palya pahile dharmamArga badha ho gayA thaa| (2) Apa caitra kRSNa aSTamIke dina mAtAke garbha meM aaye| mAtAne solaha svapna dekhe ! indrAdi devoMne garbha kalyANaka utsada kiyA / garbhameM Aneke chahamAsa pUrvase janma hone taka paMdraha mAha devoMne ratna varSA kii| (3) Apake pitAkA nAma dRr3haratha aura mAtAkA nAma sunaMdA thA / pitA dRDhastha mAlava dezake bhaddalapurake rAjA the| / vartamAname yaha nagara melayA nAmase gvAliyara riyAsatameM hai|
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga | 106 (4) mAghavadI vArasako ApakA janma huA / indrAdi devoMne mekapara le jAnA, abhiSeka karanA mAdi janma kalyANakakA utsava kiyA / (5) Apake sAtha khelaneko svargase deva mAte the / aura vastrAbhUSaNa bhI svarga se hI AyA karate the / (6) ApakI Ayu eka lAkha pUrvakI thI aura navve dhanuSa U~cA suvarNake samAna zarIra thA / (7) mApa paccIsa hajAra pUrva taka kumAra avasthAmeM rahe 1 ApakA vivAha huA thA | (8) pacAsa hajAra pUrva taka Apane rAjya kiyA / (9) eka dina Apa krIr3Ake liye jaba vanameM gaye tatra pAnIse lade hue bAdaloMko dekhA para tatkAla hI una bAdarloke vikhara jAnese Apako jagatakI anityatAkA dhyAna huA aura vairAgya citavana kiyaa| taba laukAMtika devane Akara stuti kii| (10) mAgha vadI dvAdazIko mApane tapa dhAraNa kiyA / indradi devoMne tapa kalyANaka utsava manAyA / (11) pahile do dinakA upavAsa dhAraNa kiyA jisake pUrNa honepara ariSTa nagara ke rAjA punarvasu ke yahA~ AhAra liyA / rAjA punarvasu ke yahA indrAdi devoMne paMcAzcarya kiye / " (12) tIna varSataka tapakara mitI pauSa vadI catudazI ke dina bIlake vRkSake nIce Apako kevalajJAna utpanna huA | iMdrAdi 1 devoMne kevalajJAnakA utsava kiyA / samavazaraNakI racanA kI / (13) samavazaraNa samAmeM isa prakAra caturvidha saMghake manuSya the |
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 prAcIna jaina itihaas| 81 gaNadhara pUrvajJAnaH ghArI . 1400. in" . 59200 zikSaka muni 7200 avadhi jJAnI / 7000 kevalajJAnI 12000 vikriyA Rddhika dhAraka' . 7600 manaHparyaya jJAnI 5700 vAdI muni 380000 gharaNA mAdi mAryikAe~200000 zrAvaka . 40.000 zrAvikAe~ (14) samasta AryakhaDameM vihArakara jaba AyumeM eka mAsa zeSa rahA taba Apa sammedazikhara padhAre aura zeSa kA~kA nAza kara Asoja sudI aSTamIko eka hajAra sAdhuoM sahita sammedazikharase mokSa gaye / Apake mokSa mAnepara indrAdi devoMne nirvANa kalyANaka utsava mnaayaa| (15) bhagavAn zItalanAthake tIrthake aMtima samayameM bhaddalapura nAmaka grAmake megharatha rAjAne dAna karanekA vicAra maMtrIse pragaTa kiyA |mNtriine zAstra, abhaya, AhAra, aupadhi ina cAra dAnoM ke karanekI sammati dI paraMtu rAjAne nahIM mAnI aura apane purohita bhUtizarmA brAhmaNake putra muMDazAlAyanane hAthI, 1 eka tIrthakarake mokSa jAne ke bAda dUsare tIrthakarake mola jAnetakakA bIcakA samaya pahile tIrthakarakA tIrthasamaya kahalAtA hai /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga) ghoDA, kanyA, suvarNa Adi daza prakArakA dAna vAmaNAdiko denekI sammati dI aura yaza va puNya. bhAdikA lobha batAyA / gRhasthoM racita grathoMmeM ina dAnoMkI vidhi batalAI / tara rAnAne daza rakArake dAna diye / isI samayase brAhmAvaNe bhana dharmakA drohI hone lagA aura isI samayase cAra dAnoMkI bajAya hAthI, ghor3e AdikA dAna zurU huaa| pATha vaaviisvaa| bhagavAna zreyaoNsanAtha (gyAharaveM tIrthakara) (1) bhagavAn zItalanAthake mokSa jAneke ekaso sAgara aura chAmaTha lAkha chabbIsa hajAra varSa kama eka karoDa sAgara bAda ApakA janma huA / Apake janmase assI lAkha varSa kama Adhe pakSya pahilese hI dharma mArga baMda ho gayA thaa| (2) jyeSTha vadI chaThako Apa garbhameM Aye / mAtAne solaha svapna dekhe / indroMne Akara garbha kalyANaka utsava kiyA / garbha meM Aneke chaha mAsa pUrvase janma hone taka paMdraha mAha devoMne ratna varSA kii| (3) Apake pitAkA nAma viSNu aura mAtAkA mAga naMdA devI thA pitA viSNu siMhapurake rAjA the / vaMza isAku aura gotra kAzyapa thaa| (4) phAguna vadI gyArasake dina ApakA janma huaa| Apa 1 vartamAna siMhapura vanArasake pAsa hai|
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ pala bhAga / 110
