Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. - The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra sevA mandira dillI krama sakhyA kAla na0 khaNDa
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Yan Gao Ban
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakalpadruma vikramanA agiyAramAthI vIsamA zataka sudhInI gujarAtanI jenAzrita kalAnA lAkSaNika namUnAone pratinidhi-saMgraha saMpAdaka ane prakAzaka sArAbhAI maNilAla navAba amadAvAda
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathasvAmitvanA sarva hakka saMpAdakane vAdhIna pAMcaso pratamAM maryAdita A pahelI AvRttinI A prata mI che bhalya pacIsa rUpiyA prathavidhAyaka ane mudraka bacubhAI pipaTabhAI rAvata kumAra prinTarI 1454 rAyapura amadAvAda
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * * te *, kAka *,, : zrImanna sarakAra mahArAjazrI sara sayAjIrAva gAyakavADa anAnAsakhala zamazerabahAdura - - esa AI, nI A ela .
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' ta pApamAna nana nanana - - - - - - - I 1 karAM R ! mAda:::::, che - - - - -- - - - : - - - - - S - - - - - - - - - . ji - IN - - - - - - - ST" . - - ne - - - - - - - ja ramajhA - . - - - * * - - samarpaNa - . y - ------ - - che * :- - - . ---- - - * - - * * - 3 - - : - - * - - - - na - - * gurjara saMskRti, sAhitya ane sthApatyanA saMrakSaka ane poSaka tathA vidvAnonuM bahumAna karanAra gurjarezvara mahArAjAdhirAja siddharAja jayasiMhadeva pachI ATha varSe gujarAtanAM sAhitya, saMskRti ne sthApatyamAM rasa laIne e pratApI gurjara narezanuM maraNa karAvatA ane gujarAtanA itihAsamAM gUrjara maminA svAmI tarIke sauthI vadhu rAjya karanAra zrImana mahArAjA sayAjIrAva gAyakavADane teozrInA rAjyArohaNanA sATha varSanA haraka mahotsava prasaMge gujarAtanI jainAzrita kaLAnA amUlya hIrAono A thALa teozrInA karakamaLamAM samarpita karIne saMpAdaka pitAne kRtakRtya mAne che. = * - ana - - * * - - - - -- - - - - * - - - - - - - - - - - koka - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Si * ja : - - rAjaka- ina- ma che , zAka - - - - - - - - - - -
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ saLavyA jene rasazaNagAra latAmaMDapa sama dhamagAra.' - kavi nAnAlAla
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana Ike vetarAya namaH | on jarAtanAM mukhyamukhya zaheromAM AvelA jaina graMthabhaMDAramAMnA hastalikhina jaina dharmagraMtha mathenAM citra uparathI A graMthanA rUpamAM gujarAtanI jainAzrita kaLA ane teno itihAsa gUrjara prajA samakSa mUkavA mATe huM je bhAgyazALI thayo chuM te chellA pAMca varSanA prayatnanu phaLa che. vi. saM. 1987nA ziyALAmAM "zrI dezavirati dhamarAdhaka samAja' taraphathI amadAvAdanA zeTha bhagubhAInA vaMDAmAM "zrI jaina sAhitya pradarzana' bharavAmAM AvyuM hatuM. te samaye "jaina sAhitya pradarzananI kAryavAhaka samiti taraphathI citrakaLA tathA lekhanakaLA vibhAganA onararI sekreTarI tarIke mArI nImaNuMka karavAmAM AvelI. e prasaMge jaina bhaMDAromAM chupAelI kaLAlakSmInuM nirIkSaNa karavAne suga mane anAyAsa mApa ane jema jema te kaLAlakSmInuM huM nirIkSaNa karato gayo tema tema tene pUjya ane pavitra bhAvathI Azraya ApanAra jaina maMtrIdhare tathA jaina zreNio narapha mane pUjya bhAva utpanna thato gayo-ekale pRnya bhAva utpanna thaye eTaluM ja nahi, paraMtu teoe nisvArtha ane udAra divyatyAgathI Azraya ApIne pilI e kaLAlakSmInA vArasAne nAza thato aTakAvavA, tanA vArasadArone tenI kharI kiMmata samajAvavA ane teno phelAvo karavA mATe mArA manamAM nizcaya paNuM baMdhAye. Ama A graMthanA astitvanuM kAraNa upasthita thayu. te pachI eka suvarNaprabhAte, gujarAtanI prAcIna kaLAlakSmI tarapha gujarAtIonuM sauthI prathama dhyAna becanAra tathA bArabAra varSathI "kumAra mAsika dvArA gujarAtanA navayuvAnone kaLAmakAna amRtapAna karAvanAra murabI ravizaMkara rAvaLa mArI sAthe, amadAvAdanA jhaverIvADamAnA zrA AjatanAthanA derAsaramAM AvelI, kAusagnadhyAne ubhI rahelI mAnuSI AkAranI, visaM. 111mA pratiSThita karAelI ajitanAtha bhagavAnanI dhAtunI mUrtinuM nirIkSaNa karavA AvyA. te vakhate te mUrtinuM mita hAryA karatu mukhAraviMda tathA tenA pratyeka aMgopAgamAM te mUrtine ghaDanAra zilpAe je sajIvatAnI rajuAta karelI te tenA tathA mArA jovAmAM AvI. te prasaMganuM smaraNa Aje paNa mane barAbara yAda che. e bhavya ane suMdara mUrtinAM darzana karyA pachI derAsaranI bahAra AvIne emaNe ane nAzrita kaLAnuM eka suMdara prakAzana taiyAra karavAnI preraNA karI ane mArA manamAM me agAu karI rAkhelA nizcayane vadhu daDha kathA, eTaluM ja nahi paNa tenA pitAthI banI zakati sAtha ApavA teozrIe mane vacana ApyuM. A vacana maLatAMnI sAthe ja meM mAruM A kArya zarU karI dIdhuM. zarUAtathI mAMDIne aMta sudhI mArA A kAryamAM kiMmatI sUcanAo ApIne tathA bhAre mAdagIone bichAnethI paNa A prakAzanane lagatI vATAdhATo karavAnA potAnA samaya ane zaktino bhoga ApIne teozrIe mane je anaha, upakAranA bejA nIce dAbI dIdhA che tenuM RNa ne zI rIte vALI zake ? mArA A nizcaya pachI mArA A prakAzanakAryamAM sahAya ApavA mATe zeTha ANaMdajI kalyANanI peDhInA hAlanA pramukha zrImAna zeTha kasturabhAI lAlabhAIne huM maLe, jeoe mane
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana paDhInA vahIvaTadAre upara patra lakhavA preraNA karI ane mArA patranA javAbamAM A pustakanA prakAzana mATe rUpiyA pAMca hajAranI lona traNa varSa mATe vagara vyAje ApavAnuM vacana ApIne mArA nizcayane vadhAre majabUta karyo. saMjogavazAta te lonane lAbha mena lIdhe, to paNa peDhInA vahIvaTadAroe mArA A graMthanI sArA pramANamAM nakalo levAnuM vacana ApIne mArA A kAryanI umadA kadara karI che ane mArA hAlanA cAlu abhyAsakALa daramiyAna paNa teoe haeNlarazipa ApIne mane vadhu abhyAsa karavAnI taka ApI che te mATe teone huM AbhAra mAnuM chuM. Arthika sahAyakAmAM sara cInubhAI, zrI caitanyaprasAda dIvAnajI, eka nAma nahi ApavA irachanAra sagruhastha tathA zeTha bakubhAI maNilAla ane zeTha jIvatalAla pratApasIMga vagere jena tathA jainetara saMgrahasthAe mArA A graMthanA agAuthI grAhaka thaIne mArA kAryane uttejana ApyuM che temaja zrIyuta cImanalAla kaDIA tathA zrIyuta pipaTalAla mohanalAlabhAI vageree je amUlya sahAya ApI che teono paNa A take upakAra mAnuM chuM. pUjya munimahArAjemA AcAryadeva zrIvijayasiddhisUrIzvarajI, zrIsAgarAnaMdasUrIzvarajI, zrIvijayanItisUrIzvarajI, zrI pravartaka cha kAMtivijayajI, svargastha zAMtamUrti zrIhaMsavijayajI tathA pATaNa birAjatA virya zrIcaturavijayajI temaja teozrInA vidvAna ziva zrIpuNyavijayajI vageree potAnA amUlya saMgrahanI pratino upayoga karavA sArU mane paravAnagI ApavA mATe (khAsa karIne pravartaka che kAtivijyajI tathA svargastha zrIhavijayajInA saMgrahano to A prakAzanamA ne vadhAre upayoga karyo che te mATe) e saghaLAne paNa AbhAra mAnuM chuM pATaNanA samagra jJAnabhaMDAronA dasadasa varSanA bArIka nirIkSaNa uparathI rAtridivase athAga mahenata karIne virya muni mahArAja zrI puNyavijayajIe "bhAratIya jaina zramanaskRti ane lekhanakaLA nAmane eka svataMtra pustaka jeTalA vistRta nibaMdha taiyAra karIne, Adhunika mudraNayugamAM prAcIna saMskRtinA smArakarUpa adazya thatI prAcIna lekhanakaLA ane tenA sAdhano nazka gujarAtanI praznanuM dhyAna dorIne je amUlya khajAne gujarAtanI prajA samakSa mUkyA che tene mATe te mArI sAthe sAruMye gujarAta teozrInu RNuM raheze. e uparAMta, A graMthane Amukha amerikAnI pensilaveniyA yunivarsiTInA saMskRta bhASAnA prophesara tathA pensilaveniyAnA myujhiyama eNka InDiyana ArTa'nA kayureTara prophesara marmana brAune lakhI Apyo che temane, prathanI prAvezikA noMdha lakhI ApanAra briTiza gavarmenTa eNka inDiyAnA riTAyarDa epicAkisTa ane hAlamAM vaDodarA rAjyanA prAcIna zodhakhoLa khAtAnA vaDA adhikArI DaoN. hIrAnanda zAstrI ke jenA hAtha nIce chellA pAMca mahinAthI huM prAcIna lipio tathA dhoLa khAtAne abhyAsa vaDodarAnA nAmadAra divAna sAhebanI paravAnagIthI karI rahyo chu temane, A kAryamA mane avAranavAra upayogI sucanAo ApIne "bAlagopAla stuni vagerenA loke samajAvIne tathA tenA athAM vagere lakhAvIne mane sahAya ApanAra gujarAtanA vavaddha sAkSaravarya dIvAna bahAdura kezavalAla harSadarAya dhruva sAhebane, "prAcIna cinu kalAtattva' nAmano
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana lekha lakhI ApavA mATe tathA mAre "gujarAtanI jIvAzrita kaLA ane tene ItihAsa' nAmane Akho nibaMdha presamAM mokalatAM pahelAM joI jaI temAM egya sUcanAo ApavA mATe purAtattva trimAsikanA bhUtapUrva taMtrI sAkSaravarya zrIyuta rasikalAla choTAlAla parIkhane, "pazcima bhAratanI madhyakAlIna citrakaLA nAmane lekha lakhI ApavA mATe parama murabbI zrI ravizaMkara rAvaLane, "nATyazAstranAM keTalAMka svarUpa' nAmano abhyAsa pUrNa lekha lakhI ApavA mATe zrIyuta DolararAya raMgIladAsa mAMkaDano tathA "saMyeAjanAcitro" nAmane lekha lakhI ApavA mATe temaja potAnA saMgrahanI "saptazatI'nI pratamAMthI citra prasiddha karavAnI paravAnagI ApavA mATe vaDodarA sarakAranA gujarAtI bhASAMtara khAtAnA madadanIza adhikArI zrIyuta maMjulAla raNachoDalAla majamudArane khAsa AbhAra mAnuM chuM. khAsa karIne mArA A AkhAye graMthanA prakAzanakAryamAM AdithI te aMta sudhI satata mahenata karIne AvuM savAMga suMdara prakAzana taiyAra karI ApavA mATe tathA mane joitI mAhitIo temaja sUcanAo pUrI pADavA mATe ane A graMthanAM pupha saMzAdhanAdi kAryomAM ghaNuM mahenata laIne koIpaNa jAtanI kSati nahi AvavA devAno prayatna karavAno suyaza gujarAtanI mudraNakaLAnA niSNAta ane prANa samAna zrIyuta bacubhAI rAvatane che. emane mArA uparanA e asIma upakArane huM keIpaNa rIte bhUlI zakuM tema nathI. te sAthe "kumAra kAryAlaya'nA AkhA ye sTAphanA mANasoe je khaMtathI mAruM A kArya suMdara rIte taiyAra karI ApyuM che teno kharo khyAla to e chApakAma najare nihALanArane ja AvI zake. tema chatA, rathanA aMtabhAganI taiyArI daramiyAna hu vaDodare raheto hovAthI temAM keTaleka sthaLe kSatio lAge to sujJa vAcako te alane udArabhAve nibhAvI sudhArIne vAMcI leze evI vinati che. A graMthanA jekeTa uparanuM zamanacitra zrIyuta ravizaMkara rAvaLanA mArgadarzana heThaLa yuvAna jena citrakAra bhAI jayaMtIlAla jhaverIe taiyAra karyuM che teone paNa A take AbhAra mAnuM chuM. A graMthamAM ApavAmAM AvelAM tIrthakaro tathA devadevIonAM citrone upayoga lebala, pisTa agara sInemA skrIna upara lAvIne jaina kemanI dhArmika lAgaNI nahi dukhAvavA vAcakone namra vinati che. mArA A graMthanA prakAzanakAryamAM je je munimahArAje tathA vyaktio taraphathI pratyakSa agara parokSa rUpe mane sahAya maLI heya teono paNa atre huM AbhAra mAnuM chuM. prAne, A graMtha gUrjarezvara sara sayAjIrAva gAyakavADane teozrInA hIraka mahetsavanA zubha prasaMge arpaNa karavAne saMpAdakano eka ja uddeza che ke gujarAtanI prAcIna kaLAnA bAkI rahelA be vibhAgo "gujarAtanAM lAkaDakAmo ane sthApatyakA'nA bhaviSyanA kAryamAM uttejita karIne gujarAtanA itihAsa'nA upayogI aMgone teozrI prakAzamAM lAvavA mATe sahAyakartA thAya. sArAbhAI maNilAla navAba mAgazara suda 10 guruvAra sa. 1992 vaDodaca * AoNiphaeNjikala ophisa
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ FOREWORD 11 drawing is the most important feature of these miniatures, we should perhaps plainly call the examples from that time the best paintings. Equally interesting, but for different reasons, are the paintings taken from the Devashano pado bhandar manuscript of the Kalpasutra and Kalakacharyakatha, in which on the same page a miniature done in the Early Western Indian style will be supplemented with subsidiary side scenes of a Persian character. So pronounced are the Persian characteristics of the latter that even experts might be convinced that the paintings are something direct from Persia. This manuscript is the most elaborately decorated I have seen, and the very brilliance and abundance of the ornament would alone constitute the occasion for high interest, although ever remaining second to the unwelded association of styles; that is the manuscript's prime claim upon our attention. The many variations of marginal ornamental arabesque and flower designs which Mr. Nawab has reproduced, especially those in full colour from the Kalpasutra manuscript of the Hamsavijayaji Jnana bhandar, Baroda, graphically reveal to us the mastery which the Gujarat artists of the 15th and 16th centuries had obtained over this means of enriching their pages. Iconographically, this work shows us for the first time, in a 12th century manuscript, a set of illustrations of the sixteen Vidyadevis. Mr. Nawab tells me he has the sadhana verses for these deities, and doubtless he will publish them in his text. On the technical side of painting and lettering, there should be much information in the article by Muni Punyavijayaji, whose profound knowledge of Jain literature should put him in possession of materials to throw important light upon early manuscript preparation and illustration. This book represents a large expenditure of both labour and money by Mr. Nawab and his supporters. If it reveals to Jains alone
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 FOREWORD the extent of the treasures their community possesses in manuscript paintings and encourages them to publish more of them, the labour and money will have been well expended. Such amplification of this present work would be a worthy part of that great informal programme of publication with which modern Jains are continuing their ancient and distinguished tradition of learning. W. Norman Brown Benaras, February 1, 1935
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTORY NOTE M R. Sarabhai Nawab asks me to write a brief introductory note I to bis Jainachitrakalpadruma which has been prepared at a considerable cost and labour. The work is bound to prove useful not only to scholars interested in Jainism but to every lover of Indian art. Mr. Sarabhai Nawab is being trained under me in the Archaeological office at Baroda. He has been deputed for this purpose by the trustees of Seth Anandji Kalyanji of Ahmedabad. His work has come under my observation and I can say that he is trying to be thorough in his pursuits. This work of his testifies to his enthusiasm and carefulness. The Jainachitrakalpadruma, true to its title, gives highly interesting chitras or illustrations of ancient paintings most of which are Jaina and the rest Vaishnavite. They range between the years 1100 and 1913 after Christ. The earliest painting represented in this work is from a manuscript of the Nishithachurni of the Sanghvi's pado bhandar at Patan and is dated in the year 1157 of the Vikrama era. The latest is a painting by Yati Himmatvijayji of Patan. These illustrations are of various kinds and the manuscripts from which these are taken all belong to Western India, or we can say, Gujarat. They are either on palm-leaf or on paper. The earliest is on palm-leaf. The editor has divided the works he notices in this book into water-tight compartments and is himself responsible for his opinion in the matter. Apparently he follows Professor W. Norman Brown of America. In my opinion no such division is possible. Works on palm-leaves and on papers were written side by side. One of the palm-leaf manuscripts noticed in this book is a copy of the famous work named Kalpasutra of Bhadrabahu and of Kalaka Katha belonging to the Ujamphoi's Dharmas'ala bhandar of Abmedabad and gives the year
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 INTRODUCTORY NOTE 927 of the Vikrama era at the end of the Kalpasutra Paintings and 1427 at the end of the Kalaka Katha (Plate XVIII, picture 68 to 72). In connection with the date of the Kalpasutra portion viz. 927 V.S. a word might be said in passing. A view is held in certain quarters that this manuscript cannot be old and must be treated as a late copy of a manuscript which was written in this year i.e 927 V. S. This belief seemed to be based on the script and the technique of the paintings. It is also held that the script of this manuscript is of the fourteenth century and that the paintings found in this work are too fine to be of an earlier epoch, it was only in the 14th and the 15th centuries of the Christian era that such exquisite pictures were produced. In view of such considerations it is opined that this manuscript must be attributed to the 14th century, which is the date of the Kalaka Kathanaka portion. I must say: fanff :: The Devanagari script of the tenth and the late centuries became stereo-typed and no conclusion can be based on it, as regards the age of a work written in it. That the paintings are well executed and therefore must be of late origin, will be arguing in a circle It is not reasonable to believe that the art of painting in India reached perfection only under the Mohammedan influence or during Mohammedan rule only. Much finer paintings of considerably earlier days are known to us this is not the place to discuss such points. now. But The Kalpasutra portion of the manuscript under notice is entirely different from the Kalaka Kathanaka piece. The colour of the palmleaves in each case is also different. Both the works are written in different hand. The Kalaka Kathanaka portion is obviously later than the Kalpasutra. Besides, why did the copyist not say that it was a copy of an old work? The Jain writers were, as far as I am aware, very particular in such matters. They gave exact details and dates. I have got a manuscript of the Kalpasutra which shows the date when it was given to a monk. Such being the case there is no reason why we should not take the date given in the manuscript as the date of
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 INTRODUCTORY NOTE the manuscript itself. If we disbelieve it, to satisfy our own ideas (should I say preconceived ?) there will be no end; every such date will become spurious or untrust-worthy. This point I have also noticed in my memoir on "The art of painting as developed in India in bookillustracions." To me there is nothing inherently impossible in this date and I am quite prepared to believe in its accuracy. Just as I am in the case of my own manuscript dated in 1125 V.S. The most interesting illustrations in this publication pertain to the copy of the Kalpasutra of the late Muni Hamsavijayji's collection in the Atmaram Jnanamandira at Baroda and of Devashah's pado in Ahmedabad. They are pre-Moghul in origin and would show that the art of painting in Gujarat had reached a very high degree of perfection before the Moghul rule in India. The Devashaha's pado manuscript is quite unique in that gives illustrations of different attitudes and poses of dances described in the Natyas'astra of Bharata. Similar ligures are to be seen in the Chidambaram temple where full descriptive stanzas are also given. These have been published in one of the annual Reports on South Indian Epigraphy, Madras. The Devshaha's pado manuscript where these pictures are drawn on the margins gives the labels showing the name of the pose or the dance represented. These illustrations of the Ragas and the Raginis given in it are original and not copies. Evidently, it is very desirable that the manuscript is printed in its entirety and placed before scholars interested in Indian Music and Dancing soon. It was prepared in * Gandhara-"frizrayit afasta tagamaaar" which is evidently identical with the village near Cambay. It was a well known locality during the * rule of Akbar for it was from here that the Jagadguru Hiravijayji was invited. Possibly the painters of the old Lata hailed from here. There will be no wonder if they had their share in the paintings of Ajanta even Several scholars have dilated upon the subjects connected with this publication hence I need not dilate upon them here. -- Jabe 26
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 INTRODUCTORY NOTE Mr. Sarabhai Nawab and the colleagues are to be congratulated for bringing out this useful work. It throws a flood-light on the history of the art of painting in Gujarat and is sure to get a good reception, and it deserves it. Hirananda Sastri
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA viSayAnukrama viSaya samarpaNa nivedana Foreword Prof. W. Norman Brown Introductory Note Dr. Hiranand Shastri lekhanakaLA vibhAga bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA munizrI puNyavijayajI citrakaLA vibhAga prAcIna cinuM kalAtatva rasikalAla cho. parIkha pazcima bhAratanI madhyakAlIna citrakaLA ravizaMkara ma. rAvaLa gujarAtanI jenAzrita kaLA ane tene ItihAsa sArAbhAI ma. navAba prastAva rAha jIna sAhityamAM citrakaLAnI paraMparA prAcIna avaze prAcIna jaina sAhityamAM citra LAnA maLI AvatA ulekhe gujarAtanI jaina saMskRti gujarAtanI jainAzita kaLA graMthastha jaina citrakaLA kaLAnI daSTie A kaLAnuM vivecana citra cItaravAnI rIta A kaLAnI khAsa viziSTatAo gujarAtanI tADapatranI prAcIna kaLA prAcIna tADapatranI kaLAne prathama vibhAga-1. sa 1157 thI 1356 sudhI prAcIna tADapatranI kaLAno dvitIya vibhAga-vi. sa. 1357 thI 1500 sudhI gujarAtanI kapaDA uparanI jainAzrita kaLA vasaMtavilAsa gujarAtanA lAkaDA uparanA jainAzita citrakAma tathA katarakAme amadAvAdanA jena lAkaDakAmo
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 sUci citrAnukrama pATaNanAM jaina madirAnAM lAkaDakAme khaMbhAtanAM jaina derAsaronAM lAkaDAnA kotarakAma suratanAM jana derAsaranAM lAkaDAkAma gujarAtanI kAgaLa uparanI janAzita kaLA (vi. saM. 1668 thI 1950 sudhI) mugala 1LA dhannA sAlibhadra rAsa mugala samaya pachInAM jena citro nATayazAstranAM keTalAMka svarUpe DolararAya raM. mAMkaDa saMyojanAcitro maMjulAla ra. majamudAra saMgrahaNI sUtranAM citro munizrI dharmavijayajI citravivaraNa sArAbhAI ma. navAba 101 219 citrAnukrama mukhacitra mArNata kumArapALa zA.. uparaH siddhahema vyAkaraNanI hani para sthApanA 12 zrI hemacaMdrasUri naM.pA. nIce kalikAlasarva zrI hemacaMdrasUrine zrIjaya- 13 paramahaMta kumArapALa , sihadevanI vyAkaraNa racavA mATe prArthanA 14 zrAvikA zrIdevI pR.118 sAme 15 triI zalAkA purA caritra citra 1 thI 21: lekhanakaLA vibhAgane Plate V lagatAM sAdhane, namunA vageranAM citro 16 rahiNI u.zrI vI.zA . Plate 1 19 prApti 1 zrI bhadevane rAjyAbhiSeka 18 vajakhalA Plate II 19 vakuzI 2 zrIamaracaMdrasUri 20 apraticakra (caMdarI), 3 zrIdevacaMdrasuri 21 purudattA (nattA) 4 zrI pArzvanAtha Plate VI 5 lAkaDAnI pUtaLI 22 kAlI 6 devI padmAvatI 23 mahAkAlI 7 gUrjarezvara vanarAja 24 gIrI Plate III 25 gAMdhArI 8 prabhu zrI mahAvIra zAM. baM. 26 mahAvAlA(savIsma-mahAjavAlA) 29 mAnavI Plate IV Plate VII 10-11 zrI hemacaMdrasUri, ziva ane para 28 variTa u.zrI.vI.zA.sa 9 devI sarasvatI n
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ citrAnukrama 29 adhumAM uzrI.vI.zA.sa. 30 mAnasI 31 mahAmAnasI Plate VIII 72 brahmazAMti yakSa 33 kapardi yakSa (kavaDa yakSa) 34 sarasvatI 35 aMbAI (aMbikA) 36 mahAlakSmI (lakSmI) Plate IX '. 29 seLa vidAdevIe Plate X 98 sarasvatI u.bI.vI.zA maM. Plate XI 39 cakezvarI 40 puudattA (naradattA Plate XII 41 brahmazAMti yakSa 42 aMbAi (aMbikA) Plate XIII 43 zAnadadhI AbakA Plate XIV 44 zrI neminAtha za.bha. 45 devI aMbikA 4 zrI pArzvanAtha 47 zrAvaka zrAvikA Plate XV 48 brahmazAMti yakSa 49 lakSmIdevI 50 jaina sAdhvIA saM.pA. 51 jena zramaNopAsikA zrAvikAo Plate XVI para araviMda rAja ane bharUbhUti 53 sAdhu, sAdhvI,zrAvaka ane zrAvikA 54-55 mugabaLadevamuni ane rathakAraka 56 tIrthakara zrI zAMtinAtha pAchuM megharatharAjAnI pArevA uparakaraNa 58 zrI mahAvIrasvAmI 59 aSTamAMgalika Plate XVII 60 cakezvarI 61 zrI RSabhadeva 62 devI aMbikA 63 lakSmIdevI 64 sarasvatIdevI 65 zrI pArzvanAtha 66 eka citra 67 meru upara janmAjika Plate XVIII 68 prabhu zrI mahAvIranuM vana 69 gurumahArAja ziSyane pATha Ape che che. prabhu zrI mahAvIrano janma 71 prabhu zrI mahAvIranuM nirvANa prabhu zrI mahAvIranuM samavasaraNa Plate XIX 73 devAnaMdA ane cauda svama 74 prabhu zrI mahAvIranuM samavasaraNa upa prabhu zrI pArzvanAtha 6 prabhu zrI mahAvIra Plate XX 97 prabhu zrI mahAvIranuM cyavana gaNadhara sudharmAsvAmI Plate XXI 79 prabhu zrI mahAvIranuM dIkSA kalyANaka 80 prabhu zrImahAvIranuM janma kalyANaka 81 prabhu zrI mahAvIranuM kevalya kalyANaka .pA.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 Plate XXII 82 aSTamaMgala Plate XXIII 83 zrI mahAvIrane janma Plate XXIV 84 zrI pArzvanAthane janma Plate XXV 85 zrI mahAvIranirvANuM Plate XXVI 86 InkasabhA 87 zastava 88 zakrajJA 89 prabhu zrI mahAvIranA janma samaye devonuM Agamana 90 meru parvata upara snAtra mahotsava 91 prabhu zrI mahAvIranA janma mahotsavanI ujavaNuM Plate XXVII 92 svajano ane rAjA siddhArtha 93 varSIdAna 94 dIkSA mahotsava 95 paMcamukhriloca ane ardhavastradAna 96 zrImahAvIra nirvANa 97 zrI pArzvanAthane janma Plate XXVIII 98 prabhu zrI pArzvanAthane paMcamuSTi loca 99 zrIneminAthane janma ane me upara snAtra mahotsava 100 zrIAdIzvaranuM nirvANa 101 prabhu zrI mahAvIranA agiyAra gaNadharI 102 gumahArAja ane dhruvanarAja 103 gaNadhara zrIsudharmAsvAmI 104 AcArya zrIjinezvarasUri citrAnukrama Plate XXIX 105 kalikAlasarvajJa hemacaMdrasUrine zrIjayasiMhadevanI vyAkaraNa racavA mATe prArthanA 106 siddhahema vyAkaraNanI hani upara sthApanA 107 pArzvanAthanuM derAsaraH zA.vikrama, zA. rAjasiMha, zA. karmaNa tathA hirAde zrAvikA. 108 AnaMdaprabha upAdhyAyane siddhahema vyAkaraNanI prata lakhAvavA mATe bhatrI karmaNa vinati kare che. Plate XXX 109 zrI pArzvanAthanuM avana Plate Xxxi 110 zrI pArzvanAthane paMcamukhiloca Plate XXXII 111 jamaNI bAju zrI pArzvanAtha kAusagnadhyAnamA; DAbI bAju zrI pArzvanAthanuM nirvANa ane dharaNendra padmAvatI Plate XXXIII 112 zrIvabhadevanuM nirvANa Plate XXXIV 113 zrI mahAvIra prabhu Plate XXXV 114-115-116 nayanA judAM judA svarUpo. 11-118 nRtyanA judAM judAM svarUpa Plate XXXVI. 119 thI 130nATayazAstranAM keTalAMka svarUpa ,
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkSepanI samaja savina-DedarAmAM narasihajInI piLamAM AvelA AtmAnaMda jaina jJAnamaMdiramAMnA zrIhaMsavijayajI zAkasaMgrahanI kalpasUtranI suvarNAkSarI prataH lisTa naMbara 1402. haravi ra-e ja lisTa naMbara 1400nI kalpasUtranI suvarNAkSarI prata. haMsavi0 3-e ja lisTa naMbara 959nI uttarAdhyayana satranI prata. kAtivi. 1-uparokata jJAnamaMdiramAM AvelA pravartaka zrIkAMtivijayajInA saMgrahanI suvarNakSarI prataH lisTa naMbara 2189. kAMtivira--e ja lisTa naMbara 2188nI kalpasUtranI prata ati jIrNa. zAM. bha-zAMtinAtha bhIDara, khaMbhAta. sa. pA-saMghavIne pADAne bhaMDAra, pATaNa. me. mo. bhaM-mokA modIne bhaMDAra, pATaNa. u. zrI. vI. zA -upAdhyAyajI zrI vIravijayajI zAstrasaMgraha, chANa. u. ke. dha.-ujamaphaInI dharmazALAne upAzraya, amadAvAda. de. pA.nA dayAvi.-devasAnA pADA (amadAvAda)ne dayAvimalajI zAstrasaMgraha. jaya-AcArya mahArAja zrI jayasUrIzvarajInA saMgrahanI kalpasUtranI prA. sAhana-upAdhyAyajI zrI navijayajInA saMgrahanI kalpasUtranI prata. vi. ma. vikrama saMvata . sa. -IsvI sana dI. ba.-dIvAna bahAdura jaina gu. ka. bhA. 1-jaina gurjara kavio bhA. 1 le.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ : ''' ' ' ' jenacitrakalpadruma
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekhanakaLA vibhAga
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkakathana nA stuta "jena citrakaLA' viSayaka pustakamAM jaina lekhanakaLAne lagatA vistRta nibaMdha joI soine ema lAgyA sivAya nahi ja rahe ke AvA citrakaLA' viSayaka graMthamAM lekhanakaLA viSe AvaDuM vistRta lakhANa zAmATe hevuM joIe? A praznanA uttaramAM ame TUMkamAM eTaluM ja kahIzuM ke prastuta jana citrakaLA viSayaka pustakamAM ApelAM citro mukhyatve karIne hastalikhita pustakamAM AvatAM ja citro che. e citronI citrakaLAno vikAsa jaina lekhanakaLAnA vikAsa sAthe saMkaLAelo heI "jena citrakaLA' viSayaka A pustakamAM "jene lekhanakaLA' viSayaka vistRta nibaMdhane sthAna ApavAmAM AvyuM che. jana lekhanakaLA vipaka amArA A nibaMdhamAM ame jaina lekhanakaLAno ane te sAthe saMbaMdha dharAvatAM dareka aMgene jeTaluM bane teTalo TUMka chatAM vizada paricaya Apyo che. e paricaya ApavAmAM ame mukhyatayA jene dhamanuyAyI zvetAMbara ane digaMbara saMpradAya paikI zvetAMbara saMpradAyanA jJAnabhaMDAronAM vistRta avalokana ane abhyAsane ja dhyAnamAM rAkhyAM che. zvetAMbara saMpradAya mUrtipUjaka ane sthAnakavAsI ema be vibhAgamAM vaheMcAelo hovA chatA amAro A lekha ame tAbara mUrtipUjaka saMpradAyanA jJAnabhaMDArane lakSamAM rAkhIne ja lakhelo che kAraNake sthAnakavAsI saMpradAya ati arvAcIna I temaja phakta jena batrIsa Agama mULamAtrane ja mAnano hoI temanA arvAcIna jJAnabhaMDAromAM bhAratIya sAhityanI daSTie ke lekhanakaLAnI dRSTie tAbara mUrtipUjaka saMpradAyanA jJAnabhaMDAronA jevo khAsa kazo ye prAcIna vArasa nathI, tema nathI e jJAnabhaMDAromAM khAsa nodhavA lAyaka kazI vizeSatA. e ja kAraNathI ame amArA A nibaMdhamAM kaccha, kAThiyAvADa, gujarAta, rAjapUtAnA, paMjAba Adi dezomAMnA vidyamAna sthAnakavAsI saMpradAyanA jJAnabhaMDArane ullekha karyo nathI. prastuta nibaMdhamAM joke ame digaMbara saMpradAyanA jJAnabhaMDArone lakSIne jaina lekhanakaLA viSe khAsa kazuM kahevA prayatna sevyo nathI, tema chatAM prasaMge pAta digaMbara saMpradAyanA jJAnabhaMDAronA saMbaMdhamAM amAre ahIM saMkSepamAM mAtra eTaluM ja kahevAnuM che ke digabara saMpradAyanA jJAna bhaMDAra mukhyatayA mubAI, IDara, nAgora, jayapura, saharAnapura, ArA temaja dakSiNa hiMdustAnamAM ghaNe ThekANe che. A bhaMDArone dUra beThA je paricaya maLyo che e uparathI temAnI eka vastu ApaNane saheje khaTake tevI che. e jJAnabhaMDArenA saMgrahamAM nAbara saMpradAyanA jJAnabhaMDAranI jema sAMpradAyiktAne kinAre na mUktA tene AgaLa ja dharavAmA AvI che. kanvetAMbara jainAcAryoe temaja temanA anuyAyI varga sAhityanA sarjanamAM temaja tenA saMgrahaNamAM sApradAyikatAne sadaMtara eka bAjue rAkhI che, jyAre digabara jainAcAryoe ane temanA anuyAyI varge sAMpradAyiktAne mokhare rAkhI che. zvetAMbara jainAcAryoe sAhityanA sarjanamAM digaMbara saMpradAyanA temaja jainetara saMpradAyanA saMkhyAbaMdha graMthane
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkukathana chUTathI apanAvyA che, saMkhyAbaMdha digaMbarIya temaja jainetara graMtho upara TIkAo racI che ane ati vipula pramANamA e saMpradAyanA sAhityane saMgraha pitAnAM pustakAlayamAM karyo che; jyAre digaMbara AcAryoe jenetara sAhitya vagere upara TIkAdi racavAM, tene udAratAthI sAhityasarjanamAM upayoga karavo temaja potAnA graMthAlayomAM e sAhityano chUTathI saMgraha karavo vagere te dUra rahyuM paratu svasamAna vetAMbarIya saMpradAyanA sAhityane apanAvavuM, tenA upara TIkA vagerenuM sarjana karavuM, pitAne tyAM e prathAno adhyayana-adhyApana vageremAM upayoga karavo ke chevaTe aneka daSTie e sAhityano saMcaya karavo e Adi paNa ati alpa pramANamAM athavA nahi jevuM ja karyuM che. zvetAbara jainAcAryoe pitAnA sAhityamAM guNagrAhI temaja tattvagrAhI daSTie jeTalA vipula pramANamAM digabara sAhityane upayoga karyo che tenA zanAMza jeTale ye digaMbarAcAryoe pitAnA sAhityamAM vetAMbarIya sAhityane guNagrAhI temaja tatvagrAhI daSTie upaga karyo nathI, eTaluM ja nahi paNa adhyayana-adhyApananI najare kavetAMbarIya sAhityane pitAnA jJAnabhaMDArAmA sthAna suddhAM paNa ApyuM nathI. e ja kAraNuM che ke AjanA zvetAMbarIya jJAnabhaMDAromAM saMkhyAbaMdha digaMbarIya pustakone saMgraha che, jayAre digaMbarIya jJAnabhaMDAromAM tAbarIya pustake bhAgye ja jovAmAM Ave che. astu. ATaluM kahyA pachI ahIM eka vAta umerI daIe ke lekhanakaLAnA viSayamAM digaMbara jainAcAryo ane digaMbara prajAnA kALo game teTalo vizALa hoya tema chatA gUjarAta vageremAM temane phALe lagabhaga nathI ema kahevAmAM jarAye aNaghaTatuM ke vadhAre paDatuM nathI. bhAratIya samagra sAhityanA saMgrahanI daSTie temaja lekhanakaLAnA vidhAnanI daSTie - tAMbara mUrtipUjaka jainonA jJAnabhaMDAromAM che ane jeTalI vividhatA temaja apUrvanA parApUrvathI cAlI AvI che enI joDa AjanA pAzcAtya prajAnA pustaka saMgrahAlayane bAda karI laIe to bIje kayA ye nathI ane prAcIna kALamAM kyAM ye na hatI, ene khyAla Aje paNa jaina prajA pAse pustaka-lekhanakaLA, pustaka-saMzodhanakaLA tathA pustaka-jJAnabhaMDAronA saMrakSaNanI kaLAno ane e darekane lagatA vividha prakAranAM upakaraNe temaja sAdhanone je prAcIna mahAne vAra che,-jene vistRta paricaya ame amArA "jaina lekhanakaLA' viSayaka A nibaMdhamAM Apyo che - e uparathI saheje AvI zakaze. prastuta nibaMdhamAM ame amArA alpa svalpa avalokanane pariNAme jaina lekhanakaLA ane tenA sAdhana vagerenA saMbaMdhamAM je kAMI lakhyuM che e uparathI samajI zakAze ke prAcIna kALamAM jaina prajA pAse lekhanakaLA ane tenAM sAdhana AdinA saMbaMdhamAM je kaLA ane vijJAnane Adarza hato e bhAratIya lekhanakaLAmAM ati mahatvanuM ane benamUna sthAna meLavanAra ho. AjanA mudraNayugamAM osaratI jatI lekhanakaLAnA jamAnAmAM paNa zvetAMbara jaina prajAne e kaLA temaja sAhitya tarapha keTalo Adara-prema che e jANavA mATe mAtra eTale ja nidai pUrato che ke cAlu chellI sadImAM jaina munio, jena tio ane jaina zrIsaMghe maLI lagabhaga be lAkhanI saMkhyAmAM pustaka lakhyA-lakhAvyA che ane haju paNa saMkhyAbaMdha pustako lakhAye jAya che. e ja
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zamaNa saMskRti ane lekhanakaLA Aje ame lekhanakaLAnA viSayamAM kAMIka lakhavAne niradhAra karyo che tene mukhya uddeza e che ke Aje sakAo thayAM cAlu patanane aMte bhAratavarSe pitAnA punarutthAnano AraMbha karyo che. e AraMbha koI amuka eka aMga ke dizAne lakSIne che ema nathI, paraMtu enuM e punatyAna rASTrIya, sAmAjika, dhArmika temaja vijJAna, sAhitya, kaLA Adi pratyeka vibhAgane lakSamAM rAkhIne thaI rahyuM che. seMkaDo varSathI bhAratavarSamAM pravartI rahela bhISaNa rAjakIya viplava Adine pariNAme nAza pAmela pratyeka vijJAna, sAhitya, kaLA vagerene jIvaMta karavA mATe jema anekAneka prayatna cAlI rahyA che e ja rIte vartamAna muNuyugane lIdhe adazya thatI ApaNI parApUrvathI cAlI AvatI viziSTa lekhanakaLA, tenA sAdhano ane kalAdhara lekhake e saune punaruddhAra karavAne paNa eka jamAne AvavAne che emAM jarA paNa zaMkA nathI. te samaye AvI nibaMdha saMgraha karAelI sAdhana vagerene lagatI ne kAryasAdhaka bane e mukhya uddezane dhyAnamAM rAkhIne ame "lekhanakaLA'nA saMbaMdhamA kAIka lakhavA prerAyA chIe. nAma ane viSaya bhAratavarSanI traNa mukhya saMskRtioH jaina zramaNasaMskRti, bauddha zamaNusaMskRti ane vaidika saMskRti. A traNe mahAna saMskRtioe Arya prajAnA AMtara ane bAhya jIvananA vikAsa mATe jema satata anekavidha prayatno sevyA che e ja pramANe prastuta lekhanakaLAnA vikAsa mATe bhAratanI traNe saMskRtioe saMyukta prayatna karelA hovA chatAM jaina zramaNasaMskRtie e kaLA temaja tenAM sAdhana AdinA vikA ane saMgrahamAM kevI anokhI bhAta pADI che e viSayane darzAvato prastuta nibaMdha hAI enuM nAma ame "bhAratIya jaina maNasaMskRti ane lekhanakaLA' evuM ApyuM che. bhAratIya lekhanakaLA bhAratIya lipionI utpatti prastuta nibaMdhamAM "jana lekhanakaLA'nA saMbaMdhamAM kAMIka lakhavA pahelAM bhAratIya lipi ane lekhanakaLAnI utpattinA viSayamAM the lakhavuM yegya che. bhAratIya prajAnI lipi-varNamAlA kayAre ane kevI rIte utpanna thaI e saMbaMdhamAM pAzcAtya vidvAnonA aneka mati hevA chatAM rAyabahAdura thIyukta gaurIzaMkara hIrAcaMda ejhAie pitAnA "bhAratIya prAcIna lipimAlA' nAmanA pustakamAM ema nakkI karyuM che ke bhAratIya Arya sabhyatA ati prAcIna hoI enI lipi atyaMta prAcIna temaja svataMtra che. enI utpatti kyAre ane zAmAMthI thaI e kahevuM zakaya nathI, tema chatAM cAluM aitihAsika paddhati mukhyatve karIne daSTa pramANe upara AdhAra rAkhatI hoI upalabdha thatAM pramANene 2 A vibhAga lagabhaga akSara bhAratIya jJAna vinAmAMthI phakarAo laine ja lakhavAmAM Ave che. jeo bhAratIya prAcIna-arvAcIna lipio, tenI utpatti, Adi vivana ane viSTi pazciya tema ja arayAsa karavA IcchatA hAtha temaNe bhAprA. li. pustaka ja jovuM joie,
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakalapakuma AdhAre eTaluM nirvivAda rIte kahI zakAya che I.sa. pUrve pAMca saikA pahelAM bhAratIya lipi pUrNatAne prApta karI cUkI hatI. ghaNAkharA pAzcAtya vidvAnoe bhAratIya lipimAtrane "semeTika lipimAMthI utpanna thayAnuM manAvavA prayatna karyo che, paraMtu e vAtane teoe saceTa dalIlo dvArA asatya puravAra karI che. cAInIjha bhASAmAM racAelA "pha yuena cu lina' nAmanA bauddha vizvakozamAM brAhmI, kharoSThI Adi lipionI utpatti viSe lakhatAM temAM bauddha graMtha "lalitavistAra pramANe 64 lipi". enAM nAma ApyAM che, jemAM paheluM brAhmI ane bIjuM kharoSThI (kia-luse-=ka-lusero= kharosa-darakharoSTha) che. "khareSTha'nA vivaraNamAM lakhyuM che ke "lakhavAnI kaLAnI zodha traNa devI zaktivALA AcAryoe karI che. temAM sauthI prasiddha brahmA che, jemanI lipi (brAhmI) DAbI 3 atyAra sudhImAM azakathI kahelAnA mAtra be nAnAnAnA zilAlekhe maLyA che. jemAM eka ajamera jillAnA vaDalI' gAmathI zrIyuta ge. hAejhAchane maLe che ane bIje nepAlamAnA "pijhAvA' nAmanA sthAnamAM Avela eka sapanI aMdarathI maLela pAtra upara khodAe che, jemAM buladevanA asthi che. AmAne pahelA eka thAbhalA upara kheAdAelA lekhane hakaDe che, jenI pahelA tamA " vIra ma[a]" ane bIjI pattimAM "caturANiti[]' kherAela che. A lekhanuM rAsI thaI janAnA chellA tIrthakara vIra (mahAvIra)nA nirvANa saMvatanuM che. eTale A lekha I. sa. pUrve 443ne che. bIje pijhAvAnA tUpamAM lekha buhanA nivaNasamaya arthata Isa pUrve 487thI kAIka pachI have joIe. pahale zilAlekha ajameranA rAjapUtAnA myujhIama'mAM che ane bIje kalakattAnA "inDiyana myujhIemamAM che. bhA. prA. li. 5. 2-3. 4 arabI, IApika, arama, sIrIapha, phinizIana, hila Adi pazcimI eziyA ane AmikA khaMDanI bhASAo tathA temanI lipione semeTika' arthAta bAIbalaprasiddha nUhanA putra zamanA satAnI bhASA ane lipio kahe che. 5 grAmI, kharoSThI, puSkarasArI, aMgalipi, baMgalipi, magadhalipi, mAMgalyalipi, manuSyalipi, aMgulIyalipi, zakArilipi, brahmavAnIlipi, drAviDalipi, kanArilipi, dakSiNalipi, upalipi, saMkhyAlipi, anulomalipi, Urdhvadhanulipi. daradalipi, khAsyalipi, cInalipi, hUNalipi, madhyAkSara vistaralipi, puSpalipi, devalipi, nAgalipi, yakSalipi, gandharvalipi, kinaralipi, mahoggalipi, asuralipi, garuDalipi, mRgacakralipi, cakralipi, vAyumarulipi, bhaumadevalipi, aMtarikSadevalipi, uttarakurudvIpalipi, aparagauDAdilipi, pUrvavidehalipi, utkSepalipi, nikSepalipi, vikSepalipi, prakSepalipi, sAgaralipi, vajralipi, lekhapratilekhalipi, anugutalipi, zAstrAvartalipi, gaNAvartalipi, utkSepAvartalipi, vikSepAvartalipi, pAdalikhitalipi, dviruttarapadasandhilikhitalipi, dazottarapadasandhilikhitalipi, adhyAhAriNIlipi, sarvarutsAhaNIlipi, vidyAnulomalipi, vimizritalipi, RSitapastaptalipi, dharaNIprekSaNAlipi, sarvopaniSyadalipi, sarvasArasagrahaNIlipi ane sarvabhUtarUprahaNIlipi. -lalitavistara adhyAya 10 bA prAli05 10 ki. 3mAM uparata nA ApIne chevaTe umeravAmAM Avyu che ke AmAnAM ghaNAMkharAM nAmo kapita che.' 5 brAhIlipinI utpattinA sabaMdhamA jena mA canA A pramANe che () bhagavAna bhadave pitAnI putrI brAhmIne se pahelA lipi lakhavAnuM jJAna ApyuM hatuM tethI enuM nAma "brAhI lipi kahevAmAM Ave che je vivihAja, jinena nI hALiyArano mAnaniyuki-mAga jAmA )
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jana zamaNusaMskRti ane lekhanakaLA bAjuthI jamaNuM thavA lakhI vAMcI zakAya che. tenA pachI kia-luM (kia-lunse kharoSThanuM 5) che, jenI lipi jamaNI bAjuthI DAbI bAju vAMcI zakAya che. sauthI ochA mahatvane tyaM-kI che, jenI lipi (cInI) uparathI nIce arthAta UbhI vAMcI zakAya che. brahmA ane kharAi bhAratavarSamAM thayA che ane saM-kI cInamAM thaelA che. brahmA ane khareSTha temanI lipio devalokamAMthI meLavI che ane saMkIe pakSI vagerenAM pagalAMnA cila uparathI taiyAra karI che.' bhAratIya lipi prAcIna kALamAM bhAratavarSamAM mukhyatve karIne brAhmI ane pachI e be lipio ja pracalita (A) samAyAjanA rImAM AcArya zrIabhayadevanIce mujaba jaNAvyuM che 'tathA 'minibrAjhI-Adidevasya bhagavato duhitA pAnI vA-saMskRtAdibhedA vANI tAmAzritya tenaiva yA darzitA bhakSaralekhanaprakriyA sA brAhmI lipiH| patra 36 / A ullekhamAM eka vAta e umeravAmAM AvI che ke "brAhI eTale rakta Adi bhAratIya bhASAone lakhavA mATe anukaLa lipi te brAhI lipi.' () mAvatarAnA "no bag zivasUtranI vyAkhyA karatAM AcArya ajaya jaNAvyuM che ke 'lipiH-pustakAdAvakSaravinyAsaH, sA cASTAdazaprakArA'pi zrImannAmeyajinena svasutAyA brAhmInAmikAyA darzitA tano prAmItyabhidhIyate / mAha ca-lehaM livIvihANaM, jiNeNa mIha dAhiNakareNa / ' iti, ato brAhmIti svarUpavizeSaNaM liperiti / patra 5 / AmAM AcAryazrI jaNAve che ke ahIM "bAzIe nAmamAM brAhmI Adi aDhAralipione samAveza karavAno che. ravataMtra brAhmI lipi tarIke A namarakAra nathI.' [ahI prasaMge pAta jaNAvavuM joIe ke bhAratavarSamAM prAcIna lipionA vAcananuM vimaraNa AcArya zrImAna abhayadeva pahelAM arthAta vikamanI agIAramI sadI pUrve thaI cUkyuM hatuM. te samaye prAcIna lipionA vAcako ke jANakAra hota te zrImAna abhayadevasUrine sanavAvAMTAnI TIvalamAM aDhAra lipionuM vyAkhyAna karatAM " - Fti saritA arthAta A lipionuM varUpa kayAMya evuM banyuM nathI mATe banAvyuM nathI' ema lakhavuM na paData A ja kAraNathI kevaLa zAbdika arthATanA khAtara karelI TakAmAMthI nIkaLanA Azayo upara khAsa kazuM ja ra rAkhI na zakAya, eTale ame mAnIe chIe ke AcArya zrI abhayadeva Adi vyAkhyAkAroe brAhI, yavanAnI, dayArikA, khareDI Adi lipione brAhmI lipinA bheda tarIke jaNAvI che, paraMtu varatutaH tema na rahetAM phakta sUtrakAranA samayamAM prasiddhagrAhatIpradhAna AhAra lipionAM nAme athavA prakArone ja e saMgraha che. alabata e kha che ke A aDhAra nAme mAM brAhIlipinA keTalAka bhedane samAveza karavAmAM Ave che. mAvataranA AraMbhamAM kama mag sigi ema mUkavAmAM AvyuM che e, jana Agamanulekhana brIlipimAM thaeluM che enI yAdagIrI tarIke brAhmIlipine namaskAra karavAmAM Avyo che, nahi ke mAtra sAmAnya lipi tarIke ] 7 mahArAjA azaka pahelAnA jana paravaDadAmAM ane pachI racAelA sivilamAM brAhI ne khareThIsivAyanI bIjI ghaNI lipionAM nama maLe che, paraMtu te lipinAkiI zilAlekho atyAra sudhI maLyA nathI. AnuM kAraNa ema mAnavAmAM Ave che ke e badhI ye lipio prAcIna samayathI ja lupta thaI gaI haze ane e badhInuM sthAna brAhmI lipie lIdhuM haze. ane e ja kAraNe lipionI nAmAvalimAM brAhIlipine prathama sthAna ApavAmAM AvyuM hovuM joie.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jana zamaNusaMskRti ane lekhanakaLA 17 gaNi samAharaNa ane purata kalekhana sthivira Arya devahiMgaNie saMsamavAya karI pustaka lekhananI zarUAta karI' e vAta sarvatra prasiddha hovA chatAM te pahelAM jaina Agamo lakhAyAM hatAM ke nahi e jANavuM jarUrI che. AcArya zrI hemacaMdra zANinI svapajJa TIkAmAM jaNAvyuM che ke virAvavI ja gumAvaTa sarijhamAyajiri mA mAzakinAnuna-nivAryakatimaH purU cata arthAta dudhamAkALanA prabhAvathI jinavacanane nAza pAmatuM joI bhagavAna nAgArjuna, kaMdilAcArya vageree pustakamAM lakhyuM. A uparathI ema lAge che ke zrImAna devahiMgaNi kSamAzramaNa pahelAM paNa jaina Agamo pustaka rUpe lakhAyAM hatA; tema chatAM jaina Agamane pustakADha karanAra tarIke zrImAna devagiNi kSamAzramaNanuM nAma mazahUra che tenuM mukhya kAraNa amane e jaNAya che ke mAthurI ane vAllabhI vAcanAnA sUtradhAra be sthavira - AryaskaMdila ane AryanAgArjuna vRddhAvasthAdi kAraNone laI paraspara nahi maLI zakavAne lIdhe temanI vAcanAomAM je mahattvanA pAThabhede rahyA haze e badhAnuM, te te vAcanAnA anuyAyI sthavirene ekatra karI sarvamAnya rIte prAmANika saMzodhana ane vyavasthA karavApUrvaka temaNe jaina Agamane pustaka pe lakhAvyAM haze, e hevuM joIe. bIjuM kAraNa saMbhavataH e hevuM joIe ke devaddhigaNinA pustakalekhana pahelAnuM pustakalekhana sarvamAnya ane sArvatrika nahi thaI zakyuM hoya, temaja Agama sivAyanAM bIjAM zAstronA lekhana tarapha lakSya nahi apAyuM hoya, jenA tarapha paNa zrImAna devahiMgaNie khAsa dhyAna ApyuM haze. tema chatAM ame upara jaNAvyuM tema teonI prasiddhi te "pura gAna Dhirimo' e vacanAnusAra Agamalekhana mATe ja che. manuyojaERpUra1mAM patra-pustaka rUpe lakhela mutane dravyavRta tarIke oLakhAvyuM che. e jotAM saheje ema lAge kharuM ke sthavira AryaratinA jamAnAmAM paNa Aga pustakarUpe lakhAtA haze. paraMtu amane lAge che ke-e upalakSaNa ane saMbhava mAtra ja hovuM joIe, sivAya sthavira AryarakSitanA jamAnAmAM jaina Agama pustaka rUpe lakhAvAne saMbhava amane lAgatuM nathI. jaina lekhanakaLAnAM prAcIna sAdhano jene saMskRtie lekhanakaLAne kyAre ane kema svIkArI, e jaNAvyA pachI pustakalekhananA AraMbha samaye teNe kaI lipine sthAna ApyuM haze, zAnA upara pustako lakhyAM haze, pustako lakhavA mATe kaI jAtanI ane kyA raMganI zAhI pasaMda karavAmAM AvI haze, zA vaDe pustaka lakhyAM haze, e pustakane kevI rIte rAkhavAmAM AvatAM haze, enA bacAvanAM sAdhane kayAM kayAM haze, ityAdi aneka jijJAsAone pUre tevI vyavasthita noMdha ApaNane ekIsAthe koIpaNa sthaLethI maLI zake tema nathI; te paNa jaina satra, bhASya, cUrNa Adi jevA prAcIna graMthomAM prasaMgavazAta je 21 'se kiMtaM jANayasarIra-bhaviyasarIravaharitaM dabvamuya? pttypotthylihiy|' patra 34-1 /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakalpadruma keTalIka sUcaka ane mahatvanI ne thaelI che tene AdhAre te samayanI lekhanakaLA ane tenAM sAdhana upara prakAza pADe tevuM ApaNane ghaNuM ghaNuM jANavA maLe che. bhagavatIsUtra nAmanA jaina aMgaAgamanA prAraMbhamAM, prathama paMcaparameSThine namaskAra karyA pachI tarata ja na jamIpa sivI e rIte brAhmI" lipine namaskAra karavAmAM Avyo che. e namaskAra jaina zamaNasaMskRtie pustakalekhananA AraMbha samaye je lipine sthAna ApyuM tene sUcaka che. jema bauddha sAhitya brAhmI, marAThI, bamajha, siMhAlIjha, TibeTana, cAInIjha Adi aneka dezavidezanI bhinnabhinna lipimAM lakhAyuM che e rIte jaina prajA dvArA jaina Agama Adi sAhitya brAhmI lipi sivAyanI bIjI koIpaNa lipimAM lakhAeluM hovAne ke maLavAno saMbhava nathI. ame prathama kahI AvyA tema brAhmI lipimAMthI aneka lipio janmI che eTale ahIM brAhmI lipithI devanAgarIne maLatI brAhmI lipi ema kahevAne amAre Azaya che. magadhanI bhUmi para uparAuparI AvI paDatA bhayaMkara dukALa ane dArzanika temaja sAMpradAyika saMdharSaNaathaDAmaNu ane kalahane pariNAme kamekrame jaina zramaNae potAnI mAnya magadhabhUmine sadAne mATe tyAga karI saurASTranI bhUmimAM kAMIka sthAyI Azraya lIdhA pachI e bhUmimAM jaina dharmanAM mULa UMDAM ropI ene pitAnA kendra tarIke banAvI. e ja bhUmimA prasaMga paDatAM sthavira Arya devaddhigaNi kSamAzramaNe pitAnA Adhipatya nIce saMdhasamavAya ekatra karI nakkI karyuM ke jene Agane lipibaddha karyA sivAya sAdhujIvIonA sAdhujIvana ane jaina dharma lAMbA samaya sudhI TakI zakaze nahi. A mujabanA saurASTrabhUmimAM thaelA nirNayane aMte e ja pradezamAM zarU karela pustakalekhana tyAMnI saMskRtine anukULa lipimA ja thAya e svAbhAvika che. eTale jena zramaNasaMskRtie graMthalekhana mATe nAgarI lipine maLatI brAhmI lipine pasaMda karI hatI, jeno pracAra prAcIna kALamAM ane atyAre paNa lAMbA vistAramAM hato-che' ema mAnavAmAM amane bodha jaNAto nathI. pustakalekhana AdinAM sAdhana nAstrIyopAMga, jene samaya bIjA koI khAsa pramANe na maLe tyAsudhI vallabhavAcanAne maLato eTale ke vIrAta lagabhaga hajAra ane vikramanI chaThThI sadIno nirNana che, temAM eka sthaLe devatAone vAMcavAnAM pustakonuM varNana Ave che. e varNana te jamAnAne anukULa lekhanopayogI sAdhano dvArA kareluM che. sUtrakAre e badhAM sAdhanane suvarNa-ratna-jamaya varNavelA che, paNa ApaNe ene sAdI daSTie vicAra karIe te e ullekha te jamAnAmAM lakhAtAM tADapatrIya pustakone barAbara baMdha bese te che. rAjaprakrIyasUtranA e ullekhane ahIM beMdhI temAM darzAvelA sAdhanane ApaNe joIe tassa gaM pottharayaNassa imeyAsve vaNNAvAse paNNate, te jahA-rayaNAmayAI pattagAI, riTrAmaIyo kabiyAo, tavaNijjamae dore, nANAmaNimae gaMThI, veliyamaNimae lippAsaNe, riTrAmae chadaNe, tavaNijjamaI saMdara, briAma marI, hAI phaLa, briAmA atharAda, gni satya . (E s6).
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jene zamaNusaMskRti ane lekhanakaLA prastuta ullekhamAMthI ApaNane lekhanakaLA sAthe saMbaMdha dharAvatAM sAdhane paNa patra, kaMbikA-kAMbI, de, graMthi-gAMTha, lipyAsana-khaDIo, chaMdaNa-chAMdaNa-khaDIAnuM DhAMkaNuM, sAMkaLa, maNI- zAhI ane lekhaNa eTalAM sAdhaneno ullekha maLI rahe che. A sAdhanomAM cAra prakAranAM sAdhanone samAveza thAya cheH 1 je rUpamAM graMtho lakhAtA, 2 je sAdhanothI lakhAtA, 3 lakhavA mATe je sAdhanano-zAhIne upayoga karAta ane 4 taiyAra graMthane je rIte bAMdhIne rAkhavAmAM AvatA. ( patra jenA upara pustaka lakhAtAM e sAdhanane "patra" tarIke oLakhavAmAM Ave che. A "patra' zabdathI ane AgaLa upara pustakane bAdhavA mATenAM je sAdhanane ullekha karavAmAM Avyo che te nA samajI zakAya che ke pustake mukhyatAe chUTAM pAnAM- peja lakhAtA hatAM. kebikA tADapatrIya likhita pustakanA rakSaNa mATe tenI upara ane nIce lAkaDAnI cIpa-pATI rAkhavAmAM AvatI tenuM nAma "kaMbikA' che. joke AjakAla to "kaMbikA' zabdathI mukhyapaNe eka IMca pahoLI ane lagabhaga eka savA phUTa jeTalI lAMbI vAMsanI, lAkaDAnI, hAthIdAMtanI, akIkanI agara game te vastunI banelI pAtaLI capaTI cIpa,-jeno upayoga, ame AgaLa jaNAvIzuM tema, lITIo doravA mATe (juo citra naM. 2 mAM AkRti naM. 2), pAnAne hAthane paraseve na lAge te mATe (juo citra na 2 mA AkRti naM. 3-4) athavA kAgaLa kApavA mATe (juo citra naM. 2 mA AkRti na. 1) karavAmA Ave che, -ne oLakhavAmAM Ave che, tema chatAM AcArya bhalayagirie TIkAmA " kR ti mAvaH arthAta be kaMbikA eTale be pUMThAM athAta pustakanI be paDe eTale ke upara nIce mukAtI lAkaDAnI be pATIo ke pAThAM athavA pUMThAM' ema dvivacanathI jaNAvyuM che eTale A ThekANe "kaMbikA' zabdano artha pustakanA rakSaNa mATe tenA upara nIce rakhAtI pATIo ja kare joIe. A pATIone upayoga tenA upara pAnAM rAkhI pustaka vAcavA mATe paNa thaI zake che. tADapatrIya pustake svAbhAvika rIte pahoLAImAM sAkaDAM ane laMbAImAM vadhAre pramANanA heI temaja tenAM pAnAmAM kAgaLanI jema ekabIjAne vaLagI rahevAne guNa na hovAthI tenAM pAnA khasI paDI vAravAra seLabheLa ke astavyasta thaI na jAya ane paThana pAThanamAM vyAghAta na paDe e mATe pustakanI laMbAInA pramANamAM pAnAnI vacamAM eka agara be kANAM pADI temAM kAyamane mATe lAMbo doro parovI rAkhavAmAM Avato (juo citra naM. 4). A rivAja kAgaLa upara lakhAtAM pustako mATe zarUzarUmAM cAlu rahevA chatAM, enAM pAnA pahelAM hAI tADapatrIya pustakonI jema ekAeka tenA masI paDavAno ke seLabheLa thaI javAno saMbhava nahi hovAthI tAjetaramAM ja lupta thaI gayo che; topaNa e doro parovavAnA rivAjanI yAdagIrI tarIke kAgaLa upara lakhAelA ghaNAMkharA pustamA lahiyAo AjasudhI pAnAnI vacamAM n o AvA sAdA cerasa ke goLa AkAranI athavA citravicitra AkAranI
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 jena citrakalpadruma karI jagyAo (juo citra naM. 5-6) rAkhatA AvyA che. mAtra ApaNuM cAlu vIsamI sadImAM ja A rivAja gauNa temaja lagabhaga adazya thaI gayo che. "likhita kAgaLanI prationA madhyabhAgamAM je khAlI karI jagyA jovAmAM Ave che e tADapatrIya pustakone dorAthI parAvI rAkhavAnA rivAjanI yAdagArI 5 che." graMthi tADapatrIya pustakamAM doro parovyA pachI tenA be cheDAnI gATha pustakanA kANAmAMthI nIkaLI na jAya, temaja pustakanI upara-nIce lAkaDAnI pATIe na hoya to paNa tADapatrIya pratine dorAne kApa na paDe tathA pustakanAM kANuM ke pAnAM kharAba na thAya te mATe tenI baMne bAjue hAthIdAMta, chIpa, nALAaranI kAcalI, lAkaDA vagerenI banAvelI gALa capaTI kudaDIe tenI sAthenA dorAmAM paravavAmAM AvatI. A phUdaDIone "graMthi' athavA "gATha kahevAmAM Ave che. atyAre maLatAM madhyama kadanI laMbAinA tADapatrIya pustako paikI keTalAkanI sAthe A graMthi jovAmAM Ave che. (juo citra naM. 2 mAM AkRti naM. 5-6-7 ane citra naM. 3 mA AkRti naM. 2 nA vacamAM). lipyAsana jene ApaNe khaDIo kahIe chIe tenuM sUtrakAre lipyAsana' e nAma ApyuM che. lippAsanane sIdhe artha "lipinuM Asana, eTale ke jenA upara lipi besI zake eTalo thaI zake. A artha mujaba "liyAsanane artha tADapatra, kAgaLa ke paDuM Adi thAya, jenA upara lipi lakhAya che; paraMtu AcArya malayagirie TIkAmAM cikana nAgaricartha ema ja guvyuM che eTale ApaNe lipinuM arthata lipine dazya rUpa dhAraNa karavA mATenA mukhya sAdhana zAhInuM Asana' ema karIzuM te "lippAsanane artha khaDIo thavAmAM bAdha nahi Ave, je A sthaLe vAstavika rIte ghaTamAna che. chaMdaNa ane sAMkaLa khaDIo uparanA DhAMkaNane satrakAre daNu-chAda-DhAMkaNa e nAmathI jaNAvela che. khaDIAne lai javA lAvavAmAM ke te Thokare na caDe e mATe tene UMce laTakAvavAmAM sagavaDa rahe e sArU tenA gaLAmAM sAMkaLa bAMdhavAmAM AvatI. AnA sthAnamAM atyAre ApaNe keTalAka lahIo ane bALanizALIAone khaDIAnA gaLAmAM doro bAMdhatA joIe chIe. maNI je sAdhanathI lipiare dasya rUpa dhAraNa kare tenuM nAma "maNI' che. mapI eTale zAhI maSI-mesa-kAjaLa e zabda pite ja e vastu spaSTa kare che ke ApaNe tyAM pustaka lakhavAnA kAmamAM kALI zAhIne ja upayoga thato hato. sUtrakAre mira nathI, miyA mAre e ThekANe zAhI ane akSarane rijharatnamaya jaNAvela che, e rijharatna kALuM hoya che eTale A vizeSaNa jotAM paNa uparokta hakIkatane Teko maLe che.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jana zamaNusaMskRti ane lekhanakaLA 21 lekhaNa jenAthI pustaka lakhI zakAya che te sAdhananuM nAma lekhaNa che. lekhaNa e sarvatra prasiddha hasta che. AthI eka vastu upara prakAza paDe che ke te yugamAM pustaka lakhavA mATe kalamano ja upayoga karavAmAM Avyo haze. barmIjha Adi lipi lakhavA mATe loDhAnA sayA vagerene upayoga karavAmAM Ave che tevA koI sAdhanane upayoga karAya nahi heya; kAraNake jana saMskRtie mAtra nAgarIne anukULa brAhmI lipimAM ja pustako lakhAvyAM hoI enA mareDane lekhaNa sivAya bIjuM koI sAdhana mAphaka ja na AvI zake. jenA upara pustako lakhAyAM hatAM jaina saMskRtie pustakalekhanane AraMbha karyo tyAre zAnA upara karyo haze ene lagate spaSTa ullekha kyAM ye jovAmAM nathI Avato, paNa anuyojUi , nirIyaqf22 vageremAM AvatA ullekhane anusAre kalpI zakAya che ke tyAre pustako lakhavA mATe mukhyatve karIne tADapatrane ja upayoga thaye che. kapaDAno ke lAkaDAnI pATI vagerene pustaMka lakhavA mATe keTalIka vAra upayoga thato haze, paraMtu te karatAM ye ame AgaLa upara jaNAvIzuM tema TippaNa, citrapaTa, bhAMgA, yaMtro vagere lakhavA mATe ja tene upayoga vadhAre pramANamAM thato he joIe. Aje paNa jaina jJAnabhaMDAremAM pustako karatA TippaNa, citrapaTa, yaMtro vagere ja vadhAre pramANamAM maLe che. bhAjapatrane upayoga pustaka lakhavA mATe jaina saMskRnie karyo hoya tevo saMbhava nathI. tema chatAM kavacita ene upayoga thayo hoya te azakya paNa nathI. himata therAjajI pR. 11mAM bhojapatra ane bIjAM jhADanI chAla upara kaligAdhipati rAja khAravele jaina pustako lakhAvyAnI vAta jaNAvI che, paraMtu A therAvalI ane temAMnI hakIkato vizvAsapAtra nathI manAtI eTale enA upara ame bhAra mUkatA nathI. 26 (ka) 'varitaM ima-tAlimAdipattalihitaM, te ceva tAlimAdipattA potthakatA tesu lihitaM, vatthe vA lihitaM |'-anuyogdvaarcuunnii patra 15-1. (3) "traNa rastArisana, taraMpArijAtu pusta, vastrApAne je ' -anuyogadvArasUtra hAribhadrI TIkA patra 21. (1) "pustapu vaje rA yaM-nizIthavULa 30 2. () kumArikA saMpuTanizIyafI. (Da) 'zarIrabhavyazarIravyatiriko dravyavyavahAraH khalveSa eva granthaH pustakapatra likhitaH, AdizabdAt kASThasampuTa phalaka-paTikAdiparigrahaH, tatrApyetadgranthasya lekhanasambhavAt / ' -vyavahArapIThikA gA. TIkAyAm patra 5. (ca) 'pUrvAcAryopadezalikhitapaTakAdicitrabalena tu sarvA eva devyo na niSIdanti / ' -Avazyaka hAribhadrI TIkA patra 233.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 jana citrakalpama niAIsara ane jamaeNsthinisanA 24 kathanAnusAra I.sa. pUrve traNa ke pahelAMthI ja bhAratIya prajA ne athavA snAM cItharAne kUTIphUTIne lakhavA mATenA kAgaLo banAvavAnuM zIkhI gaI hatI. tema chatAM e vAta to nirNata ja che ke tene pracAra bhAratavarSamAM sArvatrika thayo nathI; eTale jaina prajAe ene upayoga karyAno saMbhava ja nathI. tema lekhananA sAdhana tarIke tADapatra, vastra, kASThapadikAne jema cUrNa Adi graMthomAM ullekha che e rIte bhAja5tra ke kAgaLane aMge koI prAcIna ullekha ke pustaka maLatAM nathI. puratonA prakAro nAnAM moTAM pustakenI jAto mATe jema atyAre raiyala, supara raeNyala, DemI, krAuna vagere aMgrejI zabdone ApaNe tyAM pracAra che tema prAcIna kALamAM amuka AkAra ane mApamAM lakhAtAM pustaka mATe khAsa khAsa zabdo hatA. A viSe jaina bhASyakAra, cUrNakAra ane TIkAkAre je mAhitI pUrI pADe che te jANavA jevI che. teo jaNAve che ke pustakanA pAMca prakAra che. 25 gaMDI, karachapI, muSTi, saMpuTaphalaka ane chedapATI 21 A sthaLe cUrNakAra-TIkAkAe phakta pAMca prakAranAM pustakanI AkRti ane tenAM mApane 23 niAIsa. isa pUrva ka26mAM 9tAna para caDAI laI AvanAra bAzAha eNlikajhAMDaranA senApatiomAMnA eka hato, eNe pitAnI caDAInuM vistRta varNana lakhyuM hatuM, jenI dha erIane potAnA "DikA' nAmanA pustakamAM karI che. 24 maMgadhinisa, sIriyAnA bAdazAha sevyasano rAjadUta hane je Isa pUrve 300nI AsapAsa moryavaMzI rAjA caMdragukhanA darabAramAM bAdazAha selyukasa taraphathI Akhyo hato. eNe 'IDikA' nAmanuM pustaka lakhyuM hatuM je atyAre maLatuM nathI, paNa bIna lekhae tenA je utArAo karyA hatA te maLe che. 25 (ka) "gaMDI kacchavi muTThI, saMpuDaphalae tahA chivADI ya / eyaM putthayapaNayaM, vakkhANamiNaM bhave tassa / / bAhala-puhattehiM, gaMDIputyo u tulago dIho / kacchavi aMte taNuo, majhe pihulo muNeyavyo / cauraMguladIho bA, vAgii muTriputthago ahavA / cauraMguladIho ciya, cauramo hoi bio| saMpuDago dugamAI, phalagA borcha chivADimettAhe / taNupattasiyarUpo, hoha chivADI buhA beti // dIho vA hasso vA, jo pihalo hoi appabAhAlo / taM muNiyasamayasArA, chivADipotthaM bhaNatIha // ' - kArika damakI TIva, patra 26. (kha) 'potthagapaNaga-dIho bAhalapuhatteNa tulo caTaraso gaMDIpotthago / aMtesu taNuo majjhe pihulo appabAhalo kacchamI / cauregulo doho vA vRttAkRtI mudipotthago, ahavA cauregularIho cauraso muTripotyago / dumAdiphalagA saMpuDaga / doho hasso vA pihulo appabAhallo chivADI, ahavA taNupattahiM ussito chivADI // ' - nizIyapUff. 26BTalAka vidyAno gAthAmAM AvatA viAka zabdanuM eTi 25) saMskRta pavRSTi kare che paraMtu ame hRdaqdara, cAnAMntraTIza tivArI Adi mAnya prAcIna graMthone AdhAre chiyAthI zabdanuM rata chevaTI ApyuM che. (6) "nahI jachavi muThThI, viSTi saMpu vatyA jarA'
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jena zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 23 ja paricaya Ape che. eTale ahIM je keTaluMka vigatavAra lakhavAmAM Ave che te, te te pustakanA nAma ane vyutpattine anusarIne lakhavAmAM Ave che. gaMDI pustaka je pustaka jADAI ane paheLAmAM sarakhuM arthAta cekha heI lAMbu hoya te "gaMDI pustaka kahevAya che. gaMDI' zabdano artha gaMDikA-kAtaLI thAya che, eTale je pustaka maMDikA-gaMDI jevuM hoya tene maMDI pustaka kahevAmAM AvyuM hoya. AjakAla je hastalikhita nAnAMmoTAM tADapatrIya pustako maLe che teno ane tADapatranI DhabamAM lakhAelAM kAgaLanAM pustakono A gaMDI pustakanI jAtamAM samAveza thaI zake. ka7pI pustaka je pustaka be bAjune cheDe sAkaDuM hoya ane vacamAMthI paheluM hoya tenuM nAma "kacchI pustaka che. A pustakanA be bAjunA cheDA zaMkunA AkArane maLatA laMbagoLa aNIdAra hovA joIe. A jAtanAM pustako atyAre kyAMya dekhAtAM nathI. muSTi pustaka je pustaka cAra AMgaLa lAMbu hoI goLa hoya tene "muSTi pustaka kahe che; athavA je cAra AMgaLanuM catura-hoya te "muSTi pustaka'. muSTi pustakanA uparokta be prakAra paikI pahelA prakAramAM gAyakavADa orIenTala InsTITayUTa vaDodarAnA saMgrahamAM vidyamAna 7577 naMbaranA mavakatA jevAM pustakone samAveza thaI zake. A pustaka mUDImAM rAkhI zakAya tevuM hovAthI athavA mUDInI jema geLa vALI zakAtuM hovAthI tene muSTi pustaka kahI zakAya. joke ahIM labAinuM mApa mAtra cAra AMgaLanu ja jaNAvyuM che, tema chatAM nAnAMmoTAM TipaNAkAramAM lakhAtAM pustakono AmAM samAveza karI zakAya. bIjA prakAramAM atyAranI nAnInAnI rojanIzI-DAyarIone maLatA nAnI hAthathI jevA likhita guTakAo gaNI zakAya. temaja mUDInI bevaDamAM rAkhI-pakaDI zakAya tevA dareka nAnA ka moTA, carasa ke laMbacerama guTakAone A bIjA prakAranA muSTipustakamAM samAveza karI zakAya. saMpuTaphalaka lAkaDAnI pATIo8 upara lakhelA pustakanuM nAma "saMpuTAlaka che. yaMtra, bhAMgAo, jeThIpa, vRttiH-'gaDIpustakaH kacchapIpustakaH muSTipustakaH sampuTaphalaka chedapATIpustakazceti pazca pustkaa|' bR. ka. sU. u. 3. (kha) 'tanumiH patrarucchritarUpaH kiJcidumato bhavati chedapATIpustaka iti / ' sthA0 a0 4 u0 2. abhidhAnarAjendra bhAga 3 patra 1358. 27 A purataka senerI zAhIthI citraTipaNA pe be kaeNlamamAM lakhAeluM che. enI laMbAI 10 phITanI ane pahoLAI IcanI che eka IcamAM lITIo che ane e dareka lITImAM 19 thI 21 akSare che. be kalamamAM thaIne 38 thI 42 akSara che. kalamanI pahoLAi lagabhaga savAsavA IcanI che ane bAkIne bhAga be bAju ane vacamAM mAjana tarIke che. 28 juo TipaNa 22 5
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma 24 aDhI dIpa, leAkanalikA, samavasaraNu vagerenAM citravALA kATTikAone saMpuTalaka pustaka tarIke kahI zakAya; athavA lAkaDAnI pATI upara lakhAtA-lakhelA pustakane saMpuTa laka pustaka kahI zakAya. maeNpATI je pustakanAM pAnAM ceDAM hAI UMcuM ceDuM hoya te 'chedapATI' pustaka; athavA je pustaka laMbAimAM game tevaDuM lAMbuM ke TUMku hAya paNa paheALuM ThIkaThIka haiAvA sAthe jADAimAM (paheALAI karatAM) AchuM hoya te chedapATI' pustaka. ApaNAM kAgaLa upara lakhAelAM ane lakhAtAM pustakone A chedapATI pustakamAM samAveza thai zake. upara prAcIna lekhanasAmagrInI noMdha je ullekhAne AdhAre levAmAM AvI che, e badhA ye vikramanI sAtamI sadI pahelAMnA che. e ullekhAne AdhAre tAravelI vividha ane buddhimattAbharI lekhanakaLAnAM sAdhanAnI noMdha zvetAM ema anumAna thaI zake che ke graMthalekhananA AraMbhakALamAM A jAtanI keTakeTalI ye viziSTa lekhanasAmagrI ane sAdhanA haze ! paraMtu graMthalekhananA AraMbhakALa pachInA cha saikA sudhImAM lakhAelA graMthasaMgrahamAMnA kazA ja avazeSe amArI najara sAme na heAtrAne kAraNe ame e mATe cUpa chIe. chellAM eka hAra varSanI lekhanasAmagrI upara jaNAvavAmAM AvyuM tema pustakalekhananA AraMbhakALa pachInA cha saikA sudhInA jaina lekhanakaLAnA vAstavika itihAsa aMdhArAmAM DUbele hAvA chatAM prAcIna ullekhAne AdhAre tenA upara jeTalA prakAza pADI zakAya teTalA pADavA yatna karyAM che. have te pachInA eka hajAra varSanA arthAta vikramanI agiyAramI sadIthI AraMbhI vIsamI sadI sudhInA lekhanakaLA, tenA sAdhana ane tenA vikAsane lagatA itihAsa ahIM ApavAmAM Ave che. A lekhanakaLA ane tenAM sAdhana AdinA aitihAsika paricaya ApavAmA anukUlatA rahe e mATe enI nIcenA vibhAgAmAM carcA karIzuM. 1 lipinuM Asana athavA pAtra--tADapatra, kapaDuM, kAgaLa, bhUpatra Adi; 2 je vaDe lipi lakhI zakAya te--lekhaNa, jIjavaLa, eLiyuM Adi; 3 lipi rUpe dekhAva denAra--zAhI, hIMgaLeka Adi; 4 je lakhAya te~~ jainapa; 5 jaina lekha; } pustakalekhana ane 7 pustakasaMzAdhana ane tenAM sAdhana, saMta vagere. (1) liSinuM Asana athavA pAtratADapatra, kapaDuM, kAgaLa aAdi rAjapraznIya sUtramAM 'lipi + Asana-vyiAsana' e nAmathI DiyA ' artha levAmA Avye che, tema chatAM ame ahIM lipinA Asana athavA pAtra tarIkenA sAdhanamAM tADapatra, kapaDuM, kAgaLa, kApaTTikA, bhUrjapatra, tAmrapatra, rauppapatra, suvarNapatra, patthara AdinA samAveza karIe chIe. gujarAta, mAravADa, mevADa, kaccha, dakSiNa AdimAM atyAre je jaina jJAnabhaMDArA vidyamAna che e samagranuM avalAkana karatAM spaSTapaNe samajI zakAya che ke jaina pustako mukhyapaNe vikramanI
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA teramI sadI pahelAM tADapatra temaja kapaDA upara ja lakhAtAM hatAM, khAsa karI tADapatra upara ja, paraMtu te pachI kAgaLane pracAra vadhatAM tADapatrane jamAne kamekame karI sadaMtara AthamI gayo ane enuM sthAna kAgaLe lIdhuM. eka taraphathI tADapatranI moMghavArI ane tene madrAsa, bradeza 29 pATaNa, khaMbhAta, lIbaDI, jesalamera, pUnA vagerenA pustakasaMgraho, tenI vepa, ripiTa AdiyA pachI ema khAtrIpUrvaka jaNAyuM che ke jene jJAnabhaMDAromAM atyAre maLatI tADapatrIya prati -nA jenA aMtamAM saMvatane ullekha thaele che e badhI-5chI eka paNa gata vikAsanI bAramI sadI pahelAMnI lakhAelI nathI. bhA. prA. li 5 28 3 mAM tADapatra upara lakhAelA thI prAcIna eka guTita nATakanI prati maLyAnI ne ApI che, je I sa nA bIna sakAnI AsapAsamAM lakhAeluM manAya che. 30 hAratIya prajA kAgaLa banAvavAnI kaLA Isa. pUrve traNa saikA pahelAM prApta karI cukI hatI, tema chatAM bhAratamAM ene lekhana mATe sArvatrika pracAra thai zaka nahote. Arae Isa 704mAM samarakaMda nagara sara karyuM tyAre teo pahelavahelAM 2 ane cIMtharAmAMthI kAgaLa banAvavAnuM zIkhyA te pachI teo mArakasamAM kAgaLa banAvavA lAgyA ane Isa. nI navamI zatAbadIthI enA upara arabI purata lakhavAM vAra kayAM. Isa nI bAramI sadImAM Arao dvArA yuropamAM kAgaLano praveza thaze ane te pachI papAyarasa banAvAM badha thaI lakhavAnA sAdhanarUpa kAgaLa mukhya thayA. A rIte videzamAM kAgaLane pracAra vadhavA chatA bhAratamAM lekhana mATe ene khAsa pracAra kapa nahoto e ja kAraNathI kAgaLa upara lakhAelAM prAcIna pustake ahInA jJAnasaMgrahamAM kyAMya dekhAtA nathI. bhA prA. li mAM kAgaLa upara lakhAelA prAcIna bhAratIya lipinA cAra saMskRta graMthe madhya eziyAmAnA yArakaMda nagaranI dakSiNe 60 mAIla upara Avela kugiyara' sthAnamAMthI vebarane maLyAnuM jaNAvyuM che, je Isa. nI pAMcamI sadImAM lakhAelA manAya che jaina mAnA pustakalekhana mATe kAmane kayArathI kAmamAM levA lAgI e kahevu zakaya nathI, tema chatAM zrImAna jinamaMDanagaNita gumArapAva (racanA saM 1492) ane zrI ratnamadigaNita vAtamAM (sALA saMke) AvatA ullekho mujaba AcArya zrI hemacaMdra ane mahAmAtya zrIvAstupa purato lakhAvavA mATe kAgaLane upayoga karyo hato eTale gujarAtanI bhUmimAM vasatI jene prajA vikramanI bAramI sadI pahelAthI thalekhana mATe kAgaLane vAparatI thaI gaI hatI ema kahI zakAya ke Aja sudhImAM kaI paNa jana jJAnabhaMDAramAM bAramI teramI sadImAM agara te pahelAM kAgaLa upara lakhAeluM eka paNa purataka upalabdha thayuM nathI jenA jJAnabhaMDAranA amAsa Aja paryaMtanA avalokana daramiyAna cidamI sadInA uttarArdhamAM lakhaela kAI kAI purataH ame eluM che, paNa te pahelAM lakhAeluM eka paNa purataka amArA jovAmAM Avyu nathI. (ka) 'ekadA prAtagurUna sarvasAdhUca banditvA lekhakazAlAvilokanAya gataH / lekhakAH kAgadapatrANi likhanto dRssttaaH| tataH gurupAce prchaa| gurumirUce-zrIcaulukyadeva ! samprati zrotADapatrANAM truTirasti jJAnakoze, ataH kAgadapatreSu anyalekhanamiti / ' ku0pra0 patra 96. (kha) 'zrIvastupAlamantriNA sauvarNamadhImayAkSarA ekA siddhAntapratikhitA / aparAstu zrItADa. kAgadapatraSu maSIvAcitAH 6 prtyH| evaM saptakoTidravyavyayena sapta sarasvatIkozAH lekhitaaH|' u0ta. patra 142. pATaNa vInA pADAnA jena jJAnabhaMDAramAM vikrama saMvata 1211mAM lakhAelI AcArya zrI bapabhakita tivatavirAtima saTInI prati che, paraMtu pratimAne e sivata vizvasanIya mAno ke nahi e mATe ame pote rAMkAzIla chIe 31 pATaNanA jana jJAnauDAbhyAMthI cidamI sadIne eka tADapatrano TukaDe maLe che, jemAM tADapatranA hisAbanI nedha karI che. temAM eka pAnuM lagabhaga cha mAne paDayAnuM jaNAvyuM che ke hamezane mATe AvI meghavArI na hoya e sahaje samajI zakAya che, tema chatAM kayAreka kayAre uparAMta prAcIna tADapatrIya pAnAmA jaNAvyA pramANenI meghavArI thaI jAya emAM pAkA jevuM nathI
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakalpama Adi jevA dUra dezamAMthI maMgAvavAnI hADamArI uparAMta tenA upara lakhavAnI kaDAkuTa te hatI ja, temAM rAjapUtonI arasparasanI sAThamArI temaja mogala bAdazAhanA uparAuparI thatA humalAone pariNAme e dareka hADamArImAM savizeSa umero thato gayo; jyAre bIjI bAjuthI kAgaLanA sAdhananI sulabhatA ane sevavArI uparAMta tenA upara lakhavAnI paNa dareka rIte sagavaDa hatI. A kAraNane lIdhe jana prajAmAM sakAo thayAM cAlyuM AvatuM tADapatra paranuM lekhana kAgaLanA pracAra pachI pata betraNa sakAmAM ja AthamI gayuM; te eTale sudhI ke Aje e tADapatrane lakhavA pahelAM kema keLavavAM, tenA uparanI sahaja kumAza-je tenA upara lakhAtI zAhIne TakavA detI nathI tene kema dara karavI vagerenI mAhitI sarakhI koIne rahI nathI; eTaluM ja nahi paNa tADapatra upara lakhavA mATenI zAhI banAvavAnI je aneka rIto maLe che, e badhI rIte paikInI kai rIta saraLa hevA sAthe kAryasAdhaka che e paNa Aje kaI kahI zake tema nathI. kapaDA upara pustaka kavacita patrAkAre lakhAtAM hatAM, kara amArA anubhava che tyAM sudhI paramI sadInA aMta sudhI tApa para lakhavAnuM cAlu rahyu che. paMdaramI sadInA arata sAthe tADapatra uparanuM lekhana paNa AthamI gayuM che. kapaDA para lakhAelI cha pAnAMnI eka pithI pATaNamAM vakhatachanI zezamAMnA nAnabhaMDAramAM che, jemAM pariSiprArA tAhika rANIvAsa ane vidizAnA puladivya parva A traNa pustaka che. e vikramanA udaramAM sakAmAM lakhAelAM che. ziva ne. ) enI laMbAI-pahoLAI ra545 iSanI che, dareka pAnAmAM sALaseLa hIroe che s, pi. 4nA aMtamAM nIce pramANe lekhakanI pupikA che. saMvat 1108 (1408414101) varSe cIvApAme zrInaracaMdrasUrINAM ziSyeNa zrIratnaprabhasUrINAM pAdhavena paritaguNabhadreNa kAlodhIpArzvanAthagoSThika lIvAbhAryA gaurI tatputra zrAvaka asA DUMgara tadbhaginI zrAvikA bIsI tilhI pramRtyeSAM sAhAyyena pramudhI zrIprabhasUriviracitaM dharmavidhiprakaraNaM zrIudayasiMhasUriviracitAM vRtti zrIdharmavipranyasya kArtikavavidazamIdine guruvAre divasapAzcAtyapaTikAdvaye svapitRmAtroH zreyase zrIdharmavidhianyamalisat // udakAnalacaurebhyo mUSakebhyastathaiva c| kaSTena likhitaM kA yatnena paripAlayet // 7 // Aja paryaMtanI vidyAnI zodha daramiyAna kapaDA upara lakhAelu pustaka patrAkAre mAtra A eka ja maLI zakahyuM che. kapaDA upara lakhAelA lokanAlikA, aDhADhIpa, bUdIpa, navapada, kAra, dhaMTAkarNa Adimatra-caMdranA citrapaTa mane che temaja rAjakIya viSayanA, jevA ke saMgrahaNa, trasamAsa, prAyazcitta, saMyamInAM sthAna, bAsaTha mAgaNI thatIthI vagerenA aneka TipaNAkAra paTa maLe che. Aja sudhImAM kapaDA para lakhAelAM je pustako ane maMtra-yaMtracitrapaTa sevAmAM AvyAM che te pachI tethI prAcIna paramI sadImAM lakhAyelAM eka pustaka ane be SitrapaTo maLyAM che. pustaka paricaya ane upara Ape che be citrapaTa pachInA eka bALabinaTa saMvata 1453mAM lakhAe che, je pravartaka zrIkAMtivijayajI mahArAjanA praziSya muni jasavijayanA saMgrahamAM che. enI hobAi-pahoLAI 16sx11 IcanI che. 5TanA aMtamAM lekhakanI pupikA A pramANe che saM. 1451 varSe caitramAse zukRpakSa dvAdazyAM tithau ravivAre aroha zrImadaNahilaparapattane sAbharNimApakSIyabhadhArakadhIabhayacaMdrasUripaTTe zrIrAmacaMdrasUriyogya saMgrahaNITippanakaM likhitamasti lAlAbAlekhi bIpATaNanA savavAnA pADAnA jana tADapatrIya pustakabhakAramAno che ne. 240 tarIke rAkhela be TakA pa
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ patrajoja bhAratIya sena amasaMskRti ane lekhanakaLA 27. tema chatAM ame agAu jaNAvI gayA chIe tema ene upayoga TippaNupe lakhavA mATe temaja citrapaTa ke maMtra-trapaTo lakhavA mATe ja vadhAre pramANamAM thato ane thAya che. sUrjapatra patrano upayoga bAho ane vaidikanI jema jaina pustaka lakhavA mATe thayo jaNAto nathI, tema enA upara lakhAela koI nAnameTe jaina graMtha koI jJAnabhaMDAramAM jovAmAM paNa nathI AvatuM. mAtra aDhAramIogaNIsamI sadIthI pationA jamAnAmAM atratatra-maMtrAdi lakhavA mATe tene kAMika upayoga thaelo jovAmAM Ave che, paNa te bahu ja ochA pramANamAM, tema khAsa vyavasthita paNa nahi. maMtrataMtra-maMtrAdinA lekhana mATe kAMsya pAtra tAmrapatra, rIpatra, suvarNapatra ane paMcadhAtunAM patra vagerene upaga jenoe khUba chUTathI karyo che, paNa jenA pustakonA lekhana mATe ene upayoga karyo dekhAto nathI.sIlona AdimAM utIthI virATa che, je saMvata 1490mAM lakhAele che enI laMbAi-pahoLAI 38 karAIcanI che. enA aMtamAM nIce mujabanI lakhAvanAranI pupikAno che saMvat 1490 varSe phA0 ba0 3 caMpakaneravAsi prAgvATazAtIya sA* khetA bhA0 lAgasuta sA* guNamikena raNaH hito ! saMvat 1490 varSe phA0 ba03 caMpakaneravAsi ma0 tejA bhA. bhAvadesuta ko0 vASAkena prAgvATazAtIyena zrIzAntiprAsAdAlekhaH kAritaH / / A paTa paMcatIrtha paTa nathI, paNa TIpamAM tenuM nAma lakhyuM che te ame nAkhyuM che. A paTa ame zrIyuta ena.sI. mahetAne prasiddha karavA mATe Ape che je atyAre temanI pAse ja che. A citrapaTane pazciya teoe phoTogrApha sAthe Isa. 1932nA "Diyana mATe eNnDa leTarsanA peja 01-78mAM A picture roll from Gujarat (AD. 1439) rIka lekhamAM ApelA che. 34 bhAjapatra sAmAnya rIte tADapatra jeTalAM TakAu nathI hotAM khAsa karIne samA vAtAvaraNamAM e vadhAre TakatAM nathI. enI utpatti uttara hiMdaratAnamA thatI hoI lakhavA mATe ene upayoga te pradezamAM ja thatA hatA. jene pranae enA upayoga karyo jaNAtuM nathI bhAjapatra upara lakhAelAM puratamAM sauthI prAcIna pustaka eka khetAna praDhazamAMthI maLela dhamapada' nAmanA brAha grathane keTaleka aMza che, je Isa nI bIjI athavA bIjI zatAbdImAM lakhAela manAya che, ane bI; "saMyuktAgama' nAmanuM bahu sUtra che, je 3 TAInane khAtAnA pradezamAnA khalika gAmamAMthI maLyuM che ane enI lipi uparathI e IsanI ceAthI sadImAM lakhAeluM manAya che. 75 kAMsyapatra, tAmrapatra, prapatra ane suvarNapatramAM temaja keTalIkavAra paMcadhAtunA mimitapatramAM lakhAelA vimala, viMTAkarNa, saddhiyo yaMtra, vIsA yaMtra vagere maMtra-maMtrAdi jena maMdiramAM ghaNe ThekANe hoya che. jenA pustako lakhavA mATe A tanAM kebI kaI dhAtunA patarAMone upaga kyAre ya thaze jaNA nathI, - bhA. mA. li5. 152-53mAM tAmrapatramA kAtarAelAM dAnapAnI mahatvapUrNa goSa Ape che. e dAnapatra paikInAM keTalAMka dAnapo 21 patarAMmAM samApta thAya che, evA mATe che vahu prathama khaMDamAM tAmrapatra upara pustaka lakhAvAno ullekha che 'iyareNa tapapattesu taNugesu rAvalakkhaNaM raeUNaM tihalAraseNaM timmeUNa taMvamAyaNe potpao paksitto, nikkhitto nayarabAhiM duvyaaveddhmjo|' patra 189.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 jena citrakalpadruma vasatA bAhoe pustake lakhavA mATe jema hAthIdAMtane-hAthIdAMtanAM pAnAMone moTA pramANamAM upaga karyo che tema jenAe pustakanAM sAdhano jevA ke AMkaNI, kAMbI, graMthi-kUdaDI, dAbaDA Adi, mATe hAthIdAMtane upaga chUTathI karyA chatAM pustaka lakhavA mATe ene upayoga kadI karyo nathI. A sivAya rezamI kapaDuM, cAmaDuM Adine upayoga jaina pustako lakhavA mATe kadI thayo nathI. alabatta, ema banyuM che kharuM ke pustakanA upara tenA rakSaNa mATe rezamI kapaDAnI ke cAmaDAnI pATalIo ke padIo mUkI heya tenA upara te pithImAMnA graMthonAM nAma, kartA vagerenI noMdha karelI hoya che, (juo citra naM. 3 mAM AkRti naM. 2). 5ththarano upayoga mukhyatve karIne jaina prajAe zilAlekha mATe ja karyo che, tema chatAM kavacita graMthalekhana mATe paNa ene upayoga thaelo jovAmAM Ave che. orIenTala insTITyuTa vaDodarAmAM na. 10072mA vi.saM. 1770mAM lakhela brahmavaivarta purANanI prati che, je agatvaka upara lakhAelI che. jaina prajAe AvI koI vaka-chAla-no pustaka lakhavA mATe upayoga karyo dekhAtuM nathI. TUMkamAM ahIM eTaluM ja kahevuM basa thaze ke jaina pustakanA lekhana mATe tADapatra, kapaDuM ane kAgaLano ja upayoga thayo che; zAstrIya viSayonA yaMtra-citrapaTa temaja maMtrataMtra-yaMtrAdinA Alekhana mATe paDuM, lAkkAnI pATI, tAmrapatra, rIyapatra vagere vaparAelAM che; yationA jamAnAmA yanivarge maMtra-yaMtrAdi lakhavA mATe bhUrjapatrabhojapatra kAme lIdhAM che; ane zilAlekho lakhavA mATe temaja kavacit graMthalekhana mATe paNa paththara, tAmrapatra Adine upayoga karyo che. A sivAya bIjA koI sAdhanane upayoga thayo jaNAto nathI. 36 lekhanasAmagrInI sulabhatA na hovAne lIdhe yuropavAsIoe keLavelAM cAmaDAMne lakhavAnA kAmamAM lIdhAM che, paratu bhAratIya janatAe potAne tyAM lekhanasAmagrInI vipulatA hovAne lIdhe temaja cAmaDAne apavitra mAnatI hovAne lIdhe pustakalekhana mATe enA upayoga kayIne saMbhava nathI tema chatAM bhAratIya mAna pustakAnA sAdhana tarIke ene upayoga karavAthI vicina nathI rahI zakI. A graMthamAM thAmaDAne lekhana sAmagrImAM gaNAvyuM che. jenA prata punamanA rakSaNa mATe eTale ke cAmaDAnA dAbaDA, pATIo, padIo Adi tarIke prAcIna kALathI ene upaga chaDecoka karatI AvI che (juo citra na. 8 mA A. - 1 ane citra naM.8 mAM A. na. 2). vaidika pitAne tyAM mRgacamadine upaga khUba chUTathI kare ja che kacha jana saMrakatie pASANa-paththarano upayoga pustaka lakhavA mATe virala karyo che. khAsa karI jana satinA mahakika ekaaMzabhata digaMbara saMrakRtie ene pustakalekhana mATe upaga karyo che. prAgvATa (paravADa) jJAnIya eDI lAke (lalige) mevADamAMnA bIlyAMnI najIkanA jaina maMdiranI pAse rahelI paththaranI zilADI upara rajatariANapuLa nAmanA digabara jaina graMthane vi . 1026mAM kotarAvyuM hatuM, je Aje paNa tyAM vidyamAna che. bhavetAMbara jene prajA taraphathI pathara para lakhAela I purataka maLatuM nathI, paraMtu Abu, jesalamera, loDhavA Adi aneka rathamAM kalyANakapadaka, tapapadaka, ravirAvaNipadaka Adi padake paththara para lakhAelA maLe che temaja lokanAlikA, atItI5, samavasaraNa, naMdIzvara AdinA citrapaTa paNa AkhAelA maLe che (juo bAbujI zrIyuta pUrNacaMdanahAra saMdita una selasaba liMka 3). A sivAya vigraharAta haralinATaka, somezvarakaviviracita lalitavigraharAja nATaka, sana bhojaviracita karmazataka nAmanAM be prAkRta kAvyo rAjakavi madanakRta pAritnatamajIvijayazrInATikA vagere anekAneka netara graMthe paththara upara lakhAelAkAtarAelAna ThekANe maLe che. teo bhA. prA. li. 5. 150 ki.s).
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jena zramaNusaMskRti ane lekhanakaLA ATaluM sAmAnya vivecana karyA pachI ame ahIM tADapatra, kAgaLa, kapaDA Adine lagatI keTalIka viziSTa mAhitI ApIe chIe. tADapatra tA5tra e jhAjhAM pAMdaDAM che. enA jhADanuM saMskRta nAma taja athavA tAi che ane gujarAtI nAma tADa che. e be jAtanAM thAya cheH 1 kharatADa ane 2 zrI tA. 1 gUjarAta vagere pradezanI bhUmimAM tADanAM je jhADa jovAmAM Ave che e badhAM ya kharatADa che. enAM patra-pAMdaDAM jADAM, laMbAIpahoLAimAM TUMkAM ane navAM tAja hoya tyAre paNa AMca ke Takkara lAgatAM bhAMgI jAya tevAM baraDa hovA sAthe jaladI saDI jIrNa thaI jAya evAM hoya che, eTale e tADapatrane upayoga pustaka lakhavA mATe thatuM nathI. 2 zrItADanAM vRkSo madrAsa, brahmadeza AdimAM moTA pramANamAM thAya che. tenA patra-pAMdaDAM zlaSNu, 37x7 Ica karatAM paNa vadhAre lAMbA-pahoLAM 8 temaja sukumAra hoya che. tene saDI javAno ke khUba lacakAvavAmAM agara vALavAmAM Ave to paNa ekAeka tUTI javAno bhaya raheto nathI, dalAMka mItAnI jAtinAM tADapatra lAMbA-pahoLA hovA chatAM sahaja baraDa hoya che, tema chatAM tenA TakAupaNA mATe jarAya aMdezo rAkhavA jevuM nathI. pustaka lakhavA mATe A zrInADanA pAne ja upayoga karavAmAM AvatA.29 brahmadeza AdimAM pustakane TakAu banAvavA mATe traNa, cAra agara tethI paNa vadhAre tADapAne ekIsAthe sIvI laI tenA upara lakhavAmAM Ave che, paNa jaina pustake evI rIte kyAreya lakhAyAM nathI. jaina pustako ekavaDAM tADapatramAM ja lakhAyAM che. tADapatra jUnAM thatAM teno svabhAva kAgaLa ane kapaDAne khAI javAne heya tema lAge che, kemake je tADapatrIya pustakanI vacamAMnAM gUma thaelAM ke tUTI gaelAM pAnAne badale kAgaLanA je navA pAnAM lakhAvIne pAchaLathI umeravAmAM AvyAM che e, atyAre eTalI jIrNa sthitimAM najare paDe che ke je jAtanI chaNe avasthA mULa pratinI paNa nathI. saMbhava che ke tADapatrIya pustakanI zAhImAM lAkha vagere paDanA hovAthI tenA saMsargane lIdhe paNa kAgaLa khavAI jatA hoya. e game tema che, paNa eka vastu te amArA anubhavanI che ke tADapatrIya pustaka upara bAMdhavAmAM AvelAM kapaDAM thoDAM varSamAM ja kALA paDI jAya che. kAgaLa kAgaLane mATe ApaNA prAcIna saMskRta graMthomAM ane ra zabdo vaparAelA 38 pATaNamAM saMghavInA pADAnA jana jJAnabhaMDAramAM yamarAnAtikanI prata che, je 37 Ica lAbI che. 39 tADapatrane jhADa upara ja praDha thavA devAmAM Ave che ane e gharaDA thAya te pahelAM tene utArI, sIdhAM karI ekasAthe jamInamAM dATavAmAM aAve che. tyAM e tADapatra potAnI meLe sUkAI gayA pachI ene lakhavA mATe upayoga thAya che A rIte sUkAeluM tADapatra, tenI lIlAza tenA pitAnAmAM marelI-samAelI hAIvadhAre kAmaLa bane che. 40 e Ti. naM 30 (dasa).