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga / 111 (2) azvagrIva pahilA pratinArAyaNa thA / pratyeka pratinArAyaNa tIna khaMDoMke (cakravarttIse Adhe ) rAjyake svAmI hote haiM isI niyamake anusAra pratinArAyaNa azvagrIva tIna khaMDakA ( dakSiNa bharatakSetrakA ) svAmI thaa| isake yahA~ cakraratna thA / (3) vijayAI parvatakI dakSiNa bAjUkA kSetra dakSiNa bharatakSetra kahalAtA hai / isa saba kSetrako adhamIvane vaza kiyA thA aura isa kSetrake rAjAoM ko apane AdhIna kara liyA thA / ( 8 ) isakI ATha hajAra rAniyA~ thIM / (9) isake samaya meM tripRSTha nAmaka nArAyaNa' utpanna huA thA | ( jisakA varNana Ageke paThameM hai / ) abhvagrIva ke liye kisI rAjAke yahA~ se bheTa A rahI yI usa bheMTako nArAyaNa pRSTane chur3A liyA | bheMTake sAtha eka siMha thA use bhI mAra DAlA | yaha hAla sunakara azvapIvane ciMtAgati, manogata, nAmaka do dUta bhejakara nArAyaNa tRpRSThako AdhIna honekA saMdeza bhejA jise nArayaNane asvIkAra kiyaa| taba donoMkA yuddha honA nizcaya huA / pahile to senA ke sAtha yuddha honekA nizcaya humA thA, paraMtu matriyoMke samajhAne para donoMkA paraspara yuddha huA / jisameM azvagrIva hArA aura usakA rAjya nArAyaNake AdhIna huA / nArAyaNane apane zvarako vidyAvara zreNIkA rAjA banAyA hai pratinArAyaNakA cakra'tna nArAyaNake yahA~ AyA / 3
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 pATha covIsavA~ / nArAyaNa tRpRSTha aura baladeva - vijaya ( prathama nArAyaNa aura prathama baladeva ) (1) podanapura ke rAjA prajApati aura mahArAnI bhagavatI putra pRSTha ipa yugake pahile nArAyaNa ye / (2) nArAyaNa nRpRSTha bhagavAn zreyAsa nAthake samayameM utpanna hue the / inakA hI jIva pUrva bhavaneM mArIcakI paryAya meM thA jisakA varNana pATha dazave AyA hai / prAcIna jaina itihAsa | (3) inakI dvitIya mAtAne utpanna bar3e bhAIkA nAma vijaya thA jo ki caladeva thA / prathama baladeva yahI huA hai / vijayakI mAtAkA nAma jayAvatI thA / (4) nArAyaNa tRSTa (9) tRSTa aura premA mAki tuma Ayu caurAsI lAkha varSakI thI / una donoM bhAIyoMmeM bahA bhArI nahIM thA / (6) nArAyaNa tu pani nArAyaNa acagrova (jisakA varNana patra 21 meM kiyA gayA hai) ko yuddhame harAyA tIna - dakSiNa bhAratI bane / (5) nArAyaNa pAna tI prAya rAjya Adi vivRti atrI hulAkI hai malaye nArAyaNa ko bhI badalane manake anumAna bhI (8,16 17
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113, prAcIna jaina itihAsa / (9) baladeva-vijayake pAsa cAra ratna the| . gadA 1 mAla 2 hala / mUsala 4 (19) nArAyaNa tRTapThakI solaha hajAra rAniyA thiiN| (11) tRpRSThakI paTTarAnIkA nAma svayaMprabhA thaa| aura jyeSTha putra zrI vijaya nAmaka thaa| inhone jyeSTha putrakA vivAha apane sAlekI kanyA "tArA" ke sAtha kiyaathaa| (12) tRpRSThake pitA prajApati ne pihitAzraya munike pAsa dIkSA lI aura karmoMkA nAzakara mokSa gyaa| (13) nArAyaNa tRTaSTha marakara naraka gayA | inake bhAI balabhadrane bhrAtAkI mRtyupara bahuta zoka kiyA yahAtahaki chaha mAhataka tRTapTha ke zabako pIThapara rakhe phirate rhe| aMtameM moha chUTanepara jaba Apako bhAna huA taba zavakA dAhakara suvarNa kuMbha munise 700 rAjAoM sahita dIkSA lii| aura kokA nAza kara mokSa gye| (13) nArAyaNa kA rAjya unake putra zrIvijayako milA ! aura dvitIya putra vijayabhadra yuvarAja banAye gaye / (14) rAjyake purAhitane apanA bhojanakI thAlIme boDI eDo dekho aura mantaka para agnike phulige ur3ate va pAnIke choTe par3ate dekhe | usaparase nimitta jJAna dvArA usane rAnAse yaha phala kahA ki rAjyAzanake Upara AkAzase khaDna paDegA taba nizcaya kiyA gayA ki gAdIera mahArAja zrI vijaya na veThakara unakI mUrti rakhI nAya aura aisA hI kiyA gyaa| atameM usa bhUrtipara khaga pahA aura zrIvijaya baca gayA /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga / 114 (15) zrIvinayakI strI tArAko vidyAdhara hara kara le gayA -thA jise yuddha dvArA zrIvijaya vApisa lAyA / pATha paMcavIsavA~ / tIrthakara vAsupUjya (bArahaveM tIrthakara ) (1) bhagavAn zreyAMsanAthake copana sAgara bAda vAsupUjya tIrthakara utpanna hue| inake janmase bahattara lAkha varSa krama ponapalya (tIna caturthAza ) samaya pahilese dharmamArga baMda ho gayA thaa| (2) ASADha vadI chaThako bhagavAn vAsupUjya mAtA ke garma meM Aye | mAtAne solaha svapna dekhe / garbhameM Aneke chaha mAha 'pUrvame janma hone taka padraha mAha ratnoMkI varSA devoMne kI va garma kalyANaka utsava manAyA / ( 3 ) Apake pitAkA nAma vasupUjya aura mAtAkA nAma jagrAvati thA / vaza ikSvAku aura gotra kAzyapa thA / pitA vasupUjya caMpApurIke rAjA the / yahA para bhagavAn vAsapUjyakA janma phAlguna vadI caturdazIko humA / indrAdi deva ne meruparaMtapara le jAnA, abhiSeka karanA Adi janma kalyANakakA TAsava kriyA / (4) ApakI mAyu bahuttara kAkha varSakI thI aura zarIra picahattara dhanuSa U~cA thA / ApakA varNa kuMkuMmake samAna (lAla) thA| (5) Apake sAtha khelaneko svargase deva bhAyA karate the aura cahIMse Apake liye vastrAbhUSaNa Ate the / (6) bhApa aThAraha lAkha varSa taka kumAra avasthA rahe /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 prAcIna jaina itihAsa / (7) Apa bAlabrahmacArI the / kumAra avasthAke bAda Apako vairAgya huA aura phAlguna vadI caturdazI ke dina chahaso chiyattara rAjAoM sahita tapa dhAraNa kiyaa| cauthA mana:paryayajJAna Apako utpanna huA / aura indrAdi devoMne tapa kalyANaka utsava manAyA / (8) eka dina upavAsakara dUsare dina mahApurake rAjA suMdaranAthake yahAM Apane AhAra liyaa| devoMne rAjAke yahAM paMcAzcarya kiye / (9) eka varSa tapakara mAgha sudI dvAdazIke dina kevalajJAna prApta kiyA / indrAdi devane samavazaraNa sabhA banAkara kevalajJAna kalyANaka utsava manAyA / (10) ApakI sabhA meM isa bhA~ti cAra prakArakA saMgha thA66 dharma Adi gaNadhara 1200 pUrvajJAnadhArI 5400 avadhijJAna dhArI 19200 zikSaka muni 6000 kevala jJAnI 10000 vikriyA riddhike dhArI 6000 mana:paryaya jJAnI 4200 cAdI suni 106000 dharasenA Adi AryikAe~ 200000 zrAvaka 400000 zrAvikAe~ (11) samasta AryakhaMDameM vihAra kara AyumeM eka hajAra
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| varSa nava zeSa raha gaye taba caMpApurameM padhArakara vahIMpara samayazaraNa samAmeM ApakI divyadhvani dvArA upadezAdi hue / eka mAsa mAyumeM bAkI raha jAnepara divyadhvanikA honA baMda huara taba maMdAragirika vanameM zeSa karmokA nAzakara corAnave muniyoM sahita mAdoM sudI caturdazIko mokSa gye| ... (12) Apake mokSa jAnepara invAdi devoMne dAha kriyA kI aura nirvANa kalyANakakA utsava mnaayaa| pATha chabbIsavA~ / dvitIya pratinArAyaNa-tAraka / (1) bhagavAn vAsapUjyake samayameM bhogavarddhanapurake rAjA zrIdharake putra tAraka isa yugake dvitIya pratinArAyaNa the| (2) yaha bhI dakSiNa bharatakhaDa-tIna khaDake-svAmI the| (3) yaha bar3A pratApI parantu anyAyI rAnA thaa| (4) matra isakI AjJA hipRSTa nAmaka nArAyaNane nahIM mAnI tara unake nAza karaneke riye isane eka dUta bhejakara kahalAyA ki tumhAre yahA~ jo gaMgha nAmaka hAtI hai so vaha hameM do nahIM to tumhArA mastaka kATa liyA jAvegA / isapara inakA parampara yuddha huA / pratinArAyaNane nArAyaNa hiSTha para cakra calAyA cakra, nArAyaNakI pradakSiNA dekara unake dahine hAthameM vdara gayA tara nArAyAne varapara balAyA nimaje tArakako mRtyu huI aura yaha sAta naraka gyaa|
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 prAcIna jaina itihaas| pATha sattAvIsavA / . nArAyaNa-hipRSTha aura baladeva-acala / (1) bhagavAn vAsapUjyake samayameM dvitIya nArAyaNa aura dvitIya-baladeva-nArAyaNa hipRSTha ( dUsare nArAyaNa ) aura baladeva acala utpanna hue| - (2) ye donoM bhAI the / dviSTaSTa choTe aura acala bar3e bhrAtA the| (3) inake pitA dvArikA purIke rAjA brahma the / jinakI subhadrA nAmaka mahArAnIse acala utpanna hue the aura dUsarI pUSA nAmaka rAnIse dviSTaSThakA janma huaa| (4) nArAyaNa dvipRSThakI Ayu vahattara lAkha varSakI thii| aura zarIra sattara dhanuSa U~cA thaa| (7) acalakA varNa kuMdake puppa samAna suMdara aura DipTaSThakA nIlA thaa| (6) unake samayameM pratinArAyaNa tAraka tIna khaMDakA svAmI huA thaa| jise yuddhameM jItakara dviSTha tInakhaMDake svAmI hue / ina para tArakane cakra calAyA thA para cakrane inakI pradakSiNA dI aura dahine hAthameM Akara Thahara gayA taba inhoMne use tAraka para calAyA jisase tArakakI mRtyu huii| ' (7) aura nArAyaNoM ke samAna inake yahA bhI sAta rana the aura acalake pAsa cAra ratna the| (8) inakI solaha hajAra rAniyA thIM aura cakravartIse AdhI saMpatti aura rAjya thaa|