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakala5ma jovAmAM Ave che. jema AjakAla judAjudA dezamAM nAnA moTA, jhINA jADA, sArA narasA Adi aneka jAtanA kAgaLo bane che tema junA jamAnAthI mADI Aja paryata ApaNA dezanA dareka vibhAgamAM arthAta kAzmIra, dilhI, bihAranA paTaNA zAhAbAda Adi jillAo, kAnapura, suMDA (mevADa), amadAvAda, khabhAta, kAgaLapurA (delatAbAda pAse) Adi aneka sthaLomAM potapotAnI khapata ane jarUrIAtanA pramANamAM kAzmIrI, luMgaLIA, aravAla, sAhebakhAnI, amadAvAdI, khaMbhAtI, zaNuA, delatAbAdI Adi jAtajAtanA kAga banatA hatA ane haju paNa ghaNe ThekANe bane che, temAMthI jene je sArA TakAu ane mAdaka lAge teno teo pustaka lakhavA mATe upayoga karatA. AjakAla ApaNu gUjarAtamAM pustaka lakhavA mATe kAzmIrI, kAnapurI, amadAvAdI Adi kAgaLane upayoga thAya che, temAM paNa amadAvAdamAM banatA kAgaLo vadhAre pramANamAM vaparAya che. kAgaLanAM pAnAM kAgaLa AkhA heya temAMthI jeitA mApanAM pAnAM pADavA mATe Aje ApaNI samakSa jema peparakaTara mazIne-kAgaLa kApavAnAM pA-vidyamAna che tema jUnA jamAnAmAM tevAM khAsa maMtrA na hatAM. temaja AkAla jama je sAIjha-mApanA jeTalA kAgaLa jodhae teTalA ekIsAthe maLI zake che tema 5NuM na hatuM; eTale game te mApanA kAgaLomAMthI joitA mApanAM pAnAM pADavA mATe te kAgaLone hisAbasara vALavAmAM AvatA hatA ane loDhA vagerenA taiyAra karelA te te mApanA patarAne 1 tA. 24 mArca 1935nA "harijanabaMdhu'nA : 3 aMka 2 mAM "bihAramAM kAgaLa uga' zIrSaka lekhamAbihAranA paTaNA, zAhAbAda, aravAla vagere judA judA pradezamAM banatA jaththAbaMdha kAgaLane aMge je TUMkI nodha ApavAmA AvI che e uparathI temaja bIjI nadhine AdhAre ApaNane khyAla AvI zake che ke bhAratavarSanA judA judA vibhAge ane nagaromAM kAgaLane uga keTale rAjya hatuM 42 kAgaLanAM nAme keTalIkavAra je gAmamAM pradezamAM te banatA hoya te uparathI paDatAM ane keTalIkvAra tenA mAvAmAM paDatI mukhya cIjane lakSyamAM rAkhIne paDatAM, keTalIkavAra e nAmo enA banAvanAranA nAmathI pracalita thatAM, jyAre keTalokavAra e tenA guNa-svabhAva uparathI paNa oLakhAtA. 47 razI kAgaLa kema banatA enI TUMkamAM te sasa mAhitI meLavavA icachanArane tA 25 navembara 1974nA "harijanabaMdhu'nA 5 2 aMka 3chamAM svAmI AnaMde lakhelo khAdI kAgaLa' zIrSaka lekhavA bhalAmaNa che. ja kAmamIrI kAgaLe rezamanA kacAmAMthI banatA hoI atyaMta kAmaLa temaja eTalA majabUta hoya che ke tene be AnAthI pakaDI rathI AMcakA mAravAmAM Ave tepaNate ekAeka phATatA nathI. AkAgaLomAM je sAthI sArA ane TakAudya che e badhAyane kAzmIranI sarakAra vINIvINune potAnA daphatarI kAma mATe kharIdI le che, eTale tyAnI sarakAra sAthe lAgavaga pahoMcI zakatI hoya te ja amuka pramANamAM e kAgaLe tyAMthI maLI zake che. 45 amadAvAdI kAgaLanI mukhya oLakha e che ke tene prakAza sAme rAkhIne jotAM temAM jhINAM jhINAM saMkhyAbaMdha kANAM rakhAze. A kANAM khAvAnuM kAraNa e kahevAya che ke e kAgaLonA mAvAne sAbaramatI nadInA pANIthI levAmAM Ave che, eTale e pANI sAthe bhaLelAM ratInAM jhINAM rajakaNe e mAvAmA zALI baya che, je kAgaLa banyA pachI sukAIne svayaM zreyaM paDI jAya che ane badalAmAM temAM jhINAM jhINA kANAM rakhAya che A kAgaLo TakAu che tene vyApArI le thApaDA mATe paNa vAparatA-vApare che.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jana zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA AdhAre tene kApI levAmAM AvatA hatA. e kAgaLa khasI na jAya e mATe vAMsanI cInA ke loDhAnA cIpiyA temAM bharAvavAmAM AvatA hatA. bIjI dareka jAtanA kAgaLe mATe atyAranAM peparakaTara mazIne kAma AvI zake che, paNa kAzmIrI kAgaLo atyaMta suMvALA hoI aNadhArI rIte sahajamAM khasI jAya che ane tethI game te hoziyAra mazIna calAvanAra hoya te paNa te e kAgaLone beTe bhAge ApaNe IcchIe tema vyavasthita rIte kApI zakato nathI, eTale e kAgaLane vyavasthita kApavA mATe uparokta rIta ja vadhAre anukULa che. pustaka lakhavA mATenA badhA dezI kAgane, tenA upara kalama ThIka cAle temaja zAhI ekasarakhI rIte Utare e mATe, kAgaLa banAvanAra ke vecanArane tyAMthI cUMTAIne ja Ave che. tema chatAM e kAgaLo ghaNo samaya sudhI paDI rahetAM athavA cemAsAnI zaradI vagere lAgatAM tene lUMTa Acho thaI jAya che-UtarI jAya che. ghaTe AchA thaI gayA pachI akSaro phUTI jAya che athavA zAhI barAbara na UtaratAM eka ThekANe Dhagale thaI jAya che, eTale tene pharI lUMTa caDAvavo paDe che. e lUMTa caDAvavA mATe kAgaLone ke pAnAMne phaTakaDInA pANImAM bALI sUkavyA pachI kAMIka lIlA-sukA jevA thAya tyAre tene akIkanA, kasoTInA agara koI paNa jAtanA ghaMTAthI ke keDAthI lUMTI levAmAM Ave che, jethI akSaro phUTI javA Adi thavuM aTakI jAya che. (juo citra naM. 3mAM AkRni na. 1). atyAranA vilAyatI temaja ApaNA dezamAM banatA keTalAka kAgaLone bhAva tejAba, spiriTa agara tevA koI paNa jAtanA ugra padArthamAM sApha karAtA hovAthI tenuM sarva pahelethI ja naSTa thaI jAya che, eTale e badhA kAgaLa ApaNA dezI kAgaLAnI jema dIrdhAyuSI na hovAthI teno upayoga pustaka lakhavA mATe karAto nathI. ApaNe evA aneka jAtanA kAgaLane anubhava karI cUkyA chIe, je zarUAtamAM majabUta, ujaLA temaja komaLa dekhAvA chatAM thoDAM ja varSo vItyA bAda kALA ane sahaja vaLatAM tUTI jAya tevA nisarva thaI jAya che. joke A deza ApaNe dareka jatanA vilAyatI kAgaLane nathI ApatA, tema chatAM eTalI vAta to kharI ja che ke vilAyatI kAgaLo deza kAgaLa jeTalA TakAu javalle ja hoya che. pustaka lakhavA mATe agara citrapaTa-caMtrapaTa Adi AlekhavA mATe kapaDAne kAmamAM levA pahelAM e kapaDAnI baMne bAjue tenA chidro pUrAya tema ekasarakhI rIte ghauMnI ke cokhAnI kheLa lagADI, te sukAI gayA pachI tene akIka, kasoTI AdinA gheMTA vaDe ghUMTavAthI te kapaDuM lakhavA lAyaka bane che. pATaNanA vakhatachanI zerImAMnA saMdhanA jena bhaMDAramAM kapaDA upara lakhelAM je pustaka che te khAdInA kapaDAne bevaDuM coDI tenA upara lakhelAM che. TippaNuM TippaNAM banAvavA mATe kAgaLanA lIrA karI, tenA cheDAone eka pachI eka ceDIne lAMbA
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara jena citrakalpama bhegaLA jevA banAvavAmAM Ave che. kapaDuM e svAbhAvikarIte lAMbA tAkA 5 hoya che, eTale tene jevaDe lAMbo-pahALe lIro joIe tevaDa laIne, tene upara kahyA pramANe kheLa lagADIne bhUMgaLArUpe banAvavAmAM Ave che. A TippaNuone upaga zAstrIya viSayanA prakIrNaka vistRta saMgrahe, bAravratanI TIpa-cAdI, AcAryone comAsAnI vijJapti ke sAMvatsarika kSamApanA karavA mATenA vijJaptipaTe temaja citrapaTo Adi lakhavA mATe karavAmAM Ave che. kASThapadrikA lekhananA sAdhana tarIke kATha5dikA-lAkaDAnI sAdI ke raMgIna pATI-5NuM vaparAtI hatI. jema jUnA jamAnAmAM vyApArI loko temanA rojiMdA kAcA nAmA vagerene pATI upara lakhI rAkhatA hatA tema ApaNA graMyakAro graMtharacanA karatI vakhate potAnA graMthanA kAcA kharaDAo lAkaDAnI pATI upara karatA hatA ane barAbara nakkI thayA pachI te uparathI pAkI nakale utAravAmAM AvatI hatI. kAIpadikAone sthAyI citrapada ke maMtrayaMtrapaTa citaravA mATe upayoga thato hato. e sivAya pAMca kakkA (juo citra naM. 9-10) cItarelI jUnI kApadikAo paNa jovAmAM Ave che. che ke hipa hI zakAya ta-lekhaNa, jujavaLa Adi je vaDe lipi lakhI zakAya e jAtanA sAdhanomAM seI, baranI lekhaNa, jujavaLa, oLiyuM vagerene samAveza thAya che. karNATaka, siMhala, brahmadeza Adi dezamAM jyAM tADapatra upara kotarIne pustaka lakhavAmA Ave che tyAM lakhavAnA sAdhana tarIke aNIdAra soiyAnI jarUrata hoya che; paraMtu mukhyatayA brAhmIdevanAgarI lipimAlakhAelAM jaina pustako mATe, e lipine mareDa judA prakArano Itene sAIyAthI kotarIne lakhavI zakaya na hovAthI, jaina saMskRtie lakhavAnA sAdhana tarIke uparokta seiyAthI atirikta baranI lekhaNe pasaMda karI che; ane lITIo doravA mATe teNe jujavaLa, oLiyu, kAbIAMkaNuM vagere sAdhane UbhAM karyA che. keTalAka maMtra, taMtra, yaMtra Adi lakhavA mATe sonA-cAMdInI ke darbha vagerenI kalame paNa kAmamAM levAmAM Ave che. lekhaNa mATe barU ane tenI parIkSA barU' zabda ApaNAmAM megala sAthenA sahavAsane kAraNe paDe che. ApaNe tyAM ene kA-kAThA tarIke oLakhavAmAM Ave che. lekhaNe mATe aneka jAtanAM barUo pasaMda karavAmAM / paTTikAto'likhaccemAM, sarvadevAbhidho gaNiH / AtmakarmakSayAyAtha, paropakRtihetave // 14 // uttarAdhyayanaTIkA nemicandrIyA (racanA saMvat 1129) khAtAnanA pradezamAMthI kharAThI lipimAM lakhAelI keTalIka prAcIna kAjhapaDikAo maLI AvI che 47 saMvata 1590mAM lakhAelI kaha5sUtranI pratinA aMtamAM puratIne lagatA keTalAka upakaraNe-sAdhane-nAM nAme che temAM kAMThAnuM nAma maLe che. bAlaTa 1, pATIuM 2, pATaluM 3. ka5DavuM , caloTa6 5, muhapatI , ThavaNI jhalamala 8, vITAMgaNamAM 9, 510,61, kobI 12, upalu 13, tukAravAlI 14, kAM 15, dora 1, iti naMgasaMkhyA.'
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 bhAratIya jana zamaNusaMskRti ane lekhanakaLA AvyAM che. jevAMke dhoLAM bara, kALAM barU, vAMsanI jAtanAM bara, tajIAM barU vagere. tacha bara tatI mAdaka pilAM hovAthI te ba' e nAmathI oLakhAya che. A bara, jAte sahaja baraDa hoya che eTale tenI banAvelI lekhaNane athaDAtAM ke kapaDAmAM bharAI jatAM ekAeka tUTI javAnA bhaya rahe che, tema chatAM jo tene sAcavIne vAparavAmAM Ave to temAM bIjAM badhA barU karatAM khAsa vizeSatA e che ke tenI lekhaNathI game teTaluM lakhavAmAM Ave te paNa tenI aNImAM na paData nathI. kALAM baranI kalame vadhAre majabUta, sarasa ane ekAeka tenI aNImA kuce na paDe tevI ja thAya che. vAMsanAM barU ane dhaLAM barU paNa ekaMdara ThIka ja hoya che. khAsa karI kALAM barU ane vAMsanI jAtanAM barUnI lekhaNene upayoga vadhAre anukULa rahe che ane e ja vaparAya che. je barUone majabUta pattharIA ke ITa-cUnAnI jamIna upara pIAnI jema khakhaDAvatAM temAthI tAMbA jevo avAja nIkaLe to te bara lakhavA lAyaka ane sArA samajavAM; jemAMthI bede avAja nIkaLe e barU kAcAM, jI gaelAM athavA saDI gaelAM jANavAM. AvAM bara lakhavA mATe nigI temaja apalakSaNa paNa manAya che. lekhaNa upara jaNAvela bane chalI, jevA nAnA-moTA akSare lakhavA heya te pramANe tenI aNIne jhINI ke jADI banAvavAmAM Ave che ane lakhanAranA hAthanA vaLAka ane kalama pakaDavAnI Teva mujaba tenI aNu upara sIdho ke vAMke kApa mUkavAmAM Ave che. zAhInA aTakAva Adi mATe keTalIkavAra, lekhaNane vacalo kApa barAbara chUTA na paDatA hoya, athavA zAhImAM pAchuM joIe te karatAM ochuM hAI zAhI jADI thaI gaI hoya ItyAdi kAraNone lIdhe lekhaNuthI lakhAtuM na hoya ke zAhI barAbara UtaratI na hoya to tenA vaccenA UbhA kApane paheLA karI tenA mAthAne vALa bharAvavAmAM Ave to te lekhaNathI barAbara lakhAvA lAge che. je lekhaNano vacalo kApa joie te karatAM vadhAre phATI gayo hoya ane tethI lakhavAmAM zAhI vadhAre paDatI UtarI AvatI heya te temaja lekhaNa upara zAhI vadhAre jhIlAI rahetI na hoya te tenA moDhA upara dore bAdhavAmAM Ave che, jethI zAhI vadhAre UtaratI nathI ane eka vAra boLelI kalamamAM zAhI jhIlAI rahIne vadhAre vAra sudhI lakhI zakAya che. lekhaNanA guNadoSa prAcIna tADapatrIya prakaraNapathImAM lekhaNanA guNadoSanI parIkSAne lagatA nIcenA prakaraNa pUrava likhita lakhe savi i, misI kAgaLane kAThe bhAva apUrava kahe te paDita, bahu bole te bA ' zrIyavijayajIta prIpalarAsa khaMDa 4 DhAla 13 48 A bara sAmAnya rIte kALAM bA' tarIke oLakhAya che, paraMtu khAtAM ene raMga tapakhIrI che, aSata nathI e hAla
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jene zamaNusaMskRti ane lekhanakaLA kharalamAM nAkhI sAkaranA pANI sAthe khUba ghUMTavo. pachI te hiMgaLakane karavA daI upara je pILAzapaDatuM pANI tarI Ave tene dhIredhIre bahAra kADhI nAkhavuM. ahIM paNa pILAzapaDatA pANIne bahAra kADhatAM e dhyAnamAM rAkhavuM ke e pANInI sAthe hiMgaLakano lAlAzapaDato zuddha bhAga bahAra nIkaLI na jAya. tyAra bAda temAM pharIthI sAkaranuM pANI nAkhI chaMTo ane TharyA pachI u5ra tarI AvelA pILAzapaDatA pANIne pUrvavat pharI bahAra kADhI nAkhavuM. A pramANe tyAM sudhI pILAza dekhAya tyAM sudhI karyA karavuM. dhyAnamAM rahe ke Ama be pAMca vakhata karyuM nathI cAlatuM, paNa lagabhaga dasathI paMdara vAra A rIte dhAyA pachI ja zuddha lAla surakha jevo hiMgaLaka teyAra thAya che. ghaNe meTo ghANa hoya te AthI paNa vadhAre vAra hiMgaLakane dhe paDe che. upara pramANe dhovAIne svaccha thaelA hiMgaLokamAM sAkara ane guMdaranuM pANI nAkhatA javuM ane ghUMTatA javuM. barAbara ekarasa thayA pachI je hiMgaLAka taiyAra thAya tene vaDIo pADI sukavo. kAma paDe tyAre jevo jADo pAtaLo raMga joIe te pramANe temAM pANI nAkhI tene vApara. A banAvaTamAM guMdaranuM pramANa ochuMvatuM na thAya e mATe vacamAM vacamAM tenI parIkSA karatA rahevuM; eTaleke taiyAra thatA hiMgaLakanA AMgaLI vaDe eka pAnA upara TIkA karI e pAnAne bhejavALI jagyAmAM pANaArAmAM agara pANInI havAvALA ghaDAmAM) bevaDuM vALI mUkyuM. je te pAnuM ekAeka na ceTa te guMdaranuM pramANa vadhAre nathI thayu ema samajavuM ane e TIkAne sukAI gayA pachI nakhathI khetaratAM sahajamA ukhaDI jAya te guMdara nAkhavAnI jarUrata che, ema jANavuM. aSTagaMdha 1 agara 2 tagara 3 gorocana 4 kastUrI 5 raktacaMdana 6 caMdana 7 siMdura ane 8 kesara, A ATha sugaMdhI dravyonA mizraNathI aSTagaMdha bane che. athavA 1 kapUra 2 kastUrI 3 gorocana 4 saMdharapha 5 kesara 6 caMdana 7 agara ane 8 gehUlA, A ATha kiMmatI dravyanA mizraNathI paNa aSTagadha banAvavAmAM Ave che. yaznakardama 1 caMdana 2 kesara 3 agara 4 barAsa 5 kastUrI 6 bharacakela 7 gorocana 8 hiMgaka 9 ratajaNI 10 sonerI varaka ane 11 aMbara, A agiyAra sugadhI ane bahumUlAM dravyonA mizraNathI yakSakardama bane che. aSTagaMdha ane yakSakamAM A baMneyane upayoga maMtra-taMtra-maMtrAdi lakhavA mATe thAya che. "maNI" zabdano prayoga upara ame kALA, lAla, senerI, rUperI zAhIo batAvI gayA, ene ApaNe tyA maNI e nAmathI oLakhavAmAM Ave che. kharuM jotAM "maNI' zabdane vArtha meSa-kAjaLa thAya che, eTale 10 sAkaranuM pANI ghaNI sAkara nAkhIne na banAvavuM paNa madhyamasara sAkara nAkhavI.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ purI pa jena citrakalpadruma e zabda prayoga kALI zAhI mATe ja ghaTI zake; tema chatAM e zabda lakhavAnA sAdhana tarIke vaparAtI dareka jAtanI zAhI mATe rUDha thaI gayo che ane tethI kALI marI, lAla maNI, sonerI bhaSI, perI maLI ema dareka sAthe "maNI" zabda prayoga thaelo ApaNe joIe chIe. AnuM kAraNa e che ke ApaNe tyA lakhavAnA sAdhana tarIke mukhyatve karIne maNI-kAjaLa-pradhAna kALI zAhIne upayoga thata; kALAMtare e ja "maNI' zabda dareka lakhavAnA sAdhananA arthamAM, pachI te sonerI che, perI che ke lAla e darekamAM, rU thaI gayo che. ghaNAkharA zabdo ke nAma mATe ema ja bane che ke je eka vakhata mukhya ke lAkSaNika hoya te kALAMtare Dhi5 banI jAya che. dA. ta. mazIbhAjana (kALI zAhI mATe), khaDiyA (khaDI mATe), lipyAsana (game te raMganI zAhI mATe) vagere judAjudA arthane sUcavatA zabdone ApaNe ekasarakhI rIte "khaDiyA arthamAM pravega karIe chIe. maSabhAjana upara jaNAvelI zAhIo bharavAnA pAtranuM nAma "makIbhAjana' che. khAsa karI A nAmane prayekALI zAhI bharavAnA pAtra mATe thato. A nAma ApaNane 2 pADe che ke ApaNe tyAM prAcIna kALamAM mukhyapaNe kALI zAhIthI ja pustaka lakhavAno rivAja hato. senerI Adi zAhIthI lakhavAnI prathA pAchaLathI janmI che. "bhaSIbhAjana' zabda "khaDiyo' zabdanI jema dareka raMganI zAhInA pAtra mATe ekasarakhI rIte vAparI zakAya che. rAgIyaramAM AnuM nAma triykSara ApyuM che e ApaNe upara joI gayA chIe. atyAre ApaNuM jamAnAmAM keTalIye jAtanA khaDiyA bane che, paNa jAnA jamAnAmAM te kevI jAtanA banatA haze e jANavAnuM khAsa sAdhana ApaNuM sAme nathI; tema chatAM ApaNA keTalAka jUnA saMgrahe, lekhake, vyApArIo vagere pAse jetA jANI zakAya che ke jUnA vakhatamAM ApaNe tyAM pittaLanA nAnA moTA aneka jAtanA khaDiyAo banatA hatA. keTalAka loko e mATe pittaLanI dAbaDIone kAmamAM letA, ane keTalAeka mATI vagerenA banAvelA paNa vAparatA hovA joIe; paNa amane lAge che ke prAcIna kALamAM ApaNe tyAM dhAtunA khaDiyA ja vadhAre pramANamAM vaparAtA haze. citrakAma mATe raMge pustakanA citrakAma mATe upayogI raMga tarIke upara ame je zAhIo jaNAvI AvyA chIe e kAmamAM levAmAM AvatI hatI. kALA raMga tarIke kALI zAhI, senerI-perI raMga tarIke senerI-perI zAhI ane lAla raMga tarIke hiMgaLoka vAparavAmAM AvatuM hatuM. pILA ane dheLA 1 jue TippaNI 30 () nara rAjakIyasatranI TIkAmAM AcArya zrImagirie skrippAnAnu che. 05 thiAna ApyuM che, paraMtu paMDitavarya bIyata sukhalAlajInuM kahevuM che ke kSaNa e nAma saM. vyAsana uparathI banyuM hatuM joIe athanuM anusaMdhAna ane regyatA vicAratAM A kahapanA vadhAre samata jaNAya che.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jene zamaNasaMskRti ane lekhanakaLA raMga tarIke ame AgaLa saMzAdhanavibhAgamAM jaNAvIza e haratAla ane saphedAne upaga karAta hato. A sivAyanA bIjA raMge ekabIjI zAhIonA mizraNathI upajAvavAmAM AvatA hatA. dA. ta. haratAla ane hiMgaLoka meLavI nAraMgI raMga banAvatA hatA; hiMgaLaka ane sapheda meLavI gulAbI raMga banAvatA hatA; haratAla ane kALI zAhI meLavI lIle raMga banAvatA hatA ityAdi. keTalIkavAra citrakAma mATe upayogI keTalAka raMge ekabIjA padArthonA mizraNathI taiyAra karavAmAM AvatA hatA. amArI pAse eka pAnuM che jemAM evA keTalAka raMganI banAvaTane lagatI nedha che. je ahIM ApIe chIe? atha7 cItrAmaNa raMga bharyAnI vadhIH (1) sapheda TAM. 4-mAvaDI (pIuDI) TAM. 1, sIMdhura TAM. 1-gero raMga haI. (2) sIMdura TAM.4,pothI galI TAM. 1-khArIka raMga haI. (3)haratAla TA. 1, galI TAM. bA-nIlo raMga haI. (4) sapheda TAM. 1, alate TAM. 1-gulAbI raMga heI. (5) sapheda TAM. 1, galI. 1-AkAzI (AsamAnI) raMga hei. (6) sIMdhura TAM. 1, khAvaDI (pIuDI) TAM. nAraMgI raMga hAi." - uparakta raMgene, tenI sAthe svaccha guMdaranuM pANI nAkhI hastalikhita pustakanA citrakAma mATe vAparavAmAM Ave che. () je lakhAya te-ni lipi lipine vAra je lakhAya te e sAdhanamAM lipino samAveza thAya che. ame agAu jaNAvI cUkyA chIe ke jaina prajA eka kALe magadhavAsinI hatI, paraMtu te pachI bhayaMkara dukALo ane sAMpradAyika sAThamArI vagerene pariNAme e bhUmine tyAga karIne rASTra-gUjarAtanI bhUmimAM sthAyI nivAsa karyo chatA e prajA tyAMnI saMskRti ane saMskArane visarI gaI nahotI. e saMskRti ane saMskAe jaina prajAnI lekhanakaLAmAM pitAnuM asmitva sthApita karyuM che, jene pariNAme magadhanI mukhya lipi brAhmIbaMgalAnI chAyA jaina lipimAM UtarI AvI che. e chAyA eTale akSaranA bhareDa, yojanA paDimAtrA vagere. brAhmIdevanAgarI athavA devanAgarI lipimAMthI pamiAtrAnI prathA vikramanI dasamI zatAbdI pahelAthI ghaTatAM ghaTatAM Aje e sadanara lupta thaI gaI che, jyAre atyAranI brAhmIbaMgalA athavA baMgALI lipimAM paDimAtrAnI e prathA ekadhArI cAlu ja che. A kAraNathI prAcIna lipinA jaina graMtho vAMcanArane mATe sau pahelAM baMgALI lipi jANI levI e vadhAremAM vadhAre sagavaDatAbharyuM che. seMkaDo varSanA anekAneka saMskArane aMte Aje jaina lipi game teTaluM parivartana pAmI hoya, tema chatAM jaina graMthanI lipi ane baMgALI lipi e ubhayanI tulanA karanAra saheje samajI zakaze 13 2 ganI noMdhanuM A pAnu pATanivAsI mArA ziSya maNilAla pAMDa pAsethI upalabdha thayuM che. 4 bhAratavarSanI pracalita atyAranA savanAgarI, baMgALI Adi tamAma lipio brAhmI lipinA ja nakArAMtara hoI ame e lipiono mahA brAhIbagalA, brAhIvanAgarI e nAmathI ulekha karyo che.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citraka956ma ke jene lipimAM magadhanI saMskRtine ja malika vAraso che jena lipi ame upara jaNAvI gayA te mujaba ane hajI AgaLa vistArathI jaNAvIzuM tema lekhanakaLAmAM jaina zramaNa saMskRtie pitAne anukULa lipinA pheraphAra, sudhArAvadhArA, aneka jAtanA saMketenuM nirmANa vagere karelAM heI e lipie kALe karI judu svarUpa dhAraNa karyuM ane te "jena lipi e nAme oLakhAvA lAgI. A lipinuM saiddhava ane vyavasthitatA jeTalA pramANamAM jaina saMskRtimAM jaLavAyA ane keLavAyAM che eTalAM bhAgye ja bIje haze. e uparAMta jaina lekhanakaLAnAM sarvadiggAmI vividha sAdhanane saMgraha ane tenuM niSpAdana, lekhakone utpanna karI temane ane temanI kaLAne nirvAha kara, likhita pustakonA saMzodhananI paddhati tenAM sAdhano ane ciha-saMketa, jena lipinA varNo saMgAkSaro ane maroDa vagere dareka judA paDatA tema ja navIna che. jena lipino moDa jema brAdhIdevanAgarI lipi eka ja jAtanI hovA chatAM judIjudI Teva, pasaMdagI, sahavAsa, samayanuM parivartana, mareDa Adine lIdhe aneka 5mAM vaheMcAI gaI che tema eka ja jAtanI jaina lipi paNa judIjudI Teva, pasaMdagI Adine kAraNe aneka vibhAgamAM vaheMcAI jAya che. jema AjanI jaina lipimA yationI lipi, kharataragacchIya lipi, mAravADI lekhakenI lipi, gujarAtI lekhakenI lipi, koinA lAMbA akSaro te koinA pahelA akSare tyAre keInA geLa akSaro, koInA sIdhA akSaro te koInA puMchaDA kheMcelA akSare, koInA TukaDA5 akSaro te koinA eka ja uThAvathI lakhelA akSaro ema aneka prakAro che, tema prAcIna kALamAM paNa A prakAro vidyamAna hatA (juo citra naM. 11 vageremAnI lipio); eTale ahIM yationI lipi vagere je nAma ApavAmAM AvyAM che tene artha eTalo ja samajavAnuM che ke lipi lakhavAnA amuka paddhatinA prAcIna vArasAne teNe teNe vadhAre pramANamAM jALavI rAkhela che. yationI lipi moTe bhAge akSaranA TukaDA karIne lakhelI hoya che, jyAre bIjA badhA lekhakenI lipi moTe bhAge eka ja upADathI lakhAelI hoya che. badhA ye lahiyAonI lipimAM a, sa Adi akSare ane lipine maroDa amuka jAtane ja hoya che, jyAre kharataragacchIya lipimAM e akSaro tema ja lipine maroDa kAMI judAI dharAvato ja hoya che. yationA TukaDA lakhAelA akSare moTe bhAge atyaMta zobhAvALA, pAMkhaDa suDoLa ane surekha hoya che. mAravADI lekhake akSaranA nIcenAM pAMkhaDAM pUMchaDAMnI jema ochAM kheMce che 15 vagaratha pATaNavAsI zilpazArApAraMgata vidvAna yAtivarya zrImAna himmatavijayajI ema kahetA hatA ke AjathI lagabhaga traNa varSa pahelAM eka kharatara gacachIya AcArya-jemanuM nAma ame vIsarI gayA chIe, thayA hatA temanAthI cAlu thaela amuka paddhatinI vipine kharataragacchIya' lipi kahevAmAM Ave che ja kaThA karavAno artha e che ke akSara lakhatAM tenAM sIdhAMvAMkAM, ADAUbhAM, uparanAM ane nIcenAM pAMkhaDAM ane vaLAkane vTA pADIne lakhanAM ane vAM, je jatAM raheje samajI zakAya ke lekha amuka akSarane amuka vibhAge lakhelo che.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jana zamaNa saMskRti ane lekhanakaLA athavA lagabhaga sIdhAM ja lakhe che, jyAre bIjA lekhako kAMIka vadhAre paDatAM kheMce che. A badhA avAMtara lipibhedene nahi jANanArAlipine AdhAre samayanirNayanAM anumAna karavAmAM ghaNIvAra bhUla karI bese che. lipinuM sauSThava 'bhakSarANi samazIrSANi, vartulAni dhanAni ca / parassaramalagnAni, yo likhet sa hi lekhakaH // ' 'samAni samazIrSANi. vartalAni dhanAni ca / mAtrAsu pratibadAni, yo jAnAti sa lekhkH||' 'zISarkopatAn susaMpUrNAn , zubhazreNigatAn samAn / akSarAn vai likhed yastu, lekhakaH sa varaH smRtH|' A zloko lipi ane lekhaka e baMneyanA AdarzanA sUcaka che. arthAta akSaro sIdhI lITImAM goLa ane sadhana, hArabaMdha chatAM ekabIjAne aDake nahi tevA chUTA, temaja tenAM mAthAM, mAtrA vagere akhaMDa hovA sAthe lipi AdithI aMta sudhI barAbara ekadhArI lakhAI hoya tevA heya te te "Adarza lipi" che; ane A jAtanI lipi akSaro lakhI zake e ja "Adarza lekhaka kahI zakAya. jaina jJAnabhaMDAranuM nirIkSaNa karanArane ema kahevAnI jarUrata bhAgye ja heI zake ke jaina saMskRtie Adarza lekhake ane Adarza lipine utpanna karavA ane tene TakAvI rAkhavA keTalI kALajI rAkhI hatI. lipinuM mApa lipinI suMdaratAne aMge TUMkamAM jaNAvyA pachI tene mATe eka khAsa vastu kahevAnI bAkI rahe che ane te tenuM mApa che. lagabhaga vikramanI agiyAramI sadIthI zarU karI Aja sudhImAM lakhAelA je DhagalAbaMdha pustake ApaNI sAme hAjara che te tarapha bArIkAIthI najara karatAM lipinI suMdaratAne maLyA pachI ApaNuM dhyAna temanA akSaro ane lITIlITI vaccenA aMtaranA mApa tarapha jAya che. prAcIna lahiyAo akSaranuM mApa moTuM rAkhatA ane lITIlITI vaccenuM aMtara akSaranA mApa karatA anumAne trIjA bhAganuM athavA keTalIkavAra te karatAM paNa ochuM rAkhatA (juo citra naM. 5-7-9-10-11 vagere); jayAre atyAranA lekhako ane keTalAka jUnA lahiyAo paNa akSaranuM ane lITIlITI vaccenA aMtaranuM mApa ekasarakhuM rAkhe che. A kAraNane lIdhe ekasarakhI gaNatarInI patiovALI ane ekasarakhA lAMbA pahoLA mApanI prAcIna hastalikhita prationA akSaro meTA jaNAze, jyAre arvAcIna te ja mApanI hastalikhita pratiomAMnA akSare nAnA dekhAze. cAlu vIsamI sadImAM keTalAka prAcIna praNAline vArasa dharAvanArA yatilekhako upara jaNAvyA pramANe lITIlITI vaccenuM aMtara ochuM rAkhI moTA mApanA akSare lakhatA hovA chatAM cAlu sadImAM lipinI e prathA ane e vArasa ekaMdara adazya thaI cUkelAM che. ajhamAtrA ane paDimAtrA lipinA mApa sAthe saMbaMdha dharAvatI aDhamAtrA 27 ane paDimAtrAne aMge ahI kAMIka agamAtrA ane khaDimAvA e zabdo paikI "DimAtrA' zabdasarvatra pracalita che, paNa "ajhamAtrAzabda pracalita nathI "agramAtrA' zabda "paDimAtrA' zabdanA ane layamAM rAkhI ame upajAvI kADhe che. "paDimAgAza kayA zabda uparathI bane che ane
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 jaina citrakalpadruma kahevuM ucita che. ApaNA prAcIna lekhakA be lITI vaccenuM aMtara ochuM rAkhatA hoI te ThekANe lakhAtAM hasva-dIrgha i-unAM pAkhaDAM (f |. . ), mAtrA (` | ) vagerene nAnA mApamAM athavA amamAtrA pRSThimAtrA rUpe lakhatA hatA. eTaleke hava-dIrgha kAranAM pAMkhaDAMne atyAre ApaNI cAlu lipimAM lakhIe chIe tema akSaranI nIce na lakhatAM je rIte dIrgha ane hasva-dIrgha 65 mAM ukAra joDavAmAM Ave che tema dareka akSaranI AgaLa joDatA, ane atyAre paNa keTalAeka lekhakA e rIte joDe che. Ane ame agnamAtrA' tarIke oLakhAvIe chIe. A admamAtrA Aje adhemAtrAnA rupamAM pheravAi gaelI che. atyAre akSaranI sAthe joDAtA hasvadIdhuM ukAra *) e prAcIna AkRtionA pariNAmarUpa che. jema hasva-dIrgha ukAra 'agrabhAtrA' tarIke lakhAtA hatA tema ApaNI mAtrA, cAlu lipimAM lakhAya che tema 'UrdhvamAtrA' tarIke arthAt akSaranI upara na lakhAtAM akSaranI pAchaLa lakhAtI hatI, ane e ja kArathI ApaNe tyAM e mAtrAone 'DimAtrA' (saM. dRSTimAtrA parimAtrAnu0 vaSTimAtrA) tarIke oLakhavAmAM Ave che. e paDimAtrAe kALe karI UrdhvamAtrA tarIke aTale akSaranI upara lakhAvA lAgI che. dA. ta. veda, ceya, no=AnA, mau=Amo ityAdi. TUMkamAM amArA kathananA Azaya e che ke prAcIna kALamA lakhAtI agrabhAtrA ane pRSThimAtrA (pazcimAtrAo) pAchaLanA jamAnAmA adhemAtrA ane UrdhvamAtrAnA rUpamAM pheravAi gai che. ahIM ame prAcIna varNamALAnA vikAsane aMge lakhavA nathI kheDA, tema chatAM A viSayane ahIM ATalA carcavAnuM kAraNa e che ke prAcIna lekhakAe pAtAnA lekhanamAM sugamatA ane lipimAM enA kharA artha ro| haze e mATe kAi prAcIna ullekha maLatA nathI tenA nakArIne e mATe pUchatA te suM. pratimAtrA zabdanA nirdeza kare che, paraMtu 'pratimAtrA' zabdathI vAstavika arthe pragaTa thatA nathI ema amane lAge che, eTale ame 'paDiyAtrA' zabdane sa~ dRSTimAtrA zabda uparathI AvelA mAnIe chIe, jeno akSaranI pAchaLa lakhAtI mAtrA' e vAstavika arthaghaTamAna che. A rIte 'akSaranI AgaLalakhAtI mAtrA' e anyane dhyAnamA rAkhI ame agnamAtrA zabda upajAvI kADhaye che prAcIna lipimA paDimAtrAne jeTaleA avakAza hatA ane tenA pracAra hane tenA dAMza jeTalA ye apramAtrAne ava kAza ke tenA pracAra nahotA, e prAcIna zilAlekhA ane pustakA enA samajI zakAya che. paDimAtrAnA pracAra eka kALe lagabhaga sArvatrika ane niyata hatA, tyAre agrabhAtrA mATe tema na hatu paDimAtrA lakhavAnI paddhati e, lipinA eka viziSTa vArase che, tyAre agramAtrAnI paddhati e lipi lakhavAnI sugamatA ane sughaDatAne AbhArI che ema ame mAnIe chIe, paDimAtrAnuM zekhana Aje sarvathA AthamI gayu che, jyAre agrabhAtrAnu tekhana Aje keTalAka lekhaqAmAM cAlu che. keTalAka vidvAnAnuM mAnavu evu che ke vikramanI teramI sadI pahelAM paDimAtrA ja lakhAtI hatI, UrdhvamAtrAnA tyAre pracAra ja na hatA, A mAnyatA tadna bhUlabharelI che vikramanI bAramI sadI ane te pahelAM lakhAelA evA aneka zradhA ane zilAlekhA AjemaLe che, jemAM paDimAtrAne badale UrdhvamAtrAe paNa lakhelI che pATaNanA sathavInA pADAnA jaina jJAnabharamAnA paMcasaMgraha vepajJa TIkA vagere agiyAramA saikAmAM lakhAelA jevA lAgatA grantheAmA UrdhvamAtrAe ja lakhAelI che (jue citra naM 11mA uparanu pahelu 1pa9 nambaranu pAnu), rAMteja'nA jaina maMdiramAM eka pratimAnA parikara upara thata 1124nA lekha che, temAM paDimAtrA bIlakula na hotAM badhIye UrdhvamAtrAe ja lakhelI che.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNusaMskRti ane lekhanakaLA 51 gArava jaLavAya e mATe kevIkevI paddhati svIkArI hatI tenA TUMka khyAla Ave. jemajema lekhanamAMthI agnamAtrA ane sRSTimAtrA osaratAM gayAM ane tenuM sthAna adhAmAtrA-UrdhvamAtrAe lIdhuM tematema lipinA bhApamAM TUMkApaNuM ane aAmAtrA-UrdhvamAtrAmAM moTApaNuM AvatAM rahyAM che, jenA paripAka ApaNe AjanI lipimAM anubhavIe chIe. (5) jaina lekhako prAcIna kALanA jaina lekhakA, temanI lekhanapati, temanAM lekhana viSayaka sAdhanA, temanI Teve, temane lekhanavarAma vagere kayA prakAranA haze, e ApaNe ApaNI samakSa vidyamAna prAcIna hastalikhita sAhitya, lekhaka Adine lagatA keTalAka prAcIna ullekhA ane atyAranA lekhakonI khAsa khAsa TeveA, vartaNUka Adine lakSamAM laI tAravI zakIe chIe. jaina lekhaka prAcIna hastalikhita pustakeAnA aMtamAMnI lekhakeAnI puSTikAo jotAM spaSTapaNe rAmajI zakAya che ke pustakalekhana nimitte jaina prajAnA AzarA nIce kAyastha, brAhmaNa, nAgara, mahAtmA, bhAjaka vagere aneka jAtionAM8 kuLAnAM kuLA nabhatA hatAM. jaina prajAnuM manaraMjana karavA mATe e jAtie peAtAnuM samagra jIvana jaina lekhanakaLAviSayaka kuzaLatA meLavavA pAchaLa evArI nAkhatI ane jaina prazna e kalAdhara lekhakonAM AkhAM kuLAnAM kuLAne peAtAnI udAratAthI apanAvI letI; jene piraNAme e kalAvid lekhakA jaina prajAne Azrita rahevAmAM ane peAtAne 'jainalekhaka-jainakriyA' tarIke eLakhAvavAmAM Atmagaurava mAnatA. e lekhakoe jaina prajAnAM pustako lakhavAmAM jeTaluM AiMpanuM sIva, kaLA ane nipuNatA dAkhavyAM che eTalAM bhAgye ja khIjI prajAnAM pustake lakhavAmAM dAkhavyAM haze; temaja temanI e kaLA ane e heAziyArInAM mUlya jaina prajAnI jema bhAgye ja koi prajAe AMkyA haze. mahArAjA zrIharSa, gUrjarezvara mahArAja zrIsiddharAja jayasiMhadeva, mahArAjA zrIbhAja deva Adi jevA apavAdone bAda karI laIe tA A vastunI kiMmata AkavAmAM ghaNIkharI vAra meTAmoTA rAjA-mahArAjAo paNa niSphaLa nIvaDatA. A bAbatanI khAtarI ApaNane Aje jaina prajA pAse vidyamAna seMkaDA vizALa jJAnabhaMDAre nihALatAM saheje thai zake tema che. kALanA prabhAva, meAgalAnI vidreSitA, udheI, udara, agni, varasAda AdinA bhAga thavuM, jaina yati ane bhaMDAranA kAryavAhakAnI bevaphAdArI agara binakALajI tyAdi aneka kAraNAne pratApe Aja sudhImAM saMkhyAtIta 98 ' saMvat 1138 vaizAkha zudi 14 gurau likhitaM zrImadaNa hilapATake vAlabhyAnvaye kAyasthabhAilena.' 'saMvat 1572 varSe vaizAkha vadi caturdazI budhe moDhajJAtIya paMDayA laTakaNakena likhita samAptamiti.' 'saMvat 1527 varSe mAghamAse kRSNapakSe dazamyAM tithau guruvAsare adheha zrIstaMbhatIrthe vAstavya audIcya - jJAtIyoti veina jijitaM // cAdaza pukhta dA. | vaM. kuzalayamena muLA prati ' ityAdi, AjaparyaMta ame evA saMkhyAbaMdha jaina sAdhu joyA che, je darekanA hAtha nIce paMdarapaMdara vIsavIsa kriyA putaka lakhavAnuM kAma karatA hatA.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 59 bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA Ave che. ene AdhAre atyAranA jana lahiyAo ane jena munio suddhAM uparokta cihane bhale mA tarIke oLakhe che; paraMtu A nAma uparokta cihanA vAstavika Azayane pragaTa karavA mATe pUratuM nathI. be lITI, bhale, mIThuM, be pANa" e mAtra uparokta cihanI AkRti kevI che enI apUrNa mAhitI pUrI pADe che; eTale kharuM jotA A ciMha kayA akSaranI kaI AkRtimAMthI janmya che e jANavuM bAkI ja rahe che. e jANavA pahelAM ApaNe prAcIna zilAlekho ane hastalikhita prationA AraMbhamAM lakhAelA uparokta citrane maLatAM, judA judA kramika pheraphAravALAM cihno tarapha najara karI laIe. 1 (1) 0, (2) ''5'' , (3) ],cha '' . (5) 9' , (6) 'ja' , ,/1,I di. 281)2, (2)*# si,3) 1, 6ULL ggni 31)7718'nA,(2) kAMdAjhI . 3)qo nA vALA, jIgA UU IIg0aa. lADavArUpa visa che. pachI te che ane tenA pAchaLa kuMDALIpa dUra IkAra Dela che. e pachI ghamAM tha Delo che te upara anusvAra chokare caDIne Ubho che. AgaLa pUrNavirAmasucaka lITI che, jenI sAthe joDAelI heI upara Ubhela anuravArapa chokarAe hAthamAM DAMga pakaDI hoya tenA jevI lAge che ityAdi. A rIte jotAM e paNa jaNAya che ke A pATI joDaNIpa temaja lipinA AkArane darzAvanAra che A pATIemA joDaNI, vaNamAlAne AkAra vagerenuM varNana karavAmAM prAcIna zikSaNazArIoe vinAnI UrmiothI bALamAnasa nAcI uThe e vastune dhyAna bahAra javA dIdhI nathI viratRnika AcArya zrI jendrasUrie hAjaratranA bhASAMtaramA uparokta traNa pATIonA judI rIte artho ApyA che, je mAtra AdhyAtmika arthanI adhakacarI kalpanArUpa hoI kharuM jotA ene e sAthe kazo ja meLa nathI, e nIce ApelA pahelI pATInA artha uparathI samajI zakAze. "be liTi--jIvanI be rAzi che, siddha sasArI bhale-are jIva tu siddhanI rAzimAM bhaLavA icche che maDa-saMsAra e UMDo kUvA che temAthI tu nIkaLavA iche che. baDa bilADI-sAmAthI jIvane kADhavA mATe be bilADI che ogaNa cIo mAthe paDao-cirAjakanI cokI upara sihanA jIva rahela che ane vITa-chava nuM kAmagathI viTAelo raheze te agati thaze ane mAu-sasAramAM jIvane meha mAmo che amAre hAtha dAya lADu-mehanA hAthamAM kAmabhAgarUpa be lADu che tethI jIvane meha pamADe che.' A mujaba bIjI pATIonA artho paNa ApavAmAM AvyA che, je ahanizyAgI samajI jatA karavAmAM Ave che cethI pATI kAtaravyAkaraNaprathamapadanA sUnI che, je bALakonI kakSa svaracha temaja chUTI thAya e udezathI gokhAvavAmAM AvatI, paraMtu Aje e sUrapATI anadhaDa zikSakAthI ane bALajivA upara TakarAI TakarAIne kevI khaDI bAMdhI thaI
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakappama upara ame prAcIna zilAlekho ane hastalikhita pustakonA AraMbhamAM lakhAtAM judI judI jAtanAM dilane traNa vibhAgamAM ApyAM che. (1) prathama vibhAgamAM ApelAM cihno bhAratIya prAcIna lipimAlAmAMthI lIdhAM che, je Isa. nI pAMcamI sadIthI laI teramI sadI sudhInA lekho, tAmrapatra AdimAM maLe che. emAM avAMtara nava vibhAge pADyA che tenuM kAraNa e che ke te te avAMtara vibhAgamAM ApelI AkRtio te te sekAnA zilAlekha vageremAM maLe che. (2) bIjA vibhAgamAM ApelI AkRtio vikramanI agIAramI sadIthI AraMbhI Aja paryaMtanI dhAtunI mUrtio uparathI lIdhelI che. emA avAra cAra vibhAga pADavA che te eTalA mATe ke te te avAMtara vibhAgamAM ApelI AkRtio te te saikAmAM banelI dhAtunI mUrtio uparanA lekhomAM maLe che. A vibhAgamAMnA cethA avAra vibhAgamAM ApelI AkRtio vikramanI teramI sadIthI zarU karI Aja sudhInI mUrtionA lekhamAM ekasarakhI rIte maLe che. (3) trIjA vibhAgamAM ApelI AkRtio vikramanI bAramI sadIthI AraMbhI Aja samaya sudhInAM hastalikhita pustakane AdhAre tAravelI che. A vibhAgamAMnA avAra cAra vibhAge zatAbdIne kama batAve che. cothA avAMtara vibhAgamAMnI AkRtio paMdaramI sadIthI laI Aja sudhImAM lagabhaga ekasarakhI rIte cAlu che. uparokta traNa vibhAgamAM ekaMdara gupta, kuTila, nAgarI, zAradA, bagalA, pazcimI vagere bhAratIya prAcIna lipionA zilAlekho, mUrti ane hastalikhita prationA ArabhamAM lakhAtI AkRtiono samAveza thaI jAya che. e AkRtio tarapha UDatI najara pheMkatAM temAM ApaNane ApaNA cAlu devanAgarI 1 5 6 7 ane 6 aMkene maLatI AkRtio vadhAre dekhAya che. kALanuM atikramaNa, janasvabhAva ane lipio temaja lekhakonA hAthane vaLATa Adi kAraNone laI uparokta AkRtiomAM vidhavidha prakAranuM parivartana thavA chatAM prAcIna lipimAlAne AdhAre jotA e badhI ye AkRtio kakAranAM ja vividha kSe che ema lAgyA sivAya nathI rahetuM. prAcIna zilAlekhAnA ukelanAra vidvAne paNa A AkRtione kAra tarIke ja mAne che-vAce che ane ame paNa uparokta bhale mIDA'nI AkRtine ukAranA sAMketika banI gaelA cihna tarIke ja svIkArIe chIe. keTalAMka likhita pustakonA AraMbhamAM lakhAela cho A jAtanI AkRtine joI kiI kaI ema kalpanA karavA lalacAya che ke jaina saMskRtie vIra saM0 98bhA zAstralekhananI gaI che e A nIca ApavAmA AvatA zuddha sUtrapAThathI ApaNe khyAlamAM Avaze siddho varNaH samAnAyaH / tatra caturdazAdau svraa| daza smaanaaH| teSAM dvau dvAvanyo'nyasya savarNoM / pUrvo hrsvH| paro diirghH| svaro'varNavajoM naamii| ekArAdIni sabhyakSarANi / kAdIni vyajanAni / te vargAH paJca pazca paJca / vargANA prathamadvitIyAH zaSasAzcAghoSA / ghossvnto'nye| anunAsikA aNanamA / antasthA varayA: samAja: hAsa: A cAra pATIo pachI bALakane kaLA ne deve bhAge ja nahi. ItyAdi "cANakyanItinA pacIsa pacAsa kilakAnI pATI gokhAvavAmAM Ave che. Aje e pATI paNa ApaNA anadhaDa vyAsake ke kathAkAre je rIte cciAra kare che tenA jevI azuddha ane khADI bhAMDI thaI gaI che
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jena maNasaMskRti ane lekhanakaLA zarUAta karI te saMvatanuM sUcaka A cihna che, arthAta e ciha 980 ne eka che; paraMtu ame A brAMta mAnyatA ane kalpanA sAthe bIlakula maLatA nathI. u5ra ame traNa vibhAgamAM je ciha batAvI gayA chIe emAM evI eka paNa AkRti nathI je ApaNane prAcIna lipimAlAne AdhAre 980 aMkanI kalpanA karavA prere. UlaTuM temAnI ghaNIkharI AkRtio ekAkSarAtmaka heIe kalpanAne pAyA vinAnI ja TharAve che. atyAranI, lagabhaga cha sAta saikAthI ekasarakhI rIte cAlI AvatI 'bhale mIMDA'nI AkRti (vA) e, prAcIna kAranA cihnamAMthI parivartana pAmelA kAranI sAMketika AkRti che. lekhakenI graMthalekhanasamApti jema lekhako graMthalekhananA AraMbhamAM deva, guru, dharma, iSTadeva vagerene lagatAM aneka jAtanAM maMgalo uparAMta "bhale bhISA' tarIke oLakhAtI eMkAranI AkRti lakhe che tema pustaka lekhananI samAtimA zubhaM bhavatu, kalyANamastu, maMgalaM mahAzrI., lekhakapATakayoH zubhaM bhavatu, zubhaM bhavatu saghasya ityAdi aneka jAtanA AzIrvAda uparAMta , pAtrA A jAtanAM cihno lakhe che. A cihno mukhyatve karIne graMthanI samAptimAM ja lakhAya che, tema chatAM ghaNI ye vAra e, graMthanA viSaya, adhikAra ke vibhAganI samApti thatI hoya tyAM paNa lakhAya che. A cihna zAnuM haze ane kayA daSTibidune lakSamAM rAkhI tene upayoga karAto haze e mATe kazo ullekha maLato nathI. sAmAnya najare jotAM e "cha" akSara jaNAya che, paraMtu akSaranA maraDanuM aucitya vicAranAM e "pUrNakuMbha'nuM cihna havAnI amArI kalpanA che. pUrNakuMbhane ApaNe tyAM dareka kAryamA maMgala tarIke pasaMda karavAmAM Ave che, e ja rIte enI AkRtine ahIM aMya magala tarIke pasaMda karavAmAM AvI hoya ema amAruM anumAna che. upara jaNAvela cihathI atirikta -dara-ke-A jAtanAM cihno paNa prAcIna pustakanA aMtamAM maLe che (juo citra naM. 1ramA 263 pAnAnI chellI lITImAM). A cihno zAnAM che e ame spaSTa kahI zakatA nathI, paraMtu amane lAge che ke jemAM keTalIka prAcIna hastapratimA prathanA khArA khAsa vibhAge-jevA ke adhyayana, uddeza, zrutaskaMdha, sarga, usa, pariccheda, laMbhaka, kAMDa vagerenI samAptine ekadama dhyAnamAM lAvavA mATe aneka jAtanI citrAkRtio AlekhavAmAM Ave che (juo citra naM. 12-13) tema A paNa koI pasaMda karelI amuka jAtanI citrAkRtio ja hovI joIe. lekhakane eka prayoga romanalipimAM jema '12345 IIIIIIIVV ityAdi A pramANenA aMkAtmaka(saMkhyA sucaka ciha5) ane akSarAtmaka ema be jAtanA eke vaparAya che tema ApaNa nAgarIlipinA prAcIna lahIAo paNa temaNe lakhelA pustakanA patrako mATe aMkAtmaka ane akSarAtmaka ema be jAtanA aMkano prayoga karatA hatA. A baMne ya prakAranA aMkono upayoga prAcIna zilAlekho ane prAcIna
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 73 TIkA ke Ta lakhavAmAM Ave, evA prakAranA pustakane, tenI vacamAM, upara ane nIce ema traNa paTe-vibhAge athavA traNa pAThe te lakhAtuM hovAthI, tripATa agara "tripATha' kahevAmAM Ave che. (juo citra naM. 14). - paMcapATa ke paMcapATha je pustakanI vacamAM moTA akSarathI mULa graMtha ane tenI upara, nIce tathA be bAjunA hAsiyAmAM tenI TIkA ke TabArtha lakhavAmAM Ave, e jAtanA pustakane, vacamA, upara, nIce ane be bAjunA hAMsiyAmAM ema pAca paTe-vibhAge athavA pAMca pADe te lakhAtuM hovAthI, "paMcapATa' athavA "paMcapATha' kahevAmAM Ave che. (juo citra naM. 15). cUDa ke sUDha je pustaka hAthInI zuDanI-sUdanI peThe mULa sUtra, TIkA Adino koI paNa jAtano vibhAga pADavA sivAya saLaMga lakhavAmAM Ave tene "zADa" athavA "zaDha' pustaka tarIke oLakhavAmAM Ave che. tripATa ane paMcapATa tarIke te ja graMtha lakhI zakAya che jenA upara TIkA TipaNI heya. je graMtho upara TIkA TippaNI nathI hotI te "zaDa' pe ja lakhAya che, paNa tene mATe "zaDa' zabdano prayoga thatA nathI. "zaDa' zabdano prayoga sAMga lakhAelA TIkAtmaka graMtho mATe ja thAya che. mULarU5 graMtha sadA e sAMga ekAkAre lakhAnA hAI ene mATe tripaTa, paMcapATa Adi paikInA keI saMketane avakAza ja nathI. tripATa-paMcapATa pustaka lakhavAnI paddhati amArI mAnyatAnusAra vikramanI paMdaramI sadInA prArabhathI cAlu thaI che. te pahelAM satra, niyukti, bhASya, TIkA vagerenA pustako judAM judA ja lakhAtA hatAM ane tyAre eka graMtha vAMcanArane vAraMvAra judI judI pratamAM najara nAkhavI paDatI hatI. citrapustaka citrapustaka' e nAma sAbhaLI, puratajemA cItaravAmAM AvatAM anekavidha citrAnI kalpanA koI na karI le. 'citrapustaka" e nAmathI amAro Azaya mukhyatve karI lakhANunI khUbIthI svayaM utpanna thanAM citrAthI che. keTalAka lekhake pustaka lakhanA akSaronI vacamAM evI cIvaTathI ane khUbIthI khAlI jagyA choDe che ke jethI aneka jAtanI citrakaDIo, vaja, chatra, svastika vagerenI AkRtio temaja lekhake dhArelI vyaktinuM nAma, bilaka, gAthA vagere ApaNe joI vAMcI zakIe. (juo citra naM. 5-6-16-17). A ja pramANe keTalAka lekhako upara jaNAvyuM tema lakhANanI vacamAM khAlI jagyA na mUktAM, kALI zAhIthI saLaMga lakhAtA lakhANanI vacamAnA amuka amuka akSarane evI cIvaTathI ane khUbIthI lAla zAhI vaDe lakhe che ke jethI tene jenAra e lakhANamAM aneka prakAranI citrAkRtio temaja nAma, kaloka vagere joI zake. A uparAMta keTalAka lekhako pustakanI vacamAM jyAM kANuM pADavA mATe jagyA rAkhavAmAM Ave che tyA ane be bAjunA hAsiyAnA madhya bhAgamA, ame agAu jaNAvI gayA chIe te mujaba, saLaMga aMke lakhavAnA na hoya tyAre tyAM hiMgaLAka, haratAla, vAdaLI Adi raMgathI mizrita kUla, cokaDI, kamaLa, badAma AdinI vidhavidha AkRtio karatA. keTalIkavAra kalpasUtra
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 jena citrakalpama jevAM pustakomAM, vacamAM jyAM kANuM pADavAnI jagyA rAkhavAmAM Ave che tyAM, kalpasUtrane lagatAM suMdara nAnAM citro paNa doravAmAM AvatAM. suvarNAkSarI-ropyArI pustaka sonerI (nAnI) ane rUperI (cAMdInI) zAhIthI pustako kema lakhAtAM e jANavuM ati mahatvanuM che. ApaNuM cAlu veLA kAgaLa upara senerIperI zAhInuM lakhANa leza paNa dIpI UThe tema nahi hovAthI A be jAtanI zAhIthI pustaka lakhatAM pahelAM kAgaLane-pAnane "beMka grAunDa tarIke lAla, kALA, vAdaLI, jAmalI vagere gherA raMgathI raMgIna banAvavAmAM AvatAM ane temane akIka, kasoTI, kapaDA vagerenA ghUMTAthI ghUMTIne mulAyama banAvI levAmAM AvatAM hatAM. te pachI e pAnAM upara, ame agAu jaNAvI gayA chIe e rIta pramANe taiyAra karelI sonerI-perI zAhInI bhUkIne atyaMta svaccha dhavanA guMdaranA pANI sAthe bheLavI, zAhI rUpe taiyAra karI pachI vaDe athavA tene lAyaka kalamathI graMtha lakhavAmAM AvatuM. A akSare sukAyA pachI tene akIka vagerenA TAthI ghaTatAM e lakhANa barAbara taiyAra opadAra banI jatuM. A lakhANanI vacamAM ane tenI AsapAsa aneka jAtanAM raMgabiraMgI citra, velo vagere karavAmAM AvatAM hatAM. lakhavAmAM paNa aneka jAtanI bhAta ane khUbIo darzAvavAmAM AvatI. sonerI rUperI zAhIthI lakheluM tADapatrIya pustaka Aja sudhImAM kyAMye jovAmAM ke sAbhaLavAmAM AvyuM nathI. kahevAmAM Ave che ke paramahaMta gUrjarezvara mahArAja zrI kumArapAladeve jaina AgamonI temaja AcArya zrI hemacaMdrakRna graMthanI suvarNAkSarI pratio potAnA jJAnakoza mATe lakhAvI hatI;89 e ja pramANe mahAmAtya zrIvAstupAle jaina AgamonI ekeka prati suvarNAkSare lakhAvyAnuM paNa kahevAmAM Ave che. e pratio tADapatra upara lakhAI haze ke kAgaLa upara e nizcita pe kahevAnuM ke jANavAnuM amArI pAse kazuM ja sAdhana nathI. amArA jevAmAM je anekAneka suvarNakSarI suMdara pustake AvyAM che e badhAM ye kAgaLa upara ane vikramanI paMdaramI-soLamI Adi sadImAM lakhAelA che. amArI mAnyatA te evI che ke tADapatra upara suvarNAkSarI jaina pustake lakhAyAM ja nathI, eTaluM ja nahi paNa vikramanI paMdaramI zatAbdI pahelAM suvarNAkSarI pustake lakhAtAM hoya ema paNa amane lAgatuM nathI rIpyAkSarI pustaka lakhavAnI prathA suvarNAkSarI pustaka karatA ye 88 zrI hasavijayajI mahArAjanA vaDodarAnA napustakasagrahamA kahapasUtranI eka pratinA madhyamAM A pramANenAM citra che 89 (ka) "jinAgamArAdhanatatpareNa rAjarSiNA ekaviMzatiHjJAnakozA. kaaraapitaaH| ekAdazA-dvAdazAhopAhAdisilAntapratirekA sauvarNAkSarelekhitA, yogazAstra-vItarAgastavadvAtriMzatprakAzAH sauvarNAkSarA hastapustikAyAM lekhitaaH| saptazatalekhakAH likhanti / ' kumArapAlaprabandha patra 96-97 // (kha) 'zrIkumArapAlena saptazatalekhakapArthAt 6 lakSa 36 sahasrAgamasya- sapta pratayaH sauvarNAkSarAH zrIhemAcAryapraNItavyAkaraNa-caritAdipranthAnAmekaviMzatiH pratayo lekhitAH // ' upadezataraGgiNI patra 140 // ha0 juo TippaNa na. 30 (tra).