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| ' 118 (9) nArAyaNa dviSTaSTa marakara naraka gayA / bhAI acalane bahuta zoka kiyA phira dIkSA dhAraNa kI aura mokSa gaye / smaapt| pariziSTa "gh"| . samavazaraNakI rcnaa| samavazaraNa kevalajJAniyoMkI sabhAkA nAma hai| arthAta sarvajJatva prApta honepara nisa samAmeM divyadhvani ho use samavazaraNa kahate haiN| pratyeka tIrthakaroMkA samavazaraNa samAna hotA hai| samavazaraNa devodvArA banAyA jAtA hai| aura yaha AkAzamaiM banatA hai / pRthvIse sabhAmeM jAnetaka sIr3hiyA banA dI jAtI haiN| yadyapi samavazaraNa pratyeka tIrthaMkaroMke liye samAna hI banAyA jAtA hailaMbAI caur3AI va racanA Adi samAna hI hotI hai, para pRthvIse U~cAIkA aMtara kama hotA jAtA hai| bhagavAn RSabhadevakA samavazaraNa pRthvIse jitane aMtarapara thA dUsare tIrthaMkarakA usase kama humA, tIsarekA aura bhI kama huA, isI taraha cauvIsoM vIrthakarake samavazaraNAkA atara pRthvIse kama hotA gayA thaa| samavazaraNakI racanA isa mAti hotI hai(ka) pahile hI ratnoMkI dhUlikA banA huA dhUlisAla hotA hai| usake bAda mAnastaMbha hotA hai jise dekhate hI amimAniyoM kA mAna galita ho jAtA hai| 1 mAnastamakA citra pariziSTa "va" meM diyA gayA hai /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119 prAcIna jaina itihAsA(kha) mAnastaMbhake Asa pAsa vAvar3iyAM hotI haiN| (ga) mAnastaMbhase Age calakara latA-vana hote haiM jinameM chahoM ___RtuoMke phala-phUla lage rahate haiN| (gha) latA-vanase Age pahilA koTa hai jisakI krAMti ratnake samAna hotI hai| isake daravAjepara deva loga dvArapAlakA kArya karate haiM aura isake chajjoMpara ATha maMgala dravya rakkhe rahate haiN| (Da) isa pahile koTake daravAjeke anatara donoM ora do nATaya zAlAyeM hotI haiN| (ca) nATyazAlAoMke Age mArgake donoM ora do dhUpaghaTa rahate haiN| (cha) isase Age, mArgake donoM ora do do, vana hote haiN| ye cAroM vana Ama, saptaparNa, azoka aura caMpAke huA karate haiN| ina vanoMmeM caityavRkSa hote haiN| jinameM jinendra bhagavAnkI mUrti hotI hai / ina boMke bAda vanakI vedI ratnoMse nar3I huI hotI hai| () vanakI vedIke bAdakI bhUmipara ekaso ATha dhvajAyeM hotI haiM ina dhvanAoMpara siMha, vastra, kamala, mayUra, hAthI, garur3a, puSpamAlA, baila, isa aura cakra ye daza cinha hote hai| (jha) isake bAda dUsarA koTa rahatA hai yaha cAMdIkA hotA hai| isake daravAje ke bAda donoM ora phira do nATayazAlAeM (Ja) inake bAda kalpavRkSoMkA vana hotA hai| isa vanameM siddhArtha vRkSa hote haiM jinameM siddha parameSTIkI pratimA rahatI hai| isa banakI bhI vedI rahatI hai|
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| (Ta) vedIke bAda bar3e bar3e tIna cAra aura pAMca majilake makAna hote hai| inameM devagaNa rahate haiN| (3) makAnoM ke bAda stUpa rahate haiM jinapara bhagavAnkI pratimAe~ virAjamAna rahatI haiN| (Da) stUpoMke bAda sphaTikamaNikA tIsarA koTa hotA hai / isa koTake daravAjepara kalpavAsI jAtike deva mahAdvArapAlakA kArya karate haiN| ___ noTa-samavazaraNakA AkAra gola hotA hai / apara likhI racanA eka dizAkI hai| isI prakAra cAroM dizAoMkI racanA samajhanA caahiye| (da) tIsare koTake bAda eka yonana laMbA aura eka yojana cauDA gola zrImaMDapa hotA hai yahI sabhAsthAna hai| (Na) isake bIcameM tIna kaTanIkI gaMdhakuTI hotI hai jisameM pahilI kTanIpara cAroM ora yakSoM ke indroMke mastakoM para cAra dharmacakra hone haiM, dUsarI kaTanIpara cakra, hAthI, baila, kamala, siMha, puSpamAlA, vastra, garur3a ina AThoM cinhoMko ATha mahAdhvajAya hotI hai| tIsarI kaTanIpara gadhakuTI hotI hai gadhakuTIke bhItara ratnoMkA sihAsana hotA hai| nisapara tIrthakara yA kevalI bhagavAn virAjamAna hote hai / siMhAsanake Upara tIna chatra rahate hai / siMhAsana ke pAsa azokavRkSa hotA hai / mahataka mastakake AsapAsa prabhAmaMDala rahatA hai nimakA prakAza mUryake samAna hotA hai aura jisameM pratyeka dekhanevAle prANIke sAta sAta bhUta, bhaviSyat bAlake bhava dikhAI dene hai| (sa) ahaMtake cAra mukha cAroM dizAoMmeM TIkhate haiN|
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| - 1920 pariziSTameM jo kucha likhA gayA hai vaha saba cauvIsa tIrthakaroMke jIvana saMbaMdhIM samajhanA caahiye| (1) tIrthakageMkA zarIra-tIrthaMkaroM ke zarIrameM sAdhAraNa manupyake zarIrase nimnalikhita vizeSatAyeM hotI haiN| (ka) saMsArake dUsare manuSyoMmeM na pAyA jAya aisA rUpa / (kha) sugaMdhayukta shriir| (ga) zarIrameM pasInA na honaa| (gha) mala-mUtrakA na honaa| (Ga) inake saba vacana mIThe aura hitarUpa hote haiN| (ca) kisImeM na pAyA jAya itanA (anupama) bala | (cha) sapheda rudhira (khuun)| (ja) zarIrameM eka hanAra ATha lakSaNa / (jha) zarIrake AMgopAMgoMkA yathocita sthAnapara-samamAgameM honaa| (la) vajavRSabhanArAcasahanana (kisI bhI tarahase chida-mida na sake aisA zarIra) ye janmake daza atizaya kahalAte hai| (2) paMca kalyANaka-pratyeka tIrthakarake paMca kalyANaka utsava indrAdi devoM dvArA kiye jAte hai arthAta garbhake samaya, janmake samaya, tapake samaya, kevalajJAna prApta honepara aura mokSa mAnepara | ye pAMcoM kalyANakotsava saba tIrthaMkaroMke ekase hote haiN| ina utsavoMmeM isa bhAti kArya kiyA jAtA hai|
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 mArcAna jaina itihAsa 1 gabha kalyANaka utsava(ka) garbhameM Aneke chaha mAha pahilese indrAdi devoM dvArA pratidina tIna vAra sAr3e daza karor3a rasnoMkI varSA honaa| (kha) paMdraha mAsa pahilese janma nagarakI vizAla rUpase sudaratA pUrvaka devoM dvArA racanA honA. aura usameM mAtA-pitAke liye rAnabhavanakA devoM dvArA bnnaa| (ga) bhagavAnke garbha meM mAnepara indrAdi devoM dvArA nagarakI pradakSiNA denaa| (gha) garbha meM Aneke pahile deviyoM dvArA mAtAkA garbha saMzo dhana honA aura garbhamaiM mAnepara deviyoM dvArA mAtAkI sevA honaa| (Da) garmameM anya bAlakoMkI bhAti ulaTe na rahakara sIdhe ___ rahanA (siNhaasnpr)| (ca) mAtAkA sohala svaima dekhnaa| (cha) mAtA-pitAkA abhiSeka devoM dvArA honA / 2 janma kalyANaka utsava(ka) matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna yukta utpanna honaa| (kha) janma honepara svargameM isa bhAti ghaTanAyeM honaa| 1 kalpavAsI devoMke yahA~ svayameva ghaMToMkA bnnaa| 2 jyotiSiyoMke yahA~ siMhanAdakA svayameva honA / 1 solaha svapna mahArAja nAbhigayake pATha pAcaveneM batalAye gaye haiM ye hI sola svapna tIrthaMkaroMkI mAtAoMko Ate hai| - - - - - -
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhadhama bhAga 1. 124 3 bhavanavAsiyoMke yahA~ dhvanikA svayaM honA / 4 vyaMtaroMke yahA~ tAsakA bananA / 5 indrakA Asana kaeNpane laganA / (ga) Asanake ka~pane - hilane para indra avadhijJAna se tIrthakara ke utpanna hone kA hAla jAnatA hai aura usI samaya Asana se uThakara namaskAra karatA hai / phira vaha eka lAkha yojanakA hAthI vikriyAse banAtA hai jisakI sAta sUDeM hotI hai / ise airAvata / hAthI kahate hai / pratyeka su~Dapara do dAta aura pratyeka dAtapara eka 2 talAva banAtA hai, pratyeka talAva meM ekaso paccIsa kamaliniyA nAtA hai, jinameM eka so ATha pAkhuDo ke paccIsa paccIsa kamalake phUla hote hai, kamalake phulakI pratyeka pAkhur3Ipara apsarAyeM nRtya karatI haiM / aise hAthIpara car3hakara prathama svargake indra va indrAnI tathA aura bhI indra, maya apane parivAra aura devoMkI prajAke sAtha bhagavAnke janma-nagarameM Ate hai / aura usa nagarakI tIna pradakSiNA jaya jaya zaH bolate hue dete haiM / phira indrAnIko prasUti gRhameM bhejate haiM vahA~ indrAnI mAyArUpa dUmarA cAlaka rakhakara tIthakarako uThA lAtI hai aura indrake hAthoMmeM detI hai, taba indra unheM namaskAra karatA hai aura unake suMdararUpako dekhane ke liye eka hajAra netra banAtA hai to bhI tRpta nahIM hotaa| phira prathama svargakA indra bhagavAnko usa hAthIpara godI meM biThalAkara meru parvatapara jAtA hai / mArga meM IzAna indra bhagavAnpara chatra lagAtA hai ' aura sanatkumAra va mahendra nAmaka indra ceMbara DhAlate haiM / bAkIke
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 prAcIna jaina itihAsa / indrAdi 'jaya' zabdakA uccAraNa karate hue jAte haiM / meru parvatapara pahuMcakara usa parvatake pADukacanameM jo aIcadrAkAra pAMDukazilA ( ratnamaya ) hai isa zilAparake ratnoM ke maDapameM siMhAsana rakhakara pUrva, dizAkI ora muMhakarake bhagavAnako virAjamAna karate haiN| isa zilApara aSTamagala dravya bhI rahate haiM / isa samaya aneka prakArake bAje bajate haiM / indrAniyoM maMgala-gAna gAtI hai| apsarAyeM nATaka karatI haiN| aise utsava karate hue kSIrasAgarake jalase eka hajAra ATha kalazoM dvArA saudharma aura IzAna indra bhagavAnakA abhiSeka karate haiM / kSIrasAgarase meru parvata taka devagaNa jalako hAthoMhAtha ( ekake hAthase dUsareke hAthameM dekara ) pahu~cAte haiM / jina kalazoMse abhiSeka kiyA jAtA hai unakA muha eka yojanakA, bhItara hissA cAra yojanakA hotA hai aura laMbAI ATha yojanako hotI hai / abhiSekake bAda indra stuti karatA hai aura bhagavAna kA nAma pragaTa karatA hai / indrAniyA bhagavAnkA zRgAra karatI hai / isa prakAra meru parvatapara kriyA karaneke