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNasaMskRti ane lekhanakaLA Gu arvAcIna che. IDaranA jaina jJAnabhaMDAramAM kalpasUtranI sacitra tADapatrIya prati che tenAM citrAmAM sAnerI sAhInA upayAga karavAmAM AvyA che, sAnavI zAhI karatAM cAMdInI zAhInA upayAga pustaka lakhavA mATe temaja citrakAma mATe anekagaNA oche! thayA che. cAMdInI zAhIthI lakhAelI prati kvacita cita ja maLe che, jyAre sonerI zAhIthI lakhAelI prati aneka sthaLe ane aneka jJAnabhaMDArAmAM maLe che. A baMne prakAranI zAhIthI lakhAelAM pustakAmA mukhyatve karIne kalpasUtra ane kAlikAcArya kathA DhAya che, ane kavicat bhagavatItra,94 uttarAyana sUtra vagere jevAM mAnya jaina AgamA paNa haeNya che. keTalIka vAra navasmaraNAdi stotrapa vagere paNa 11 A pAthI vikramanI cAdamI sadImAM lakhAelI haivAnI amArI saMbhAvanA hai. 2 (5) cAdInI rAhIthI lakhAelI kalpasUtranI eka sacitra prati zrIvijaya maisUri madyArAjanA jJAnabhaMDAramAM che, ema temanA ziSya zrIdhivAviMcajI mahArAja jaNAve che. (za) eka kalpasUtrasubeAdhikATIkAnI gati mamArA 14 guru pravartaka zrIkAMtivijayajI mahArAja pAse che, je samata 1814mAM burAnapuramAM lakhAelI ke A prati khudAjudA lekhAe pUrNa karelI che. pratinA patra 28, 165 ane 706mAM lekhakanI judIjudI A pramANenI puSpikAe che. (1)...... kalpasubodhikAyAM prathamaH kSaNaH samAptaH subhAzubhaM lipIkRtaM RSa samarathaH nADIvAla gacche zrIjinsAsanArthAya 1: (2)...... kalpasubodhikAyAM SaSTa kSaNaH samAptaH 6 liSitaM RSa samaratha nAgorI gache: mAMnapure: leSAka dA paM0 dAnavimalajIH // cchaH ccha zrIH (3)...... iti zrIkalpasubodhikA samAptA saMvat 1814nA varSe pauSa vadi 5 bAra ravau paM0 rAmakuzalena vIta zrI (T) meranA goDha kalyANamalajI phrAnA gharamAM eka prAcIna cApaDI che, jemA caMdrAvasUrI nAmanA graMtha cAMdInI zAhIthI lakhAelA heAvAnu bhA prA. li, mA. pR. 156mAM jaNAveluM che. A pustakamAM lekhakanI pupikA vagere kazu ce nathI, tema chatAM tenI lipi vagere netAM e seALamI sadImAM lakhAeluM mAnavAmA Ave che. AA sivAya bIje paNe TekAne cAdInI zAhIthI lakhelAM pustakA maLe che. *3 pravartaka zrIkAnivijyajI mahArAja, zrIhaMsavijayajI ma, zrIasaravijayajI ma, zrIvijacakamAsUri ma., zrIvijadharmasUri ma. thagerenA zAsasaMmahemAM temaja lIMbaDInA jaina jJAnabhaMDAramAM, amadAvAda runazAnA pAThAnA pustakasaMsadamAM, pATaNa vADIpAAnAthanA bhaMDAramAM, suratanA meAhanalAlajI ma0 nA jJAnabhaMDAramAM ityAdi aneka jaina muninA pustakasaMgrahemA temaja gujarAtanAM aneka gAma-nagarAnA jJAnabakArAmA katapasUtra ane kAlikAmArthe kathAnI sakhyAbaMdha pratA vidyamAna che, e ja rIte mAravADa, mALavA, mevADa, bagALa, dakSiNa vagere dazAmAnA jaina jJAnabhaThArAma, jaina muniAnA pustakasaMgrahAmAM ane je gRhasthAnA parasa~hArAmA A baMne cAnI sakhyAbaMdha susAnI pratA vimAna che. 94 lIMbaDI jaina jJAnabhaMDAranI banI TIpamA 'suSamI bhagavatIsUtra'nI gatinu nAma hatuM je atyAre tyAMnathI tapagacchanA zrIpuyanA jJAnabahArama suvarNAkSarI bhagavItranI prati dAvAnuM khAgIdAra samajjana pAse sAMbhaLavAmAM mAnyuM che. amadAvAdanA devazAnA pADAnA jaina jJAnakeMDhAramAM uttarAdhyayanasUtranI suvarNAkSarI mati vidyamAna che. pa pAthapuravAsI bhAI nAthAlAlanA saMgrahamAM suvarNakSarI nAmaranI cAmaDI che, je atyaMta suMdara heAvA uparAMta e prati
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 bhAratIya jaina zamaNusaMskRti ane lekhanakaLA A sivAya A cihna, vAkyarthanI samApti temaja zoka ke gAthAnA pahelA ane trIjA caraNane vibhAga jaNAvavA mATe paNa vAparavAmAM Ave che. jemake prthmprkaashetaavdshessdrvyaannaaNprdhaanmaatmsvruupbhedaiHprmaannprtisstthitNkRtNtdnudvitiiyprkaashetdtyNtopkaarkaaHpudglaaH|sNprtipunrgtisthityvgaahdaanenomyopkaarkaannaadhrmaadiinaamvsrsttstepisvruuptHprmaannprtisstthitaa.kriy to ItyAdi. "acAnavanAzAritiniti pitAnAMnA jina ityAdi. A cihane ame "padachaMdadarzaka cihna' tarIke oLakhAvyuM che, tema chatAM e vAkyarthanI samApti darzAvavA mATe temaja lokanA caraNa vibhAga darzAvavA mATe kAma AvatuM heI ene vAkyArthasamANidarzaka sika" temaja "pAdavibhAgadarzaka ciha' e nAma paNa ApI zakAya. 10 vibhAgadarzaka ci daza saMkhyAmAM Apela cihna vibhAgadarzaka cihna che, jene upaga jyAM koi khAsa saMbaMdha, viSaya, kaloka ke lokArdhanI zarUAta ke samApti thatI hoya tyAM karavAmAM Ave che. udAharaNa mATe juo navamA cimAM ApelA udAharaNo. 11 ekapadadarzika ci agiyAramA vibhAgamAM Apela cihna "ekapadadarzaka cihna' che. A cine upayoga jyAM eka pada hevA chatAM padaracchedanI bhrAti pedA thAya tema hoya tyAM karavAmAM Ave che. jemake jarUcha. A ThekANe cAra e akhaMDa padamAMnA pracArane koi kriyApada tarIke na mAnI le e kAraNasara tenI AsapAsa AvuM ! ! ekapadadarzaka ciTha karavAmAM Ave che ane e ja rIte AvA dareka sthaLe vidvAna zodhake A jAtanuM cihna kare che. 12 vibhakti-vacanadarzaka ci bAramA vibhAgamAM vibhaktidarzaka cihna ApavAmAM AvyuM che, je AkaDApa che. saMskRtamAM nAmane sAta vibhakti ane AThamI saMbedhana maLI ekaMdara ATha vibhaktio, ane ekvacana divacana tathA bahuvacana ema traNa vacane che, ane dhAtune kriyApadane traNa vibhakti athavA traNa puruSa ane traNa vacana che. A vibhakti jaNAvavA mATe ekathI ATha sudhInA ane vacana jaNAvavA mATe 1, 2, 3 AMkaDAno upayoga karavAmAM Ave che ane te je padanA vibhakti-vacana jaNAvavAnAM hoya tenA upara lakhavAmAM Ave che. A cihnano upaga game tyAre ane game te padanI vibhakti-vacana sUcavavA mATe karI zakAya che, tema chatAM Ane upaga mukhyatve karIne jAtijanaka sthaLamAM ja karavAmAM Ave che. jemake arthati gujitasthAna pachI vibhaktinuM ekavacana, tathA anartha prathamAnuM dvivacana, kathA ja kare anartha ditIyAnuM dvivacana, dittoDamizana 83
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma 88 1 saMmeAdhananuM bahuvacana, mistiSThatitinti, matiyAntinizcitaM saptamInuM ekavacana, mAle maMgve trIjA puruSanuM dvivacana, cAlataLarbhave trIjA puruSanuM bahuvacana ityAdi. saMmeAdhana mATe keTalIkavAra mAtra de paNa karavAmAM Ave che. jemake: pAvidrosimikSavaH ityAdi saMskRtAdi bhASAonA keTalAka prAthamika abhyAsIe prAraMbhamAM abhyAsa karAtA kAvya AdimAM A cihno: mAtrika upayega paNa kare che, 13 anvayadarzaka cin teramA vibhAgamAM 'anvayadarzaka cihna che; e paNa AMkaDArUpa che. enA upayAga tarkagraMthAmAM tyA arthanI bhrAti thavAnA saMbhava heAya tyAM temaja saMskRta-prAkRtAdi bhASAnA zlokomAM pade ADAMavaLAM heAI tenA anvaya darzAvavA mATe karavAmAM Ave che. jemake: satata DIlarevalavaijJatyAM A vAkayamA AMkaDA mUkavAmAM na AvyA hAya teA jarUra arthanI bhrAMta thayA sivAya na ja rahe. A vAkyamAM tethI arthAtara, e svarjhavedanapratyakSa nathI' ane 'tethI svasaMvedanapratyakSa, e arthAtara nathI' ema be prakAranA arthanI bhrAMti thAya che. A e arthamAthI vAstavikarIte aIM kayA artha ghaTamAna che e darzAvavA mATe A vAkyamAM 'anvayadarzaka cit' eTale ke anvayadarzaka aMko karavAmA AvyA che. A ja rIte AvA dareka saMzayajanaka sthaLe temaja kSeAkomA padonA anvaya darzAvavA mATe aMke karavAmA Ave che. 14 Tippanakadarzaka ciThThuM caudamA vibhAgamA 'Tippanakadarzaka cihna' che. e cihna, cAlu kopaNa pAne aMge pAkabheda, paryAyArtha ke vyAkhyA Adi ApavAnA hoya tenA upara karavAmAM Ave che ane e pAraMbheda AdinI noMdha pustakanA hAMsiyAmAM karavAmAM Ave che. 15 vizeSaNavizeSyasaMbaMdhadarzaka ci padaramA vibhAgamAM Apela cihno 'vizeSaNa-vizeSyasaMbaMdhadarzaka cihno' che. A cihnonA upayega, lAkhA lAMbA vAkyamA dUra dUra rahelAM vizeSaNa ane vizeSyaneA paraspara saMbaMdha batAvavA mATe karavAmAM Ave che. vizeSaNa ane vizeSya upara game te eka AkAranuM cin mUkavAthI vicakSaNa vAcaka baMnenA saMbaMdhane sahajamA pakaDI le che.samajI le che. 16 pUrvapadaparAmarzaka cihna seALamA vibhAgamAM 'pUrvapadaparAmarzaka cihno' ApavAmAM AvyA che. tarkazAstranA graMtheAmAM eka ja vAkyamAM vAraMvAra AvatA ane judA judA arthanA nirdeza karatA sat zabdathI zuM samajavuM e mATe TippaNo na karavAM paDe ane vastu ApeAApa samajAi jAya e hetune lakSamAM rAkhI A cihno pasaMda karavAmAM AvyAM che. tarkazAstrIya graMthAmA AvatA e tat zabdothI je je artha levAnA
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zamaNusaMskRti ane lekhanakaLA heya che te te arthane sUcavanAra pado pahelAM AvI gaelAM ja heya che, eTale je tA zabdathI je artha levAne heya e baMne pado upara game te prakAranuM ekasarakhuM ciha karavAmAM Ave che, jethI vastu stra spaSTa thatAM nakAmAM TipaNe karavAne zrama bacI jAya che. A sivAya dArzanika graMthamAM tyAM amuka viSayane lakSIne lAMbA saMbaMdhe cAlu heya, ekabIjA darzanakAranA pakSo upara ke judAjudA vikalpo upara carcA cAlatI hoya tyAM evAM saMketacihno karavAmAM Ave che, jethI te te viSayanI carcA kyAMthI zarU thAya che ane kyAM virame che e samajI zakAya. upara ame TUMkamAM aneka jAtanAM cihnono paricaya Apyo che. e ciThTho paikInAM keTalAMye cilo agiyAramI sadImAM lakhAelAM prAcIna tADapatrIya pustakomAM maLe che, ane keTalAMka prAcIna zilAlekha ane tAmrapatramAM paNa maLe che. chevaTe, AmAM ApelAM cihno paikInuM evuM eka paNa cihna nathI je vimanA sALA saikA pahelAnuM na hoya. A badhAM cihno paikInAM ghaNAMkharAM cihone upayoga khyAlamAM AvI zake ane enuM mahattva samajAya e mATe ame lIMbaDInA jaina jJAnabraDAramAMnA pramANaparIkSA graMthanI pratinA eka pAnAnuM pratibiMba pheMTo) ApIe chIe (juo citra naM. 18). e prati sarvotkRSTa ane pAMDityapUrNa saMzodhanakaLAnA Adarza namUna epa che. atyAranA keTalAka vidvAna jaina sAdhuo pitAnA saMzodhanakAryamAM uparokta cihone Aje paNa upayoga kare che. jaina lekhanakaLA, saMzodhanakaLA ane tenAM prAcIna arvAcIna sAdhana, cihna, saMkta vagerene lagate jeTale ApI zakAya teTalo vizada paricaya ApyA pachI prasaMgavazAta tenI sAthe saMbaMdha dharAvatA (1) jaina jJAnabhaMDAro ane pustalekhana tathA (2) jaina pustaka ane jJAnabhaMDAranuM saMrakSaNa, e be muddAo viSe kAMIka lakhavAnI amArI icchAne ame rokI zakatA nathI. jena jJAnabhaMDAro ane pustakalekhana prAraMbhamAM ame jaNAvI gayA chIe ke sthavira Arya devagiNi kSamAzramaNe saMghasamavAya ekatra karI sarvasammatarIte zAstralekhana AraMbha karyo hate. e zAstralekhana prasaMge pustakalekhanane aMge zI zI vyavasthAo haze, kaI kaI jatanAM pustaka lakhAyAM haze, keTalA lakhAyA haze, e pustakanA lekhake keNa haze, pustake zAnA upara lakhAyAM haze, zAthI lakhAyAM haze, pustaka mATenA upakaraNo- judIjudI jAtanAM sAdhane kevAM haze, khavAI gaelAM pustake kema sAdhavAmAM AvatA haze, pustakasaMzodhananI paddhati, saMketa ane tenAM sAdhane kevA prakAranAM haze, pustakonA aMtamAM pustaka lakhAvanAranI prazasti, pupikA vagere kevI rIte lakhAtAM haze, pustakasaMgrahanI abhivRddhi ane tenI rakSA mATe kevA upAya javAmAM AvyA haze, jJAnabhaMDArane kevA sthAnamAM ane kevI rIte rAkhatA haze, e jJAnabhaMDAronI TIpa vagere jevA prakAranI karavAmAM AvatI haze, ItyAdi hakIkta jANavA mATe te jamAnAmAM lakhAelA jJAnasaMgrahe ke temane eka paNa avazeSa Aje ApaNI sAme nathI; tema chatAM te jamAnAnA prabhAvazALI samartha jaina sthavira bhikSue, te jamAnAne samartha bhikSapAsaka jaina zrIsaMgha, samartha
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ che jena citraka956ma bhikSusthavirenA Adhipatya nIce maLela jena bhikSu ane bhikSapAsakena saMdhasamavAya ane te uparAMta sarvamAnyapaNe zAlekhanano prathamAraMbha temaja bhASyacUrNa Adi mAnya graMthomAM maLatA aneka jAtanA ulle, A badhI paristhiti ane vastune vicAra karyA pachI ApaNe eTaluM vizvAsapAtra anumAna derI zakIe chIe ke te yugamAM mA pAyA upara pustakalekhanane samAraMbha ujavAye haze, sthAnasthAnamAM jJAnakezanI sthApanA karavAmAM AvI haze, pustakalekhana ane rakSaNane aMge upayogI tADapatra, kapa, lekhaNa, zAhI, kAMbI, khaDiyA, padikAo, dAbaDAo, baMdhane Adi dareka sAdhana vipula pramANamAM ekatra karyA haze ane sarvotkRSTa viziSTa lekhake paNa ekaThA karyA haze, eTaluM ja nahi paraMtu potAnI Dhabe taiyAra paNa karavAmAM AvyA haze. sarvamAnya jaina graMthalekhananA AraMbhakALa pachInAM cha varSa sudhInA graMthalekhana viSe ApaNe AthI vadhAre kazuM ja kahI te jANI zakIe tema nathI; paraMtu te pachInAM chellA eka hajAra varSamAM lakhAelAM pustako ane graMthAlayonA mahattabharyA je anekavidha avaze ApaNI samakSa jIvatAjAgatAM UbhAM che tenuM avalokana karatAM ApaNe pustakalekhana ane jJAnabhaMDAre AdinA saMbaMdhamAM ghaNIdhaNI vAto jANI zakIe chIe; jemAMnI keTalI ye ame upara noMdhI gayA chIe, keTalI ye AgaLa upara nedhIzuM ane keTalIka A vibhAgamAM nodhavAmAM Ave che. rAmabhakAranI sthApanA ane abhili prAcIna hastalikhita pustakonA aMtamAM daSTigecara thatI saMkhyAbaMdha prazastio tathA AcArya zrIudayaprabhakRta dharmabhudayamahAkAvya (vastupAlacaritra), prabhAvaka caritra, jinaharSakRta vastupAlacaritra, kumArapAlaprabaMdha, sukRtasAgaramahAkAvya, upadezataraMgiNa, kumArapAlarAsa, vastupAlatejapAlarAsa Adi aitihAsika caritra ane rAsAo temaja chUTaka jUnAM pAnAMomAM maLatI vividha nodhe jotAM jANu zakAya che ke jaina zramaNae jJAnabhaMDAranI abhivRddhi mATe sarvatomukhI upadezapraNAlI svIkArI che. je loko samajadAra hoya temane prAcIna mAnya dhuraMdhara AcAryonI kRtio ane zAstronuM mahatva samajAvavAmAM AvatuM, eTaluM ja nahi paNa te kRtio ane zAstro saMbhaLAvavAmAM paNa AvatAM; je loko e samajI zake tema na hoya temane jJAnabhaktinuM rahasya ane te dvArA thatA lAbha samajAvatA 8 ane je loke kIrti tathA nAmanAnA ichuka hoya temane te jAtanuM 98 zrImAna sUrAcArye viThamane bArame che) nAvikajananA pAkamAM avasaramAM pustakalekhana saMbaMdhamAM ghaNuMghaNuM lakhyuM che tyAM teoe prasaMgopAta nIce pramANe jaNAvyuM che. ye lekhayanti sakalaM sudhiyo'nuyoga, zabdAnuzAsanamazeSamalakRtItha / chandAMsi zAkhamaparaM ca paropakArasampAdanakanipuNAH puruSottamAste // 14 // kiM ki terna kRtaM ? na ki vivapita ? dAna pradattaM na ki ? kevA''para nivAritA tamumatA mohArNave majjatAm / / , no puNyaM kimupArjitaM ? kimu yazastAra na vistAritaM ? hatAzALAkaark : zAsana vitA | | ityAdi.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jana zamaNusaMskRti ane lekhanakaLA pralobhana ApavAmAM AvatuM; arthAta puratakanA aMtamAM tenA tenA nAmanI prazasti vagere lakhavAmAM AvatAM. A rIte jJAnavaraMDAranI sthApanA temaja abhivRddhi karavA tarapha saune vividha rIte deravAmAM AvatA. A sivAya jJAnahi nimitte ujamaNuM, zAnapUjAda9 Adi jevA aneka mahotsava ane prasaMge yojavAmAM AvyA che. e badhAne pariNAme aneka jaina rAjAo, maMtrIo ane saMkhyAbaMdha dhanADhaya gRhasthAe,-tapazcaryAnA ujJApana nimitte, pitAnA jIvanamAM karela pAponI AlocanA nimite, jaina AgamenA zravaNa nimite, pitAnA ke pitAnAM paralokvAsI mAtA pitA bhAI bahena patnI putra putrI Adi svajananA kalyANa mATe, mAnya dharmazAstra temaja prAcIna sarvadezIya sAhitya pratyenI abhirucine lIdhe agara tevA koIpaNa prasaMgane AgaLa karI,--navIna pustako lakhAvIne athavA uthalapAthalanA jamAnAmAM Amatema astavyasta thaI gaelA jJAnabhaMDArone kaI vetuM hoya tene kharI karIne jJAnabhaMDAra sthApyA che ane ghaNI vAra AvI jAtanA pustakasaMgraha pitatAnA zaheya ane mAnya zramaNone arpaNa paNa karyA che, jene TUMka paricaya ahIM ApavAmAM Ave che: AcArya zrI haribhakAmarie gAraSTisamuccayamAM silanA jUnA sAna e 28mA DhAkathI pustakaakhanane pAgabhamikAnA vikAsanA kAraNa tarIke jaNAvyuM che jaja vizALa bALa sajhAyamAM puratakalekhanane puSTi . mArA ti sana pica nirarja kuvo " ' e zarate zrAvakanA nityakRtyamAM gaNAvyuM che. A pramANe vaNe ThekANe koI ne koI prasaMgamAM pustaka lekhananA upadezane nAcAryoe sthAna ApyuM che. haka che je nimite purata lakhAvAnAM ene lagatA keTalAka ullekha svAbhAvika rIte ja AgaLa TiNImAM Avaze ane bAkInA A nIce ApavAmAM Ave che (ka) 'saMvat 1301 varSe kAttika zudi 13 gurAvadheha salaSaNapure Agamika pUjyazrI dharmaghoSasUriziSya zrIyazobhadasUrINAmupadezena kumarasiMhamAlaputrikayA jasavIrabhAryayA solaNabhaginyA jAlanAmikayA putrarANigapAlhaNayoH svasya ca zreyo'rtha pAkSikatipustikA paMDi0 pUnApAt likhApitA / / / -tADapatrIyapAkSikasUtraTIkA lIbI zAnabhaMDAra. (kha) 'saMvat 1651 varSe zrAvaNa zudi 11 some zrIbhAvaDAragacche dhIbhAvadevasUritapaTTe zrIvijayasihasUri prAjhecAgotre saMghavI harA bhAryA hAsaladeputra saghavI vIrA bhAryA vIlhaNadeputra saMghavI bhojAkena jJAna lakhApitaM dazasahasra AlocanAnimittaM // ' -sUtrakRdaMgasUtra DA0 7 naM. 20 pATaNa-modIno bhaMDAra. 100 (ka) 'saMvat 1343 vaizASa zudi 6 some dhAMdhala suta bhA0 bhIma bhA0 chAhaDasuta bhAM0 jagasiMha bhA0 khetasiha subhAvakaH zrIcitrakUTavAstavyairmUlyeneyaM pustikA punrghiitaa|' -tADapatrIya vRdAvanayamakAdikAbhyo ne0 198 jemalamera bhaMDAra. (kha) 'saMvat 5319 varSe mAdhavadi 10 zuke vikramasiMhena pustakamidaM likhita iti / idaM pustakaM saMskRtapradhAnAkSara naM. 13866 zena saM0 ratnasiMhena saparivAreNa mUlyena gRhItvA zrIkharataragacche zrItaruNaprabhasUribhyaH praadaayi|' -tADapatrIya triSaSTi na. 181 jesalamera bhaMDAra.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 jena citrakalpama rAjAo ane jaina maMtrIo taraphathI lakhAelA jJAna bhaMDAra rAjAo paikI jene jJAnakozanI sthApanA karanAra be gUrjarezvara mazahUra cheH eka vikatmiya sAhityarasika mahArAja zrIsiddharAja jayasiMhadeva ane bIjA jenadharmAvalaMbI mahArAja zrI kumArapAla deva. mahArAjA siddharAje traNaso lahiyAo rAkhI pratyeka darzananA pratyeka viSayane lagatA vizALa sAhityane lakhAvI rAjakIya pustakAlayanI sthApanA karyAnA tathA AcArya zrI hemacaMdrata sAgapAMga sapAdalakSa (savAlAkha) siddhahemavyAkaraNanI eka nakala karAvI tenA abhyAsIone bheTa ApyAnA temaja judA judA deze ane rAjyamAM bheTa mokalAvyAnA ane te te viSayanA abhyAsIone te te viSayanA graMtho pUrA pADyAnA ullekho prabhAvaka caritra, kumArapAlaprabaMdha vageremAM maLe che. joke Aje ApaNI samakSa mahArAjA zrIsiddharAja jayasiMhadeve lakhAvelAM purata pachInA pustakanI eka paNa nakala hAjara nathI, tema chatAM pATaNanA tapagacchanA jaina jJAnabhaMDAramAM Azare caudamI zatAbdImAM lakhAelA sinavyANapuranI tADapatrIya prani che, temAMnAM citra jotAM emaNe jJAnabhaMDAro lakhAvyAnI ApaNane khAtrI thAya che, eTaluM ja nahi paNa prabhAvaka caritramAMnI mahavanI hakIkatane A citra Te Ape che. uparokta pratimAMnA eka citranI nIcenA bhAgamAM kSatijJAna zAjha paThati ema lakheluM che. e citramAM eka tarapha paMDita siddhahemavyAkaraNanI prati laI vidyArthIone bhaNAve che ane sAmI bAju vidyArthIo siddhahemanI prati laI bhaNI rahyA che, e bhAvane pragaTa karatuM citra doryuM che. (juo citrane. 19bhA A.naM. 1nA nIcenA bhAgamAM.)101 mahArAjA zrI kumArapAladeve ekavIsa jJAnabhaMDAro sthApyAnA temaja AcArya zrI hemacaMdraviracita graMthanI suvarNAkSarI ekavIsa prati lakhAvyAnA ullekha kumArapAlaprabaMdha102 ane upadezataraMgiNamAM maLe che. A sivAya bIjA koI rAjAoe jJAnabhaMDAro lakhAvyA-sthApyA haze, patu tene lagato koI ullekha amArA jevAmAM nahi AvyAthI ame e mATe mauna dhAryuM che. jaina mitrIomAM jJAnabhaMDAra sthApanAra-lakhAvanAra prAgvATa piravADa) jJAtIya mahAmAtya zrIvastupAla-tejapAla, esavAla jJAtIya maMtrI pethaDazAha, maMDanamaMtrI vagerenAM nAmo khAsa prasiddha che. mahAmAtya vastupAla-tejapAla, nAgaeNdragathvIya AcArya zrI vijayasena ane udayaprabhasUrinA upAsaka hatA. emanA upadezathI temaNe jJAnabhaMDAre lakhAvyAnI noMdha zrIjinahardhakRta vastupAlacaritra, 11 "zaH puH puoNla vidrivarti tataDA ra varSanI thaI (vA), pustakane 102 . rAjAdezAbhiyuktaMca, sarvasthAnebhya udyataiH / tadA cAhUya sabake, lekhakAnAM zatatrayam // 104 // pustakAH samalekhyanta, sarvadarzaninAM tataH / pratyekamevArIyantAdhyetRNAmudyamaspRzAm / / 105 // ' -prabhAvakacaritra hemacandrapravandhe jinamakanagaNita kumArapAlaprabaMdha' patra 17mAM "prabhAvaka caritrane maLe ja ka ullekha che. 101ma ane citrakaLA vibhAga citra ne 102. 102 A TippaNI naM. 89.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya na zamaNasaMskRti ane lekhanakaLA upadezataraMgiNa0 AdimAM jovAmAM Ave che. mAMDavagaDhane maMtrI pethaDazAha tapAgacchIya AcArya zrIdhamaSane upAsaka hatA. eNe jaina Agama sAMbhaLatAM bhagavatIsUtramAM AvatA vIra-gautama nAmanI senAnANathI pUjA karI, e dvArA ekaThA thaelA dravyathI pustaka lakhAvI bharUca Adi sAta nagarAmAM kaMDAra sthApyA hatA. A sivAya maMtrI vimalazAha, mahAmAtya AmabhaTa (abaDa), vATa (bAyaDa), karmazAha Adi anekAneka jaina maMtrIvarIe jema jaina maMdira baMdhAvyAM che tema temaNe jaina pustakasaMgraha jarUra lakhAvyA haze, kiMtu tene lagatAM kazAM ye pramANe ke ullekhone saMgraha amArI sAme nahi hovAthI ene ulalekha karatAM aTakIe chIe. dhanADhya jena gRhasthAe sthApelA jJAna bhaMDAra rAjAo ane maMtrIe pachI jJAnabhaMDAra lakhAvanAra tarIke dhanADhaya na gRhasthe Ave che. e dhanADhaya gRhasthonAM je nAme Aje amArI samakSa vidyamAna che eTalAnI noMdha ApavI e paNuM azakya che; eTale phakta sAdhAraNa rIte khyAlamAM lAvavA khAtara tevA be pAMca dharmAtmA dhanADhaya jena gRhasthonAM nAmane paricaya Apavo eTaluM ja basa gaNAze. jema mahAmAtya vastupAla Adie pitApitAnA kulaguru, dharmagunnA upadezathI jJAnasaMgraho lakhAvyA hatA tema kharataragacchIya AcArya zrIjinabhadranA AdezathI pArI dharaNAzAhe, 105 - hepAdhyAya zrImahIsamudragaNinA upadezathI naMdurabAra nivAsI prAgvATa jJAtIya saM. bhImanA pautra 103 "vastupAlacaritra'mAM traNa jJAnabhaThAre lakhavAnuM jaNAvyuM che jyAre "uparazataraMgiNI"mAM nIce pramANe jaNAvyuM che. 'zrIvastupAlamantriNA sauvarNamaSImayAkSarA ekA siddhaantprtilekhitaa| aparAstu zrItADa-kAgadapatreSu mapIvarNAzcitAH 6 pratayaH / evaM saptakoTidravyavyayena sapta sarasvatIkozAH lekhitAH // ' patra 142 // 104 'zrIdharmaghoSasUripradattopadezavAsitacetasA sa0 (ma.) paithaDadevena ekAdazAGkI zrIdharmaghoSasUrimukhAt zrotumArabdhA / tatra pazcamAjamadhye yatra yatra 'goyamA' AyAti tatra tatra tamAmarAmaNIyakapramuditaH sauvarNaTAke: pustakaM pUjayati / pratipraznamuktahATaka 36 sahasrAdibahuvyavyayena samAgamAdisarvazAkhAsaMkhyapustakalekhana-tatpaSTakRlaveSTanaka-paTTasUtrottarikA-kAzcanavAtikAcAravaH sapta sarasvatIbhANDAgArAH bhRgukaccha -suragiri-maNDapadurga-arbudAcalAdisthAneSu vimraambbhuuvire|' -3patajiLI panna 121. "sukRtasAgaramahAkAvyanA sAtamA taraMgamAM pathaDapuratApUnamabaMdhamAM paNa Ane maLo ullekha che mAtra tyAM dharma. dhovarinI AjJAthI kAI sApue Agama saMbhaLAvyAnuM jaNAvyuM che mAhitIst tato gukiyarijitammA gumAve che 60' ityAdi. 105 dharaNAzAhe lakhAvela chavAbhigamasutraphatti, ethaniyuktisaraka, sUryaprajJaptisaTIka, aMgavidyA, kahAbhASya, sarvasiAtaviSamapadaparyAya, irAnazAsana Adi pustaka jesalameranA tADapatrIya bhaMDA vidyamAna che, jenA atamAM nIce lakhelane maLatA nAnA moTA ukhe che. saMvat 1487 varSe zrIkharataragacche zrIjinarAjasUripaghalakArazrIgacchanAyakatrIjinabhadrasUrigurUNAmAdezena pustakametallikhita zodhitaM ca / likhApitaM zAhadharaNAkena sutasAiyAsahitena / '
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNasaMskRti ane lekhanakaLA 101 sUkA ke bhInA vAtAvaraNunI asara na thAya, e pustako gezAM na thAya temaja havAthI enAM pAnAM UDavA na pAme, e mATe e pustakAne baMdhana bAMdhavAmAM AvatAM. A baMdhanA sAmAnyarIte sutarAu ja AtAM, tema chatAM khAsa mAnanIya kalpAdi jevAM zAme! mATenAM baMdhane rezamI haiAnAM. dAkhaDA upara ane tADapatrIya pAthIo upara bAMdhavAnAM baMdhanA jADA khAdInA kapaDAnAM banatAM, mukhyatve karIne e ekavaDAM ja hAtAM, tema chatAM dhaNIvAra e bevaDA khAdInA kapaDAnAM paNu thatAM ane keTalIkavAra khAdI ane mArUnAM kapaDAMne mevaDAM sIvIne taiyAra karavAmAM AvatAM. pATI-paTTI pustakanI pAthIo, dAkhaDA Adi upara bAMdhelAM baMdhane chUTAM na paDI jAya e mATe tenA upara ekasavA AMgaLa paheALA pATI--paTTI vIMTavAmAM AvatI. A pATI ghaNIvAra rezamI pazu hAtI ane ghaNIvAra e sutarAu paNa hatI. A pATIomAM keTalIkavAra tenA gUMthanArAo suMdara duhA, paddo, pATI-paTTInA mAlikanAM nAmeA vagere paNa gUMthatA hatA, jenA namUnA Aje paNu ghaNe ThekANe tevAmAM Ave che dAbaDAe pustaka rAkhavA mATenA dAbaDAe lAkaDAnA, kAgaLanA temaja cAmaDAnA banAvavAmAM AvatA hatA. e badhAnA ahIM TUka paricaya ApavAmAM Ave che: lAkaDAnA dAmaDAo lAkaDAnA dAbaDAnI banAvaTathI te| ApaNe sau paricita ja chIe, eTale ene aMge mAtra eka ja vAta jaNAvavAnI rahe che ke jema AjakAla kabATa, khurasI, meja, bAMkaDA vagere dareka jAtanA rnicarane pAliza karavAmA Ave che tema jUnA jamAnAmAM ApaNe tyAM dareka lAkaDAnI vastune vAta na lAge tathA bheja vagerethI e taraDAI ke kATI na jAya e mATe caMdrasanA rAgAna temaja tenAthI mizrita rgA lagAvavAmA AvatA hatA ane e ja rIta ApaNA pustaka bharavAnA DabbA mATe akhatyAra karavAmAM AvI che. A geMga dAkhaDAnA bahAranA bhAga upara lagAvavAmAM Ave che. kAgaLanA dAkhaDA nakAmA paDI rahetA kAgaLAne uparAuparI ceADIne athavA e kAgaLAne phUTIne temAM methI vagere cikAzavALA padArthoM bheLavI e kUTAnA suMdara sAdAra dAbaDAe banAvavAmAM AvatA ane tenA upara rezamI ke sutarAu kapaDuM vagere maDhavAmAM AvatuM. keTalIka vAra kapaDuM vagere na maDhatAM tenA upara regAna mizrita raMga caDAvavAmAM AvatA ane te upara cauda svapna, aSTamaMgala, neminAthanI jAna, tete samayanA vartamAna AcAryAMnI dharmadezanA,tIrthaMkaranAM kalyANukA ane jIvanaprasaMgA vagere khAsa khAsa dhArmika prasaMgAnAM suMdara bhAvavAhI citrA cItaravAmAM AvatAM. (jIe citra naM. 8 A. naM.ra).