bAda mAtA-pitAke yahA lAte hai aura mAtAko dekara bahuta hapaM manAte hue kuverako unakI sevAme chor3akara saba indra va deva apane apane sthAnapara jAte hai| (gha) bhagavAna ke sAtha khelaneko svargase devagaNa bAlakakA rUpa dhAraNa karake Ate hai| (Dha) bhagavAn ke liye vastrAbhUSaNa svargase hI Ate haiN| (ca) tIrthakara kisIke pAsa nahIM par3hate /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga tapa kalyANaka utsava'(ka) vairAgya hone hI laukAtika devoMkA AnA, stuti karanA aura vairAgya dhAraNake mAvoMkI prazaMsA krnaa| (kha) indrAdi devoMkA pAlakI lekara aanaa| (ga) kucha dUra taka rAjAoM dvArA pAlIkA vanakI ora le mAnA phira devoM dvArA AkAza mArgase vanako le jaanaa| (gha) devoMkA stuti, pUnA aura abhiSeka karanA / (Ta) tIrthakara anya putpoka samAna tapa dhAraNa karate samaya 'OM namaH siddhebhyaH ' dhaDakara kezaloMca nahIM karate vitu " namaH siddhamyaH " kahakara karate haiM / lauMca kiye hue kezoMko indra ratnake TipAremeM rakhakara le jAtA hai aura kSIrasAgara, kSepaNa (DAlatA) karatA hai| (ca) tapa dhAraNa karaneke bAda tIrthara pahile pahila jisake yahA~ mAhAra karate haiM usake yahA~ paMcAzcarya hone haiM arthAt devagaNa ratnavA 1 gaMdhodakakI varSA 1 Adi karate hai| 4 jJAna kalyANaka utsava (ka) kevalajJAna honepara jAna kalyANa kiyA jAtA hai| kenalajJAna hote hI isa prakAra atizaya hote haiN| (ka) sau yojana laMbe caur3e kSetrameM sujhAla ho jAtA hai| - (kha) kevalajJAnI honepara AnAza gamana karane lagate haiN| (ga) cAroM dizAma cAra mukha dIkhate haiN| yadyapi hotA eka hI hai, para atizayase cAra dikhAI dete haiN| 1 lIphoSika deva pAca svargameM hote hai| ye brahmacArI hote hai / mAda aate| sAna kalyANa
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 prAcIna jaina itihaas| (gha) kisIke dvArA upasarga nahIM hotA aura na koI vaira karatA hai| (Da) kavalAhAra nahIM karate ( kevalI honepara bhojana-pAnakI AvazyakatA nahIM rhtii)| (ca) sampUrNa vidyAbhoMke svAmI ho jAte haiN| (cha) Izvaratva pragaTa ho jAtA hai| (ja) nakha aura keza nahIM baDhate / (jha),palaka nahIM lgte| (a) zarIrakI chAyA nahIM pdd'tii| (kha) ukta daza atizayoMke sivAya devoM kata caudaha atizaya nIce likhe mutAvika hote haiN| (ka) kevalIkA uccAraNa ardhamAgadhI bhASArUpa ho jAnA / noTa-kevala jJAniyoMkA ucAraNa anakSara hotA hai arthAta kaTha, tAlu nAdi agoM kI sahAyatAke vinA hI meghoMkI vanike samAna hotA hai use devagaNa ardhamAgadhI bhASArUpa kara dete haiN| tathA ApakI animeM eka atizaya yaha bhI hotA hai ki saba prANI (pazu taka) use apanI apanI bhASAmeM samajha lene hai| yaidivya pani vinA icchAke hotI hai| (kha) jIvoM meM paraspara maitrii| (ga) dizAbhoMkA nirmala ho jaanaa| (gha) AkAzakA nirmala ho jaanaa| (Da) chahoM RtuoMke phl-phuulokaa eka sAtha phalanA / (ca) pRthvIkA kAcake samAna nirmala ho jaanaa| (cha) vihAra karate samaya devoM dvArA caraNoM ke nIce kamaloMkA racA jaanaa|
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga / 128 noTa- bhagavAnakA vihAra bhI binA icchA hotA hai / vihAra karane samaya bhAva aghara - bhAkAzameMTane aura care arisi kamala racate jAte haiM / (ja) vihArake samaya jaya jaya zabdakA honA / (jha) maMda maMda sugaMdhita vAyukA caranA / (Ja) sugaMdhita jala ( gaMghodaka ) kI varSA honA / (Ta) bhUmikA kaMTaka rahita ho jAnA / (Tha) pRthvIpara harSa hI harSakA honA / (Da) dharmacakrakA Age calanA ( vihAra ke samaya yaha cakra Age Age calatA hai ) / (a) aSTamaMgaLa dravyokA Age calanA / (ga) kevalajJAna honepara bhagavAn kI samavazaraNa nAmaka eka sabhA banAI jAtI hai / isa sabhAkA pUrA varNana pariziSTa 'gha' diyA gayA hai| (gha) kevalajJAna hone para nimnalikhita mATha prAtihArya hote hai / (ka) mazoka (kha) siMhAsana (ga) tIna chatra (gha) mAmaDala (Da) divyavvani (ja) puppavRSTi (cha) causaTha camara
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 prAcIna jaina itihaas| (ja) duMdubhI bAje (Da) kevalajJAna hote hI bhagavAn anaMtacatuSTayayukta ho jAte haiN| . 1 anaMta darzana, 2 anaMta jJAna, 3 anaMta sukha, 4 anaMta vIrya / (ca) bhagavAnke bhAmaMDalameM pratyeka manuSyake sAta bhava mUtakAlake aura sAta bhaviSyake dIkhate haiN| 5 mokSa kalyANaka utsava (ka) svargase indrAdi devoMkA AnA aura zarIrakA caMdanAdike sAtha agnikumAra jAtike devoMke mukuTakI agnise dAha krnaa| (kha) bhasma mastakapara lagAnA / (ga) stuti, pUnA Adi karanA / (2) pariziSTa "" (cakravartI, nArAyaNa, pratinArAyaNa Adike jIva ___ nakI samAna ghaTanAyeM) (1) cakravartIH (ka) pratyeka cakravartIke mala-mUtra nahIM hotA / (kha) cakravartiyoMke chayAnave chayAnave hamAra rAniyA~ hotI haiN| (ga) cakravarti vha khaMDa pRthvIkA svAmI hotA hai / chaha khaMDa pRthvI-pAMca mleccha khaMDa aura eka Arya khaMDa jisakA