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 jena citrakAma tADapatrIya pustakonI lAMbI katenI uparanIce lAkaDAnI pATIo mUkI, tene dorI vaDe bAMdhI, tenA upara kapaDAnuM baMdhana bAMdhavAmAM AvatuM athavA e pothIone lAkaDAnA DabAmAM rAkhatA; paraMtu nAnA mApanI tADapatrIya pratA upara keTalIka vAra lAkaDAnI pATI na rAkhatAM kAgaLanA pUThAnA taiyAra karelA ardhAkhaDA, -nevAMnuM pANI jhIlavA mATe rAkhavAmAM AvatA paranALAnAAkAranA dAbaDAmAM ene rAkhatA ane tenI vacamAM parovI rAkhelI derI enA upara vIMTavAmAM AvatI. A jAtanA dAbaDAonI vacamAM rAkhelAM pustako atyaMta surakSita rahetAM. A kAgaLanA dAbaDA upara mAtra baMdhana bAMdhavAmAM AvatuM; lAkaDAnA dAbaDAnI ene mATe jarUrata rahetI nahi. paranALA AkAranA A kAgaLanA dAbaDA upara moTe bhAge lAla ane koika vAra dhoLA raMganuM khAdInuM kapaDuM maDhavAmAM AvatuM. pATaNa vagerenA jJAnabhaMDAramAM A jAtanA dAbaDA keTalI ye pothIo mATe banAvelA che, jemAMnA keTalAka to pAMca pAMca zatAbdIonA vAyarA khAI cUkyA che ane keTalAke to e karatAM paNa vadhAre zatAbdIo vItAvI che. cAmaDAnA dAbaDAo upara jaNAvelA kAgaLanA dAbaDA upara jema kapa vagere bhajavAmAM Ave che tema tenA upara cAmaDuM paNa maDhavAmAM Avatu ane tenA upara AjakAla jema presamAM pUThAM upara gaiAra vagerenI bhAta pADavAmAM Ave che tema bhAta paNa pADavAmAM AvatI. (juo citranaM. 8 A naM. 1) A pramANe cAmaDuM maDhelA dAbaDAone ame cAmaDAnA dAbaDA tarIke oLakhAvIe chIe. A dAbaDAone judo paricaya ApavAnuM kAraNa e che ke AjakAla chApelAM pustake upara cAmaDAnAM pUThAM joI keTalAka loko apavitratAnI vAta karI e sAme khUba ja aNagamo Ubho kare che, eTaluM ja nahi paNa keTalIka vAra e sAme temaja tevI bIjI vastuo sAme aNaghaTatI dhamAla karI che che. temanuM dhyAna ame derIe chIe ke prAcIna jJAnabhaMDAromAMnA pustako, guTakAo vagerenAM pUThAM pATIo mATe cAmaDAne upayoga bahu ja chUTathI thaelo jovAya che. prAcIna tADapatrIya pustakanAM Adi aMtanAM pAnAMne ghasAro na lAge temaja te jIrNa na thAya e mATe tenI uparanIce tADapatranAM pAnAMnA abhAvamAM cAmaDAnI paTTIo mUkavAmAM AvatI hatI. (juo citra naM. 3mA AkRti ne. 2) caMdananA dAbaDA sAmAnya rIte pusta rAkhavA mATe lAkaDAnA je DabAo banAvavAmAM AvatA te sAga vagere cAlu lAkaDAmAMthI banAvAnA, paraMtu suvarNAkSarI ke rIplAkSarI kalpasatrAdi jevA kimatI temaja mAnya graMtha rAkhavA mATe caMdana, hAthIdAMta vagerenA dAbaDAe taiyAra karavAmAM AvatA ane temAM e mahAddha pustakone rAkhavAmAM AvatAM-Ave che. A dAbaDAe keTalIka vAra taddana sAdA hoya che ane keTalIka vAra tenA upara suMdara kAraNa ane suMdara prasaMge kotarelA paNa hoya che. pithI ane dAbaDA upara naMbare upara pramANe taiyAra thaelI pothIo ane dAbaDA upara pothI naMbara ane dAbaDA naMbara
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zamaNusaMskRti ane lekhanakaLA 103 noMdhavAmAM AvatA. A naMbare ghaNuM karIne 1,2,3,4 vagere saMkhyAmAM ja lakhAtA hatA; tema chatAM keTalIka vAra e dAbaDAo upara jaina covIsa tIrthaMkaro, vIsa viharamAna tIrthakaro, bhagavAna mahAvIranA agiyAra gaNadhare (mukhya ziSyo) AdinAM nAme paNa nirdeza karavAmAM AvatA hata. dA.ta. jene vIsa tIrthaMkaronAM nAma anukrame RSabhadeva, ajitanAtha, saMbhavanAtha, abhinaMdana, sumatinAtha vagere che. jene jJAnabhaMDAromAMnA dAbaDAo upara naMbara karavA hoya tyAre eka, be Adine badale pahelA dAbaDA upara RSabhadeva, bIjA upara ajitanAtha, trIjA upara saMbhavanAtha thAvat covIsamA dAbaDA upara covIsamA jaina tIrthaMkara mahAvIranuM nAma lakhavAmAM AvatuM. AthI vadhAradAbaDAo hoya tyAre vIsaviharamAna tIrthakaronAM nAmone ullekha karavAmAM AvatuM. A pramANe, dAbaDA upara saMkhyA lakhavAne badale AvAM tIrthaMkara Adina vizeSa nAmo paNa lakhavAmAM AvatAM. peTI paTArA bhaMDakiyAM vagere upara ame je pithIo ane dAbaDAone nirdeza karI gayA e badhAne uMdara AdithI surakSita rAkhavA mATe loDhAnA ke pittaLanA cApaDAvALI meTI meTI majabUta peTIo ane paTArAo banAvavAmAM AvatA ane temAM e pathIdAbAone surakSita rIte rAkhavAmAM AvatAM hatAM. keTaleka ThekANe Ane mATe majabUta kabATo athavA khAnAMvALA bhaMDakiyA banAvavAmAM AvatA hatA. pustaka rAkhavA mATe temaja kADhavA mATe peTI paTArA karatAM A kabATo ane baMDakiyAM vadhAre anukuLa rahetAM. pATaNa vagere keTalA e sthaLanA prAcIna saMpAne paTArAmAM rAkhavAmAM AvatA hatA ane keTalAMye sthaLonA bhaMDArane kabATa temaja bhaMDakiyAmAM rAkhavAmAM AvatA hatA. AjakAla ghaNekhare sthaLe A paripATI badalAvA chatAM haju paNa ghaNe sthaLe jJAnabhaMDAro rAkhavA mATe peTI paTArA bhaMDakiyAM vagere vAparavAmAM Ave che. peTIne AkAra ane tenuM mApa nAnuM hoya che jyAre paTArAnuM mApa meTu hoya che. paTArAne "paTArA" ane "majUsa' tarIke paNa oLakhavAmAM Ave che. comAsAne bheja vagere pustakane na lAge tevI surakSita rIte bhIMtamAM karelAM UMDAM kabATone 'bhaMDakiyAM kahevAmAM Ave che. jJAnabhaMDAranI TIpa prAcIna samayamAM jJAnabhaMDArAnI TIpe eTale ke pustakonI yAdI kevA rUpamAM thatI haze e jANavAnuM ApaNI pAse khAsa kazuM ja sAdhana nathI; tema chatAM lagabhaga base-traNa varSa pahelAnI je prAcIna TIpa jovAmAM AvI che e uparathI eTaluM anumAna thaI zake che ke AjakAla jevI vizada TI thAya che-arthAta emAM jema dAbaDAne naMbara, pratane naMbara, graMthanAma, patrasaMkhyA, bhASA, kartA, racanAvata, lekhanasaMvata, viSaya, graMthanI laMbAI-pahoLAI vagerenI mAhitI ApavAmAM Ave che, tevI nahatI ja thatI. e TIpAmAM mAtra dAbaDe, pratano naMbara, graMthanAma, patrasaMkhyA ane keIkoI vAra graMthakAranuM nAma eTaluM ja neMdhavAmAM AvatuM. ahIM eka vAta spaSTa karavI ucita jaNAya che ke AjakAla jevI vizada rIpo thAya che tevI TIpa jUnA jamAnAmAM nahi ja thatI hoya athavA A jAtane koIne sarvathA khyAla sarakhoye nahi hoya ema mAnavAne
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jana emaNusaMskRti ane lekhanakaLA 115 ke majabUta baMdhAelAM pustakomAM zaradI dAkhala thavA na pAme. adhyayana-vAcana Adi mATe bahAra rAkhelAM pustakanAM AvazyakIya pAnAM bahAra rAkhI bAkInA pustakane rItasara bAMdhIne ja rAkhavuM joIe ane bahAra rAkhelAM pAnAne paNa havA na lAge e mATe kALajI rAkhavI joIe. comAsAnI RtumAM khAsa kAraNa sivAya jena jJAnabhaMDAre ekAeka ughADavAmAM nathI AvatA tenuM kAraNa mAtra e ja che ke pustakane bhejavALI havA na lAge. eMTI jatAM pustaka mATe keTalAMka hastalikhita pustakanI zAhImAM-zAhI banAvanAranI aNasamaja athavA binakALajIne lIdhe,-guMdara vadhAre pramANamAM paDI javAthI jarA mAtra zaradI lAgatAM tenA eMTI javAne bhaya rahe che. A prasaMge evA pustakanA dareka pAnA upara gulAla chATI devo-bhabharAve, jethI te coMTaze nahi. ceTI gaelAM pustaka mATe keTalAMka pustakone vadhAre pramANamAM zaradI lAgI javAthI e caDIne roTalA jevAM thaI jAya che. tevAM pustakane ukheDavA mATe pANaArAmAMnI havAvALI sukI jagyAmAM athavA pANI bharyA bAda khAlI karelI bhInAza vinAnI chatAM pANInI havAvALI mATalI ke ghaDAmAM jalamizrita zaradI lAge tema mUkavAM. A havA lAgyA pachI eMTI gaelA pustakanAM pAnane dhIredhIre ukheDavAM. je pustaka vadhAre paDatuM ceTI gayuM hoya to tene vadhAre pramANamAM zaradI lAgyA pachI ukheDavuM, paNa ukheDavA mATe utAvaLa karavI nahi. A sivAya eka upAya e paNa che ke tyAre emAsAnI RtumAM puSkaLa varasAda varasate heya tyAre cAMdI gaelA pustakane bheja lAge tema makAnamA khule mUkI devuM ane bheja lAgyA pachI uparanI jema ukheDavuM. ukheLyA pachI pAchuM pharIthI te coMTI na jAya te mATe tenA dareka pAnA para gulAla chATI devo. A upAya kAgaLanA pustake mAre che. tADapatrIya pustaka eMTI gayuM hoya te eka kapaDAne nItare tema pANIthI bhIMjAvI tene pustakanI AsapAsa lapeTavuM. jemajema pAnAM havAtAM jAya tema tema tene ukheDatA javuM. tADapatrIya pustakanI zAhI pAkI heI tenI AsapAsa pANI nItaratuM kapaDuM vIMTavAthI tenA akSaro bhUMsAI javAne ke kharAba thavAno bhaya hotuM nathI. mAtra IrAdApUrvaka akSara upara bhInuM kapaDuM ghasavuM joIe nahi. A pAnAM ukheDatA tenI slaNa tvacA ekabIjA pAnA sAthe cUMTIne tUTI na jaya e mATe kALajI rAkhavI. tADapatrIya pustaka ukheDavA mATe A upAya ajamAvavAthI e pustakanuM satva UDI jAya che ane e taddana alpAyu thaI jAya che. amArA anubhava pramANe A rIte ukheDeluM tADapatrIya pustaka pacIsa pacAsa varSathI vadhAre TakI zake evo saMbhava nathI. pustakanI rakSA ane lekhako pustakonuM zAthI zAthI rakSaNa karavuM e mATe keTalAka lekhakoe hastalikhita pustakonA aMtamAM judI judI jAtanA saMskRta zloka lakhelA hoya che, je upayogI hoI ahIM ApavAmAM Ave che
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 jena citrakalapakuma jalAd rakSet sthalAn rakSet, rakSet zithilabandhanAt / mUrkhahaste na dAtavyA, evaM vadati pustikA / / agne rakSet jalAd rakSet, mUSakebhyo vizeSataH / kapTena likhita zAstra, yatnena paripAlayet // udakAnilacaurebhyo, mUSakebhyo hutAzanAt / kaSTena likhita zAvaM, yatnena paripAlayet / / A sivAya jJAnabhaMDArane rAkhavAnAM sthAne bhejarahita hovAM joIe e kahevAnI jarUrata na ja heya. manapaMcamI ane jJAnapUjA upara ame pustaka ane jJAnabhaMDArone je je vastuothI hAni pahoMce che tene temaja tenAthI jJAnabhaMDArane kema bacAvavA e viSe ullekha karyo have e jJAnabhaMDAronI rakSA mATe jene saMskRtie eka khAsa parvanI,-jenuM nAma "jJAnapaMcamI' kahevAya che tenI,-je pejanA karI che ane ahIM paricaya ApavAmAM Ave che. jana saMpradAyamAM kArtika zukla paMcamInA divasane "jJAnapaMcamI tarIke oLakhavAmAM Ave che. A divasanuM mAhAsya dareka mahinAnI zukla paMcamI karatA vadhAre gAvAmAM AvyuM che, enuM kAraNa e che ke varSARtumAM jJAnabhaMDArAma pesI gaelI thoDI ke ghaNI bhejavALI havAthI pustakane nukasAna na pahoce ane sAdhAraNa rIte pustake temanI mULa sthitimAM cAlu TakI rahe e mATe temane tApa dekhADavo joIe; temaja cemAsAnI RtumAM jJAnabhaMDArAne,-bhejavALI havA na lAge e mATe,-baMdhabAraNe rAkhelA heI tenI AsapAsa vaLela dhULakacarAne sApha karavo joIe, jethI udheI Adi jIvajaMtuonI utpatti na thAya; taduparAMta pustakamAM jIvAta vagere na paDe e mATe mUkelI ghoDAvaja AdinI piTalIe varSa Akhare nirmAlya banI gaI haI tene badalavI joIe; pustaka rAkhavAnAM makAna, dAbaDA, kabATa, pATI-pAThAM, baMdhana vagare kharAba thaI gayAM hoya tene sudhAravAM ke badalavAM joIe. A badhu karavA mATe sauthI vadhAre anukULa ane vahelAmAM vahelo samaya kArtika mahino gaNAya, jyAre zarada RtunI prauDhAvasthA heI sUryane tIkho tApa hovA uparAta bhejavALI havAne taddana abhAva hoya che. vizALa jJAnabhaMDAronA herapheranuM zramabharyuM temaja kharacALa kArya sadAya amuka ekAda vyaktine karavu kaMTALAjanaka temaja agavaDatAbharyuM thAya'--jANI kuzaLa jainAcAryoe kArtika zukla paMcamIne divase prApta thatI apUrva jJAnabhakti ane jJAnapUjAnuM rahasya, tenAthI thatA lAbhe Adi samajAvI e tithine "jJAnapaMcamI' tarIke oLakhAvI enuM mAhAmya vadhArI dIdhuM ane jaina prajAne jJAnabhakti-sAhityasevAnA mArga tarapha dorI. jaina janatA paNa te divasane mATe potAnA saMpUrNa gRhavyApArane tyAga karI yathAzaya AhArAdikane niyama, paupadhavata Adi svIkArI jJAnarakSAnA puNya kAryamAM sahAyaka thavA lAgI, eTaluM ja nahi paNa jJAnapUjAne bahAne jJAnabhaMDAra ane pustakane mATe upayogI evA sAdhane paNa hAjara thavA lAgyAM je uddezathI ukta parvanuM mAhAbhya varNavavAmAM AvyuM che ene te AjanI janatAe potAnA svabhAva pramANe abharAI upara mUkyuM che; arthAta jJAnabhaMDAro tapAsavA, temAM kacaro vALI sApha karo, pustakone taDako dekhADo, bagaDI ke cAMTI gaelAM pustako sudhAravA, temAM jIvAta na paDe e mATe mUkelI ghoDAvaja
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 117 vagerenA bhUkAnI nirmAlya piTalIo badalavI, jJAnabhaMDAra ane pustakone upayogI sAdhana vagere hAjara karavAM Adi kazuM ja na karatAM mAtra "sApa gayA ane lIsoTA rahyA' e kahevata mujaba AjakAla vetAMbara mUrtipUjaka jenI vastIvALAM ghaNuMkharAM nAnAMmoTAM nagaromAM thoDAMdhaNAM je kAmacalAu pustako hAtha AvyAM tene ADaMbarathI caMdaravA-paMThiyAnI vacamAM goThavI tenA atisAdhAraNa pUjAsatkArathI ja mAtra saMtoSa mAnavAmAM Ave che. "jJAnapaMcamI' parvanA uparokata maulika rahasya ane te divasanA kartavyane vicAravAne kAraNe Aja sudhImAM ApaNuM saMkhyAbaMdha jJAnabhaMDAro udhaI AdinA bhakSya banI cUkyA che. jJAnapaMcamIne AraMbha prastuta "jJAnapaMcamI parvane AraMbha amArA anumAna mujaba pustakalekhananA AraMbhanI sAthesAthe thavAne saMbhadhiadhAre che. eTale e parvanI utpatti, sthavira Arya devahiMgaNi kSamAzramaNa jevA prauDha ane pratibhAsaMpanna jaina sthavirenA vizALa dIrdhadazIpaNAne ja AbhArI che ema ame e divasanA uddeza ane vyavasAyane dhyAnamAM laI khAtrIpUrvaka kahI zakIe chIe. pAribhASika zo prastuta nibaMdhamAM lekhanakaLA sAthe saMbaMdha dharAvatAM anekavidha sAdhano ane tenAM pAribhASika nAma vagerene te te sthaLe vistRta paricaya ApyA pachI je keTalAka upayogI pAribhASika zabda rahI jAya che temane ahIM paricaya ApavAmAM Ave che? 1 hastalikhita pustakane "prati' nAmathI oLakhavAmAM Ave che. A "prati' zabda "pratikRti zada uparathI TuMkAIne banyAnuM kahevAmAM Ave che. 2 hastalikhita pustakanI be bAjue rakhAtA bhAjInane "hAsiyA' kahevAmAM Ave che ane tenI uparanIcenA bhAgamAM rakhAtA mArjInane " jilpA (. M=aa. mA=jIbha) tarIke oLakhavAmAM Ave che. 3 pustakanA hAMsiyAnI uparanA bhAgamAM prathanuM nAma, patrAMka adhyayana, sarga, ucchasa vagere lakhavAmAM Ave che tene "DI" kahe che. 4 graMthanA viSayAnukramane "bIjaka' nAmathI oLakhavAmAM Ave che. 5 pustakanI aMdara akSara gaNIne ulikhita lokasaMkhyAne "graMthArga" kahe che ane pustakanA aMtamAM ApelI graMthanI saMpUrNa lokasiMkhyAne "sarvAgaMtra" athavA "sarvagraMthAcaM' nAmathI oLakhavAmAM Ave che. 6 jaina mULa Agamo upara racAelI gAthAbaddha TIkAne nikti' kahevAmAM Ave che. 7 jaina mULa Agama ane niryukti e baMne upara racAelI vistRta gAthAbaha vyAkhyAne 'bhASya" ane "mahAbhArtha" nAmathI oLakhavAmAM Ave che. keTalIka vAra mULa Agama upara niyukti ane bhALyuM hoya enA upara vistRta gAthAbaha TIkA racavAmAM Ave che tene "mahAbhAkhya" nAmathI oLakhavAmAM Ave che. keTalIka vAra bhASya ane mahAbhASya sIdhI rIte mULa satra upara paNa lakhavAmAM Ave che. ekaMdara rIte niyukti, bhASya ane mahAbhASya e gAthAbaddha TIkAgraMtha che. 8 mULasUtra, niryukti, bhAgya ane mahAbhASya uparanI prAkRta-saMskRta mizrita gAbaMdha TIkAne "cUrNa ane vizeSacUrNA nAmathI oLakhavAmAM Ave che. 9 jaina AgamAdi graMtha upara je nAnImoTI saMskRta vyAkhyAo hoya che tene vRtti, TIkA, vyAkhyA,
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ uca merola citra 20 citra ane kArIgInALA pATI-pALa pUryA 13/08 T tima " nimAvima mAmAmidima 2 kAThama lar mahi mAtra vikimiti IT $ citra ra1 "AgaN yApanAyukta ati vistava paDela pA 1 PE
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ pI pUrti [1] 'jaina lekhanakaLA'viSayaka nibaMdhanA pRSTha 35mAM 'eLiyuM--tenI banAvaTa ane utpatti' vibhAgamAM ame jaNAvyuM che ke 'ALiyA'ne mAravADI lahiyAo kAMTiyu' e nAmathI ALakhe che, paNa eneA vAstavika artha ze! che e samajAtuM nathI.' A saMbaMdhamAM amArA mAnItA lekhaka zrIyuta gAvardhanadAsa lakSmIzaMkara trivedInuM kahevuM che ke 'kAMTa'nA artha 'vibhAga' thAya che. je sAdhanathI lakhavA mATe pAnAmAM phrAMTa-vibhAga-lITIe dArI zakAya e sAdhananuM nAma AMTiyu'. [2] pRSTha 38mAM 'tADapatra upara lakhavAnI zAhI'nA prathama prakAra'mAM 'sImaM=kasIsuM' eTale 'hIrAkasI' samajavuM. [3] pRSTha 41nI TippaNI naM. 56mAM ame 'svAganA' artha 'TaMkaNakhAra' ApyA che tene badale keTalAka 'khiMDayA khAra' ema paNa kahe che. A baMne khAra garamI ne pavanathI phulAvelA samajavA, [4] pRSTha 45mAM hiMgaLAkane dhAvA mATe ame 'sAkaranA pANI'nA prayAga jaNAvyA che tene badale 'lIMbunA rasa'thI dhAvAnA prayAga vadhAre mAphaka che ema amArA lekhaka kahe che. viMgAkamAM pArA hAI lakhatI vakhate gurupaNAne lIdhe hiMgaLAka sAthe pArA ekadama nIce UtarI paDe che. e pArA azuddha hAI kALAzapaDatA dekhAya che. lIMbune rasa e azuddha pArAne zuddha banAve che jethI temAnI kALAza nAbuda thai jAya che. pariNAme hiMgaLAka zuddha ane lAla surakha banI jAya che. [5] gRha 46-47mAM 'citrakAma mATe ragA' vibhAgamA ame rageAnI banAvaTanA keTalAka prakAre| ApyA che te karatAM vadhArAnA bIjA ghaNA prakAro amane maLA AvyA che je A nIce ApIe chIe "atha cItrAmaNamAM raMga bharyAMnI vidhiH // (1) maphreza TAka 4, pAvaDI (pIuDI) TAMka 1, siMdura TAMka nA--gere raMga hAI. (2) sapheda TAka 4, pauthI galI TAka 1--pArIka raMga hoI. (3) siMdura TAMka 1, pAvaDI DhAMka gA~~ nAraMgI raMga hAI. (4) haratAla DhAMka 1, gulI TAka bA--nIkSeA raMga hAI. (5) saphedeA TAMka 1, aLatA DhAMka 15-gulAbI raga haiI. (6) myAuDI (pIuDI) TAMka 1, gulI TAka 1--pAna raga hAI (7) sarphA TAka 1, galI DhAMka 1--AkAzI raMga hAI. (8) saphedo TAMka 1, midura TAMka 1~~ gADu raga hAi. (9) siMdura TAMka 1, saphedo TAka 4, pothI TAMka 1--gADu raMga DAI. (10) jaMgAla TAka 1, khAvaDI TAMka 1--suyApaMpA raMga hAi. (11) amalasArA gaMdhaka tAka 4, gulI TAka 2-~~ AsamAnI raga hAI. (12) hiMgula TAka 1, gulI DhAMka 2, pAthI rita 1, saphede TAka 1--veMgaNI raMga hAI. (13) kuMdo TAMka 4, pevaDI (pAuDI) TAMka 2--paMDurA raMga heAI (14) gulI TAMka 1, pevaDI TAMka 2, aLA TIpAM 3, syAhIrA TIpA 7, siMdurarA TIpA 3-AMbA raga hAI. (15) syAhI TAMka 1, pAthI DhAMka 1~~~kastUrI raMga hAI. (16) siMdura TAka 4, gulI TAMka 7---pASI raga
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 jaina citrakalpama he I. (17) sapheda TAMka 7,aMbA raMga TAMka 1 aragajA raMga hoI (18) peAvaDI (pIuDI) TAMka 2, pithI TAMka -cASA raMga heI, (19) sapheda TAMka 3, yAvaDI TAka 1,-gohe raMga huI te ghAlii tyAre kAThI raMga huI. (20) saphede siMdura belII-mugalI raMga haI. (21) gesa sapheda bhUlII -mugalI raMga huI. (22) saphede mAvaDI bhelIIgere raMga (I. (23) siMdura haratAla bhelII-gehuM raMga huI. (24) pevarI (pIuDI) mulI bhelII-nIlo raga (I. (25) haratAla gulI belII aMbapatra raMga huI (26) sapheda gulI belIIAsamAnI raMga haI. (27) sapheda pevarI gesa bhelI IjaTA raMga haI. (28) siMdura khAvaDI belII-nara raMga huI. (29) sapheda gulI siMdura bhelII-abaji raMga huI. (30) sapheda haratAla gulI belII-hasti raMga huI (31) saphede siMdura haratAla melI Ihasti raMga huI. (2) gulI syAhI siMdura haratAla sapheda lI-pevarI raMga haI. Iti samApta." uparokta citrakAma mATe upayogI raMgonI nedhanuM jUnuM pAnu jaina mUrtionI aMgaracanA karavAmAM nipuNa mArA ziSya maNilAla lakSmIcaMda pADe pAsethI maLyuM che. "citrAmaNanA raMganI vidhiH (1) pahADano vA (raMga)-mimi, vAnI. (2) bhabhutInA raMga gulI, khaDI, theDe aLa. (3) meghavarNa-gulI, khaDI. (4) veMgaNIo raga-gulI, abate. (5) dhUmrane ra-gulI thADI, khaDI, aLato Do. (6) pistAne raMga-khaDI, siMdura, thaDe aLa. (7) gore raMga-khaDI, siMdura, aLavo. (8) dhaMdhalA pahADI-gulI theDI, khaDI, aLate alpa. (9) ghaune ga-haratAla, siMdura, khaDI. (10) kALo rIMgaNIo ra-gaLI ghaNI, aLa. De. (11) nIla cAsane ga-TIkaDI, jagAla. (12) ne raMga-haranAla, saphe. (13) nIlA raMga-gaLI, haratAla. (14) gulAbI raMga-sapheda, ati. (15) gaDI nIlA-TIkaDI, gulI. A raMgenA prakAramAM jyAM mApa lakhyuM nathI te ghaNuM, thAI te the, bIju tela-mApa lakhyuM nathI te kArIgarane ThIka paDe tema le. tela hoya paNa raga na hoya te phara paDe". citraraMgAnuM A pAnuM amane amArA lekhakaratna zrIyuta govardhanadAsa lamIbaMkara trivedInA saMgrahamAMthI maLyuM che. [6] pRSTha 55mAM "lekhakanA sAdhana' vibhAgamAM ame lekhakane pustakalekhanamAM upayogI sAdhanane lagato "ii 1 saMgara 2 rA' ka Apyo che tene lagabhaga maLatuM eka kavita maLI AvyuM che, je ahI ApIe chIe: "masI-kAjala' mAMhi melI 1, ghAla "kAcalI' dhAti 2. kaTake eka kAbali' graha 3, "kAli' gujarAti 4. suraMga "kAbI' samI 5, "kAMThArI lekhaNa kAli 6. "ko' UMce kare che, "kaDi bevaDI vAli 8. karI nIcI "kalAI 9, karI kara be 10 ne "kIkI' bhale 11. IgyAra "kakA' vina eka Tha, akSara eka na nIkale. 1.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 1 jana lekhanakaLA" viSayaka nibaMdhamAM AvatAM lekhanakaLAnA sAdhano, saketa Adine lagatAM nAma ane zabdonI anukramaNikA [AvA geLa () samAM ApelA aMke TipaNuka sUcaka che] akSarAtmaka ane 65,62, 120 akSarAMka 62,64,65,71,7ra agurutvaka 28 agamAtrA 49(67),555 amAtrA 50,51 anyAkSaravAcanadarzaka cika 84, 85 anvayadaka cine 84,88 abaja raga amadAvAdI (kAgaLa) 30(45) aragajA raMga 120 aramaIka (lipi) 8 aravAla (kAgaLa) 30(41) ardha cAkhaDA ghabaDA 100,102 avacUrI avacUrNa 118 avataraNa AdagaMdha akalipi 7-8 (7) aMkavidyA abapatra 2 120 AkAzI raMga 47, 119 AzAtanA 110,111 AsamAnI raga 47,71 1.9, 120 AMkaNI 28,37,55,111 AMkha 55 AMbA raMga 119 laga ugragaMdhA 114 ujamaNuM utarI 111 (130 ) uttarI zailI ujJApana 91 UrdhvamAtrA 50,51 ekapadadazeka ci 84,87 ALiyuM 24,32,35,36, 56,111 ka nama: siddhA'nI pATI 58 (3) auSadhalipi kakkAnI pATI pa8 (3) kacachapI pustaka 22,23,72 papa 120 kataraNuM 55 kangala kapaDAnI paTTI 98 kapaDuM 21(22),24,25(30), 26 (33) 28,29,31, 90,112 kapUra 114 kabalI 111 (130 1), 113 kabATa 103,114,116 kabUtaranuM pIdhuM 82 kamalI 111(1301-2), 113 120 kalama 32,33,34,35, 55,56,113 kalAI 120 ka5Dala 32(47) kalamadAna kavaliA 151 (30) kavalI 112,113 kastUrI raMga 120 kaMdha kaMbikA 1,36,37,13 kaMbikAvalI 113 khyAlI 113 * 29 kAgali 120 kAgaLa 12,22,24,25(30), 26,28,29,30(41,42,43, 44,45),55,71 kAgaLanA dAbaDA 101 kAgaLanAM pustaka 69,70, 7,76,97 kAgaLanI cIpa kAcalI 120 kAjala 55,120 kavi 98 45 kAtara 55 kAtaMtra vyAkaraNa prathama pAdanI pATI 58 (73) kAnapurI (kAgaLa) 30 kAnadarzaka ci 84,85 kAramIrI (kAgaLa) 30 (44) kAzmIrI lahiyA kAka 55 kara be
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 kASThapadikA 22,24,32(46) kAThaga 120 kALAM ba3 33(48) kALI zAhI 37,38,39,40 41,42,70,71,72,73 kALe raga kALA rIMgaNIo raga 120 kAMkare 55 koThArI lekhaNuM 120 32 (47) bili kAMbaLa 55 kAMbI 19 28,32(47),37 55,90,98,111,113,120 kAMsyapatra 27(35) kIkI 55,120 kubaDIne patthara 55 13(11) kuza 55 kRpANikA 55 55 papa keTarI paSa kauTilIya (lipi) 6-7 (7) kamaNa 55 khaDi 19,20,24,41, 55,90,111,113 kharataragacchIlipi 48(65) kharatADa 29 khareNI (lipi) 4,5,8, gulAbI raMga 4,119,120 gulAla 115 gujarAtI lekhakonI lipi 48 82,83 gere raMga 47,119,120 gohI nIlo (ga) 120 huM 2ga 119,120 gaDI pustaka 22,23,72 grathAma 10,117 grathi 19,20,28,113 dhauMne raMga 31,82 dhADAvaja 114,116 ghoDAvajanA bhUkAnI poTalI 114,16,117 cinanA dAbaDA cANAthI lipi 6 7(3) vyApa cAmaDAnA dAbaDA 28 (36),02 cAmaDAnI paTTI 28(36),102 cAmaDAnI pATI 28 (36) cAmaDuM 28 (36).100,102 cAMdInI zAhI ka7,4,5 jaina citrakalpadruma jaTA raMga 120 jinnA 117 jIbha 117 jujabaLa 35 jajavaLa 24,32,35 jenalipi jJAnapacamI jJAnapUna jhalamala 3247).94(110) TabAI 118 be 118 TippaNAM 27 (33), 31 Tappanaka 26 (33), 118 Tippanakadarzaka ci 84,88 TIkA 70,71,117 ThavaNI 32(47),111(13) DhAkaNa 19,20 taja baka 26 tADapatra 11,21,22,24,25 (29,31), 6 (32), 27 (34), 28, 29 (38,69), 38,71,90, 102 tADapatrIya pustaka 69,70, cAMdalA citrAkRti 61,70,71 cUrNa caitya 104,106(110) caityavAsI maniAnAM sthAna 106 (120) cAraka cobA 2) tAmrapatra 24,27 (35), 28 2 tripATa 72,73,76 tripATha 72,73,76 dakSiNI zelI dabaDI haratAla starI 111 (130 ) dAtAsI lipi 8 (7) dAbaDAM 28,90,48,9,11, 102,111,113,114,111 devanAgarI(lipi)18,58(73) 120 khabhAtI (kAgaLa). khArekI ragA khisalInA vALa gaNuM 13(11) gurama 23,102 chadaNa 10. chodaNa chedapATI pustaka 22, 24
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakalpadruma 4 odhaniyukti saTIka TI. droNAcArya (15) * aupapAtika sutra 5(12) 4 kalI rAsa 25(33) * karmaprakRti avasUri (apUrNa) yazovijapAdhyAya 54(72) * karmaprakRti TIkA 53(72) * karmastava-kavipAkaTIba para(69),53(195),106(18) kalpariNAvalI dharmasAgaropAdhyAya (17mo saMko) 94(1R2) * kalpacUrNa para(64),53(15) kalpabhASya siMdhadAsagaNi kSamAzramaNa 12(10),93(15) * kaka5tra 75(91,93),76,94(110 ) bhASAMtara rAjedrasUri tristutika 59(73) * , subAdhikATIkA vinayavijapAdhyAya (sa. 1696) 75(2) * kayANukapaTTaka 28(37) kahAvalI bhadrezvarasUri 11(19) kAMtatrakhyAkaraNa 59(73) kAtyAyanatrotasUtra 66(80) kAmasUtra saTIka vAgyAcana TI. jayamagala 6(7) * kAlikAcAyaeNkathA 75(93),76,77. kumArapAlaprabandha jinamaDanagaNi (sa 1481) 25(38),74(89 ),92(101) * kupadaSTAMtavizadIkaraNa yazovijApAdhyAya 54(2) kamizataka bhojarAja 28(37) * gaNadharasArdhazatakavRtti para(69),53(686) * gItagovida 7che * gutaravavinizcaya pakSaTIkAyukta cazevijApAdhyAya 54(72) gurnAvalI munisudarasUri (1pa sika) 66(81),69(845-4) grahalAdhava gaNeza 66(81),67(82) candrapramacaritra prAkRta yadeva (sa. 1178) 106(119) cANakyanIti 60(3) chaMdazAsa pigalAcArya 104 * dAnuzAsana hemacaMdrAcArya 93(105) jaMbudvIpaprazasiTIkA (prameyaranamayA) zAMticaMdramaNi (sa. 1660) 69(84),108(125) * jaMbusvAmirAsa yazovijaye pAdhyAya (sa 1739) 54(kara) jinAgamastavana jinaprabhasUri (15me seka). 110(129) chatapasUtra bhASya jinabhadramaNi kSamAzramaNa 12,72(87) * jIvasamAsavRtti mAladhArI hemacaMdra (12 seka) 53(71). jIvAnuzAsanaTIkA (pajJa) devasUri (1162) 14(16)
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 pariziSTa 3 * chavAbhigamasatrathati jena kaeNnpharansa heralDa jana sAhityasaMzodhaka tAtAdharmakathAna * TIkA jJAnapaMcamI stavana jJAnasAraTIkA * jJAnArNava tiSkaraMDakaTIkA * ta55daka * tiDa-ntAnyukti : taittirIya brAhmaNa tribhuvana svayaMbhU trizatI (gaNitAdiviSayaka saMgrahagrantha) * triSTizalAkApucaritra dazavaikAlika cUrNa TIkA * dazArNabhadrasvAdhyAya dAnAdi prakaraNa * dravyaguNaparyAyarAsaTa paNa draupadI svayaMvaranATaka prastAvanA - dharmavidhiprakaraNa saTIka >> dharma grahaTippana navatAbhAvivaraNuM 2 navasmaraNa naMdI cUrNa nAgarIpracAriNI patrikA nirayAvalikAvatti * nizAbhaktivicAraprakaraNa nizIthacUrNa 94(107) saMpAdaka jinavijaya 94(101),104 (14) 64 (17) abhayadevAcArya (saM 1120) 107(124 ) jinavijaya (saM. 1797) 111(1304) devacandra (saM 1%6) yazovijApAdhyAya pa4 (72) malayagiri (se 12) 16 (19) 28 (37) yazovijayapAdhyAya 54 (2) 66 (80 ) svayaMbhUkavi (dazamA sike) 67(81 ) 65(8) hemacandrAcArya 26 (33),41(100) 13(10) 15 (17) haribhadrAcArya 22(25) 54 (2) surAcArya (12 se) 60 (48),110 (129 2) yazavijApAdhyAya pa4 (Dara) siddhapAla (13me seka) pra. jinavijaya 105 (156) 26 (33) yazovijapAdhyAya 53 (2) yazodeva (saM. 1174) 106 (119 ) 75 (5) 14 (14),16(1e ) 16 (20) zrIcandrasUri (sa. 1238) 105(115che). yazovijapAdhyAya 54 (2) jinadAsa mahattara 15 (17 sa),21 (22-5),22(25 va), para (59), 4 (110) 12 (10) 15 (17 ) yazovijapAdhyAya 53 (2) 53(72) nizItha bhAvya * nyAyakhaDakhAdhA * nyAyAloka pAvaNusUtra paryatArAdhanA zyAmArya somasUri 116 (130 )
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 jaina citrakalpama paMcasiddhAMtikA varAhamihira 66 (81) paMcAzakaTIkA abhayadevAcArya (saM.1124) 106(11) pAkSikasUtraTIkA yadevasUri (sa.1180) 91 (99 ) 105 (15 2) * pArijAtamaMjarI vijayazrInATikA rAjakavi madana 28 (7) purAtatva trimAsika 94 (108) pRthvIcaMdracaritra jayasAgara (saM.1503) 106 (16) * pratimAzataka yazovijApAdhyAya 54 (72) prabhAvaka caritra prabhAcaMdrasUri (1334) 992 (101) * pramANu parIkSA * prameyakamalamADa prabhAca 29 (38) praznottararatnamAlikATIyA (sa.1243) 69 (84) prAcIna gujarAtI gadyasaMdarbha jinavijayajI saMpAdita 36 5) prAcIna jJAnabhaMDArAnA riporTa pha yuena cu lina (cAInIjha bauda vizvakoza) baMdhasvAmitvavRtti bRhadgachIya haribhadrasUri (sa 1172) 105 (115 sa) bRhakripanikA (1pama seke) 104 (114) bRhakalpa bhadrabAhu malagiri- maka i(12ane 14masa) 1 (1),22(26) bhAkhya sadhadAsagaNi saTIka bhadrabAhu-saghadAsa-malayagiri maka i62 (74),78 (7) bhagavatIsUtra saTIka zrI abhayadevAcArya (6),10(8),18,75(94), ( 1128) 15(1152), 107(1244),108 (126 ,128) * bhagavaddagItA bhAratIya prAcInalipimAlA gaurIsAkara hIrAcada ojhA 3(2),62,66 bhAvaprakaraNAvacUri vijayavimala (saM.1623) 69 (844) mahajiNANu sajajhAya 91 (8) mahAvIracaritra prAkRta guNacaMdrasUri (sa 1139) 105(115T),106 (120). 108(1263) yogadaSTi samuccaya haribhadrAcArya 91 (48) 4 gavizikATIkA yazovijApAdhyAya 53(72) gizAstraTIkA hemacaMdrAcArya rAjapramIyasUtra 18,46,95(12) , TIkA malayagiri (12 siko) 19,20,46 (12) lalitavistara * lalitavigraharAjanATaka ramezvara kavi 28 (37) * TIkA 23
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 3 lIMbaDI jainajJAnabhaMDAranuM lIsTa lekhapati x lekhinIvicAra vasudevahaDI vastupAlacaritra vicArabiMdu vinnAhala vizeSAvazyaka TIDA vInivA~saMvata aura lagabunA vRttaratnAkara * 'DhAyanayamAdi kAnya vyavahArapIThikA TIDa bhASya zatapatha brAhmaNa * zAlibhadrarAsa * zItalajinastavana zIlata me ,, zrAvakapratikramaNavRtti zrAvakAticAra zrIpAlarAsa zreyAMsanAritra prAkRta sanmatitakeMsaTIka prastAvanA (gujarAtI) "" * samitanA 67 khelanI sajhAya * samayasAraprakaraNasaTI samavAcAMgasUtra TIkA samyakatva kaumudI * sarvasiddhAMtaviSamapaparyAya * savAsa gAthAnuM stavana * saMgrahaNI ppina x siddhahemanyAkaraNalakSuvRtti si. huM sukRtasAgara sumatinAthacaritra prAkRta sUtrakRtAMgasUtra 31 "" TIkA municaturavijayajI saMpAti (gAyakavADa A.e.sI.mAM prakAzita) saMdhadAsagaNivAcaka (106 / seA) jinaha yaze:vijye pAdhyAya maladhArI hemacandra kalyANavijaya magiri devacandra pArzvasAdhu (sa. 820) 1466mAM kAgaLa upara lakhela yazovijayApAdhyAya ajitasihasrAra paM. sukhalAlajI-becaradAsajI yazovijayApAdhyAya abhayadeva yazovijayApAdhyAya hemacandrAcArya .. sAmaprabha zIlAMkAcArya 135 76 (95) 54 34 27 (33),78 (97) 92,93 (103,104), 53 (72) 54 6 (7 3) 66 (81),69 (84 3 7),104 91 (100 ) 21 (22 4) 16 (20) 24 (106) 66 (801) 76 (25) 76 (95) 66(81 3) 106 (119 ) 36 (51) 33 (47) 107 (122 3), 108 (128 1) 78 (97) * 54 (72) 108 (127) 5 (6), 6 ( ), Da (7) 67 (84 2) 93 (105) 54 (72) 26 (33) 2 Ch 93 (104) 105 (115 C) 66 (79 ), 91 (99 3) 94 (106)
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazcima bhAratanI madhyakAlIna citrakaLA Ape evA che. tenuM AzcaryakAraka, vipula ane vaividhyapUrNa sarjana ajaMtAnA bhaMDArane paDakAre evuM che. lUMTAtAM, erAtAM, vecAtAM vadhelA paNa saMskRtinA A thALa eTalA badhA samRddha che ke AjanA kalpanAkRti (designs) mAganArAonI bhUkhane te sahajamA saMtANe che. ghaNI vakhata graMthanAM pAnAMomAM hAMsIAmA eka khUNA para lahIAe citraprasaMganI TUMkI noMdha karelI jaNAya che. te uparathI lAge che ke akSarA lakhanAra potAnuM kAma pUrUM karI citArAne khAlI jagyA bharavA soMpI detA haze; eTale citArA kavitAnI pAdapUrtinI peThe prasaMganA sUcaka AkArAvALI velapaTTI ane citrA umeravAnuM kAma karatA haze. kavitAnI kaDIo chaMdamA baMdhAtI Ave tevI rUpa ane AkRtimALAonI samatAla vaheMcaNI karatA te chevaTanA pAnA sudhI pATha ane citrAnA ekasarakhA rasa sAcavI le che. AvI ekadhArI yeAjanAvALAM prakAzane AjanA sAdhanasaMpanna yugamAM paN virala che. dhArmika citrAmA kathAprasaMganAM pAtrAnA svarUpe Adya kalAgurue bAMdhelAM tenAM te ja nAcavavAne saMpradAya AgrahapUrvaka paLAtA hAya tema lAge che, kAraNake temAM bhAgye ja navA prakAra najare paDe che. chatAM kavacit cAra kaLAkArA navI maiiM ane chaTA batAvyA vinA rahetA nathI; ane jyAMjyAM kaMika sAmAjika vAtAvaraNa batAvavAnuM hoya che tyAMtyAM te temaNe avasya chUTa lakhane peAtAnA samAja utAryAM che. zrIpAla rAsanAM citro e rIte citrakAranI samakAlIna sRSTitu citra che. (jue naM. 288thI 297) A citrAnI citrakaLAnI kadara karatA sAthesAthe temaNe je sAhityA ane kriyAethI A pro taiyAra karI haze te paNa AzcaryakAraka prakAra gaNAve je e. tADapAne cUMTIne citra yeAgya sakAI para lAvavAM temaja cirasthAyI banAvavAM, ane vividha raMgA ukhaDI na jAya evI kriyAthI bhUmikA para temane sakSama karavA e badhI vAtA AjanA kalAkArane mahAna bhedo ja rahevAnI. Aje citranA ciraMjIvapaNA mATe sAdhanA ke raMgAnI lezamAtra paravA kAi rAkhatuM nathI. teone seMkaDo varSothI temanA sarjakAnI pratibhAnI sAkha puratA A namUnA zaramamAM nAkhe evA che. A bAbatamA tA kuzala vaijJAnika, kalAkAre ane prAcIna zAstravizAradonuM maMDaLa ekAgra thai kAme lAge tAja punaruddhAra thai zake. jUnAM citro badhAM ce sarakhI ucca kakSAnA nathI. chatAM ye dareka citrakAra vRttAMtanI saccAi ane citranuM ciraMjIvapaNuM sAcavavAnA prayatna karyA vinA teA rahyo nathI. game tevAM kAlA khAbaDAM lAgatAM A citromAM zailInuM anukaraNa, ghUMTaNa ane keTalAka AkArAnAM bIbA bareAbara sacavAyAM hoya che. eTale ApaNane vRttAMtanA ukela jarA ye muzkela paDatA nathI. vRttAMta sAthe ApaNane rivAjo, vastrA, dharA, upaskarA vagerenA sArAmAM sArA khyAla maLe che. bAramIthI aDhAramI sadI sudhInuM leAkajIvana jevuM heya tA AmAM maLI zake. A citranI bIjI khUbI e che ke sAdhAraNamA sAdhAraNa mANasane paNa citra samajAya evI * sAhityA ane kriyAo mATe jIe munizrI puyavijayajInA bhA. jai, zra, saMskRti ane lekhanakaLA' viSenA lekha.-sapAdaka
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 jaina citrakalpadruma rItanA temAM prayeANa karavAmAM AvyA che. taDakA heAya tyAre AkhuM citra pILA raMgamAM ja cItaryuM hAya. rAtri hoya tyAre bhUrA raMga para ja cItarAyuM hoya. gharamAM rAtri hoya ane dIvA cItI hAya te badhuM lAla bhUmi upara AlekhyuM hAya. vaLI prasaMga pramANe Rtu kALa darzAvatAM mANasA ane janAvarAthI ApaNe badhuM tarata aTakaLI zakIe chIe. nadI sarAvara ke kuMDa, tenA pANInAM vamaLAnI rekhAethI ja samajAi jAya. vRkSA Le vanaspatio vagere khareAkhara eLakhAya tema tenAM pAna thaya vagere cItarAelAM najare paDe che. vAstavika darzana karatA A lAkSaNika darzana citraNAnA niyamamAM vadhu upayegI gaNAyuM che. Aja sudhI bhAratIya citrakaLAnA itihAsamAM gujarAtanA nAmeAllekha naheAtA, paraMtu madhya yuganA A citrakaLAnA namUnA mAtra gujarAtamA ja maLyA heAvAthI gujarAtane tethI gaurava prApta thayuM che. A prAcIna citrAkRtionI chAyA rAjapUta kaLAmAM kema UtarI ane mugala kaLAne samRd karavAmAM AnuvaMzika upakAra kevI rIte thayA tenA aMkADA teA hajI khesADavAnA rahe che ja; tApaNu je sthApatyaracanAo ane vacce A citramAM dekhAya che te Aje paNa nahi badalAelA samAjamAM najare paDe che. catura dRSTivALA kalAvivecakA A kaLAnA namUnA jotAM ja tenI potency--sarjaka ane preraka zakti svIkAraze, eTaluM ja nahi paNa dezanI kaLAne temAthI navA mArga jaDaze ema mAnavuM bhUlabhareluM nahi gaNAya. Aje kaLA eTale zALApAdita vastu nahi, paNa prajAnI Urmi ane ullAsamAMthI sarjAelI navaSTa ema svIkArIe te navasarjananA pAyAmAM ye A kaLAnAM tattvA upayegI thai paDavAnA ja. ravizaMkara ma. pravI
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI jainAzrita kaLA ane tene ItihAsa prastAva nA Daa nibaMdhane upara pramANe nAma ApavAno uddeza dezanI ekatAnA sthAne sAMpradAyika tatva Mupara bhAra mUkavAnuM nathI. bhAratavarSanI samagra kalAmAM bhAvanA ane uddezanuM amuka prakAranuM ekya che; chatAM tenA samayayugonI daSTie, rAjyakartI prajAnI daSTie, dhArmika saMpradAyanI daSTie, AzrayadAtAonI daSTie bheda pADI prakAre banAvavAmAM Ave che. udAharaNa tarIke hiMdu kalA, islAmI kalA, rAjaputa kalA, mogala kalA, bauddha kalA ityAdi. AvI bhadadaSTio te te kRtionA samudAyanI samajaNa ane temane rasAsvAda ApavAmAM samarpaka bane to te kalAmImAMsAmAM asthAne che tema nahi gaNAya. atyAra sudhI kalAnA je prakAro pADavAmAM AvyA che te A daSTie keTalA yogya che te bhAratIya kalAnA vivecakoe vicAravA jevo prazna che. ame A graMthamAM ApelI moTA bhAganI kalAkRtionA samudAyane uparanA nAmathI aMkita karIe chIe tenAM kAraNo nIce pramANe che: (1) A kalAkRtionA nirmANa tathA aMgraha gujarAna (prAcIna vyApaka arthamAM)mAM thaelA che ane tenA kalAkAro moTA bhAge gujarAtanA vatanI hatA. 1 A viSayamAM Aja paryata nIce mujabanA lekho lakhAyA che. gujarAtI bhASAmA(1) zrIyuta jinavijya-vijayasenasUrine AgrAnA saMghe mekalelo sacitra sAMvatsarika patra' je, sA sazeka varSe 1luM isa 1922, 5.21ra-ra17. (2) zrIyuta nAnAlAla camanalAla mahetA- jana pratimAvidhAna ane citrakalA' ja, sA. saMzodhaka varSa 34 Isa. 1929 5.58-11, (3) zrIyuta ravizaMkara mahAzaMkara rAvaLa-hiMdI kalA ane jina dharma jaina sA. saMzodhaka varSanuM isa. 1929, 5.79-81. (4) zrIyuta mohanalAla dalIcaMda desAI- jana saMskRti-kathAo' che. sA. saM. ItihAsa Isa. 1937, 5.097-807. aMgrejI bhASAmAM- W. Norman Brown in 'Indian Art and Letters' 1929 London p. 16. in 'Eastern Art' Philaledphia U S.A 1930 pp. 167-206. in 'Paranassus' November 1930 p. 34-36. in 'The Story of Kalak' 1933 Washington pp. 13-24. in 'Paintings of the Jain Kalpa-Sutra' 1932 Washinghton U S.A.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 jena citrakalpakama (2) ene jainAkhrita eTalA mATe kahI ke A kRtiomAM AvelA viSe jaina dharmanA kathAprasaMgomAMthI lIdhelA che, temanuM nirmANa karAvanAra AzrayadAtAo moTA bhAge jainadharmI hatA ane A kRtionI sAcavaNa jene e sthApelA graMthabhaMDArAmAM thaelI che. paraMtu e kalAkAro pite kayA dharmanA hatA tene nirNaya karI zakAto nathI; keTalAka vRddha yatio ane jaina sAdhuo Aje paNa sArI ane suMdara citrAkRtionuM nirmANa karatA jovAmAM Ave che tethI mAnavAne kAraNu rahe che ke e kalAkAre moTA bhAge jene haze, paraMtu keTalAka netara paNa haze. - tethI joke kalAkAranI daSTie A kalAmAM raheluM zilpa gujarAtI zilpa che, chatAM A zilpa je rU5 grahaNa karyuM che temAM jaina viyo ane jaina AzrayadAtAonI ruci niyAmaka banyAM che. A kalAne barAbara samajavAmA tathA tene AsvAda levAmAM jaina viSayane lagatI tathA tenA AzrayadAtAo viSenI mAhitI upakAraka thaI paDe che. ema paNa kahI zakAya ke A vinA A kalAnI samajaNa bahu ja adhUrI rahe. paNa upara kahyuM tema zilpa te gujarAtI ja che e visaravAnuM nathI; kemake Itara saMpradAyanA viSe nirUpatI je DIka kRtio maLI che temAM paNa e zilpa ja ramI raheluM che. 11 12 " in Dub 90 A.K. Coomarswamy in 'Journal of Indian Art' No. 127 London 1914. in Catalogue of Indian Collection in the Museum of Fine Art' Part # Boston 1924. in 'History of Indian and Indonasian Art' pp 119-121. 1921 in 'Bull Mus of Fine Arts' Boston. p. 7 1930. on "Eastern Art' pp. 236-240. 1930. 140. C. Gangoly in 'Ostasiatische Zeitschr'N.F.2, 1925. in Quart Journ.Andhra I listonical Research Society'Vol.IV.p.86 88. , in 'Indian ai and Letters' p 104-115, 1930. in 'Malavia Commemoration Vol 1932 pp. 285-289. 16 Ajit Ghose in 'Statesman' 26 Aug. 1928 Calcutta. Ro Nahar and K Ghose in 'Epitome of Jainisin' 1917. RL H. Von Glasenapp, final plate in his 'Jainsmus Berlin Germany, 1925. RRN C. Mehta in 'Rupam' pp. 61-65, 1925 Calcutta. 23 in 'Studies in Indian Painting' pp. 15-28, 1927 Bombay. in 'Gujarati Painting in the Fifteenth Century. A Further Essay on Vasanta Vilasa' 1931 London. in 'Indian Art and Letters' p. 71-78, 1932. 89 M.R. Majmudar. Some Illustrated Mss. of Gujarat school of Painting" in Seventh Oriental Conference, 1933. hiMdI bhASAmAM- 27 zrIyuta nAnAlAla camanalAla mahetA-'bhAratIya citrakaLA' pR. 24-36, i. sa 1933 alAhAbAda.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI jIvAzrita kaLA ane tene itihAsa Itara dhama paradezIo AkramaNamAM maLelA vijayanA madathI unmatta thaI bhAratIya saMskRtinA smAraka rUpa zilpa ane sAhityabharyA graMthono nAza karatA tyAre jaina mahAjanoe A zilpa ane sAhitya bacAvavA samartha prayatna karyo hato. tenA pariNAme Aje ghaNuM sAhitya (kevaLa jaina ja nahi evuM) bacavA pAmyuM che. muMbAI IlAkAnA temaja yuropa-amerikAnA saMgrahasthAnamAM atyAre ekatrita thaelI hiMdanI hastalikhita prationI tapAsa karavAmAM Ave to jaNAze ke temAM sAro hisse gujarAtamAMthI gaelo che; ane temAM e jaina yunio pAsethI maLeluM ghaNuM haze khUhara, pITarsana ane bhADArakara ityAdi sAro phAla meLavavA A tarapha savizeSa dRSTi rAkhatA. A uparAta hajI paNa jesalamIra, pATaNa, amadAvAda, khaMbhAta, vaDodarA, chANuM, surata ityAdi sthaLomAM amUlya graMtharano sacavAIbahelAM che, ane atyAre e maLavAM durlabha thayA che tenuM kAraNa jeTale aMze e sAcavanArAonI sAMpradAyika saMkucitatA che tenAthI vizeSa e saMkucitatAne sthAna ApanAra keTalAka prate rAMdharanArA ane tene vecI nAkhanArA vidvAnonI aprAmANikatA che. AvI aprAmANikatAnA dAkhalA lobhI jaina yationA ja che ema nathI; Adhunika keLavaNI pAmelA keTalAka kahevAtA vidvAnoe paNa A dhaMdho karyo che. A graMthamA je citro chApavAmAM AvyAM che temAMnA ghaNAMkharAM upara jaNAvelAM sthAnanA graMthabhaMDAromAM sacavAI rahelI pratimAthI lIdhelAM che. A sthaLe te sarva prAcIna ane arvAcIna graMthabhaMDArIone ame jAhera AbhAra mAnIe chIe. jaina sAhityamAM citrakalAnI paraMparA jainAnI mAnyatA pramANe, covIsa tIrthakare paikI prathama tIrthakara zrI RSabhadeva (yugAdiprabhu) svAmIe A utsarpiNI kALanI zarUAtamAM potAnA rAjyAbhiSeka pachI, tyAre kalpavRkSAmAthI skina vastunuM ApavApaNuM naSTa thayuM te samaye, potAnI rAjyaavasthAmAM jagatane vyAvahArika kAryomAM upayAgamAM Ave tene mATe, pitAnA bharatAdika putrone puruSanI betara kaLAo tathA brAhmI ane suMdarI 2 puruSanI tera kaLAo- 1 lekhana, 2 gaNita, 3 gIta, 4 nRtya, vAgha, 6 paThana, zikSA, 8 tija, 9 6, 10 alaMkAra, 11 vyAkaraNa, 12 nikti, 13 kAvya, 14 kAtyAyana, 15 nipaTu (zabdaza), 11 azvArohaNa, 17 gArohaNa, 18 hAthI-ghoDA keLavavAnI vighA, 19 zAstrAbhyAsa, 20 rarA, 21 mana, 22 yajJa, 27 vica, 24 khanija, 25 gadhavAda, prAna, 27 saMrakuna, 28 pazAcika, 29 apabhraMza, 30 rati, 31 purANa, 32 anuSThAnazAstra, 33 siddhAMta, 34 ta, 35 vaidaka, 36 veda, 37 Agama, 38 saMhitA, 39 itihAsa, 40 sAmudrika, 41 vijJAna, 42 AcAryakavitA, 43 rasAyana, 44 kapaTa, 45 vidyAnuvAda, 46 darzanasaMrakAra, 47 dhUrta balaka 48 maNikarma 49 vRkSanA roganuM osaDa jANavAnI vidyA, 50 khecarI vivA, 51 amarakalA, 50 ijALa, 53 pAnAlasiddhi, 54 yaMtraka, 55 rasavatI, 56 sarvakaraNI, 57 dhara-maMdirAdinu zubhAzubha lakSaNa jANavAnI vivA (zipavidhA), 58 jugAra, 59 cipala, lepa, i1 camakarma, dara dhAreluM patra chedavAnI vidyA (patra , 63 nakhacheda, 64 patra parIkSA, 15 vazIkaraNa, 66 kASadhana, 67 dezabhAvA, 18 gADa, 69 yogAMga, 70 dhAtukarma, 71 keliviSi, 72 zakunAta.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 jena citrakalpakuma nAmanI pitAnI be putrIone strIonI cosaTha kaLAo saMsArI prANIonA upakAra khAtara batAvI. mAni avaze jainAzrita kalAnA mahatvapUrNa bahu ja jUnA avazeSo hAla maLI AvatA nathI. madhya bhAratamAM AvelA rAmagaDhanA parvatamAMnI jogImAranI guphAomAMnAM bhitticitronA avazeSe mULa jaina hoya ema jaNAya che. erissAmAM bhuvanezvara najIkanI jaina guphAomAMnI ekamAM jaina citrakaLAnA kaMika avazeSo hajI che. mahAna pallavarAja mahenavarsI pahelo ke je i.sa. 60thI 625nI AsapAsa thayo hato ane je pitAne 'citrakArapuli' eTale citrakAromAM vAgha jevo athata citrakAronA rAjA jevo gaNAvate tenA vakhatanAM eTale i.sa.nI sAtamI zatAbdInAM sIttanavAsalanAM bhitticitro paNa jaina hovAnuM sAbita thaeluM che." prAcIna jaina sAhitya mathenA ullekho uparathI jaNAya che ke prAcIna bhAratamAM citrakaLA mRta avasthAmAM nahotI. samAjamAM teno saMtoSakAraka Adara ane pracAra hato. loke citravidyAne prasannatAthI zIkhatA. citrakaLA ghaNA vistAramAM pracalita hatI. strIpuruSo rAjakumAra rAjakumArIo vagereno te pratye anurAga hato, eTaluM ja nahi paNa vyavahArU rUpamAM ye A kaLAnuM zikSaNa teo prApta karatA. rAjAo ane zrImate moTI citrazALAo sthApatA. prAcIna jana sAhityamAM cirakaLAnA maLI AvatA ulekhe (1) zvetAmbara jenenA mAnya Agama graMthomAM agIAra aMga paikInA cothA "samavAyAMga sUtranA 3 sIonI cosaTha kaLAo 1 nRtyakaLA, 2 ociya (AdarasatkAra ApavAnI kaLA), 3 citrakaLA, 4 vAritrakaLA, 5 maMtra, 1 taMtra, 7 dhanavRSTi 8 kalAkRSTi (phaLa toDavAnI kaLA, 9 saMskRta jalpa, 10 kriyAkalpa, 11 jJAna, 12 vijJAna, 13 daMbha, 14 pANI bhavAnI kaLA, 15 gItamAna, 16 tAlamAna, 17 AkAragopana (adamya kaLA, 18 bagIcA banAvavAnI kaLA, 19 kAvyazakti, 20 vahita kaLA, 21 naralakSaNa, 22 hAthIDAnI parIkSA, 23 vAranusiddhi, 24 tIvabuddhi, 25 zakunavicAra, 26 dhamacAra, 20 aMjanayoga, 28 cUrNayoga, 29 grahidharma, 30 sumasAdanakarma (rAjI rAkhavAnI kaLA), 31 kanakahi, 32 vaNikAvahi (sedaya hi, 33 vAsapATava (vAcALapaNu), 34 karalAdhava (hAthacAlAkI, 35 lalitacaraNa, 36 naisurabhiAkaraNa (sugaMdhI tela banAvavAnI kaLA), 30 bhopacAra, 38 gehAcAra, 39 vyAkaraNa, 40 paranirAkaraNa, 41 vINAnAda, 42 vitaMDAvAda (kAraNa vagaranu laDavuM), 43 akasthiti, 44 janAcAra, 45 kuMbhAma, 46 sarizrama, 47 ratnamaNibheda, 48 lipi paricacheda, 49 vaikriyA, 50 kAmAviSkaraNa, 51 dhana (rAMdhavAnI kaLA) para cikurabaMdha (keza bAMdhavAnI kaLA), 53 zAlIkhaMDana (khAMDavAnI kaLA, 54 sukhamaMDana, 55 kathAkathana, 56 kasamagrathana, 57 varaSa, 58 sarvabhAvavizeSa, 59 vANijya, 10 mAnya, 61 abhiyAna parijJAna, 62 AbhaSaNa yathAsthAna vividha paridhAna, 17 aMtyakSerikA ane 64 prazahelikA. 4 achata cheSa(18). The Sittanvasal Paintings by A.H. Longhurst in 'Indian Art and Letters' 1932 p.39-40. 6 agiyAra aMge 1 AcArAMgasara, 2 sUcakatAMgasUtra, 3 sthAnAMgasUtra, 4 samavAyAMgasUtra, 5 vyAkhyAprajJapti, (bhagavatIsUtra) 6 jJAtAdharmakathAgasUtra, upAsakadazAMgasUtra, 8 aMtatadazAMgasUtra, 9 anurUpa pAtika suva, 10 pramavyAkaraNa, 11 vipAkasatra.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI jenAzita kaLA ane tene ItihAsa 72mA samavAyamAM 72 kaLAonuM varNana karatAM trIjI kaLA tarIke nimaNane ullekha kare jovAmAM Ave che. (2) nAyAdhammakahA-nAtAdharmakathA nAmanA chaThThA aMgasutranA pahelA "ukhitaNA nAmanA adhyayanamAM A pramANe ullekha che: 8 "te zreNika rAjAne dhAriNI nAmanI bIjI rANa hatI. te rANI zreNika rAjAne iSTa-priya hatA te dhAriNI ekadA koI samaye evA prakAranA vAsagRhamAM vasatIhatIH SaTa kAka-dharanI bahAranA bhAgamAM cha kASThanuM Avedaka nAmanuM dvAravizeSa, tathA laSTa eTale suMdara, mRda eTale kamaLa ane saMsthita eTale viziSTa saMsthAna (AkAra)vALA thAMbhalA, tathA UMce UbhI rahelI atyaMta zreSTha zAlasikA (putaLAo) tathA ujajavaLa caMdrakAMtAdika maNio, suvarNa ane katanAdika ratnanI svapikA (zikhara), tathA viTakakapatapAlI eTale pArevAne besavAnuM sthAna, tathA jAla (jALI), tathA ardhacaMdra (ardhacaMdranA AkAravALA pagathiyAM), tathA niyeka (kAranI pAse rahelA TeDalA), tathA aMtara (pAniyAMtara nAmane gharane eka avayava vizepa), tathA kaNakAli-eka jAtane gharano avayaya, tathA caMdrazAlA (agAzI athavA uparane mALa), A sarva dharanA avayavonI racanAvALAe karIne sahita, sarasa ane svaccha dhAtupala eTale gesa vagere vaDe jene raMga karelo che, bahArathI dhoLeluM ane komaLa paththara vagere ghasIne komaLa kareluM che, jenA aMdaranA bhAgamAM uttama ane pavitra citrakarma karavAmAM AvyuM che, vividha prakAranAM pacaraMgI maNi ane ratnanuM bhUmitaLa bAMdheluM che, pAnA AkAravaDe, azokAdika latAnA AkAravaDe, puSpanI latAo vaDe ane mAlatI vagere zreSTha puSpanI jAtinI AkRtio vaDe jenA ulecanuM taLiyuM cItareluM che evuM, tathA vaMdana eTale mAMgalika zreSTha suvarNanA kaLaze ke je caMdanajadika vaDe pUjelA ane mukha upara sarasa pavaDe AchAdita karelA che tevA kaLazo vaDe jenA dvAranA pradezo suzobhita che, pratara nAmanA suvarNanA alaMkAronA agrabhAga upara laTakAvelI maNi ane motInI mALAo vaDe sArI rIte jenA dvAranI zobhA karelI che, sugaMdhI zreSTha puSavaDe komaLa ane sUkSma (jhINA) zayanane upacAra karavAmAM Avela hevAthI hadayane 7 juo TippaNI 2. 8 tassa NaM seNiyassa ramo dhAriNI nAma devI hotyaa| jAva seNiyassa rano TrA jAva viharai / (sUtra 8) tae NaM sA dhAriNI devI abhayA kayAi tasi tArisagaMsi chakTrakalaTamasaThiyakhaMbhuggayaM pavaravarasArabhajiyaugjalamaNikaNagarataNabhUmiyaviDakajAlacaMdaNijjUhakaMtarakaNayAlicaMdasAliyAvibhattikaliteM sarasacchadhAUvarUpaNarahae bAhiro imiyapaTamaTe anbhitarao pattasuvilihiyacittakamme gANAyihapaMcavaNNamaNirayaNakohimatale paumalayAphulavalivarapupphajAtiulloyacitiyatale baMdaNavarakaNagakalasasuviNimmiyapaDipujiyasarasapaumasohaMtadAramAe payaragAlaMbatamaNimuttadAmamubirahayadArasohe sugaMdhavarakusumamauyapamhalasayaNovayAre maNahiyayanibuiyare kappUralavaMgamalayacaMdanakAlAgurupavarakuMdurukatukAdhUSaDajasaMtasuramimaghamataga dhuyAmirAme sugaMdhavaragadhie gaMdhapahibhUte maNikiraNapaNAsiyaMdhakAre kiM bahUNA ! rA. i. va. 6 12.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalapakuma je AnaMda ApanAra che, kapUra, laviMga, malayAcaLa parvatanuM caMdana, kALAguru, uttama kaMduka, turkI e sarva prakArane dhUpa uvekhavAthI tene manahara maghamagha sugaMdha utpanna thavAthI je manahara dekhAya che, maNinAM kiraNe vaDe jemAMthI andhakArane nAza thaelo che,-ghaNuM kahevAthI zuM? (3) vaLI AThamA "mali' adhyayanamAM bhitticitrAno ullekha karavAmAM Avyo che. 9 * teNaM kAleNe 2 kurujaNavae hotthA hathiNAure nagare adINasatU nAma rAyA hotthA jApa viharati, tatpaNaM mihilAe kuMbhagassa putte pabhAvatIe attae mallIe aNujAyae maJcadinae nAma kumAre jAva jubarAyA yASi hotthA, tave NaM malladine kumAre annayA koDabiya. sahAveti 2 gacchaha gaM tumme mama pamadavaNasi eNaM maha cittasabha kareha aNega jAva paJcappiNaMti. tate NaM se malladinne cittagaraseNi sadAveti 2 evaM vayAsI tughbhe NaM devA.1 cittasabha hAvabhAvavilAsavidhAyakaliehiM svehiM citeha 2 jAva paJcappiNaha, tate NaM sA cittagaraseNI tahatti paDisuNeti 2 jeNe va sayAI gihAI teNeva uvA0 2 taliyAo vanae ya gehaMti 2 jegeva cittasabhA tegeva uvAgacchaMti 2ttA aNupavisati 2 bhUmibhAge viracaMti 2 bhUmi sajjeMti 2 cittasabha hAvabhAva jAva citteuM payatA yAvi hotyA, tate gaM egassa cittagarassa imeyAsvA cittagaraladdhI laddhA pattA amisamannAgayA-jassa NaM dupayassa vA caupayassa apayasta vA egadesamavipAsati tassa NaM desANusAreNaM tayANurUvaM nivvatteti, tae NaM se cittagaradArae malIe javaNiyaMtariyAe jAlatareNa pAyaMguTai pAsati tate NaM tassa NaM vittagarassa imeyArUce jAva seya khalu mamaM mallIevi pAyaguTANusAreNaM sarisaga jAva guNovaveyaM rUvaM nivattitae, eva saMpeheti 2 bhUmibhAga sajjeti 2 maDIevi pAyaMguTANusAreNa jAva nivvatteti, tate NaM sA cittagaraseNI cittasabha jAva hAvabhAve citteti 2 jeNeva maladine kumAre teNe 2 jAna etamANattiyaM paJcappiNati, tae NaM mahadine vittagaraseNiM sakArei vipulaM jIviyArihaM pIidANaM dalei 2 paDivisajjei, tae NaM mAladine anayA hAe aMteurapariyAlasaMparituDe ammadhAIe saddhiM jeNeva cittasabhA teNeva uvA0 2 cittasabha aNupavisai 2 hAvabhAvavilAmavibboyakaliyAi ruvAI pAsamANe 2 jegeva mallIe videhavaragayakamAe tayANusve Nivattie teNeva pahAretya gamaNAe, tae NaM se matladinne kumAre mallIe videhavararAyakamAe tayANarUvaM nivvattiyaM pAsati 2 imeyAsve abhathie jAva samappajjitthA-esaNaM mAlI videhavararAyakannattikA lajjie vIDie viaDe saNiya 2 paJcAsakara, tae NaM malladinnaM ammadhAI paJcomakaMtaM pAsittA evaM vadAsIki tuma puttA! lajjie vIDie viaDe saNiya 2 pacAsakai ?, tate // se malladinne ammadhAni evaM vadAsI-juttaM gaM ammo ! mama jeTTAe bhagiNIe gurudevayabhUyAe lajjaNijjAe mama cittagaraNiyattiya sabha aNupavisittae ? tae NaM ammapAI malladinna kumAra va0-no khalu punaa| esa mallI, esa NaM mallI vide0 cittagaraeNaM tayANusve Nivattie, tate NaM malladinne ammadhAIe eyamadraM socA Asurutte evaM vayAsI-kesaNaM bho cittayarae apatthiyapasthie jAva parivajjie je NaM mama jeTTAe bhagiNIe gurudevayabhUyAe jAva nipatietikachu taM cittagaraM vanaM ANavei, tae NaM sA cittagarasseNI imIse kahAe lA samANA jeNeva malladinne kumAre teNeva uvAgacchaha tA karayalapariggahiyaM jAva baddhAvei 2 tA 2 evaM vayAsI evaM khalu sAmI ! tassa cittagarassa imeyAtvA cittakaraladdhI laddhA pattA abhisamannAgayA jassa NaM dupayassa vA jAva Nivvaseti taM
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 gujarAtanI jenAzita kaLA ane tene ItihAsa zobhAyamAna citrazALAmAM vizeSa tapa karma karato ane parasa bhojana karatA huM cAra mAsa paryana rahIza, evo huM abhigraha karuM .' " uparokta graMtha sivAya citrakaLA mATenA bIjA seMkaDo ullekha jaina sAhityanA graMthomAM maLI Ave che, paraMtu vistArabhayathI ATalI nedhathI saMtoSa mAnavo paDayo che. gujarAtanI jaina saMskRti "sanavyA ne rasazaNagAra, latAmaMDapa sama dhamagAra'-nhAnAlAla garavI gUrjarabhUmi potAnI suMdaratA ane samRddhine mATe jagatanA jANItA pradezomAM ghaNA janA jamAnAthI-itihAsanA prAraMbhakALathI ja vikhyAta thaelI che. gurjarabhUmi eTale saMdarya ane samRddhizALI bhUmionI jANe rANuM. enI jamIna rasavatI ane nadIo nIravatI, enAM vana rAjavRkSothI gherAelAM ane enA kSetro sudhApothI chavAelA, enuM jala Arogyakara ane pavana AlhAdakara, enuM vAtAvaraNa saumya ane RtumAna sarvAnukULa-evI evI prAkRtika viziSTatAone lIdhe e bhUminI AkarSakatA anya bhAratIya dezanI apekSAe ghaNuM mehaka thaI paDI che. enA zirobhAga tarapha AvI rahelo himAlayanA ladhu bhrAtA jevo abudAcala pitAnA pratyaMta parvatavALA parivArathI, e bhUmine jANe mukuTadhAriNuM banAvI rahyA che. enA vakSa:sthaLa upara vahetI sarasvatI, zvabhramatI (sAbaramatI), mahI, narmadA ane tApI jevI saritAoe pitAnI udhala jaladhArAothI ene "paMcasarahAradhAriNu'nI upamA apAvI che. ratnAkara samudra pitAnA pracaMDa kalolathI enA pAdatalanuM prakSAlana karI ene pUNyabhUminI padavI prApta karAvI che. prAcIna samayanA "ahiMsA paramo dharmanA Adya saMsthApaka yugAdideva zrI RSabhanAtha (jenenA covIsa tIrthaMkara pikInA prathama tIrthaMkara), naiSThika brahmacaryane anubhUta Adarza ApanAra yAdavakulatilaka zrI neminAtha (jainonA bAvIsamA tIrthaMkara), karmayAgano sakriya mArga upadezanAra vAsudeva zrIkRSNa vagere divya puraSoe pitAnA pAdasparzathI e bhUmine pavitratAnI mudrA samApI che. jena, brAhmaNa, bauddha, khrista, jasta ane IslAma jevA jagatanA sarva pradhAna dharmAnuyAyIone udAra Azraya ApI e bhUmie dharmabhUminI mAnavatI kIrti meLavI che. enA zirobhAga tarapha AvelI arbudAcalanI parvatamALA. nimnabhAga tarapha AvelI mahAsamakanI vicimALA, dakSiNapArzva tarapha AvelI narmadA tApI jevI nadInI jeDI, Ama pRthvItala uparanI parvata, siMdhu, raNa ane nadI jevI viziSTa vibhUtionA parikarathI parivRta thaelI A bhUmi jANe koI divyazaktidhAriNI devI hoya tevI zobhe che. gUrjarabhUminI AvI suMdaratA ane subhaganAne sAMbhaLI cheTha ItihAsakALathI laI vartamAna zatAbdInA AraMbha sudhImAM aneka prajAvargo eno upabhoga karavA ke Azraya levA AkarSAyA che.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 jena citrakalapakuma paurANika yAdathI laI chekaNa pezvAo sudhInA zaktizAlI bhAratIya rAjanyoe A bhUmine pitAnA sAmrAjyanI sAmrAjJI banAvavA mATe mahAna prayatna karyA che, temaja yavane ane grIthI laI briTiza sudhInA videzIya rAjyolupa rAja vargoe paNa e suMdarInA svAmI thavA mATe aneka ko ane duHkha veThayA che. rAjya lupa kSatriyonI mAphaka dhanalolupa uo paNa A bhUminI ArAdhanA karavA ochI nathI AvyA. yavana, cInI, grIka, pArasika, gAMdhAra, kaMboja, mAlava vagere prAcIna jagatanA vo temaja Daca, valaMdA, pirtugIjha, phreMca, jarmana ane aMgreja amerikana vagere arvAcIna duniyAnA sodAgare potAnuM dAridu kha dUra karavA mATe hamezAM A bhUminA kRpAkaTAkSanI AzA karatA rahyA che.20 sajAvyA jene rasazaNagAra' kavivara nhAnAlAlanI A ukti yathArtha ja che. jene A bhUmine ane tenI parvatamALAone jagatamAM jenI joDa nathI tevA kaLAnA uttama namUnA samA bhavya prAsAdethI alaMkRta karelI che. jyAM najara nAkho tyAM A bhUminI viziSTatA rUpa jaina prAsAde zobhI rahyA che. jaina saMskRti ane tenA ajoDa "ahiMsA paramo dharmanA siddhAMtanI chAyA samasta gUrjara prajAnA jIvana sAthe eTalI badhI vaNAI gaI che ke giriguphAthI zarU karI samRddha zahera lagInA A bhUminA keI paNa bhAgamAM vasanAra gUrjaraputra tenI asaramAMthI mukta nathI. lagabhaga AkhA ye gujarAtamAM prajAnA naitika jIvana upara jaina dharma UMDI asara karI che. gujarAtanI mahAjana saMsthAonA vikAsamA jeneno phALo ghaNuM maTe che. prAcIna kALathI hamezAM teo rAjakIya ane nANAM viSayaka bAbatamAM mokhare rahyA che. yAdavakuLatilaka, bALa brahmacArI, tIrthakara ariSTanemi ane temanA pitarAI bhAI zrIkRSNanI belaDIe naSThika brahmacaryayukta sAdhujIvana ane niSkAma karmayoganA Adarzo gUrjarasaMtAna pAse mUkyA. A ucca Adarzone vArasA meLavanAra ane tene jIvanamAM utArI pragati sAdhanAra prajAne, te pachInA lagabhaga traNa hajAra varSano rasika itihAsa Aja lagI aNazo paDyo che. tyAra bAda jaina rAjarSi caMdragupta maurya A pradeza jItI laI mahAna maurya sAmrAjya sAthe joDI dIdhuM. tenA prapAtra mahArAjA saMpratie gUrjara saMtAnane jagatanA ajoDa saMta prabhu mahAvIranA "ahiMsA paramo dharmanA pATha bhaNAvyA ane A puNyabhUmine asaMkhya jaina prAsAdathI vibhUSita karI. A aNamolA pATha gUrjarasaMtAnoe suMdara rIte vikasAvyA ane bhaviSyane mATe jevA ne tevA jALavI rAkhyA. kALAtare maurya sAmrAjya nabaLuM paDI nAnAM nAnA rAjyomAM vaheMcAI gayuM. AyAvartamAM baLavAna banela bauddha dharma gujarAtamAM paNa AvyuM ane thoDA vakhata mATe jaina tane jhAMkhI karI. thoDA samayamAM jainAcArya zrI dhanezvarasUrie vallabhipuranA sUryavaMzI mahArANA zIlAdityane upadeza ApI, jaina dharmane rAyadharma banAvyo. ane tenI pAse zatruMjayane uddhAra karAvyo. vallabhipura jaina dharmanuM kendra banyuM. eka samaye tyAM 84 jinamaMdiro jaina dharmane vijayadhvaja pharakAvI rahyA hatA. 20 juo purAtattava varSa paNuM 5. 1-3
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI janAzrita kaLA ane tene ItihAsa 25 jana saMghanuM baMdhAraNa karavA ane jaina zAsone punarahAra karavA vIra nivaNa saMvata 980mAM devahiMgaNi kSamAzamaNanA netRtva nIce eka mahApariSada paNa ahIM maLelI. samaya jatAM vallabhapuranuM paNa patana thayuM. vaDhIyAra paragaNAmAM mahAtIrtha zrIzaMkhezvaranI chAyAmAM AvelA paMcAsaranA cAvaDA rAjA baLavAna thayA. temanI samRddhithI lalacAI kalyANa nagaranA rAjA bhUvaDe be vakhata caDhAI karI cAvaDArAja jayazikharIne harAvI mAryo ane gUrjara bhUmi upara pinAnI sattA sthApI. paNa AthI kAMI cAvaDA vaMzanA aizvaryane aMta Avyo nahi. yuddhanA aMta pahelAM vanamAM moklI dIdhelI jayazikharInI garbhavatI rANI rUpasuMdarIe caMdura gAma pAse vanarAja nAmanA bAlakane janma Apyo. A uttama lakSaNavALA bAlakane jainAcArya zrIzIlaguNasUrie vaNedamAM eka zrAvikAne tyAM Azraya apAvyo. garunI saMbhALa nIce yogya umare pahoMcatAM ja bahAra vanarAje svaparAkrama ane cAMpA vANuonA nAmathI prasiddha caMpaka zreSThinI kiMmatI salAha tathA bahAdurI, zrIdevI vikAnA AzIrvAda ane aNahila rabArI jevAM gUrjara saMtAnonI sahAnubhUtithI selaMkIone hAMkI kADhavA ane jaina jyotiSIoe ApelA zubha muhUrta pATaNa zahera vasAvI tyAM rAjadhAnI karI. gujarAtanA A pATanagara upara zrIzIlaguNasUrinA ziSya jainAcArya zrIdevacaMdrasUrinA AzIrvAda DhaLyA. gAdI upara sthira thatAM ja gurunA upakArane badalo vALavA mahArAjA vanarAje paMcAsarathI guru mahArAjane nimaMtrI samasta gUrjara sAmrAjya temanA caraNe dharyuM. akiMcana munirAje sadharma samajAvI dharmArthe upayoga karavA te sAmrAjya vanarAjane pAchuM sepyuM. guru mahArAjanI IcchAnusAra paMcAsarA pArzvanAthanuM bhavya derAsara pATanagaramAM badhAvyuM. jenenA hAthe ane temanI madadathI sthapAelA A pATanagaranA ane tenA mahArAjyanA sAta so varSanA ItihAsamAM jaina saMskRtinuM sthAna mahatvanuM kahI zakAya. jainAcAryanA AzIrvAda pAmelI pATaNanI gAdI upara AvanAra cAvaDA, solaMkI ane vAghelA rAjAomA jaina dharma bahumAna pAmyo. mahArAjAdhirAja siddharAja jayasiMhadevanuM jaina dharma taraphanuM AstikatAnuM valaNa tathA gurjarezvara kumArapALane jainadharma svIkAra ItihAsaprasiddha che. A samaya daramyAna caMpaka zreSThi, maMtrI vimala, mahetA mujAla, udayana maMtrI, sAMtU mahetA, mahAmAtya vastupAla, senApati tejapAla vagere jaina maMtrIzvaro tathA daMDanAyake, zrI vardhamAnasUri, zrIharibhadrasUri, mAladhArI zrI hemacaMdrasUri, zrIAsradevasUri, zrI zAMtisUri, zrI sUrAcArya vagere jaina vidvAne ane gatanA sarvAMga saMpUrNa "siddhahemavyAkaraNa'nA racanAra kalikAlasarvajJa mahArAja zrI hemacaMdrasUri jevA mahAnAyake thaI gayA. A samaya daramyAna prAMtabharamAM rAjayAzrayathI, maMtrIonA kharce agara zreSThionI lakSmI vaDe hajAro bhavya cetyo gujarAtamAM TheraThera baMdhAyA tathA graMthabhaMDAro sthapAyA, jemAMnA keTalAkanI joDI te jagatabharamA maLavI muzkela che. chellA solaMkI rAjA bhImadeva bIjAnA samayamAM musalamAna sattA bhAratamAM sthapAI ane je bhImadevanA hAthe pote sakhata hAra khAdhI hatI te ja bhImadevane mAhomAMhenA kusaMpa ane avicArI
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI jainAzita kaLA ane tene ItihAsa 37 pachInAM che. elorAnAM bhitticitrAnI tArIkha kadAca dasamI agara agIAramI sadInI haze. game tema hoya, paNa te ApaNI dalIlane barAbara baMdhabesatAM nathI. citrakAroe temAM phakta caherAonA cakSaonI samAnatA sivAya bIjI vizeSatAo, jenI ApaNe upara carcA karI gayA, tenI rajAAta te citrAmAM karI dekhAtI nathI.caherAonAM cakSuonI A rIta, jyAM sudhI mArI jANamAM che tyAM sudhI, ajaMtA, bAdha, sItAnavAsala ane elorAnI jena (digabara) guphAomAM paNa dekhAtI nathI; ane kAMcIvaramanA sthApatyanirmANavALA digaMbara maMdiramAM paNa (ke jyA be jAtanAM bhitticitro che, eka jAtanAM zikharanI nIcenI chata upara ane bIjo divAlo upara) nathI. digaMbara jaine mUrtione vadhArAnAM cakSuothI zaNagAratA nahi hovAthI temane devamaMdiranI mUrtionI nakala karavAnI hoya ja nahi ke jevI rIte zvetAMbare zaNagAre che. AnA mATe ApaNe haju vaLI AgaLa vadhIne kahI zakIe ke vetAMbara citra cItaranAra citrakAroe je pramANe manuSyano cahero cIna tenuM mAtra anukaraNa ja gujarAtanA vaiSNava citra cInAranAra citrakAroe karyuM nahi ke mi. ghepa kahe che tema pitAnI svAbhAvika IrachAthI. paNa jaina maMdiromAM AvelI madhyakALanI jinamUrtio uparathI te rItane teo anusaryA hoya te ja vadhAre yuktisaMgana lAge che. e uparAMta jyAMjyA nAnA chabicitronA caherAo bIjA evAM cakSuovALA hoya che te saghaLA vekAbara jinamUrtinA anukaraNa rUpe hoya tema mAluma paDe che. TuMkANamA, A prathAnuM mULa kAbara maMdiranA sthApatyamAM samAeluM che. A upaselAM cakSuonI prathA vetAMbara madirAmAM kyArathI zarU thaI te zodhI kADhavuM muzkela che; topaNa te saMbaMdhamAM meM mArI jAte amadAvAdamAM maLelA jaina sAdhu saMmelana vakhate be viyevRddha tathA jJAnavRddha jainAcAryonI mulAkAta lIdhI hatI ane teozrI taraphathI mane je khulAso maLyo hato te akSarazaH nIce pramANe che: evA cakSuonI prathA kyArathI zarU thaI te nizcitapaNe kahI zakAya nahi, paraMtu A prathA ghaNuM prAcIna hovAnuM jUnI jinamUrtio tathA citro uparathI anumAna thaI zake che. sauthI prathama cakSuo koDInAM vaparAtAM hatAM. te pachI hAlamAM mevADa, mAravADa Adi pradezomAM vaparAya che tevA mInAkArI (cAMdInAM patarAM upara raMgakAma karelA) cakSuoe koDInuM sthAna lIdhu. samaya jatAM mInAkArI cakSuonI sulabhatA sadhaLA sthaLe nahi hovAthI tenuM sthAna phaTikanA cakSuoe lIdhu hoya ema lAge che. mUrti upara sphaTika sIdhe TakI zake nahi, tethI tene pakaDI rAkhavA mATe cAMdInA patarAnAM khokhAM taiyAra karI tene tenAthI rasAvI tenI aMdara sphaTikanA cakSuo mUkavAmAM Ave che. AthI tenuM kada dhUla thaI jaI cakSuo upaselAM (upanetre jevA dekhAya che. keTaleka ThekANe Aje mUrtio para carcA cAMTADavAmAM bahu bedarakArI batAvavAmAM Ave che, tethI jema bane tema cakSuo darzana karanArane vadhAre AlhAdakArI ane AtmaramaNatA tarapha vadhu ne vadhu kheMcavAne sahAyakArI thAya te mATe jinamUrtine te barAbara baMdhabesatAM rahe tevuM dhyAna devAnI AvazyaktA che.' vaLI A citro mathenI puruSa tathA strInI AkRtionA kapALamAM AvA AkAranuM, punA kapALamAM AvA AkAranuM ane keTalAka dAkhalAomAM = traNa lITIo sahitanuM tilaka jovAmAM Ave che. rInA kapALamAM 0 AvA prakAranuM je tilaka jovAmAM Ave che te
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 jana vikalpadruma prajAmAM Aje paNa jemanuM tema cAlu che; paraMtu puruSonA kapALamAM che AvA prakAranuM je tilaka jAnAM citromAM jovAmAM Ave che te prathA te samayanA rItarivAjonuM samarthana bhale karatI hoya, paraMtu Aje te jemAMthI nAbuda thaelI hovA chatAM paNa tenuM anukaraNa vaiSNava saMpradAyamAM jemanuM tema kAyama rahyuM che. prAcIna jaina viSaya saMbaMdhInAM citromAM temaja amadAvAdamAM nAgajI bhudaranI piLanA derAsaranA bhUmigatamAM AvelI vi.saM. 1102 (I.sa. 1045)nI dhAtunI jinamartinA tathA paMdaramA saikAnA dhAtunA be paMcatIrthanA paTamAMnI jinamUrtinA kapALamAM paNa AvA e prakAranuM tilaka maLI AvatuM hovAthI ApaNe saheje anumAna karI zakIe chIe ke paMdaramI soLamI sadI sudhI te gujarAtanAM puruSapAtro, pachI te jaina ho ke vaiSNava, pitAnA kapALamAM AvA e prakAranuM tilaka karatA hovA joIe. te prathA kayAre nAbUda thaI tenuM kharekharuM mULa zedhI kAvuM muzkela che, paraMtu eTaluM te cokkasa che ke mi. mahetA kahe che tema. prAcIna citromAM maLI AvatAM AvA sva prakAranAM tilaka koI saMpradAyanAM vataka nahetA 1 tIrthaMkaranAM citromAM baMne prakAranAM tilako maLI Ave che. sAdhu agara sAvInA kapALamAM koI paNa jAtanuM tilaka jovAmAM AvatuM nathI. sAdhuo ane sAdhvIenAM kapaDAM paheravAnI rIta taddana judI ja dekhAI Ave che, kAraNake sAdhuone eka khabhe ane mAthAne bhAga taddana khullo-vastra vagarane hoya che; jyAre sAdhvIone paNa mAthAno bhAga khullo hovA chatA teonuM garadananI pAchaLa ane AkhuM zarIra kAyama kapaDAthI AcchAdita thaelu hoya che. prAcIna citrAmA rAjamAnya vidvAna sAdhuo suvarNa siMhAsana upara beThelA dekhAya che, te e samayanI prathAnI rajuAta citrakAre citramAM karI batAvyAnI sAbitI che.32 megala samaya pahelAnA eka paNa jUnA citramAM strIonA mAthA upara eADhaNuM agara sADI oDhelI jaNAtI nathI. strIo cALI pahere che, paNa tenA mAthAno bhAga taddana khullo hoya che. A uparathI gujarAtamAM strIoe mAthe oDhavAno cAla mogala rAjya pachIthI zarU thaelo hoya ema lAge che. megala samaya pahelAMnA dareka citramAM strIonI mAphaka puruSane paNa lAMbA vALa hoya che ane teoe aMDA vALelA jUnA citromAM dekhAI Ave che. vaLI puru dAdI rAkhatA ane kAnamA AbhUSaNe paNa paheratA.3 strIoe mAthe oDhavAne ane puruSoe coTalA tathA dADhI kADhI nakhAvavAne rivAja megala rAjya amala pachIthI ja gujarAtamAM paDelo hoya ema lAge che. 31 jue Ti. 1. lekha nuM 23 32 "eka divasa prAta:kALane viSe kumArapALa 72 sAmate, 36 rAjakuLa ane bIjA aneka kavi, vyAsa, purohita, rAjaguru, maMtrI vagere parijana sahita rAjasabhAmAM suvarNanA puruvapramANa Asana upara beThA hatA, tevAmAM teNe kAMcanamaya Asana upara beThelA hemacaMdrAcAryane kahyuM. . .'-kumArapAla prabaMdha bhASAMtara, pRSTha 109. 33 "A pusavane mANu to che nahi ane A badhI enAM zAdi lakSaNa kahe che e be Azcarya che, ema vicArI kumArapALe temane pUchayuM, eTale temaNe temane kahyu ke he nAma sAMbhaLo... pRSTha dhasAre che tethI viNInuM anumAna thAya che, kaMpe pasArA che tethI kaNabharaNanI lahamI prakaTa thAya che, kAtI badhI gera che, te uparathI lAMbI dADhI haze ema jaNAya che vagere' kumArapALa caritra bhAvAtara 5.41 cAtrisuMdara gaNita-(paMdaramI sadI)
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI jenAzrita kaLA ane tenA itihAsa gujarAtanI tADapatranI prAcIna kaLA tADapatrano samaya [i. sa. 1100 (agara tenAthI prAcIna)thI I. sa. 1400 sudhI] 39 gujarAtanI prAcIna tADapatranI kaLAne ApaNe be vibhAgamAM vaheMcI nAkhI che. agAu ApaNe joi gayA ke pATaNanA gUrjara rAjyanI sthApanA mukhyatve jeneAnA sahakArathI thaelI che. jena dharma tathA jaina zrabhone maLatA rAjyAzrayathI dasamAthI teramA zataka sudhImA jaina zramaNAe gujarAtanA pATanagaramAM tathA anya sthaLAe rahIne ghaNA agatyanA graMthA racIne gujarAtanuM sAhitya utpanna kareluM che. jaina zramaNAe raceluM sAhitya bAda karIe te gujarAtanuM sAhitya atyaMta kSudra dekhAze. sAhityapravRtti pustakAnA saMgraha vagara azakya che ane tethI ja jainAe peAtAnA dhArmika sAhitya uparAMta, bauddha tathA brAhmaNa graMthA pATaNa, khaMbhAta, jesalanIra vagerenAM sthaLAe AvelA jJAnabhaMDArAmAM saMgrahelA hatA; ane A bhaMDArAnA lIdhe ja bauddo tathA brAhmaNeAnA prAcIna graMthA, je kAI paNa ThekANethI maLe nahi tevA, Aje upalabdha thaelA chaeN.' gujarAtanA mahArAjA siddharAja jayasiMhadeva ke kumArapALa pahelAM jaina graMthabhaMDArA hatA ke nahi ane hatA teA kyAM hatA tenI Aje mAhitI maLI zakatI nathI; chatAM jaina graMthA tA cheka vikramanI chaThThI sadImA lakhAyA hatA (devahaMgaNu kSamAzramaNanA samayamA) e nirvivAda che; ane pachIthI bhArata para aneka videzI humalA thayA hatA tethI, temaja chaTThA, sAtamA ne AThamA saikAmAM bauddonuM jAmeluM jora, kumArila bhaTTa ane tyArapachI zaMkarAcAryanA udbhava, sane 712mA ArakheAnuM siMdha dezanu jItI levuM vagere aneka kAraNAthI agni, jala ane jaMtuonA upadravane vaza thaI te ghaNe bhAge nAza thayA hatA. vi. saM. 927mAM lakhAelI kalpasUtranI prata uparathI vi. saM. 1427mAM nakala karAelI tADapatranI eka prata amadAvAdamAM ujamapheAinI dharmazALAnA graMthabhaMDAramAM AvelI che. tyAra pachI 'gUrjarezvara kumArapALe' ekavIsajja ane dheALakAnA rANA vIradhavalanA prasiddha maMtrI vastupAle aDhAra karoDanA kharce meTA traNa bhaMDArA sthApelA hatA. paraMtu atyaMta dilagIrInI vAta che ke A mahattvanA graMthabhaMDArA paikInuM eka paNa purataka Aje pATaNanA bhaMDArAmA jovAmAM nathI AvatuM. AnA kAraNamA UtaratA jaNAya che ke kumArapALanI gAdIe AvanAra ajayapAla jenA ane jaina dharmanA eTale badhA dveSI banyA hatA ke jaina sAhityanA nAza karavAmAM teNe peAtAnAthI banatI badhI keAziSa karI hatI. AthI udayana nAmanA jaina maMtrInA putra AxbhaTTa nathA khIjAe te samaye pATaNathI graMthabhaMDAra khaseDI jesalamIra lai gayA hatA. jesalamIranA graMthabhaMDArA madhyenI tADapatranI prate mukhyatve pATaNanI ja che.' prAcIna tAhapaganI kaLAnA prathama vibhAga vi. saM. 1157 thI 1356 sudhI] tADapatranI citra vagaranI jUnAmAM jUnI prata vi.saM. 1139mA lakhAelI maLI AvI che, ane 34 'kumArapAla prabaMdha' bhASAMtara pA, 96 27,
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpama maLI AvelA jUnAmAM jUnA citrAnA namUnAo vetAMbara saMpradAyanI nizIthacUrNanI pratamAM ke je prata pATaNanA saMdhavInA pADAnA bhaDAramAM vi.saM. 1157 (I.sa. 1100)mAM gujarAtanA prAcIna baMdara bhRgukaccha (bharUca)mAM lakhAelI maLI AvI che. (lekhana vi. ci. naM. 12-13). pachI khaMbhAtanA zAMtinAtha bhaMDAramAM AvelI "jJAtA ane bIjA traNa aMgasUtranI TIkAvALI pratamAM be citro maLI AvyAM che (citra naM. 89) jenI tArIkha vi.saM. 1184 (I.sa. 1127) che. A baMne pratA gujarAtanA prathama mahArAjAdhirAja siddharAja jayasiMhadevanA rAjya amala daramyAna lakhAelI che. tyAra pachI be prato gUrjarezvara kumArapALanA rAjya amala daramyAnanI maLI AvI che. A be mato paikInI eka khaMbhAtanA uparokta bhaMDAramAMthI maLI AvI che, jeno lakhyA saMvata 1200 che. kumArapALanA rAvyArahaNanA saMvata 119 itihAsaprasiddha che.35 rAjyArohaNanA bIjA ja varSe lakhAelI A pratanA chellA pAnA upara eka citramAM traNa vyaktio cItarelI che, (citra naM. 10-11) jemAM be jaina zramaNonI ane eka be hAthanI aMjali joDIne UbhelI gRhasthanI pratikRti che. mArI mAnyatA pramANe A pratikRtie kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUri tathA temanA ziSya zrI mahendrasUrinI ane UbhI rahelI gRhasthanI pratikRti te kumArapALanI hoya ema lAge che. bIjI prata vi. saM. 1218mAM lakhAelI dhanirvani tathA bIjA cha graMthanI che. A prata vaDodarAthI cAra ja mAIla dUra AvelA vaDodarA rAjyanA tAbAnA chANa gAmanA jaina graMthabhaMDAramAMthI maLI AvI che. A pratimAMnA soLa vidyAdevI, sarasvatI, lakSmI, abikA tathA kapardi ane ane brahmacAtiyAnAM kula maLI ekavIsa citrA jaina mUrtividhAna zAstranI dRSTie ghaNuM ja mahatvanA che. (citra na. 16 thI 36 ane 38thI 42). AnA pachI. saMvata 1294mAM lakhAelI "viSaSThI zalAkA purucaritrane dasamA parvanI pratamAM AvelA chellAM traNa citrAno vAro Ave che (citra naM. 1ra thI 14). A citro paikInA chellA eka citrane bAjue rahevA daIne bAkInA be citrAne kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUri tathA kumArapALanA citra tarIke Ajadina sudhI oLakhAvavAmAM AvelAM che. AnA pachI khaMbhAtanA zaninAthanA ja bhaMDAramAM AvelI "zrIneminAtha caritranI pratamAM AvelA be citrA (citra na. 44 45) ke jeno samaya vi.saM. 1298no che, tene vAro Ave che. tyAra pachI pATaNanA sadhavInA pADAnA bhaMDAramAM AvelI saMvata 1313mAM lakhAelI kathAratnasAgaranI tADapatranI pratimAMnAM be citrA (citra naM. 46-47) Ave che. te pachI saM. 1327mAM lakhAelI "zrAvaka pratikramaNa cUrNanI tADapatranI prata ke je amerikAnA baTana myujhiyamamAM AvelI che te mathenA be citrono krama Ave che. tyAra pachI saMvata 133pamA lakhAelI pATaNanA saMdhavInA pADAnA bhaDAranI ja kalpasUtra-kAlakathAnAM be citrA (citra naM. 50-51) ane pachI saMghanA bhaMDAranI vi.saM. 1936mAM lakhAelI pratanAM pAMca citrA paikInAM be citro (citra naM. 48-49) je A graMthamAM raju karavAmAM AvyAM che te Ave che. pachI Ave saM. 1345mAM lakhAelI subAhu kathA tathA bIjI sAta kathAonI tADapatranI pithI ke jemAMnAM vIsa citro 35 kumArapAla praba' bhASAtara 5 86 36 Ti 1 lekha na. 8 tathA 14,
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI jenAzrita kaLA ane tene itihAsa 41 paikInAM bhATha citrA (citra naM. para thI 59) atre raju karyuM che. gujarAtanI jainAzrita kaLAnAM citromAM kudaratI damyAnI rajummAta pahelavahelI A matamAM karelI mAlUma paDe che. vaLI khaMbhAtanA zAMtinAthanA bhaMDAranI 'paryuSaNA 5"nI prata madhyenAM be citrA paikInuM eka citra (citra naM. 104) tathA uttarAdhyayana sUtranI prata madhyenAM cAre citrA (citra naM. 62 thI 65) ke jenA samaya lagabhaga teramA saikAnA hovAnA saMbhava che te paNa atre raju karavAmAM AvelAM che. ane chelle pATaNanA saMdhavInA pADAnA bhaMDAranI RSabhadeva caritranI prata madhyenAM e citrA (citra naM. 60-61) atre rajI kyAM che. gAma, tADapatranI prAcIna kaLAnA e vibhAga paikInA pracama vibhAga atra samApta thAya che. A prathama vibhAganAM saghaLAM ye citrA gujarAtanA svataMtra sAlaMkI ane vAghezvA vaMzanA hiMdu rAjavIonA rAjya amala daramyAnamAM cItarAgmelAM che, tethI ja A citrAmAM kAI paNu natanuM paradezI kaLAnuM mizraNa jovAmAM AvatuM nathI. gujarAtanI svataMtra hiMdu sattAnA aMta vi.saM. 1356mA gujarAtanA chellA hiMdu rAjavI karaNa vAghelAnA samayamAM thaye te sAthe ja tADapatranI prAcIna kaLAnA prathama vibhAganA paNa aMta Ave che. prAcIna tADapatranI kaLAne dvitIya vibhAga [vi. saM. 1357 thI 1500] gujarAtanI jainAzrita kaLAnA tADapatrIya citrAnA dvitIya vibhAganI zarUAta vi.saM. 1357thI thAya che. paraMtu jenA upara tArIkha noMdhAelI che evI tADapatranI citravALI prata vi.saM. 142thI pahelAMnI maLI nathI. gujarAtanI jainAzrita kaLAnA tADapatra uparanAM suMdaramAM suMdara citro A samaya daramyAnanAM ja maLI Ave che. vi.saM. 1427mAM lakhAyelI prata amadAvAdanA ujamaphAInI dharmazALAnA graMthabhaMDAramA AvelI che. jemAM cha citrA cItarelAM che (citra naM. 67thI 72 ane 79 thI 81). A mata kalpasUtra ane kAlakakathAnI che. temA khAsa viziSTatA tA e che ke te vi. saM. 927nI prata uparathI nakala karAelI che, kAraNake nakala utAranAre tArIkha tenI te kAyama rAkhI che. bIjI eka prata A samayanI, tArIkha vagaranI, iDaranA zeTha ANaMdajI maMgaLajInI peDhInA tAbAnA graMthabhaMDAramAM AvelI che, jemA lagabhaga citro 34 che temAMthI 23 citro A graMthamA raju karavAmA AvyAM che. (citra naM. 77, 78 tathA 82 thI 103 ane 109 thI 112 sudhI). tADapatranI prata upara sAnAnI zAhIthI cItarelAM citro hajI sudhI A eka ja pratamAM mArA jovAmAM AvyAM che. kalpasUtranA vadhumAM vadhu citraprasaMge A pratamAM maLI Ave che. trIjI eka prata tADapatranAM citrAmAM suMdaramA suMdara cAra citrAvALI 'siddhahema vyAkaraNa'nI pATaNunA saMdhanA vakhatajInI zerInA bhaMDAramAM AvelI che (citra naM, 105thI 108). tADapatrIya citronA saMpUrNa vikAsa uparanI traNa pratAmAM uttarAttara vadhatA dekhAya che. iDaranI 'kalpasUtra'nI prata tathA pATaNanI 'siddhahaima'nI prata upara lakhAvyAnI tArIkha vagerenA ullekha karavAmA AvelA nathI, paraMtu gujarAtanI jainAzrita kaLAnA khArIka nirIkSakane tarata ja jaNAi Ave che ke IDaranI pratanAM citrAmAMnuM saMpUrNa rekhAMkana, seAnAnI zAhIne chUTathI upayAga ane lipinA bharADa vagere sAbitI Ape che ke te caudamI sadIthI vadhu prAcIna to nathI ja. jyAre cAra siddhahaima'nI pratamAnAM citrA paikI e citrAmAM maMtrI karmaNa tathA tenA bhAio zA. vikramasiMha, zA. rAjasiMha tathA tenA
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakAma strI parivAra AdinI pratikRtio maLI AvI che. maMtrI karmaNe paMdaramI sadImAM thaI gaelA AcAryazrI somajayasUrine amadAvAdathI AvatAM Agraha karatAM mahIsamudrane vAcaka pada apAvyuM hatuM (juo gurugaNaratnAkara kAvyo. paraMtu A pratanI citrakaLA teramA agara codamA saikAthI arvAcIna te nathI ja tethI prata lakhAvanAra karmaNa bIjA hevA joIe. gujarAtanI kapaDAM uparanI jenAzrita kaLA A bIjA vibhAganA samaya daramyAnanAM kapaDAM upara cItarelAM citro paNa maLI Ave che. kapaDAM uparanAM citra 5kInuM prAcInamAM prAcIna eka citra pATaNanA saMdhanA bhaMDAramAM AvelI "dharmavidhimakaraNa ane kAlI rAsanI khAdInA be TukaDA coTADIne taiyAra karelI prati upara mAtra sarasvatI devInI cItarelI sAdI AkRtinuM che (lekhana vi.ci.naM.7). Ane lakhyA saMvata 1408 che. tyAra pachInA kramamAM pravartaka kAMtivijayajInA praziSya muni mahArAja zrIjazavijayajInA saMgrahamAM saMvata 1453 (i.sa. 1396)mAM lakhAela saMgrahaNane kapaDAM uparano paTa Ave che, jemAMnI AkRtio bahu ja dhasAI gaelI hevAthI tenA namUnAo atre raju karI zakyo nathI. pachI saMghavIne pADAnA bhaMDAramAM saMvata 149 (I.sa. 1433)mAM cApAnera mukAme lakhAelA paMcatIrthI paTane vAro Ave che. e paTa pAvAgaDha uparanAM jaina katAbara maMdiranI te samayanI hayAtInA aitihAsika purAvA rUpa che. munizrI puNyavijayajI pitAnA "bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA' nAmanA lekhanA pR. 27nI kuTanoTa 33mAM jaNAve che te pramANe, A citrapaTane paricaya zrIyuta ena. sI. mahetAe phoTogrApha sAthe sa. 1932nA inDiyana ArTa enDa leTarsa'nA pRtha 71-78mAM A picture-roll from Gujarat (A.D. 1433) zIrSaka lekhamAM Apela hevAthI ane te mULa paTa zrIyuta mahetA pAse ja hevAthI tenA citro ane raju karI zakAyA nathI, paraMtu A etihAsika paTa munibI puNyavijayajIe pAcho maMgAvI ladane bhaDAranA vahIvaTadArane suprata karavAnI jarUriyAta che, kAraNake Aje pAvAgaDha upara eka paNa katAbara jaina maMdira hastImAM nathI. itihAsavetAoe A sabaMdhI tapAsa karIne pAvAgaDha uparanA zvetAMbara saMpradAyanAM jaina maMdironuM sthAna digaMbara jaina maMdiroe kyArathI ane kyAre lIdhuM te bahAra lAvavAnI jarUra che. zrIyuta mahetAe A citrapaTano paricaya karAvatA je gaMbhIra ane akSamya etihAsika bhUlo karI che te nIce pramANe che: "But it (Champaner) was once an important military centre of Western Gujarat under its Hindu sovereign Vanaraja Chavada and bis famous Jaina minister Shilguna Suri. The inscribed images of both these important personages in the history of Gujarat are preserved in the