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga / 130 ki vijaya cakravartI karatA hai / isakA varNana bharata cakravartIke pATha kiyA gayA hai vahA~ dekhanA cAhiye / (gha) cakravartI kI saMpatti - bharata cakravartI ke pATha meM jo vatAI gaI hai - hotI hai / pratyeka cakravartIkI utanI hI saMpatti samajhanA cAhiye / (Ga) pratyeka cakravartI meM chaha khaMDake sampUrNa prANiyoMke bala se kaI gunavala hotA hai / (ca) cakravartiyoM ke zarIra meM cauMsaTha lakSaNa hote haiN| (2) baladeva: (ka) baladeva nArAyaNa ke bar3e mAI hote haiM / yadyapi nArAyaNa aura valadeva eka hI pitAke putra hote haiM, para mAtAyeM donoMkI nyArI nyArI hotI haiM / (kha) baladevake liye cAra ratna utpanna hote haiM / inake nAma vijaya nAmaka pahile baladevake varNanase jAnanA cAhiye jo ki pATha cauvIsa meM diyA gayA hai / W (ga) baladeva aura nArAyaNameM dUsaroMmeM na pAyA jAya aisA paraspara prema hotA hai / (gha) nArAyaNa ke marane para caladeva usake zavako chaha mahIne lekara idhara-udhara phirate haiM / usa vakta ve samajhate haiM ki bhAI nArAja ho gayA hai / (Da) inake bhI mala mUtra nahIM hotA / (3) nArAyaNa (ka) inake zarIra meM bhI mala-mUtra nahIM hotA /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 prAcIna jaina itihaas| pariziSTa "j"| purANakAroM meM paraspara matabheda / isa pustakameM (prAcIna jaina itihAsa) jo kucha likhA gayA hai vaha jainasamAjake ananya zraddhAspada bhagavAn jinasena aura guNabhadrake matase likhA gayA hai, para anya prathakAroMkA inase kisI kisI ghaTanAmeM matabheda hai / yahAM vahI dikhalAyA jAtA hai| (1) bhagavAna RSabhadevake garmameM AnekI nithi AdipurANakAra zrIjinasenasvAmIne ASADha mudI dUna mAnI hai / aura harivaMzapurANakAra jinasenasvAmIne ASADha vadI dvana mAnI hai| / (2) bhagavAn RSabhadevakI striyoMkA nAma AdipurANakAra yazasvatI aura sunadA batalAte haiM; para harivaMzapurANakArane naMdA aura sunaMdA likhA hai / saMbhava hai ki yazasvatIkA upanAma naMdA bhI ho| (3) mAdipurANakArane somaprama, hari, akaMpana aura kAzyapako kuru Adi cAra vaMzoMke sthApaka mAnA hai; para harivaMzapurANakAra-kuru Adi vaMzoMke sthApaka bhagavAn RSabhahIko mAnate haiN| () AdipurANakArane harivaMzakI utpatti bhagavAn RSabhake samayameM mahAmaMDalezvara " hari" ke dvArA batalAI hai; para harivaMzapurANakAra likhate haiM ki zItalanAtha bhagavAna ke tIrtha samaya meM caMpApurIke rAjA harise harivaMzakI utpatti huii| (5) brAhmaNa varNakI utpattike saMbaMdhameM AdipurANakArane likhA hai ki bharata cakravartIko jaba dAna denekI icchA huI taba
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAga 134 unhoMne apane adhInastha rAjAoMke sadAcArI mitra va karmacAriyoMko bulAyA aura unakI parIkSAkara vratI zrAvakakA cAhnaNa varNa sthApana kiyA aura isa varNakI sthApanA samAcAra svayaM cakravartIne bhagavAna RSamase nivedana kiye| isa saMbaMdha meM padmapurANakAra likhate haiM ki jaba bhagavAn RSabhakA samavazaraNa ayovyAke samIpa AyA tatra cakravartIne bhagavAnpe muniyoMkA svarUpa pUchA / bhagavAnne jaba muniyoMke svarUpako batalAyA taba bharatane muniyA~ko nimha jAna zrAvakoM ko dAna denekI icchA kI aura bhojanArtha bulAyA | unameM jo zrAvaka vanaspatiko pAvoMse rUMda hue nahIM Aye unakA cakravatIne sanmAna kiyA aura unhIMkA brAhmaNa varNa banAyA | cakravartIke dvArA isa prakAra sanmAnita honeke kAraNa kaI brAhmaNa garviSTa ( abhimAnI ) ho gaye aura kaI lobhake kAraNa dhanikoM se yAcanA karane lge| taba matisamudra maMtrIne kahA ki maiMne bhagavAn RSabhake mukha se samavazaraNa meM sunA haiM ki brAhmaNa varNa paMcama kAlameM dharmakA virodhI hogA / isapara bharata brAhmaNoMpara krodhita hue / taba brAhmaNa bhagavAn ke pAsa gaye / bhagavAnne bharatase kahA ki bhaviSya aisA hI hai ataeva tuma kAya mata karo / (6) bhagavAn ajitanAthake sAtha eka hamAra rAjAoMne dIkSA lI aisA bhagavadguNabhadrakA mata hai| raviSeNAcArya daza hajAra rAjAo sahita ajitasvAmIkA dokSA lenA batalAte haiM / (7) uttarapurANakAra guNamadrasvAmIne cakravartI sagara ke sATha hajAra putroMkA maNiketu nAmaka devake dvArA kailAzakI khAI khodate >