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI janazcita kaLA ane tene ItihAsa 43 Panchasara temple at Patan-Page 72.37 arthAta-uta (cAMpAnera), hiMdu rAjA vanarAja cAvaDA ane tenA prasiddha maMtrI zIlaguNasUrinA samayamAM pazcima gujarAtanuM eka mahatvanuM lazkarI thANuM hatuM. A baMne etihAsika ane mahatvanI vyaktionI be mUrtio pATaNanA pacAsarA (pArzvanAthanA jaina) maMdiramAM che.' | gujarAtanA itihAsathI paricita eke eka vyakti jANe che ke jenAcArya zIlaguNasari te gRhastha maMtrI nahI paNa tyAgI jaina vani ane vanarAjanA dharmaguru hatA. tenA prakhyAta maMtrInuM nAma te caMpaka zreSThi (cAMpA vANIAnA nAmathI prasiddha) hatuM, ke jenI bahAdurIthI vanarAja aNahilapura pATaNanI gAdI sthApI zako hato ane tenA ja nAma uparathI cAMpAnera nAma pADavAmAM AvyuM hatuM. "A baMne vyaktionI mUrtio pATaNanA paMcAsarA pArzvanAthanA derAsaramAM che ema je teo jaNAve che te vAtAmaNa barAbara nathI. pATaNanA paMcAsarA pArzvanAthanA jaina maMdiramAM je mUrtio che. te paikInI eka AcAryazrI zIlaguNasUrinA ziSya zrI devacaMdramarinI che (citra. na. 3) ane bIjI mahArAjAdhirAja vanarAja cAvaDAnI che (citra naM. 7). vanarAjanI sAthenI bAju uparanI je mUrtine ghaNA vidvAne tenA maMtrI cAMpAnI mUrti tarIke oLakhAve che te mUrti vAstavikarIte cAMpAnI nahi paNa maMtrI AsAkanI che, je tenA putra kapura arisiMhe karAvIne tyAM sthApana karyAne ulekha prastuta mUrtinI nIce ja che. vaLA prastuta lekhanI aMdara pAnA 74 upara citra naMbara 4nA prasaMganuM varNana karatAM teo jaNAve che ke At the top of the picture on the right is a group of three figures: the man is blowing a pipe, while another is offering a flask (of wine?), and the woman a bunch of flowers. arthAta-citrane mathALe jamaNI bAjue traNa AkRtio che: eka puruSa zaraNAI vagADe che, bIjAnA hAthamAM pAnapAtra (madirAnuM che ane strInA hAthamAM kulone guccha che" uparanA citranA prasaMgamAM zrI mahetA jamaNI bAjunI traNa AkRtio paikInI bIjI AkRtinA hAthamAM "pAnapAtra (madirAnuM pyAluM) hevAnuM jaNAve che te asaMbhavita-nahi banavA jevI vAta che. temanA jevA pote ja prastuta lekhamAM kahe che tema poravADa jJAtimAM janma lIdhAnuM abhimAna dharAvanAra) vidvAna mahAzaya ke jeo niraMtara jenenA sahavAsamAM Ave che temanA magajamAM jinamaMdiramAM cItarelI AkRtinA hAthamAM madirAnuM pyAlu?" hevAnI kalpanA paNa zI rIte AvI haze tenI kAI samajaNa mane paDatI nathI. vAstavika rIte e traNe AkRtionA hAthamAM jinapUjAnI sAmagrI ja che ane te nIce mujaba cheH traNa AkRtio paikI eka puruSa AkRtinA hAthamAM te zaraNAI (eka jAtanuM vAjIMtra) 37 Ti, 1 lekha na. 25
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakalpama che te ApaNe upara jaNAvI gayA. bIjI AkRtinA hAthamAM pAnapAtra-jhArI--pUjana mATe kalaza (ke je jinamUrtinA aMge prakSAlana karavA mATe Aje paNa upayogamAM levAmAM Ave che te che ane trIjI AkRtinA hAthamAM lo guccha che.' jatAvilAsa vi saM. 1508mAM lakhAeluM 'vasaMtavilAsa' nAmanuM eka zRMgArika sacitra kAvya mULe koI jena graMthabhaMDAranuM agara koI jana sAdhu pAsenuM khIjaDAnI poLanA eka zAstrInI pithI vecAtI hatI tenI sAthe gujarAtanA vayovRddha sAkSararatna dIvAna bahAdura zrIyuta kezavalAla harSadarAya dhuvane maLI AvyuM hatuM. A kAvya kheLavALA suMvALA kapaDAnA cIrA upara AsarerAzI takatImAM utAreluM che. pratyeka takatInA AraMbhe jUnI gujarAtImAM eka tuka tathA te pachI keTalAka saMskRti prAkRta zloka ApelA che, ane te utArAnI nIce prasaMgane lagatuM gujarAtanI janAzita kaLAnI DhabanuM citra AlekheluM che.18 kAvyanI nakala dhaLI bheMya upara lAla, kALI tathA zrI zAhIthI ane kvacita kiramajI bhoMya upara senerI zAhIthI, paDimAtrA vALI jaina devanAgarI lipimAM utArelI che. lAla, kALA ane bhUrI zAhInAM lakhANa suvAcya che, patu sonerI zAhIne ghasAro lAgyo hovAthI enuM lakhANa jhAMkhuM paDI gayuM che. AraMbhanI eka takatIo nAza pAmI che. oLIAne che nIce pramANe prazasti lakhelI che? zubhaM bhavatu lekhaka-pAThakayo ||ch||ch|| zrI gurjara zrImAlavase saahshriidepaalsut-saahshriicNdrpaalmaalptthnaarth|| zrImannRpa-vikramArka-samayAtIta saMvata 1508 varSe mahAmAMgalya-sabhAdrapada zudi 5 gurau ayaha bhyA mahArAjAdhirAjasya pAtazAha-zrIahamadasAhakutubadInamya vijaya-rAjye zrImadahammadAvAdavAstusthAne AcArya-ratnAgareNa likhito'yaM vasaMta viraasH||chaach|| A paTa kapaDAnA lAbA TIpaNa rUpe lakhelo che. Aje paNa keTalAka vRha tiSIo TIpaNu rUpe janmetrIo taiyAra kare che. A paTanI laMbAI 36 phuTa ane pahoLAI DAbA hAtha tarapha eka IMca tathA jamaNA hAtha tarapha paNa IcanA vAsIA suddhAM 9-2 IMca che. "visTAra camaka camaka thatI codaNInA jevuM kAvya che. e narasiMha mahetAnA samayanI jUnI gujarAtImAM racAeluM che. kavinI bAnI atyaMta madhura ane bhAvabharI che. ujajavaLa zabdAlaMkAra ane arthAlaMkAra tenA mAdhuryanuM ane rasanuM pipaNa kare che. zailI saMskArI che. rasika kartAnuM nAma nathI maLatuM eTalo manane asaMtoSa rahe che. 39 prastuta kAvya amadAvAdamAMthI maLI AvelI eka pratane AdhAre sauthI prathama gujarAta zALApatranA 31mA pustakamAM i.sa. 1892mA, pA. 89 thI 95, 113 thI 116, 175 thI 138, 162 thI 167 tathA 193 thI 196 upara kakaDe kakaDe dI.ba. kezavalAla dhruve chapAvyuM hatuM. tyAra 38 A cine sthAnika (gu.rAtanA) zailInA dhi tarIke sarvathI prathama i.sa 1922mA sumarsicitrakAra puna ravizaMkara rAvaLe oLakhAvyAM hatAM. juo "hAjI mahammada mAraka-graMtha' che. 188, 39 e vasaMtavilAsa' nAmane dI, ba pravane "hAmahammadaramA-atha'mAMnA lekha, 5. 18-188. S
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI jainAzita kaLA ane tene ItihAsa 45 pachI bIjI eka prata jana kolejanA sarakArI saMgrahamAMthI pavitra nA ekalA kAvyanI teoe pAchaLathI meLavI, ane tenA AdhAre I.sa. 1922mAM "hAjImahammadaramAraka graMthamAM pAnA 18thI 188mAM badhA ye loko artha sAthe prasiddha karyuM. A peTanAM citronI "gujarAtanI kaLA' tarIke sauthI prathama zrIkRta ravizaMkara rAvaLe te ja lekhanI saMpAdakIya nedhamAM eALakhANa karAvI. vaLI gujarAta varnAkyulara senAeTI taraphathI i.sa. 1927mAM prasiddha karavAmAM AvelA prAcIna gurjara kAvya' nAmanA graMthamAM pAnA 15thI 27mAM bIjI prata meLavIne zaha karI taiyAra karelA 86 kalAke mULa prAcIna gujarAtI bhASAmAM ane prastuta graMthanA pariziSTamAM kahevata nA paTamAM utArelA saMskRta-prAkRta ke pAnA 145 thI 158mAM teoe prasiddha karyA. dhruva sAhebane A paTa tathA teonA prastuta lebeno mukhya AdhAra laIne zrI nAnAlAla sI. mahetAe A raNanI kaLA upara pahelavahelo eka lekha aMgrejI bhASAmAM Rupam mAsikanA i.sa. 1925nA aMka 22 ane 23nA pAnA 61thI 6pamAM prasiddha karyo tyAra pachI bIjo lekha The Studies in Indian painting a101 sier flor 349707i Secular Painting in Gujarat-XVth Century nAmane pAnA 15thI 28mAM lakhyo; ane trIje vistRta lekha Gujarati Painting in the Fifteenth century 41441 India Sociey doty.the 1931mAM prasiddha thaelA pustakamAM lakhyA ane e rIte A paTanAM citronI oLakhANa jagatane karAvI. prastuta lekhamAM A baMne vidvAna mahAzaya taraphathI A citro cItarAvanArane tathA tenA kAvyanA kartAne, te jaina hovA chatAM jenetara sAbita karavA prayatna karavAmAM Avyo che, je nIce pramANe che 1 "A zRMgArI kAvyano kartA aMdhArapacheDe oDhI agocara rahyo che, tethI tenI jAtabhAta viSe kalpanA karavI jokhamabharelI che; tathApi vasaMtavilAsamAM kaDIe kaDIe je jIvanane ullAsa ubharAI jAya che te uparathI aTakaLa thAya che ke te kavi saMsArathI kaMTALele virAgI nahi, paNa vizvanA vaibhavamAM paripUrNa rasa lenAra rAgI puruSa haze. vasaMtanA varNananuM kAvya hovA chatAM teNe tene phagma saMjJA ApI nathI; tyama vaLI samagra kAvyamAM koIpaNa sthaLe jaina dharmane suvAsa phurano nathI. tethI e jainetara eTale vaidika kavi heya. prastuta kAvyanI cetrIsamI kaDInI chAyA paMDita kavi ratnezvaranA dvAdaza mAsamAM daSTi kheMce che.40 2.Men and Women decorated the ears with Karna-Phool (large circular ear-rings) and both put Vaishnavite symbols on the forehead.-Mehta (23) p. 20. arthAta-puruSo ane strIoe karNaphUlathI kAnane zaNagArelA che ane baMnenA kapALa upara vaiSNavatAnuM cihna (jevAmAM Ave che. prastuta ulemAM A kAvyanA kartA sabaMdhI mAnyavara dhruva sAheba ApaNI sAme eka 40 prAcIna ane kAvyanI baranAvanA 5, 14-15
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ jana citrakaTuma kalpanA raju kare che ke "vasaMtavilAsamAM kahIe kaDIe je jIvanano ullAsa ubharAI Ave che te uparathI aTakaLa thAya che ke te kavi saMsArathI kaMTALelA virAgI nahi paNa vizvanA vaibhavamAM paripUrNa rasa lenAro rAgI puruSa haze. teozrInI A kalpanAne svIkAra karatAM pahelAM ApaNe upalabdha jaina sAhityakRtiomAM jene tyAgIoe AvI jAtanAM zRMgArika kAvyanI racanA karelI maLI Ave che ke nahi te pahelAM tapAsI laIe.. 1 saMskRta ane prAkRta bhASAnAM prAcIna jaina kathAnakonA graMthomAM zRMgArarasanuM adabhuta varNana kareluM maLI Ave che. 2 soLamA saikAmAM thaelA vAcaka kuzalAle "DholA mAravaNanI kathA saMvata 1617nA vaizAkha suda 3 ne gusvAranA roja ane "mAdhavAnala kAmakaMDalA epAI-rAsanI racanA rAvala hararAjajInA kutuhala khAtara karI che. A baMne kRtiomAM zaMgArasanI jamAvaTa koI advitIya prakAranI che. 3 saMvata 1614mAM zrI jayavaMtarie zIlavatInA caritrarUpe (abhinava) zaMgAramaMjarI e nAmanI chaTAdAra raMgArika kRti racI che. 4 saMvata 163mAM kavi bilpaNanI pacAzinAmanI premakathA varNavavA sAraMge copAInI racanA karI che. 5 uparokta badhI ye kRtione TapI jAya evI kokazAstra (koka upacai)nI racanA nabuMdAcArya nAmanA jaina yatie (sAdhupaNAmAthI patita thayA pachI yatipaNAmAM) karI che. prastuta che uparAta AgaLa kahevAmAM Avaze te anusAra jemAM tenI khyAti paNa vadhAre hevAthI tene kata jaina ja heya nemA kazu ja asaMbhavita nathI; eTale dI. ba. dhruva sAheba tathA zrIyuta mahetAnI kalpanA asthAne hoya evuM spaSTa bhAse che. jema kuzalalAbha vAcake rAvala hararAjajInA kutUhala khAtara mAdhavAnala kAmakaMDalA copAI-rAsa tathA DholA mAravaNInI kathA racI, temaja saMbhave che ke "vasaMtavilAsa' kAvyanA lekhaka AcArya ratnAgare paNa A kRtinI racanA caMdrapAlanI vinatithI tene paThanA prAcIna saMskRta-prAkRta kAvyone AdhAra laIne prAcIna gujarAtI bhASAmAM karI hoya; kAraNake "AdinAtha janmAbhiSeka' nAmanI eka nAnI kRti ke je te ja samayanA vidyamAna kavi depAla bhojaka" viracina snAtrapUjA sAthe mizrita thai gaelI che, tenA uparathI AcArya ratnAgaramAM kavitAzakti hatI tema puravAra thAya che. mAnyavara dI. ba. dhruva sAhebanI bIjI kalpanA e che ke "teNe (tanA racanAre) tene prAcIna jaina kavionI mAphaka "guM' saMjJA ApI nathI." gu' saMjJA ApavAnI AvazyaktA jevuM ahIM tene jaNAyu nahi hoya, kAraNake A kAvyamAM vasaMta RtunI aMdara nAyaka-nAyikAnA vilAsanuM varNana mukhya bhAga bhajave che ane kavi bAlacaMdra viracita "vasaMtavilAsaYra nAmanI kRti tenI sanmukha hevAthI " phane badale "vasaMtavilAsa 41 juo "AnaMda kAvya mahodadhi' matika 7 4ra gAyakavADa orIenTala sIrIjha naM 7.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI janazcita kaLA ane tene ItihAsa nAma ja rAkhavAnuM tenA racanAre yogya dhAryuM haze ema saheje kalpanA thaI zake tema che. teozrInI trIjI kalpanA e che ke "samagra kAvyamAM koIpaNa sthaLe jana dharmane suvAsa jurato nathI, tethI e jenetara eTale vaidika kavi heya. AkhA kAvyamAM jene dharmane koIpaNa sthaLe suvAsa sUrato nathI eTale ene kartA jenetara kavi hoya tema mAnavAnI koI paNa jarUra nathI, kAraNa ke temAM jema jene dharmane suvAsa pharate nathI tema vaidika dharmane nAmanirdeza paNa samagra kAvyamAM maLI AvatA nathI. vaLI teozrI TheTha sattaramA saikAmAM thaelA jainetara kavikRta dvAdaza mAsa, phAgaNa, kaDI 3 mAMnI nIce mujabanI chAyA mAtra upara ApaNuM dhyAna kheMcIne A zRMgArika kAvyanA kartA jenetara hevAnI eka cethI kalpanA kare che - kesu kusumanI pAMkhaDI (vAMkaDI thaI pera). jANe manmatha AMkaDI rAMkaDIne kare kera." paraMtu jaina sAdhu ranamaMdiragaNi kRta "upadezataraMgiNI' ke jenI eka prata pUnAnA Dekkana kolejanA sarakArI saMgrahamAM (eTaleke A "vasaMtavilAsa' kAvya lakhAyA pachI agIArame varSe ja lakhAelI) saMvata 1519nA caitra suda 2 nA divase lakhAelIjI che temAM A kAvyanI 78mI Traka sakhi! ali caraNa na cAMpaI cAMpaI liI navi gabdha, rUDaI dehaga lAgaI AgaI Isu nibadhu. 78 thoDA najIvA pheraphAra tathA kAvyanA nAma sAthe avataraNa tarIke pAnA 268 upara lIdhelI che? basantavilAse'pi aliyuga! caraNa na cAMpae, cAMpae ati hi sugandha rUDae dehaga lAgae Agae eha niba. 5 | prastuta samakAlIna avataraNa uparathI teozrInI A kalpanA paNa nirmaLa kare che ane A zRMgArika kAvyanA kartA tarIke jaina ja hevAnI ApaNuM dalIlomA eka vadhAre dalIla maLI Ave che. vaLI teozrI jAte ja "prAcIna gurjara kAvyanI prastAvanAnA pAnA 13 upara jaNAve che ke "prastuta pratamAM ArabhanI cha takanI nAza pAmI hevAthI tathA bacelI taktImAMthI keTalIka durvAcya nIvaDavAthI "vasaMtavilAsanI bIjI hAthaprata meM pUnAnA sarakArI saMgrahamAMthI meLavI hatI. te prata pithInA AkAramAM hatI. emAM kula patra ATha, pRSTha vAra lITI agiyAra ane dareka lITImAM akSara aDatALIsa hatA. graMthamAna base pacIsa heka ApyuM hatuM. prata jaina devanAgarI lipimAM utArelI hatI. te suvAcya hatI, paNa bahu zuddha na hatI. oLIAnI ane pithInI gujarAtI take lagabhaga samAna hatI. .... A be prano uparAMta suratanA sAhitya pradarzanamAM raju thaelI eka jaina pivImAMthI 'vasaMtavilAsanI keTalIka gujarAtI kaDIo jUnI gujarAtInA rasiyA sadagata 43 'upadezataraMgaNI' pratAvanA pAnuM 2.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 jaina citraka5ma maNilAla borabhAI vyAse mArA upara utArIne ekalI hatI, tene paNa saMzodhanamAM upayoga karyo che.' teozrInuM A kathana paNa mArI mAnyatAne vadhAre puSTikta che, kAraNake saMzodhanakAryamAM je be pithIone upaga karavAmAM Avyo te be pathI paNa jaina pithAo ja hatI ane tethI A kAvyane kartA mULe jaina ane tene pracAra paNa jemAM vadhAre hovAnI mArI aTakaLa sAcI Thare che. lakhANanI tArIkha bhAdaravA suda 5 ne mahAmAMgalya paMcamI tarIke oLakhAvI che. bhAdaravA suda 5 ne Aje paNa mahAmAMgalya paMcamI tarIke jemAM gaNavAmAM Ave che, tenuM kAraNa e che ke jaina saMpradAyanAM mahAmaMgalakArI paryuSaNa parvanI samApti bhAdaravA suda 5 nA roja pahelA thatI hatI, paraMtu kAlakAcAryae paMcamInI catuthI karI tyArathI tenI pUrNAhuti bhAdaravA suda 4nA roja thAya che, je prathA Aje paNa cAlu che. paraMtu prathAnI yAdagIrI nimite bhAdaravA suda 5 nA divasane mahAmAMgalya paMcamI tarIke jaina saMpradAyamAM sAdhavAmAM Ave che, jyAre vaidika saMpradAyamAM tene RSipaMcamI tarIke oLakhavAmAM Ave che. kAvyanA lekhaka paNa eka jaina AcArya che, sAmAnya sAdhu nahi. AcAryanI pAse ghaNA ziSya sAdhuo hoya che. ziSya vagaranA sAdhune AcArya jevI jokhamadAra padavI jaina saMpradAyamAM kadApi ApavAmAM AvatI na hatI. A badhAM upalabdha sAdhana uparathI mArI mAnyatA evI che ke A kAvyanA lekhaka AcArya ratnAgara pote ja A kAvyanA banAvanAra levA joIe. munimahArAja zrIpuNyavijayajInA "bhAratIya jana zramaNa saMskRti ane lekhanakaLAnA lekhamAM jaNAvAI gayA mujaba AcAryo tathA vidvAna sAdhuo ghaNu vakhata pitAnI khAsa kRtio potAnA hAthe ja lakhatA. vaLI "upadezataraMgiNuM" vagerenA samakAlIna avataraNa uparathI ema paNuM anumAna thaI zake che ke AcArya ratnAgaranI A kRti te vakhate jana samAjamAM bahu pracalita haze. A sivAya tene lakhAvanAra caMdrapAla paNa na hovAnA purAvAo mArI pAse che, paraMtu te vistArabhayathI atre na ApatAM ATalA ja purAvA ApIne saMtoSa mAnuM chuM. dilagIrI mAtra eTalo ja che ke A aitihAsika kalAkRti game te rIte Aje vaiziMgTananA Freer Galley of ArmAM pahoMcI gaI che, ane tyAM surakSita che. gujarAtanAM lAkaDA uparanAM jainAzrita citrakAma tathA katarakAma A bIjA vibhAganA samaya daramyAnanAM ja lAkaDAM uparanA citrakAma paNa maLI Ave che. maLI AvelAM lAkaDAM uparanAM jena citrakAma, sauthI jUnAmAM jUnAM vi. saM. 1425nA tADapatranI mAladhArI zrI hemacandrasUriviracita upadezamAlAnI "puSpamAlA vRttinI pratanI upara nIcenI lAkaDAnI be pATalIe upara che. dareka pATalInI laMbAI 37 Ica ane pahoLAi 3 IMca che. A baMne pATalIo upara trevIsamA tIrthaMkara zrI pArzvanAthanA pUrvanA dasa bha tathA paMcakalyANakanA prasaMge bahu ja bArIka
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI jainazcita kaLA ane tene ItihAsa rIte cItarAelA che. tyAra pachI, eka pATalI ke jenAM citra moTe bhAge ghasAI gaelAM che te saMvata 1454mAM lakhAelI tADapatranI "sUtrakRtAMga vRttinI prata uparathI maLI Ave che teno vAro Ave che, jemAM prabhu mahAvIranA pUrvanA sattAvIsa bho paikInA keTalAka bhavo eka bAju cItarelA jaNAI Ave che, ane bIjI bAju paMcakalyANaka cItarelA ghaNAkharA spaSTa sacavAI rahelA maLI AvyA che. je tenI bIjI pATalI maLI AvI hota te pUrvanA sattAvIza bhavanA citro paNa maLI AvyAM heta; paraMtu kAryavAhakonI bedarakArIne lIdhe bIjI pATalIne samULago nAza thayo che. A pATalI paNuM nAza pAmatAM pAmatA munizrI purayavijayajInA jovAmAM AvavAthI bacavA pAmI che. A sivAya gujarAta prAMtanAM mukhya mukhya zahero jevAM ke amadAvAda, pATaNa, rAdhanapura, khaMbhAta tathA saratanAM jana maMdiromAM lAkA uparanAM citrakAma tathA kAtarakAme je mArA jANavAmAM ane jovAmAM AkyAM che tenAM citro vagere vistArabhayathI nahi ApatAM tenAM sthaLAnI mAtra yAdI ApIne ja saMtoSa mAnuM chuM. amadAvAdanAM jenA lAkaDA 1 mAMDavInI poLamAM zrI sametazikharajInI piLanA mULa nAyaka zrI pArzvanAtha bhagavAnanA derAsaramAM lAkaDAmAM ketarIne sametazikharajInA pahADanI lagabhaga paMdara phUTa UMcAInI racanA karavAmAM AvI che, je lagabhaga traNa varSa pahelAMnI che. sAMbhaLavA pramANe pahelAM te Akhe DuMgara gALa pharate hati tevI rItanI goThavaNI hatI. derAsaranA lAkaDAnA thAMbhalA paranAM citro upara dhULanA tharanA thara jAmI javAne lIdhe aspaSTa banelAM e citro bArIkAthI jonArane AjanA vahIvaTadAronI te pratyenI bedarakArInI sAkSI ApI rahyA che. dasa bAra varSa pahelAM jyAre huM nA ho tyAre A derAsaranI bahAranI bhIMta upara keTalAMka suMdara citro ne mArI najare jeelA hatAM, ane huM bhUlano ne hou to, temAnA eka citramAM IlAcIkumAra ane naTaDInA prasaMgane lagatAM nATayaprayoganAM ghaNuM ja mahattvanAM citro hatAM. bIjI eka citramAM madhubiMdunAM daSTAMtane lagatAM citro hatAM ane bIjuM citro jaina dharmanI keTalIka kathAone lagatA hatAM. Aje jANoddhAranA nAme temaja navIna karAvavAnA mAhe e suMdara citronuM nAmanizAna paNa rAkhavAmAM AvyuM nathI. 2 jhaverIvADa vAghaNuLamAM zrI ajitanAtha (bIjA tIrthaMkara)nA derAsaramAM lAkaDAmA kAtarI kADhele eka nArIkujara che, je A pustakamAM AgaLa (citra. na. 15-153mAM) raju karavAmA Avyo che. pahelA A nArIkuMjara jenenA dhArmika varaghoDAmAM pheravavAmAM AvatuM. temA tathA derAsaranA ragamaMDapamAMnI thAMbhalIo uparanI cAre bAjunI pATaDIomAM bahu ja suMdara lAkaDAnuM kenarakAma Aje paNa vidyamAna che. A derAsara amadAvAdanA hAlanA nagarazeThanA pUrvajoe baMdhAvelu che. 3 jhaverIvADa nizALamAM vijayarAjasUragacchavALAonA vahIvaTavALA zrI zAMtinAtha bhagavAna (sALanA tIrthaMkara)nA derAsaramAM lAkaDAnA suMdara kotarakAme AvelAM che, je tenA vahIvaTa dAroe bahu ja kALajIpUrvaka saMbhALabharI rIte surakSita rAkhyA hoya tema, te dareka upara jaDI dIdhelA kAca jevAthI nirIkSakone dekhAI Ave che. kAca ghaNA saMbhALapUrvaka jaDelA che ke jethI tenA upara
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakalapakuma dhULanA thara vagere jAmIne tarakAmane nukasAna na pahecavA pAme. 4 nizALamAM ja jagavallabha pArzvanAthanA suprasiddha derAsaranA uparanA bhAgamAM ciMtAmaNi pArzvanAtha tathA sahastraphaNA pArzvanAthanA garbhadvAranI bahAranI lAkaDAnI thAMbhalIo tathA lAkaDAnI divAlo upara mugala kaLAnA samaya daramyAnanA suMdara prAcIna citro tathA AgaLanA raMgamaMDapanI ghumaTanI chatamAM lAkaDAnI suMdara AkRtionA mugala samaya daramyAnanAM janAcitromAM kotarakAme Aje paNa jevAM ne tevAM vidyamAna che. amadAvAdanAM jaina maMdironAM lAkaDAnA chetarakAme pakInAM sarvazreSTa kotarakAmamAM A kAmanI gaNanA karI zakAya. A ja derAsaramAM nIcenA bhUmigRha (troMyarA)mAM mULa nAyaka jagavallabha pArzvanAthanI ati bhavya prAcIna mUrti khAsa darzanIya che. jagavallabha pArzvanAthanI e mUrtinI nIcenI beThakanuM suMdara saMgemaramaranuM bArIka kotarakAma sthApatyanI daSTie AgrAnA tAjamahelanAM kotarakAmone AbehUba maLatuM Ave che. raMgamaMDapanI be chate paikInI eka chatamAM jUnA lAla raMganI pRSThabhUmi upara suMdara raMgIna prAcIna citrakAma kareluM che, je mugala samayanA bhiricitra (fresco painting)ne sAro namUne pUro pADe che. mULa nAyaka jagavallabha pArzvanAthanI A bhavya mUrtinI pratiSThA saMvata 1659nA vaizAkha vada 6nA divase jagadaguru zrIhIravijayasUrinA praziSya zrI vijayadevasUrinA varada haste thaelI che, je tenI beThakanA lekha uparathI sAbita thAya che. amadAvAdanA jaina maMdiramAM tenA mULa rUpamAM (kapaNa jAtanA pheraphAra sivAya) sacavAI raheluM A eka ja prAcIna maMdira che. - 5 jhaverIvADamAM zekhanA pAyAmAM bAramA tIrthakara zrIvAsupUjya svAmInA derAsaramAM lAkaDAnuM suMdara kotarakAma khAsa darzanIya che. 6 e ja zekhanA pADAmA dasamA tIrthaMkara zrI zItalanAtha prabhunA bIjAM eka derAsaramAM raMgamaMDapanA ghumaTamAM, ghumaTa nIcenI chatamAM. bArasAkhamAM tathA thAMbhalAonI kuMbhIomAM lAkaDAnAM bArIka kotarakAma khAsa jovAlAyaka che. 7 hAjA paTelanI paLamAM zrIzAtinAthanI piLamA mALamA nIrthakara zrIzAtinAthanA derAsaramAM, raMgamaMDapanA ghumaTamAM, thAMbhalAonI kuMbIomAM tathA raMgamaMDapanI AjubAju suMdara kotarakAme khAsa darzanIya che. A nirakAmo jevAM lAkaDAnAM kotarakAma gujarAtanAM bIjAM jaina maMdiramA virala ja jovA maLI zake tema che. 8 hAjA paTelanI poLamAM zrI rAmajI maMdiranI piLanA mULa nAyaka zrI supArzvanAtha (sAtamA tIrthakara)nA derAsaramAM thAbhalAnI kuMbIonuM nirakAma khAsa karIne darzanIya che. A kotarakAma bahu ja ucca prakAranuM che. gujarAtanA AjanA kArIgaromAMthI A kArIgarIne udyoga kayArathI naSTa thayo te keyaDe kaI kalAsamIkSaka A katarakAmane bArIka abhyAsa karIne na ukalI batAve tyAM sudhI guMcavAelo ja rahevAne. 9 devazAnA pADAmAM kharataragacchanA vahIvaTavALuM soLamA tIrthakara zrI zAMtinAtha prabhunuM derAsara che. temAMnA moTA bhAganAM kotarakAmane te thoDAM varSa agAu jIrNoddhAranA nAme nAza
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI janazcita kaLA ane tene ItihAsa 51 karavAmAM Avyo che, paNa temAMthI bacelAM zeDAM kotarakAmo haju hayAta che. jIhAranA nAme AvAM te keTalAM ye jinamaMdiranAM kotarakAmane amadAvAdanA derAsaranA vahIvaTakartA jenee nAza karI nAkhyo che. sAMbhaLavA pramANe amadAvAdanA hAlanA vidyamAna derAsarAne moTA bhAga pahelAMnA samayamAM lAkaDAnAM kotarakAmavALA hatA, paraMtu saphAIdAra (plain) banAvavAnA mehe ane kaLA vizenI ajJAna avasthAne lIdhe gujarAtanI prAcIna jainAzita lAkaDAM uparanI moTI kaLAkRtione moTo samUha nAza pAmyo che. pahakanA vana adirAnA lADakAma. 10 maNuAtI pADAmAM zrIyuta lallubhAI dAMtInA gharamAM lAkaDAnA suMdara kotarakAmavALuM gharaderAsara che. 11 kuMbhArIA pAyAmAM zrI RSabhadeva svAmInA derAsaramAM thAMbhalAonI kuMbhIomA tathA raMgamaMDapanA ghunI chatamAM bahu ja suMdara kArIgarIvALAM metarakAmo khAsa darzanIya che. pATaNanAM jaina maMdiranAM lAkaDAnAM kotarakAmomA sauthI prAcIna kotarakAma A heya ema mane lAge che. 12 kapura mahetAnA pADAmAM thAMbhalAonI AjubAju lAkaDAmAM kotarI kADhelI nartakIo tathA raMgamaMDapanA ghumaTanI chananuM temaja pharatI pATaDIomAMnuM lAkaDAnuM suMdara kotarakAma khAsa darzanIya che. 13 eka bAvAnA vaiSNava maMdiramAM lAkaDAnA suMdara kotarakAmavALuM padmAsana sAthenuM ghara derAsara AveluM che. amadAvAdanI peThe pATaNamAMthI paNa keTalAMye suMdara kotarakAma chaNe hAranA nAme nAza pAmyA haze. pATaNanA vADIpArzvanAthanA osavALa mahelAmAM AvelA derAsaranAM suMdara kotarakAme Aje amerikAnA kaLApremI dhanakuberee dravyathI kharIdIne tyAMnA Metropolitan Museum mA bahu ja khUbIpUrvaka surakSita rAkhelAM che. mubAInA prinsa oNpha velsa myujhiyamamAM bhoyataLIe rAkhavAmAM AveluM lAkaDAnuM jaina derAsara paNa sAMbhaLavA pramANe pATaNamAthI ja gaeluM che. rAdhanapuranAM jaina adhinAM lAkaDakAma 14 bhAnI paLamAM saLamA tIrthaMkara zrI zAMtinAtha bhagavAnanA derAsaramAM lAkaDAnuM sudara kotarakAma AveluM che. 15 kaDavAmatInI zerImAM prathama zrI RSabhadeva prabhunA derAsaramAM paNa lAkaDAnuM suMdara kotarakAma che. 16 pAMjarApoLamAM AdIzvaranI zerImAM AdIzvaranA derAsaramAM lAkaDAnuM suMdara kotarakAma che. 17 bhecarA zerImAM bIjA tIrthakara zrI ajitanAtha svAmInA derAsaramAM lAkaDAnI divAlo upara suMdara citrakAma tathA zrI ciMtAmaNi pArzvanAthajInA derAsaranuM lAkaDA uparanuM suMdara kotarakAma surakSita rAkhavAmAM AvyuM che. 18 akhAdazInI piALamAM nAnA ciMtAmaNi pArzvanAthanuM derAsara paNa lAkaLanA suMdara kotarakAmavALuM che. - - -- - 44 A dha mane zrI jayaMtavijayajIe pUrI pADI che.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 jena citrakalpama prabhAtanAM jaina sasarAnA lAkaDAnA ketarakAma5 1TekarI paranA zrI sImaMdharasvAmInA derAsaramAM raMgamaMDapanA uparanA dhummaTanA bhAgamAM tathA thAMbhalA enI kuMbIo upara temaja kubIone karatI, judAjudA vAjiMtro laIne ubhI rahelI nartakIo suMdara rIte kotarI kADhelI che. 20 bajAramAM zrI ciMtAmaNi pArzvanAthajInA derAsaramAM lAkaDAnuM suMdara kotarakAma che. 21 boLapIpaLAnA zrInavapallava pArzvanAthajInA derAsaramAM lAkaDAnuM suMdara kotarakAma che. 22 boLapIpaLAmAM ja vAghamAsInI khaDakImAM trIjA zrIsaMbhavanAthajInA derAsaramAM lAkaDAnI suMdara kArIgarIvALu siMhAsana Aje paNa vidyamAna che. suratanAM jena derAsaranAM lAkaDakAma 23 zAhapuramAM AvelA zrIciMtAmaNi pArzvanAthajInA derAsaramAM lAkaDAnI bhIti upara tathA temAM vividha jAtanAM suMdara citrakAma tathA thAbhalA upara bArIka kotarakAma khAsa prekSaNIya che. AkhA gujarAtabharamAM lAkaDA uparanAM citrakAma tathA kotarakAmavALuM AvuM bIjuM eka paNa jaina maMdira mArI jANamAM nathI. gujarAtanI lAkaDA uparanI citrakaLA tathA kotaraNane abhyAsa karavA IcchatA pipAsunI tR tRpta kare eTalI vipula sAmagrI A jaina maMdiramAM upalabdha thAya tema che. gujarAtanA pattharanA zi mATe ravAnA na madiro abhyAsIne mATe jeTalA upagI che teTalAM ja gujarAtanI lAkaDakAmanI citrakaLA ane zilpakaLA mATe A jaina maMdira upayogI che ema mAruM mAnavuM che. 24 kAThiyAvADamAM AvelA pAlItANAnA zrIyazavijayajI jaina gurukuLamAM lAkaDAnA kenarakAmavALuM ghara-derAsara che. prastuta yAdI saMpUrNa ne nathI ja, keTalAye jaina maMdiro ane vaiSNava maMdiramAM lAkaDAnA kotarakAma haze je jAheranI jANamAM paNa nahi hoya. gujarAtanI kaLAnA itihAsanI zRMkhalA jevA mATe ane tene saMpUrNa abhyAsa karavA mATe lAkaDA uparanA A tarakAmo tathA citrakaLAne abhyAsa paNa Avazyaka che ema mAnIne maLI zakI teTalI jenAzrita lAkaDakAmanI kaLAnI yAdI mAtra ahIM ApIne saMta mAnavo paDe che. yathA samaye ane yathA sAdhane e kaLAne saMpUrNa abhyAsa karIne eka svataMtra pratha taiyAra karavAno mAro vicAra che, tethI A graMtha vAMcanAra dareka vAcakane vinati che ke A yAdI sivAyanA bIje kaI lAkaDA uparanAM kotarakAma ane citrakAmo teonI jANamAM Ave ne te kRpA karIne A graMthanA saMpAdakanA saranAme mokalI Ape. gujarAtanI kAgaLa uparanI jainAzrita kaLA [vi sa. 1468 thI 150 sudhI) vikrama saMvata 1468mAM gujarAtanI rAjadhAnI aNahilapura pATaNathI basiDI, te varSamAM sthapAelA ja5 A gaMdha mane zrI cImanalAla DI lAla narakathI maLI che
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI jenAzrita kaLA ane tene itihAsa 53 amadAvAdamAM musalamAnI sulanAno lAvyA. hiMdu sattAnA aMta ane musalamAnonI caDatInA e vakhate, khAsa karIne caudamA ane paMdaramA zataka lagabhagamAM, eka prajAkIya utthAna thayuM je jIvananA dareka pradezane sparzI vaLyuM. tenuM mahattva haju paNa pUrNa rIte samajAyuM nathI, kAraNake sAmAjika temaja bhaugolika baMne dRSTie tenA pratyAghAto bhAratanA dareka pradeza upara vistRtapaNe verAyA hatA. mahAkAvyonA divase jatA rahyA hatA. sAhitya sAmrAjyamAM e paMDitAIne jamAno hato. alAuddIna khilajInA saradArae gujarAtanA hiMdu rAjyane pAyamAla karyuM tyAra pachI cAlelI aMdhAdhuMdhImAM nAsabhAga karanA brAhmaNoe te zAradAsevana tajI dIdhuM; paNa maMdira, pratimAo AdinI AzAtanA thavA chatAM jaina sAdhuo pitAnA abhyAsamAM Amata rahyA ane zAradAdevIne apUja na thavA dIdhI. bhabhakabharyAM zilpa ane prayAsajanita bhitticitro mATe te samaya na hato. te samaya prajAkIya utthAna ane saMskRtinA prajAvAdane hAI prAthamika sarjana karatAM vigatenI jhINavaTane e jamAne hato. belUra, Abu, khajUrAho ane bhuvanezvara A badhAM ja te samayamAM pravartI rahelA A sAmAnya tatvanI sAkSI pUre che. nAnA chabicitronA viSayonA vikAsane udbhava mAtra akasmAta rUpe ja naha, kiMtu te vakhatanI bhASA-apabhraMza bhASA paNa te sarva dezamAM lagabhaga ekasarakhI vaparAtI hatI. emAM sarvagamya hatI te bhASAnAM te te dezamAM alaga alaga rUpAMtara thayA. ane A sarvagata bhASA ApaNuM gUrjaradezamAM rahIne vikAsane pAmI gujarAtI dezI bhASAnuM rUpa levA lAgI te paNu A ja samayathI narmada kavi gujarAtI bhASAne prathama yuga A samayathI ja pADe che. te kahe che ke saMvata 156 pachI musalamAnI hAkemImAM gujarAtanI te gujarAtI, evI rIte gujarAtI bhASA prasiddhimAM AvI. tevI ja rIte prajAmAM phelAtI saMskRtinA avazya pariNAma rUpe ja A kaLAno uddabhava thaye che. ati bhavya kalpasUtrAnA ane bIjAM sacavAI rahelAM citro uparathI A spaSTa thAya che. mogalanA ane pAchaLathI hiMdu rAjAonA rAjyAzraya nIce AvatAM - dhI mogala samaya pahelAMnAM nAnA chabicitrAnA sudaramAM sudara namUnAo ApaNane A gujarAnanI nAzrita kaLA sivAya bIje kyAMya paNa maLI AvatAM nathI. kAgaLa upara citrakAmavALI pratimA sauthI jUnAmAM jUnI kalpasUtranI tArIkhavALI prata rAva bahAdura . hIrAnanda zAstrInA saMgrahamAM che, jenA upara saMvata 11rapamAM te lakhAyAnI noMdha che. paraMtu ApaNe agAu jANI gayA te mujaba tenAM citro paMdaramA saikAthI prAcIna nathI ja. vi.sa. 14charanI sAlanI kalpasUtranI eka prana raoNyala eziyATika sosAeTInI muMbaInI zAkhAnI lAyabrerImAM che, ane te ja saMvatanI eka mana lImaDInA zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhInA saMgrahamAM (lisTa. naM. 57nI) che, tenA pachI kapasUtranI eka prata vi.saM. 1884 (I.sa. 1427)nI, laMDananI iDiyA simAM, 113 pAnAnI, rUperI zAhIthI lakhelI che. te pachI vi.saM. 148lmAM lakhAelI vayAgraha AcArya zrI jayasurIzvarajInA saMgrahanI kalpasUtranI pratane vAre Ave che, jemAnAM ekavIsa citrA paikInAM be citrA namUnA tarIke ane citra. naM. 184-195mA) raju karyA che. tyAra pachI saMvata 15raramAM yavanapura (hAlanA jonapura)mAM lakhAelI, vaDodarAnA narasiMhanI pioLanA nAna
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 jena citrakalpama maMdiramAM svargastha zAMtamUrti muni mahArAja zrI haMsavijayajInA saMgrahamAMnI kalpasUtranI pAnAM 86 vALI hastaprata ke je senerI zAhIthI lakhelI che te Ave; jemAMnAM ATha citro tathA apratima kArIgarIvALI suMdara 74 kinAro (citra.na. 179, 199, 230, 231, 23ra ane ra55mAM cha peTa tarIke) prastuta graMthamAM chApavAmAM AvyAM che. e spaSTa batAvI Ape che ke gujarAtamAM mugala rAjyanI sthApanA thayA pahelA gujarAtanA citrakAro keTalI suMdara kinAronuM sarjana karI zakatA hatA. tyAra pachI amadAvAdanA devAnA pADA mathenA svargastha muni mahArAja zrI dayAvimalajIzAstrasaMgrahanI kalpasUtranI suvarNAkSarI pratane vAro Ave che. e mananA citrakAmanI barAbarI karI zake tevI eka paNa prata bhAratabharanA bIjA koI paNa jaina bhaMDAramAM nathI. e prata lATa dezamAM AvelA gAMdhAra baMdaranA rahevAsI eki zANu ane jUThAnA vaMzajoe cItarAvelI hevAnI sAkSI tenA chellA pRSTha paranI prazasti pUre che. A pratanI khAsa viziSTatA te e che ke temAM rAga, rAgiNIo, mUInA, tAna vagere saMgItazAstranAM tathA AkAzacArI, pAdacArI, bhacArI vagere bharatanATayazAstramAM varNavelA nATayazArapanAM rUpe, dareka citranA mathALe nAma sAthe, pAnAnI baMne bAjunA hAMsIAmAM cItarelAM che. mArI jANamAM che tyAM sudhI, mugala samaya pahelAnA gujarAtI citrakAroe cItarelAM nATayazAstra tathA saMgItazAstranAM ATalA badhAM rUpa bhAratamAMnA agara hida bahAranA dezomAMnA saMgrahamAM hovAnuM jaNAyuM nathI. yathA avasare ane yathA sAdhane e AkhI ye prata chapAvIne kalAvizArada sanmukha jAheranI jANa mATe mUkavAno mAro irAdo che. AnA pachI nyAyAbhAnidhi vijayAnaMda surIzvarajInA saMvADAnA upAdhyAyajI zrI sohanavijayajInA saMgrahanI kalpasUtranI pratanAM cALIsa citrA paikI cAda citro atre raju karelA che. A pratanAM citranI kaLAne barAbara maLatI ja suMdara citrAvALI kalpasUtranI eka prata zrIyuta jinavijyajInA saMgrahamAM che, je saMvata 152 nA vizAkha sudI 3 nA roja lakhAvavAmAM AvI che. tenA pachI saMvata 1529mAM lakhAelI mADavagaDhanA saMdhavI maMDananA saMgrahanI uttarAdhyayana sUtranI suvarNAkSarI zAhIthI lakhAelI pratane vAro Ave che. zrIyuta jinavijayajInA saMgrahamAMnI tathA A "uttarAdhyayana sUtranI pratanAM citrA samayanA abhAve huM A graMthamAM raju karI zakyo nathI. tyAra pachI AvatI, vavaddha zarUdeva pravartaka zrIkAtivijayajInA saMgrahanI vaDodarAnA zrI AtmArAma jaina jJAnamaMdiramAM AvelI kalpasUtranI suvarNAkSarI prata paikInA pisatAlIsa citromAMnA trIsa citra, temaja svargastha muni mahArAja zrI havijayajInA saMgrahamAMnI kalpasUtranI tArIkha vagaranI eka prata (je lagabhaga paMdaramA saikAnI zarUAtamAM lakhAelI haze tevuM mAruM mAnavuM che te)mAMthI paNa pAMca citro tathA eka raMgamAM boro, prastuta graMthamAM chApavAmAM AvyAM che. vaLI temanA ja saMgrahamAMnI "uttarAdhyayana sUtra'nI padaramA saikAnI tArIkha vagaranI eka pratimAMnA tetrIsa citro paikInuM eka triraMgI citra (juo ne. 256) paNa atre raju karavAmAM AvyuM che. tyAra pachI mArA mitra zrIyuta bhegIlAla sAMDesarAnA saMgrahamAMnI vaiSNava saMpradAyanI bAlagopAla stutinI pratamAMthI cAra citro (citra na. 251 thI 254) tathA vaDedarA prAcyavidyAmaMdiranA bhASAMtarakhAtAnA madadanIza zrIyuta maMjulAla majamudAranA saMgrahamAMnI saptazatInI eka pratimAMnAM bAra citrAmAMthI eka
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI janazcita kaLA ane tene itihAsa 55 citra (citra na. 250) temaja mArA pitAnA saMgrahamAMnI ratirahasyanI be temAMthI ekeka citra atre pahelIvahelI vakhata rajU karavAmAM AvyAM che. A badhAM e citra paMdaramA saikAnAM che, ane tenI AMkha tathA bIjA avayava jaina dharmanA kathAprasaMganAM citrone maLatAM Ave che, tethI khAtrI thAya che ke A kaLAne pracAra mugala samaya pahelAM gujarAtanA-pazcima bhAratanA dareka saMpradAyanA lokomAM have joIe -pachI te jaina che ke veSNava. paMdaramA saikAnAM A badhAM citro te samayanA rItarivAjo, paheraveze tathA lokajIvanano itihAsa jANavA mATe ghaNuM ja mahattvanAM che. A citro pachInAM citromAM ApaNe upara jaNAvI gayA te gujarAtanI jainAzrita kaLAnI khAsa viziSTatAo dekhAtI nathI; kAraNake e, "gujarAtanI nAzrita kaLA' kahe ke "gujarAtanI kaLA' kahe, te pachInA samayanI "mugala kaLA" ane "rAjapUta kaLAmA bhaLI gaI hoya tema lAge che, ane A rIte "gujarAtanI nizcita kaLA' kaLAnA viziSTarUpe nAza pAmI che je have kadI paNa pharIthI sajIvana thAya evAM cihno jaNAtAM nathI. A ci pachIthI gujarAtanI jenAzita kaLA ane mugala kaLA vaccenA samaya daramyAnanI saMvata 1647mAM lakhAelI mArA potAnA saMgrahamAnA "uttarAdhyayana sUtranI pratanA chaeNnAlIsa citro paikI ATha citro paNa a sarakhAmaNI mATe raju karavAmAM AvyAM che (juo citra naM. 257thI ra64 sudhI), je baMne kaLAnI vaccenA samaya daramyAnamAM citrakaLAnuM patana kyAM sudhI thayuM te batAvavA mATe bahu ja upayogI purAvA rUpe che. citrakAma mATe tADapatranA sthAne tyArathI kAgaLane vaparAza thavA lAgyo tyArathI ciMtriAmA paNuM maTe pheraphAra thayo. tADapatranA pAnA karatA kAgaLamAM citrakAra tenA kArya mATe vizALa jagyA meLavI zakyo. jema jema samaya vitato gayo tema tema pAnAMo, ane tethI citra mATenI jagyA, vadhAre maLavA lAgI. kAgaLanA vaparAzathI teone vadhAre jagyA maLI teTaluM ja nahi, paNa sArAM citra cItaravA mATe ucita bhaya paNa maLI. pahelAMnAM sAdI lITIonAM pahoLAM citronI jagyAne badale have vadhAre dara paddhatisaranI jagyA maLavA lAgI ane tethI citromAM varNanAtmaka bhAganI vRddhi thA, kAgaLanA samayanA nAnA chabicitro vadhAre suMdara, vadhAre paddhatisara ane vadhAre zaNagAravALAM che. raMgonI pasaMdagImAM paNa moTo palaTo thayo. tADapatranAM nAnAM chabicitromAM jyAM pILo raMga vaparAto hato tenI jagyAe have sonerI raMga vaparAvA lAgyo (jo ke keTalAeka dAkhalAomAM pILA ga paNa vaparAelo maLI Ave che). keTalIka vakhata pratenA lakhANa mATe cAMdI ane sonuM bane vaparAvA lAgyAM. jemajema samaya jato gayo tema tema senAne upaga vadhAre thato gayo, ane te aTale sudhI vacce ke citramAM jaina sAdhunAM kapaDAM batAvavAnI khAtara citrakArane tenA upara sapheda raMganA TapakAM agara, vicitra rIte, koIka vakhata lAla raMganAM TapakAM karavA paDyA' raMgenI asarane vadhAre suMdaratA ApavA mATe citrAmAM jeTaluM vaparAI zake teTaluM sonuM vadhAre vaparAvA lAgyuM ane kAgaLa upara prathama sonAne upayoga karIne pachI tenA upara raMgane upayoga karavAnI eka jAtanI navI ja prathA zarU thaI, je te samayanI gUrjara prajAne vaibhava ane mahardhikatAnuM sUcana kare che.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ para jaina citrakalpadruma hAlamAM maLI AvatI suvarNAkSarI pratigmAnI prazastio jotAM cAdamA ane paMdaramA saikAmAM ja kalpasUtra, kAlakakathA, uttarAdhyayana sUtra, bhagavatI sUtra vagerenI sekaDA pratie suvarNanI zAhIthI lakhAelI heAya tema dekhAya che, ane tethI ja gujarAtanI jainAzrita kaLAnI kiMmatI uparAMta gaNIgAMThI bAlagepAla stuti'nI pratA tathA saptazatInI theADIeka pratAnAM citrA sivAya bIjI kAi paNa hiMdu rAjavI agara musalamAna bAdazAhanA darabAreAnA saMgrahanI citrakaLAnA namUnA sarakhA paNu Aje jovA maLatA thathI. mArI mAnyatA pramANe, sAnAnI tathA rUpAnI zAhInA lakhavA mATe upayeAga caudamApaMdaramA saikAthI ja zarU thayeA hAya ema lAge che, ane tenI sAbitI te samaya daramyAnanA zrIjinamaMDanagaNikRta 'kumArapALa prabaMdha', 'upadezatara'giNI'nA kartA zrI ratnamaMdiragaNui tathA 'zrAddhavidhi' graMthanA kartA AcArya zrI ratnazekharasUri vagerenA te te graMthonA ullekhA Ape che. A samaya daramyAnanAM citrAmAM tADapatranA samaya karatAM vAdaLI raMga vadhAre pramANamAM vaparAvA lAgyA ane keTalIka vAra te tenA upayAga citrAnI pRSThabhUmi tarIke paNa thavA lAgyA. vaLI, khulatA gulAbI ane kAika vakhata nAraMgI paNu vaparAvA lAgyA. tADapatranAM citrAmAM vaparAtA kIramajI ane sIMduriyA baMne raMgane maLatA lAla raMganA upayAga thavA lAgyA. citrAnA viSayeAmAM paNa palaTA thayA. meATA bhAge tIrthaMkarA, devA ane AzrayadAtAonA citrAnA gheADA sAMkaDA dekhAvAnuM jAnuM dhAraNa badalAne meATA vizALa pramANanA judAjudA dekhAveAnAM citrA cItarAvavA lAgyA. A kaLAnA pracAra jaina saMpradAyanI bahAra paNa sArA gujarAtamAM thaelA dekhAya che. e kaLAmA AlekhAelI vaiSNava saMpradAyanI balageApAla smruti'nI traNa pratA tathA 'saptazatI'nI eka prata hAlamAM hAtha AvI che, ane sAMbhaLavA pramANe bIjI eka 'bAlagopAla stuti'nI prata peTalAdanI nAraNabhAI hAiskulamA paNa che. tArIkha vagaranI kAgaLanI pratA jUnAmAM jUnI maLI Ave che te mATe bhAge 10"x3" agara 11"x3"nI heAya che. te pachInA samayanI tenAthI ye meDaTI 11"x4" ane vadhumAM vadhu 16 "xSara" sudhInI maLI Ave che. svargastha munimahArAja zrIhaMvijayajInA gaMgrahanI kalpasUtranI prata 11xrlR iMcanA kadanI che, jemAMnAM cAtrIsa citrA paikI pAMca citrA tathA tenI AjubAjunI sudara kinAre vagerenA cAra blAka prastuta graMthamA raju karavAmAM AvyAM che. A citrAbhA, puruSAnAM kapALamAM U AvI jAtanA tilake tathA strIenAM kapALamAM * AvI jAtanAM tilakA, jaina temaja vaiSNuva baMne saMpradAyanI hastapratamAM je jovAmAM Ave che te uparathI ema paNa anumAna thaI zake che ke Are gujarAtanA dhArmika saMpradAyAnA je kusaMpA tathA jhagaDAo jenA tathA vaiSNavAnI aMdara dekhA de che tevA jhagaDAo ne samayamAM nahi ja heAya, kAraNake gujarAtanI jainAzrita kaLAnA namUnAomA re tananAM vastrA, nAka, Akha tathA kAna vagere zarIranA avayava tathA AbhUSA jovAmAM Aveche te 4 jAtanAM vastro, AbhUSaNA tathA zarIranA