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhaag| .. 136 (6) bhagavAn ajitanAthako strIkA nAma sunayAnaMdA thaa| (pa. pu.) (7), sagara cakravartIkI mAtAkA nAma subAlA aura pitAkA nAma samudravijaya uttarapurANakArane likhA hai aura padmapurANameM vinayasAgara pitAkA nAma va mAtAkA nAma sumaMgalA likhA hai / bhAva dekhanese pitAkA nAma to donoMke mavase ThIka vaiTha jAtA hai para mAtAke nAmameM aMtara rahatA hai| . (8) sagara cakravartI ke vivAhake viSayameM padmapurANameM likhA hai ki " bharatakSetrake vijayAI parvatakI dakSiNa zraNIke cakravAla nagarake rAjA pUrNavara vidyAdharane tilaka nagarake nareza sulocanukI kanyAse vivAha karanA cAhA, para sulocanane use nahIM dI, sagara cakravartIko denA cAhA / isapara donoMkA yuddha huA / mulocUna yuddha meM mArA gyaa| taba sulocanakA putra sahasranayana apanI bahina utpalamatIke sAtha bhAga kara vanameM chipa gayA / idhara / cakravartIko mAyAmaI mazva ur3A kara usI vanameM nahIM sahastranayana chipA thA, le gyaa| vahA~ sahastranayanane utpalamatIke sAtha sagarakA vivAha kiyaa| yahI utpalamatI sagara cakravartIkA strIratna thii| pariziSTa "jh"| vidyaadhr| . isa pustaka pahile pAThameM bharatakSetrake mAnacitrameM mo vinayAI parvata dikhalAyA gayA hai usake Upara dakSiNa aura uttarakI zreNI meM rahanevAle manupya vidyAdhara kahalAte the| ye prAya
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1675 prAcIna jaina itihaas| agnI vidyAoM ke balase AkAzameM calate phirate the aura AkAza mArga hI se prAyaH yuddha karate the / inake bahutase kArya vidyA balase hone ke kAraNa ye vidyAdhara kahalAte the / AkAza mArgameM ye loga vimAnoM ke dvArA bhramaNa karate the| ina vimAnoMkI gati bahuta tIvra huA karatI thii| ye loga AryakhaMDake rahanevAloMse bhUmigocarI kahate the / itihAsake dekhanese jJAta hotA hai ki bhUmigocarI thI vidyAdhara ho sakate the / vidyAgharoMko vidyAe~ tIna mArgose mAyaH prApta huA karatI thIM / pahilA mAga-vitrA siddha karanA, dUsarA mArga apane pUrvanoMse prApta karanA aura tIsarA mAga gharaNendra Adi devoMdvArA prApta honA / ye saba vidyAe~ prAyaH devoMke AdhIna huA karatI thIM / arthAt vidyA saMbaMdhI sarva kArya deva kiyA karate the| vidyAoM ke balase vidyAdhara kSaNamAtrameM nagara banA aura vasA dete the| manuSyoM ke kaI rUpa banA liyA karate the / sArAMza yaha ki jo ye cAhate vahI tatkSaNa bananAyA karatA thA / vartamAna avasapiNI kAlameM vidyAdharoMke savase pahile rAnA nami vinamI hue haiN| ye bhUmigocarI the / aura jaba bhagavAna AdinAthane kuTumbiyoM Adiko rAjya vitaraNakara tapa dhAraNa kara liyA thA taba ukta donoM bhAiyoMne bokara bhagavAnme rAjya mAgA thA usa samaya dharaNendrane inheM kaI vidyApa dekara vidyAgharoMkI donoM zreNiyoM ke rAjA banA diye the / vidyAdhara apanI kanyAeM bhRnigocarIko bhI diyA karane the aura lete bhI the / nami vinamine apanI vahina samadrAkA vivAha bharata cakravartI se kiyA thA jo ki bhUmigocarI the| AkAza mArgase yuddha karanepara bhI bhUmigocarI inheM jIta bhI sakate
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prathama bhAga | 138 the / para usake liye bar3e balakI AvazyakatA hotI thI / bhUmigocarI bhI vidyAe~ rakhate the, para bahuta kama / vidyAdharoMkA yuddha bhI prAya vidyAoMse huvA karatA thA / eka pakSa vidyAoMse sarpa choDakara zatru pakSake yoddhAoko kaSTa detA to dUsarA pakSa garur3oko chor3atA thA / kabhI eka pakSa bAdaloMko banA aura jala varSAkara kaTakameM andhakAra karatA to dUsarA pakSa dUsarI jAtiko vidyAse use dUra karatA / isI prakAra vidyAoM aura bANoMse yuddha huA karatA thA | pRthvIpara bhI yuddha karate the / bhagavAn vAsupUjyake samaya taka vidyAdharoM meM aise koI prasiddha puruSa nahIM hue hai jinake kAraNa vahA~ke itihAsa meM kucha parivartana huA ho / maura yadyapi inake AcAra vicAra AryakhaMDake manuSyoMhI ke samAna prAya hote the para to bhI inakI jAti AryakhaMDake nivAsiyoM se pRthaka honeke kAraNa hamane isa bhAgameM inakA kucha vizeSa varNana nahIM diyA haiM |
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
_