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI jIvAzrita kaLA ane tene ItihAsa 57. avayavo veNuvANita kaLAnA namUnAomAM paNa jovAmAM Ave che; eTale ke te samayanA citrakAree koI paNa saMpradAyanI sAMpradAyika mAnyatA pakavAne prayatna nathI karyo, paNa potAnA samayanA sAmAjika rItarivAjonI rajuAta karavAno ja prayatna karyo hoya ema spaSTa dekhAI Ave che. Aje mAtra jainazcita kaLAnA namUnAo ja sekaDonI saMkhyAmAM maLI Ave che tenuM mukhya kAraNa e che ke te samayamAM pustakohAranA kAryane pravAha ati tIvra vegathI vahevA lAgyo hate. phakta cidamI ane paMdaramI zatAbdInA madhya ane aMtamAM ja kaMI lAkho pratio lakhAI haze. tevA ullekho paikI dAkhalA tarIke laIe to saM. 1451mA, kalpasUtra ane kAlakakathAnI suvarNAkSare tathA ropyAAre sacitra prato lakhAvI sakala sAdhuone bhaNavA mATe, saMgrAma sonI nAmanA eka jaina gRhastha jJAnakhAtAmAM khacelA lAkho sonaiyAno ullekha "vIra vaMzAvali'mAM jovAmAM Ave che. A samaya daramyAna kharataragacchAcArya zrI jinabhadrasUrie potAnA jIvanamAM sauthI vadhAre mahatvanuM je kArya karyuM te judA judA sthAnake e graMthabhaMDAro sthApavAnuM. teoe jeTalA graMthabhaMDAro sthApita karyA-karAvyA che teTalA bIja keI AcArye bhAgye ja karAvyA haze. - jinabhadrasUri pahelAM to moTe bhAge tADapatra upara ja graMtho lakhAvavAnI prathA hatI, paraMtu teonA samayamAM te prathAmAM moTuM parivartana thayuM, kAM to temanA samayamAM tADapatro maLavAnI muzkelI haiya, kAM te kAgaLanI pravRtti vadhAre pramANamAM cAlu thaI haya, game te he, paraMtu te samayamAM tADapatra para lakhavAnuM ekadama baMdha thaI gayuM ane thAna kAgaLoe lIdhu. tADapatra upara jeTalA jAnA graMtho lakhAelA hatA te badhAnI nakala te samaye kAgaLa upara karavAmAM AvI hatI. gujarAta ane rAjapUtAnAnA prasiddha bhaMDArAnAM tADapAne A eka ja samayamAM, ekasAthe jIrNoddhAra thayo hato. pATaNa ane khaMbhAtanA graMtha uparathI kAgaLa upara nakalo utAravAnuM kArya gujarAtamAM tapAgacchanA AcArya zrIdevasuMdarasUri ane zrI somasuMdarasUrinI maMDaLIe karyuM hatuM ane tyAM jesalamIranA graMtha uparathI naka, kharataragacchanA AcArya zrI jinabhadrasUrinI maMDaLIe karI hatI. Ama, padaramI zatAbdImAM kaMI lAkho pratio uparokta AcAryoe lakhAvI hatI. jesalamIrane pradeza retALa hovAnA kAraNe bahu ja vikama hovAthI dharmadha musalamAnanI julamI caDAIo gujarAta karatA tyAM bahu ja ochI thatI. A sthitine vicAra karIne prAcIna AcAryoe gujarAtamAMthI ghaNuM pustako tyAM pahecADI dIdhAM hatA ane te pustakanuM tyAM bahu ja prayatnothI rakSaNa karavAmAM AvyuM hatuM. jesalamIra kharataragacchanuM mukhya sthAna hatuM ane AcArya jinabhadra te gacchanA AgevAna hatA eTale te badhA pustake tyAM temanA ja kabajAmAM hatAM. tapAgacchIya samudAya mAraphate gujarAtanA bhaMDAronA uddhAranI vAta jinabhadrasUrinA sAMbhaLavAmAM AvI GK 46 samayasuMdara upAdhyAye pitAnI racalI "aSTalakSAnI prazastimAM lakhyuM che, zrImajjesalamerudurganagare jAvAlapuryA tathA zrImaddevagirau tathA ahipure zrIpasane pattane /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakalpadruma eTale temaNe paNa jesalamIranA zAstrasaMgrahane uddhAra karavAne nizcaya karyo. aneka sArA sArA lekhake te kAma mATe rokavAmAM AvyA ane teonI mAraphate tADapatra uparathI kAgaLo para graMthonI no karAvavAnI zarUAta thaI jinabhadrasUri pote jAte judA judA pradezamAM pharI zrAvakene zAdvArane satata upadeza ApavA lAgyA. A rIte saMvata 1475 thI saMvata 1515 sudhInAM cALIsa varSamAM hajAro-bake lAkho graMtha teonA upadezathI lakhAvavAmAM AvyA ane tene judAjudA ThekANe rAkhIne aneka navAnavA bhaMDAro sthApavAmAM AvyA. potAnA upadezathI temaNe AvA keTalA bhaMDAro taiyAra karyA-karAvyA tenI pUrI saMkhyA jANavAmAM AvI nathI. mugala kaLA mugala kaLAnA udayanI sAthe ja gujarAtanI jenAthita kaLA, kaLAnA viziSTa rUpe potAnuM sthAna gumAvI beThI. joke te samayanA paNa keTalAka namUnAo te maLI Ave che; paraMtu te gaNyAgAMThayA ja. . sa. 15raramAM bAbare hida upara savArI karI. bAbara ane tenI pachInA mugala zahenazAhanA samayamAM hiMdamAM je kaLA ucharI ane vikasI ne mugala kaLAne nAme oLakhAya che. tenA saMskAranuM mULa, taimuranA samayathI hiMdamAM ronarI AvatA mugalonI sAthenA irAnI kaLAnA saMskAramAM raheluM che. islAma dharmanA kAnanoe mAnava AkRni cItaranArane mATe mana pharamAna karyA che, chatA kaLAnI vela te sadA e pAgaravI ja rahI che. mAnava AkRti cItaravAnA e niSedhe kalAzaktine bIje rUpimAM vALI ane vividha AkRtirUpa tathA zobha-Alamanoma teoe asAdhAraNuM prAvINya meLavyuM. zahenazAha akabare citrakaLA pAchaLa khUba kharca rAkhyo hato. dezavidezanA hiMdu ane musalamAna kaLAkArene tenA taraphathI mAna, zirapAva ke nAma maLyAM ja karatAM ane kaLAne ustAdone manasabadAra athavA amIra-umarA jevA gaNavAmAM AvatA. akabarazAhanA aMta samaye tenA darabAramAM ekaso uparAMta nAmIcA citrakAro hatA, jemAMnA keTalAkane te umarAvanI padavIo maLI hatI. akabaranI A nItimA kaLAprema te che ja; sAthe cheDe aMze Atmagaurava ane svakathA amara rAkhavAnI icchA paNuM preraka thaI hoya ema lAge che. paNa mugala citrakaLAne pUrA raMgamAM khIlavavAnuM bhAna tA jahAMgIrane ja ghaTe che. citrakaLA tenI lADIlI meja hatI ane tene sarvAge vikasita karavAmAM teNe purI udAratA vAparI che. te zAhI cinArAonI kuzaLatA para hamezAM gumAna rAkhato. e te e jamAnAne kharekharo rogI jIva hato. kaLAnA maLI Ave teTalA uttama namUnA te saMgharato, kArIgarInI bArIkI te samajatA 47 "kumAra' mAsikanA varSa nA aMka 10mAmA AvelA "mugala kaLA' uparanA zrI ravizaMkara rAvaLanA lekhamAthI mukhya AdhAra meM A lekha mATe lIdhA che.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI jenAzrita kaLA ane tenA itihAsa 59 ane tenI bAkhUba kadara karI zakatA. kASTa pazu male kaLAnI uttama cIja hAtha karavA te Agraha rAkhatA ane te mATe bhAremAM bhAre kiMmata ApatA. zahenazAha jahAMgIranA darabArI citrakArA paikI satAda sAlivAhana nAmanA eka citrakAranI jaina dharmanA prasaMgeAnI be suMdara kRti maLI AvI che, jemAMnI eka kRti (jainAcArya zrIvijayasenasUri upara AgrAnA saMdhe saMvata 1967nA kArtika sudI khIja ne seAmavAranA rAja mekalAvelA vijJaptipatra)mA, upAdhyAya zrI vizvakarSa gaNue saMvata 1966nI sAlamAM AgrAmAM cAturmAMsa karyAM ane rAjA rAmadAsAdi dvArA jahAMgIra bAdazAhane maLIne peAtAnI vidvattA tathA zAMtatRttithI tene saMtuSTa karI tenI pAsethI te sAlamAM tenA rAjyamAM paryuSaNAnA divaseAmAM jIvahiMsA thavA na pAme tevuM karamAna bahAra paDAvyuM tenuM Alekhana che. mahApAdhyAyanA AvA sukRtyathI AgrAnA jaina saMghane ghaNA AnaMda thayA hatA ane temaNe peAtAnA e AnaMdane gucchapati AcArya, ke je te vakhate devapATaNa (prabhAsa pATaNa)mAM cAturmAMsa rahelA hatA temanI AgaLa prakaTa karavA mATe A uttama citrakAra pAse te prasaMgane lagatuM suMdara ane bhAvadarzaka upaluM citrapaTa taiyAra karAvI sAMvatsarika kSamApanAnA patrarUpe temanI upara meAkalAvyuM hatuM. A citrapaTanA mahApAdhyAya vivekaharSagaNi karI rIte rAkhta rAmadAsane sAthe laI jahAgIra badazAha pAse daramAna meLavavA mATe jAya che, ane karamAna maLyA pachI kevI rIte upAdhyAyanA e ziSyA bAdazAhI nAkarAne sAthe laI AgrA zaheramA nate te mAbatane DhaMDherA pITAvanA kara che vagere dasyA bahu suMdara rIte cItarelAM che. citranA eka bhAgamAM zrIvijayasenakrinI vyAkhyAnasabhA paNa cItarelI che ane temAM zrIvivekarSarmANa jAte e pharamAnapatra laI AcAryanI sevAmAM samarpita karI rahyAA dekhAva paNa Alekhaleo che. A citranAM AlekhelI AkRtie bahu spaSTa ane tAdaza . dareka mukhya AkRti upara tenuM nAma kALI zAhIthI lakheluM che. citranI mahattA eTalA uparathI ja samajAze ke te khuda bAdazAhI citrakAra sAlivAhananI pIchIthI AlekhAeluM che. e bAbatane e patramA ja A pramANe khAsa ullekha karavAmAM AvyuM che ke ustAda sAlIvAhana bAdazAhI citrakAra che, teNe te samaye yA tevA ja AmAM bhAva rAkhyA cheM.' A uparathI, A sacitra patranI aitihAsika mahattA keTalI vizeSa che te dareka vidvAna samajI zake tema che. pahelAM A citrapaTa svastha munimahArAja zrIhaMvijayajInA vAdarAnA jJAnamaMdiramA hatA ane tenA uparathI zrIyuta jinavijayajIe 'vijayasenasUrine AgrAnA saMghe mekalelA citra sAMvarika patra' e nAmanA eka lekha i.sa. 1922mAM lakhyA hatA,48 jenA mukhya AdhAra lagna zrI ena. sI. mahetAe peAtAnA The Studies in Indian Painting nAmanA pustakamAM citra sAthe pAna 69 thI 73mAM sAtamu prakaraNa A Painted Epistle by Ustad Salivahana nAmanuM I.sa. 1926mAM lakhyuM hatuM. mane atre jANAvatA dilagIrI thAya che ke A citrapaTa paNu, 48 TippaNI 1 lekha naM 1,
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ nATayazAstranAM keTalAMka svarUpa A kAma karavAne huM zakta chuM' ema abhimAna batAvavAmAM te prajavuM. AnA citrane AtanA citra sAthe sarakhAvatAM samajaze ke baMnemAM eka ja bhAva lAvavAne prayatna che, chatAM udAlatamAM hakhala abhimAnano bhAva vadhu che, jyAre AdhatamAM mAthuM puNAvavAne bhAva upalA abhimAnane gauNa banAve che. parihita (citra naM. 134) gaLAkAramAM mAthuM pheravavuM te parivAhita. lajajAne uddabhava, mAna, vallabhAnukRti, vismaya, smita, ha, amarSa, anamedana, vicAra vagere mATe A prajavuM. - AnI vyAkhyAmAM nAsAmAM tathA ada'mAM juduM che. "nAzAmAM vArApharatI paDakhe pheravavuM te parivAhita' ema che, to "ahamAM cAmaranI peThe paDakhe pheravavuM te parivAhita ema che. nAsAnA keIka pratamAM upara mujaba ('sara' mujaba) pATha maLe che. kharI rIte "saMranI vyAkhyA barAbara dekhAtI nathI. enI vyAkhyA lohitanI vyAkhyAthI khAsa judI paDatI nathI. paNa "nA" ane "ada'nI upara mujabanI vyAkhyA parivAhitane lojitathI pADe che. vaLI, vismayAdi bhAva batAvavAmAM "cAmaranI peThe paDakhe pheravavuM' e vyAkhyA dhaNI anukULa thAya che ane gaLAkAramAM pheravavAnI ceSTA tA uparanA eka bhAvane vyakta karatI nathI. tethI ada' ane 'nA'nI vyAkhyA ahI sAcI che ema lAge che. AnuM citra A vize kaMI paNa kahI zake tema nathI. citranI nartakInA be upara lajAno AvirbhAva ke mAna hoya te bhale, paNa e bhAva jarA ye spaSTa nathI. Azita (citra naM. 135) pakhe, khabhA upara jarAka namAvavuM te aMcita. roga, cintA,meha, mUcha vageremA tathA (hatheLI upara) haDapacI TekAvavI paDe tyAre e prayojavuM. AnI vyAkhyAmAM jarAka zabda A prakArane aMdhAnatathI judA pADe che. A prakAra bharatAdimAM svIkAzaya hani eTale aMdhAnata na svIkArAyA hane ema lAge che. citra ThIkaThIka bhAva batAve che. nihasita (citra. 136) khabhAne khUba UMcA laIDekane emAM samAvI devI te niyaMcita. vilAsa, lalita, garva, vivoka, kilakiMcita, madyAyita, kumita, mAna, stanma vagere darzAvavA te prayojavuM. azliSTa aMgavALInI gumanAdi ceSTA ne vikAsa kAntAnAM sukumAra ane pAMge te lalita; IchalAbhathI thaelA garvathI anAdara karavAmAM Ave te vivoka harSathI dina ke hAsa thAya te kilakricita, priyanI kathA ke daSTimAM tanmayatA te modAyina; kezAdigrahaNathI upajela hathiI duHkhI jevuM thayuM te kumita; praNayamAM upajate rela ne mAna; biyasaMgamAM navoDhAnI je nikriyatA hoya te staSNa Ane citra sAruM che. alpezikharomAM rIvA rUbI gaI che ema citrakAre ThIka batAvyuM che.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakalpadruma pAvara (citra naM. 137) pA meTuM pheravI javuM te parAvRtta. kapilAdithI moTu pheravI javuM hoya tyAre, athavA pAchaLa kaMI jevuM hoya tyAre A prAjavuM. AnuM citra paNa sAruM che. utsisa (citra naM. 138) UMce me jevuM te ukSipta. AkAzamAM candrAdi uce rahelI vastune jovAmAM A prayojavuM. AnA citramAM paNa citrakAre ThIka kuzaLatA batAvI che. adhomukha (citra naM. 139) nIce joI javuM te adhamukha. lajajA, duHkha ane praNAma darzAvavA A prayojavuM. AnuM citra paNa ThIka che. - lalita citra na. 140) badhI dizAmAM zithila locanathI je te lolita. nidrA, roga, Aveza, mada, mUcha vagere banAvavAne te prajavuM. "adImAM "maMDalAkAre pheravavuM te lalita" ema che. "nANA"mAM "badhI bAjue pheravavuM te lovita' ema che. A bAbatamAM parivAhitanI noMdha jue. parivAhitanA pari upara bhAra mUkavAthI "saramAM A beTALa ubho thA dekhAya che. AnA citramAM khAsa vizeSa nathI. tirya-tejata (citra .14) trAMsI rIte UMcanIce jevuM te nirdhananojata. - kAntAnA vikAdimAM A prayojavuM. citramAM titrita" ema nAma lakhyuM che te barAbara nathI. citra ThIka che. dhAnata (citra na. 142) khabhA upara mAthAne DhALI devuM te skandhAnata. nidrA, mada, mUcha ane citA darzAvavA te prayojavuM. AnuM citra ThIka che. nAmamAM bhUla che te koika uparathI samajAze. makArANika A citrAvalimAM sAta citro upara amuka amuka daSTinAM nAmo lakhyA che, paNa kharI rIte e daSTibheda nathI. "nAzA' vagere granthamAM daSTinA traNa mUlagata bhedo ane tenA prabheda varNavyA che, paNa emAM eke ahIM ApelA bheda paikI nathI. paNa "nAzA' vageremAM bhUprakAronAM varNana che te ja A prakAre che ema tenAM nAma, vyAkhyA ane viniyoga uparathI siddha thAya che. durbhAgye "adImAM nAzA, 8,119-129; "saMra', 7,435-441.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ nATayazAnAM keTalAMka svarUpe 67 bhUprakAranuM varNana nathI; eTale "nAzA tathA "saramAM ja enuM varNana maLe che. A be vacce dareka prakAra ane tenI vyAkhyA-viniyogamAM khAsa bheda nathI, te sAthenA koIka saM. 2 uparathI samajAze. A citrAvalimAM je citro A bhUprakAranAM ApyAM che te bahu asarakAraka nathI. kharI rIte dareka citramAM bhammaranuM viziSTa prakAranuM halanacalana batAvavuM joIe, paNa A citromAM evuM khAsa viziSTa lakSaNa nathI. ahIM nIce dareka prakAranAM vyAkhyA-viniga nedhyA che. saMkhyAMka krama tathA nAmakaraNamAM A citrAvali "sarAne anusare che tethI ahIM vyAkhyAo paNa "saramAMthI ApI che. sahaja (citra naM. 11). svAbhAvika sthitimAM hoya te brane sahaja kahevAya. tene akuTila (akRtrima) bhAvo batAvavAmAM prayojavI. patitA8 (citra na.120) bane athavA eka machI eka bhammara jyAre nIce DhALavAmAM Ave tyAre tene patitA kahevAya. (vismaya, harSa, ratha, asUyA, jugupsA, hAsa ane ghANa (saMdhivAnI kriyA) batAvavAne A prayojavI. 8 ahIM mULamAM pAThano goTALo lAge che. "nAzAmAM ukSiNA ane patitA mATe Ama che dhruvorupratistkSepaH samamekaikazo'pi vaa| anenaiva krameNaiva pAtanaM syAdadhomukham // 120 // kope bitakeM helAyAM lIlAdo sahaje tathA / darzane zravaNe caiva dhruvamekA samutkSipet / / 124 / / utkSepo vismaye harSe roSe caiva dvayorapi / asUyite jugupsAyAM hAse ghrANe ca pAtanam // 125 // jyAre "nara mAM Ama che patitA syAdadho yAtA sadvitIyA'thavA kamAt utkSepe vismaye harSe roSe'sUyAjugupsayoH hA ne ja tire pitAnane prala | 436 utkSiptA saMmatAnvaryA krameNa saha cAnyathA (?yA) strINAM kope vita ca darzane zravaNe nije bhUlIlAhalayozcaSA kAyotkSiptA vicakSaNaH // 437 // A baMnemAM vyAkhyA to eka ja che, paNa viniyogamAM, "nAzA'mAM viramaya, harSane rAva mATe utikSasano prayoga ka che, tyAre "saramAM e traNe bhAva mATe patitAnuM prajana kahyuM che mane ema lAge che ke "nAzAno pATha sAco che ane "saramAM nAzA' uparathI A bhAga goThavavAmAM goTALo utpanna thaI gayA che kharI rIte "saramAM 436nI bIjI lITIne "upe' zabda baMdhabesatuM nathI, jyAre 'nAzA'mAM " upa zabda baMdhabesana che. vaLI viramaya, harSa ane ravamAM bhamara nIcI name ja nahi, ucI ja naya e svAbhAvika sthiti dhyAnamAM letAM paNa nAzA ne pATha ja ahIM ravIkArya jaNAya che "ukSepano utakSepa' thatAM ja A goTALo udalo lAge che eTae A traNe bhAvAne meM kAMsamAM mUkayA che.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 usisa (citra. naM. 121) eka pachI eka athavA baMne sAthe artha mujaba UMce lai javI te utkSimA. strInA kApa, vitarka, darzana, zravaNu, (vismaya, harSa, rASa) vagere batAvavAne A prayeAjavI. zitA (citra naM. 122) eka ja bhammarane lalita rIte UMce laI javAya tyAre tene recina kahevAya. Ane nRtyamAM prayAjavI. jaina citrakalpadruma noMdha: miA ane rUcitA vacce pharaka mAtra eTaleA ja ke pahelA prakAramAM baMne UMce caDAvavI, jyAre khIjAmAM eka ja. kharI rIte eka ja bhramarane UMce caDAvavAmAM kAi bhAvane vyakta karavAnuM muzkela paDe, tethI eno prayoga nRtyanA aMga tarIke gauNa rIte karavAnuM kahyuM che. kukSimAmAM kAM tA baMnene sAthe, athavA baMnene eka pachI eka UMce caDAvavI ama che. niSkuzita (citra naM. 124) eka athavA baMnene mRdu bhaMga te nikuMcita. meTTAtrita, kukramita, vilAsa ane kilakiMcitamAM A prayeAjavI. zukuTi (citra naM 123) mUlathI mAMDIne AkhI ye baMne AnuM yeAjana krAdha bhammA jyAre UMce caDAvAya tyAre tene bhrakuTi kahevAya. batAvavAmA karavuM. za (citra naM. 125) ane bhammaranA jarAka spaMdanathI jyAre te lAMbI thAya tyAre caturA kahevAya. cira sparza ane lalina zRMgAra darzAvavAmAM Ane prayAjavI. A sAte prakAreAnAM citrAmAMthI caturA tathA bhukruTinA citrA subhaga che. caturAnA trimA lalita zRMgArane bhAva tathA sIdhI lAMbI bhammara cokakhI dekhAya che. bhruTinA citramAM mUlathI UMce caDAvelI bhammara tathA khUba krodha spaSTa dekhavAmAM Ave che. patitAnA citramAM AkhuM mAM jarAka nIcu namyuM che tethI bhAva sUcavAya che. sahajAnA citramAM paNa sArA svAbhAvika bhAva dekhAya che. khAsa karIne, nartakInA hAthamAM je phUla jevuM dekhAya che tethI muMdhavAnA bhAva svAbhAvika dekhAya che. ahIM eTaluM noMdhavuM joie ke 'saMra'mAM dhrANutA bhAva batAvavAne patitAnA pratyeAjananuM lakhyuM che, zirAbhedanA nidvaMcita prakAra ane bhUbhedanA nikaMcita prakAra vacce bhAvapradarzananI bAmRtamAM khAsa pharaka graMtheAmAM nathI dekhAtA. chatAM baMnenAM citrAmA viziSTa bheda che. pahelA prakAranA citramA khabhAnA zikharAmAM grIvA daTAi gai che ema batAvavAne judAjudA bhAvAnAthI staMbhanuM nirUpaNa khAsa karyuM che. bhUprakAranA citramAM vilAsa cAkhe dekhAI Ave che. eTaluM paNa noMdhavuM joie ke 'apu' mujaba zireAbheda nicinane niSkucita paNa kahenA. kapUramaMjarI rAjakanyA (citra naM. 116) ATalA varNana pachI A citrAvalimAMnAM 23 citrA samajI zakAze. have eka citra jenuM nAma 'kapUramaMjarI rAjakanyA' lakhyuM che te samajAvavuM bAkI rahe che. kharI rIte e kAi zirAbheda ke bhramakAra <
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ nATayazAstranAM keTalAMka svarUpe nathI. citrakAre ahIM tene zA mATe mUkyuM che te paNa spaSTa samajAtuM nathI. rAjazekharanA karamaMjarI sadanI nAyikA kapUramaMjarI rAjakuMvarI hatI; ane e sadakamAM je traNacAra vAra kapUramaMjarI raMga upara Ave che tyAre tenI sthiti viziSTa kahI che. emAM paNa enI dRSTinuM varNana ghaNI vAra Ave che ? ahIM eka sUcaka bAbatanI neMdha levI joIe. A citrAvalimAM zirebedanAM citronI nartakInA tathA bhUprakAranI nartakInAnepacyavidhAnamAM citrakAre eka bheda rAkhe che. prakAranI nartakIe jAra paridhAna karelI che, jyAre zirebhedanAM citromAM caNIA jevuM dekhAya che. ane ahIM karmumaMjarInA citramAM ene citrakAre IjAra paherAvI che, tethI kadAca ema hoya ke citrakAranA manamAM kapUramaMjarInI koI viziSTa dRSTinuM nirUpaNa karavAnuM hoya. kapUramaMjarInA badhA pravezomAMthI je pravezamAM e tilAkane dehada pUravAne enA tarapha tiryaMgavalokana kare che te prasaMga A citrane vadhAremAM vadhAre baMdhabesate che ema huM dhAruM chuM. suMdara AbhUSaNe zaNagArelI nAyikA jema nAyakanA dehada pUravAne tenA tarapha snigdha daSTi, lalita ceSTA sAthe, kare tema ahIM karamajarI tilaka tarapha jue che. e vakhatanuM karparamaMjarInuM citra citrakAre ahIM sazarIra banAvyuM lAge che. mALamAM e vakhatanI enI daSTinuM varNana Ama che.10 tikaravANaM taralANaM kajalakalAsaMvamgidANaM ci se pAse pazcasaraM silImuhara Nicca kuNantANaM a| (tIkSNa, tarala, kAjala kalAthI yukta, hAthamAM bANavALA kAmane dhAratAM nayane ....) AthI, temaja e praveze che tyAranI nATaya suci uparathI jaNAze ke nATakakAre A sthaLe nAyikAne viziSTa AbhUSaNe zaNagArAelI kalpI che. ahIM paNa enA viziSTa AbhUSaNe ja che. tethI eTalI sucanA kahuM chuM ke A citra kapUramaMjarInA A prasaMgane anulakSatuM hoya te bane kharuM. Dolarazaya 2. mAMkaDa ke juo 5 30, 42, 5, 7 (niNayasAgara AvRtti). 10 pU. 60.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. 1 AkastRita 1 1 2 kampita 3 puta 3 4 4 5 parivAhita 5 nAma 'nAzA' 'apu' 'ada' saMra' vidyuta AdhUta 7 avadhUta 8 aMcita 9 nirdecita ra tsu 8 9 10 parAvRtta 10 11 ukSipta 11 12 adhAgata 12 15 16 skaMdhAnata tiyaDUnatAnnata 2 1 ArAtrika ra sama 3 prAdhdhabhimukha - * prAkRta kAka pratamAM maLe che. 3 4 5 6 19 phAka sa. 1 zirAbhedanAM nAma tathA saMkhyAMkakrama citrAvali t 8 9 nikuMcita 10 11 12 * 5 13 lAlita 13 13 to AAlina 14 udbhAdita . . 9 1 1 ra ' 19 11 8 12 3 13 adhamukha avAmukha 14 5 18 ** 15 16 16 18 19 5 s . 3 4 9 10 11 13 13 mukha 14 19 15 16 vadhu vigata citrAvalimAM mULa saM. 16 vALA citranuM nAma Akaspita joie. pharpita nAma vALA citra upara seM. 3 che te kharAkhara nathI; saM. 5 joie. sudhArela saM. 5 mATe che; mULa saM. 8 sAmeA che. A nAma vALA citra upara seM. 5 che te barAbara nathI; saM. 3 joie. sudhArela saM. 4 sAcA che; jAnA saM. huM khATA che. sudhArela saM. 6 khoTA che. sudharela naM. 7 mATA che. 13 saM. vALA citra upara adheAmukha nAma che te udrAhita oie. sudhArela se, 8 khATI che. naM." va!LA upara uhita nAma che te adhAmukha joie. navA naM. 3 vALA citranu nAma AmpiMta nathI, skaMdhAnata che tedha 'nAzA'nI keTalIka pratAmAM Adhutane badale uddAta che, ane amuka pratAmAM terane badale cAda zirAbheda che, tenA caudamA bheda prAkRta nAme che. jue 'nAzA' bhA. 2.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaSaka sa. 2 "prakAronAM nAma tathA saMkhyAMkadama sara' citrAvali vadhu vigata nAzA' 2 2 mULa saM. 2 sAce che; sudhArela 10 beTe che. 6 mULa saM. 6 sAce che; sudhArela 12 beTa che. 6 nAma 1 ukSipta 2 patitA 3 muTi nikaMcitA 5 racitA 6 sahajA 7 caturA 9 8 4 mULa saM. 4 sAce che; sudhArela 11 Te che. 7 , 7 7 7
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjanAcitro kA eTale AjanA ja lA eTale saMjanAH kudaratamAM maLI AvatAM sAdhanomAMthI manuSyanA manane race ane tene AnaMda Ape tevI ramya goThavaNI. prAraMbhamAM manuSyajIvana jema sAduM ane saraLa hoya che tema kalA paNa te vakhate sAdI ane saraLa rahe che. pachIthI samAjajIvanane vikAsa thatAM kalA saMkula ane sakIrNa banatI jAya che. manuSyanI vaividhya lAvavAnI vRtti hamezAM avanavAM pAnta baLyA kare che. tene laIne ja ApaNane asaMkhya kalAkRtio jevAne maLe che. bhUmitinI AkRtio bhUmitinI AkRtionuM vaividhya biMdu, lITI ane vartulanAM saravALAbAdabAkImAthI nipaje che. taMtrazAstramAM prasiddha evAM zrIcakrAdi paMDyAnI kalpanA tathA cakravyuha jevA aneka AkAranI vyaracanA AvAM rekhAMkana upara nirbhara che. kudaratanI anukRti hariyALI vela, kuMjAgAra pAMdaDAM, raMgaberaMgI phUla ane ghATIlAM phaLathI bharachaka evI kudaratanI vizALa vADI, kalAkArane mATe anekAneka bhAta ane taba upajAvavAnI khANa che. kalAkAra paththaramAM, dhAtumAM, lAkaDAmAM, vastra upara athavA kAgaLa upara A kudaratanI pratikRti mUrtimaMta kare che. sAthiyAnI AMgaNe zobhAvavAnI kalA tathA phUlamaMDaLIomAM batAvAtI phUlagUMthaNanI kalA, pramANamAM che vakhata TakanArI che. chatA badhAnI preraNA to eka ja che. vividha vastuonI saMyojanAhAra AnaMda meLavavA kalAkAranuM hadaya talasI raheluM hoya che. sajIva sRSTinuM anukaraNa kalAkAra bhaMgI lITIo ane agamya vartulothI AgaLa vadhe che tyAre uDatAM ane kalpelanAM paMkhIo cItaravA mAMDe che. te pachI hAlatAcAlatAM ane rojanA paricayamAM AvanArAM prANIonI dUbahU nakala utAravA prerAya che. ane te kAmamAM pitAnI badhI zaktione e kAme lagADe che. saMyojita ghaTanA pahelAM kalAkAra pratyeka citra viSayane ane khA, svataMtra ane viziSTa svarupamAM ekala citrape utAre cheH te pachI ekanI eka jAtanAM prANIo ke paMkhIone managamatI AkRtiomA goThave che athavA bhinnabhinna prANIonA ekIkaraNamAMthI kaMIka avanavuM ja sarjana karI banAve che. phUlanI DAMkhaLI ane nAgapAza (A. a. 3-4) amadAvAdanA musalamAnI zilpanI eka jALImAM e ja kamaLaphUlanI DAMkhaLInI evI manorama 1 jue "gujarAtanuM pATanagara amadAvAda' pR158.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjanAyitre kalAnA namUnAmAM sAro umero kare che. zuddha gujarAtI paddhati ane rAjapUta asara nIcenI paddhatinA anusaMdhAna jevI A pithIne vistRta paricaya eka bIje svataMtra lekha mAgI le che. nArIkara (citra naM. 144) gujarAtI samAjamAM ATalo badhe jANa e maMgalakalazane AkAra kalAkAranI daSTie paNa lokapriya lekhAya che. dayAvimaLa zAstrasaMgrahanI kalpasUtranI citrasaruddha piothInA soLamA patranA hAMsiyAmAM maMgalakalazane AkAra be strIonI saMjanAThArA siddha karyo che. A pothIne kaMIka paricaya prastuta graMthanA citravivaraNamAM karAvela che. tenI krAntikAraka zodhanuM apUrva mAna saMzodhaka zrI sArAbhAI navAbane dhaTe che. bane strIonA hAtha ane paganI ATI dvArA evI suMdara gUMthaNI karI che ke tethI maMgalakalAzano AbhAsa jonArane ghaDIbhara mugdha banAvI de che. eka hAthamAM dharelo cammara pallavanI garaja sAre che. nArIzakara (citra naM. 17). A ja pratanA bIjA eka patranA nIcenA mathALAmAM-khaMDamAM "nArIzakiTanI eka hRdayaMgama racanA che te dhyAna kheMce che. kuzala citrakAre, eka strI chuMTaNIe paDI cAlatI hoya ane gADIne joDelA prANInA AkArarUpe hoya tema batAvyuM che; ane bIjI strI tenA upara paga nAkhI, gADI joDI heya te AbhAsa karAvatI paga laMbAvIne sUtelI che. AvI vahelaDIne hAMkanAra eka trIjI strI, ghuMTaNa para deDatI strI upara beThelI che; ane tenA beDAnI laTane rAza banAvI hake che. ahIM kalAkAranI sayAjanAzakti jenArane ghaDIbhara mugdha banAve che. pAlakhI (citra naM. 166) navInatA lAvavAnI tIvratA kahe ke na kahe te jyAre kalAkAranA mAnasane kabaje karI le che tyAre kaMIkaMI asvAbhAvika racanAo paNa karyA vagara tene cena paDatuM nathI. pAlakhInI racanA evI che. pAlakhInA uparanA bhAgamAM je kamAna hoya che tene AkAra koI paNa prakAranI goThavaNIthI siddha thaelo nathI, chatAM evI saMjanAdhArA dhvanita karelA pAlakhInA citranA astitvanI noMdha maLI Ave che kharI.10 10 eDava bara, epha Ara esa nAmanA ane sane 181nmA'The landu Pantheon' (diva ane devapUjA) nAmanuM pustaka aneka mUrtio tathA citrono saMgraha karI tene AdhAre prakaTa karyuM hatuM. te purAkanI zadhitavardhita bIjI AvRtti 1864mAM pragaTa thaI hatI temAnI nIcenI nedha mahatvanI che "The plate (palanquin ) exhibits a whimsical composition of Krishna and his damsels, the lauer forming for him a palanquin. I have other pictures in which they take the forms of an elephant, a horse and a peacock. The original of the palanquin and horse are tinted pictures; the peacock and elephant form outline sketches. No stress can be laid on the number of the nymphs thus employed as they differ in dif
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakalpadruma kakaDa (citra naM. 148). manuba-AkRtionI gaThavaNIthI banelAM acetana padArthonA AkAracitrono vicAra karyo. have hAlatAM cAlatAM cetana cine paricaya karIe. sAta strIonI sahAyathI eka kalAkAre kukaDAnI AkRti siddha karI che. emAM kalagI ane pIchAne AbhAra vastranA UDatA pAlavathI batAvavAne badale saMyojake vAstavika pIchAM ja cItaryAM che. tene lIdhe citrAbhAsadArA jAmelI kukaDAnI chabI UDI jAya che ane avAstavikatAne sahaja khyAla AvatA citra mAtra pIchInA prayoganI vastu banI jAya che. nArIazva (citra na. 149) prANI yojanAno bIjo maLI Avelo prayoga azvanI AkRtine che. azvane saMyojanAne viSaya banAvyAnI rUDhi prAcIna jaNAya che; kAraNake saMjanAnA nimaNukAne anusaratAM tenAM traNa judAMjudA svarUpe prApta thayA che. pahelo namUno cha kalAyukta che ane pramANamAM vaLI Adhunika paNa jaNAya che. emAM pAMca strI-AkRtinI goThavaNIkArA azvanuM svarUpa dhvanita karyuM che. chatAM te uparAMta bIjI anupUraka rekhAonI madada paNa Alekhakane levI paDI che. eTale A AkRti kevala saMjanAnI kalAthI banelI nathI. tenI UNapa rekhAMkanathI pUravI paDI che. strIone tathA te upara beThelA puruSettana (prabhAmaMDaLa hovAthI)nA AlekhanamAM sajIvatA nathI. chatAM seMdhavA jevI khAsa vastu AmAM hoya te te azvanA paMchaDAnI goThavaNa che. cammara khabhe nAkhIne, gatimAM hoya tema paga rAkhI UbhelI strI, ghoDAne lagabhaga pRSTha bhAga upajAvI Ape che; ane cammarathI bharAvadAra pUchaDAne barAbara khyAla lAve che. paraMtu strIAkRtine aMgabhUta bhAga e nathI. mukhasthAne goThavelI rabInI veNu kezavALIne AbhAsa utpanna kare che. nArIazva, rajapUta-mugala samaya (citra naM 15) bIje namUne rAjapUta ane mugala kalAnA saMdhikALano eTale lagabhaga sattaramA zatakanA prAraMbha kALane che. vaDodarAnA puSTi saMpradAyanA zrInAthajInA maMdiramAM e asala triraMgI citra sacavAI raheluM che. kalAne e sudara namUno che. emAM navanArInI racanA che. citra sarvAMgasuMdara che. mukhane AbhAsa karAvanArI mukhasthAne goThavelI strInI hastasayAjanA khuba jIvata che. pagane AbhAsa pAyajAmAthI ThIka sAo che. kezavALI te mukhasthAne AvelI gopInI veNathI ja ahIM paNa banelI che. ghoDAnI laMbAI sAdhavA mATe vaccenI gopInA hAthamAM mRdaMga ApyuM che. chatra, cammara ane prabhAmaMDalanA sAthathI gokulavRndAvananA zrIkRSNa eka rAjavI jevA dIpe che. terent subjects In a palanquin pictue copied froin a book containing illuminated specimens of Arabic & Persian penmanslup marhed Laud A. 181 in the Bodleian library, Oxford, one of the seven women, in rather a curious posture, forms the arch over the head of deity which seemed to be in the style of a Mohomedan." p. 129.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjanAcitra nANa-A gujarAtI citrakA citra naM. 15 trIje namUne atyAra sudhImAM jANamAM AvelAM sajanAcitrAmAMnuM eka khUba prAcIna Alekhana che. "nArI zakaTa'nA paricaya vakhate ullekhelA pRSThanA DAbI bAjunA hAMsiyAmAM te AlekheluM che. citrakArane pradhAna viSaya dhArmika graMthanI pratikRtine subhita karavAne che, chatAM enA kalApremI AtmAe pitAnA hadayanI kalpanAsRSTine prakaTa karavAnI ThIkaThIka taka sAdhI che. prastuta nArI azvamAM dhyAna kheMcanArI eka vizeSa vastu che. ahIM ghaDAne savAra puruSa nathI. paNa eka rI chetenA anucaro-chatra ane cAmara dharanAra paNa strIo ja che. savAra thaelI khI keNa haze tene vicAra-A AkRtinI sAmI bAjunA hAMsiyAmAM citrakAre nArI-kejaranI saMyojanA raju karI che-tene paricaya ApatI vakhate karIzu. Ama eka ja pAnAnA hAMsiyAmAM sajanAkalAnA traNatraNa svarUpe bharI daI, citrakalAnA viSayamAM kalAkAre pitAne kalpanAvaibhava vyakta karI pitAnuM apUrva nipuNya siddha karyuM che te eTale sudhI ke ATaluM eka ja pAnuM citrakAranI kuzaLatAne yathAsthita paricaya karAvavAne samartha che. nArI-kejara hiMdI kalAmAM hAthInuM sthAna apUrva cheH zilpamAM tema ja citramAM paNa ajaMtAnAM bhiticinA samayathI mAMDI maMdirazilpanA gajatharamAM tathA zobhanacitromAM paNa samRddhisUcaka hAthInI anekavidha AkRtio najare paDe che. nArI-kuMjara bhAta te uparAMta "nArI-kuMjara'nI bhAta gujarAtanAM paToLAMmAM AvatI bhAtamAM bahu jANItI che. vedAntakavi akhAbhakta "anubhavabiMdu mAM11 e lokhrasiddha vastunuM rUpaka laI, saguNa ane nirguNa brahmano saMbaMdha samajAvyo che. pUtaLIonA hAthInI chApanuM vastra eTale nArIkuMjara-cIranuM pita (paTatala)-e nirguNa brahma che; bIjI rIte kahetAM, pUtaLIo (nArI) te che ane hAthI (kuMjara) te saguNa brahma (Izvara) che. Ama nArI-kuMjarane paricaya sattaramA saikAnA gujarAtI samAjane hato ema jaNAI Ave che. 11 e, dI bA. ke ha. dhava saMpAdita vedAntA kavi akhAta anubhavabida (pR. 80 nava bhale tuM pATi; nATa sahu haLa khe piDa tevuM bahAMDa: chADa sahI hAnuM ma. sukSama te pUla, pUla sakSama nahiM atara: nArIkuMjara cIri dhIra thaI e paraMtara pUtaLI jetA bahulatA paTatavamAM daSTa paDe virATa hatI te akhA' dIse bahalanA e vaDe-27 chava ne ivara rAyakiya nathI eNe dhAmeH kuMjara daSTAMti jaMta izvarane ThAme-28.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMcAjanAcitra aMkuza kA| OM. zumAM kazu dhRmAM mRdu evA sarve prema bhegA karI ghaDiyeH paDhe aMkuza hirane dIdhA rU. gApImana manAvA kAraNa chelavaheluM sukha devA 1, premAMkuza pakaDI gaje gaDhiyA : nirakhe svarge devA che. hira na nAhvAse mATe karI racanA, premabhAlA sukhI-kara dIdhA r narasaIyAnA svAmInA hasti gAyA suNyA tenAM kAraja sIdhyAM rai. 56 27 zuM--rAga meSamalAra [hari je hasti para beThA tenI zAbhA zI kahiye ? paMkhI pere sAgaramAMthI jala lai sukhI thaye. ujvala arAvata pura zAbhe suMdara medhasyAmaH capaLA raMgabheraMgI camake vahelI vAdaLI jAya tamAma. --tema gaura nArIkuMjara para zobhe meghasyAmavana dhanazyAmaH bhAlAvALI vijaLIe, jAvA utAvaLAM vAdaLI-TAsa. . vAyuvata te hasti cAlyeA UbhA kuMjanI mAMya hira tArI aMka lIdhA. theI theI macI rahI tyAMya. 'nava nArIku jar'ne saMbaMdha rAdhAkRSNanI krIDA sAthe hAvAthI ja vaiSNava maMdirAmAM tenAM citrA enA hAthI-karikAtA-nA ullekha 26 jue 'narasiMhamahetAkRta kAnyasaMgraha' vakhatanAM pada-pada 86 su 93 rAkhavAmA Ave che. narasiMha mahetAnA eka bIjA padamAM paNa che. eTale e bhAvanA mahArathI AvelI jaguAtI nathI.26 nArIkuMjara H AdhyAtmika rUpaka (!) tenA vedAntanA graMthAmAM mAnavazarIrane nava dvAravALuM dhara kahyuM che. e gharamAM vasanAra AtmA che ane tenu ja prabhutva e ghara upara che. tema zrIkRSNa e saiA prANImAtranA aMtaHkaraNumAM vasanAra, zAsaka ane pAlaka cheH AvA prakAranuM AdhyAtmika rUpaka 'nava nArIkuMjara'nI AkRti mATe ghaTAvavA 'kusuma vijJakanAM kaTaka caDavyAM re, mana-gaja AgaLa kIdhAH muktADita kucakuMbhathaLa lai kSaNa akuza dIvA. haLavahaLave naMdabhuvana 2. vakAnAe AveH puruSa saphaLane saheje nasAne karI kahAna gAve. sAmatI karI eka siMha maiM sahasra madhye sehe. thai AkaLA caritra jaNAve rUkhI paherAM mehe, narasaiMyAcA ragAmI traNa sarI karikAMtAe hiyA viparIte viparIta jaNAya. narasaiMyA te AMdhyA rahiye ! *
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakAma keTalAka sUcana kare che. paNa ema karavuM e AkhI manorama kalpanAne ane kalAmaya saMjanAnA kalAtattvane haNI nAkhavA bAbara che. nava nArIja zakayatA saMjanAcitrAnI vyAvahArika zakyatA keTalI haze e paNa keTalAka prazna che. nArIkuMjara jevI goThavaNI mAtra kalAkArane manane saMtoSa pUratI ja zakya gaNavI, ke sarakasanA mala jema aMgamaroDanI kalA sAdhIne avanavA aMgakhelanA prayoga siddha karI batAve che tema azva ane kuMjaranI AkRtio tevI rIte paNa sAdhya che te te prayAga thaye ja jANI zakAya. virATa 155nI saMyojanA upara gaNAvI gayA te badhI saMjanAo pRthapha pRthapha jevAthI ApaNane tenI kalAmayatAne AnaMda maLe che. paraMtu zrImadabhagavadagItAnA agiyAramA adhyAyamAM arjunane bhagavAna zrIkRSNa je virATa svarUpanuM darzana karAve che e darzanamAM sarva prakAranI saMjanAo keMdrita thaelI jaNAya che. virATa sRSTimAM ekalA deva ane manuo ja nahi paNa prANIsRSTine paNa samAveza che. A bhAvanAne mUrtimaMta karanAruM eka apUrva citra vaDodarAnA prAcya vidyAmaMdiranA citrasaMgrahamAMnA sacitra pacara guTakAmAM che. te saMyenAkalAnA kalazarUpa che. e citramA, prANIkuMjara ane prANI-uTamAM che tevA prakAranI sasalA ane uMdaranI AkRtio virATa bhagavAnanA pagamAM batAvI che. mAthA tarapha jatAM aneka mAnava mukhe uparAMta siha, vAgha, hAthI, gAya, bheMsa, kutaruM, ziyALa vagere prANIsRSTinI mukhAkRtio paNa virATa bhagavAnanI mahAkAyama citrakAre batAvI che. prabhunI kalAmayatA ane prabhunI kalA AgaLa manuSyanA kalA-prayatno hAsya utpanna kare temAM Azcarya nathI; kAraNake jagatano moTAmAM goTo kalAdhara te paramAtmA ja che. manuSyo bahubahu te tenI kalAnAM anukaraNa karI potAnA manane saMtoSa ApI zake che. vizva jeTalu mahAna ane bhavya sarjana te sarjanahAranuM ja kahevAya.26 maMdAlAla 2. majadAra 26 A lekhamAM gujarAtI citrakalAnAM udAhara ApatI vakhate jenenara ke jenAzrita e bheda rAkhyA nathI. citrakalAnA vibhAga dharma pramANe pADavA e bhrama che, gelika vibhAgadAdIjudI kalAnA sarjanane oLakhAvI zakAya tevuM vargIkaraNa iSTa che,
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgrahaNIsUtranAM citro jainadarzananuM vizAla sAhitya dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga, caraNakaraNanuyAga ane dharmakathAnuyoga e pramANe cAra vibhAgamAM vibhakta thaeluM jovAya che. jAti ajjavairA apahuktaM kAliANuogassa / teNAreNa puhuktaM kAliyasuyadidvivAe ya // 1 // apuhutte'Nuogo cattAriduvArabhAsaha ego / puhunANuogakaraNe te attya tao vi vocchinA // 2 // deviMdavadiehi mahANubhAvehiM raksiyajbehiM / jugamAsajjavibhatto aNuogo to kao cauhA // 3 // vize pAvara mA] bhASyasudhAbenidhi zrImAna jinabhadragaNi kSamAzramaNa mahArAjanA e vacanathI eTaluM jANI zakAya che ke bhagavAna AryavasvAmIjI mahArAjanA samaya paryata pratyeka sUtra upara cAre ayoga garbhita vyAkhyAo thatI hatI. tyAra bAda zrImAna ArakSitarijI mahArAje buddhimAgha vagere kAraNethI gauNamukhyanI apekSA rAkhI je sUtramAM je anuyoganuM prAdhAnya hoya te anuyAganI vyAkhyAnuM pradhAnapada rAkhavA pUrvaka pratyeka sUtramAM dravyAnuyoga pramukha eka anuyAganI vyAkhyA kAyama rAkhela je adyApi paryata (te pramANe) jovAmAM Ave che. . dravyAnuyoga pramukha e cAre anuyoga paikI prathama dravyAnuyogamAM dravya, e padravyanuM vyAstika nayanI apekSAe prauvya ane paryAyAstikanayanI apekSAe utpatti-vinAza, paddhavyanA atIta anAgata anana anaH paryAya, jIvadavya ane putadravyane anusaratA adhyAtmavAda temaja karmavAda, saptabhaMgI, saptanaya ityAdi sarva viSayono samAveza thAya che. cittanI ekAgratA vinA A anuyeganuM rahasya buddhimAM UtaravuM ghaNuM ja kaThina che. "viNa raMga nahI" e ApavAkya pramANe A dravyAnuyoganuM zravaNa manana ane nididhyAsana darzanazuddhinuM anupama sAdhana che. zrI sUyagaDAga, ThANAMga, bhagavatIjI vagere Agamagrantha temaja zrI karmaprakRti-paMcasaMgraha-saptatitAkarmaanya parvane jharaNAo A anuyogathI saMpUrNa bharelA che. kSetrA, parvata, nadIo, dIpa, samudro vagere padArthonA varNana sAthe te te kSetra vagerenuM kSetraphaLa, ghanaphaLa, chavA, paridhi, dhana,bAhA e ane tene anusaratA viSayone gaNitAnuyogamAM samAveza thAya che. jaMbudvIpaprajJapti, suryaprApti, devendranarakendraprakaraNa, kSetrasamAsa, kSetra prakAza vagere jo A anuyoganA pratipAdana karanArA che. caraNakaraNanuga e AcArapradhAna anuyoga che. vidhiniSedhanA utsarga apavAdanA sarve mArgonuM pRthakakaraNa A viSayanA pratipAdaka AcArAMgacha paMcAzaka vagere mahAgranthAmAM jovAya che. caraNasirAri, karaNasirAri vagere kriyAkalApanuM jJAna tethI vizeSa thavA pAme che. dharmakathAnuyoga nAmanA caturtha anugamAM dharmAcaraNuM pradhAna aneka mahAna AtmAonA jvalaMta chavanacaritrane antarbhAva thAya che. mithyAtva-ajJAna pramukha adhastanIya bhUmikAomAM anAdi kALathI vasatA
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ je citrakAma evA AtmAnuM kevA prakArathI Atmika guNonA AvirbhAva mATe utthAna thAya che ane aneka upasarga-parIsahonI jhaDIone sahana karavA sAthe kevA prakArathI Atmika guNene saMhIza AvirbhAva karI AdhyAtmika unnatinA zikhara upara ArUDha thAya che ene lagatA sarva viSayo A dharmakathAnuyogamAM upalabdha thAya che. aitihAsika daSTi paNa A kathAnuyogamAM vikAsa pAme che. prAthamika dhArmika racivALAone A anuyoga gaNo ja priya thaI paDe che. zrIjJAtAdharmakAMga-upAsakAMga -uvavAI vagere Agama temaja mahAvIracarie, kumArapAla prabaMdha, prabhAvaka caritra vagere saMkhyAtIta caritAnuyeganAgrantha A dharmakathAnuyoganA prANa samAna che. jaina darzananuM pratipAdana karanArA Agama temaja pUrvAcArya viracita mahAna grakhyAmAM mukhyatayA dravyAnuga pramukha koIpaNa eka anuyoganuM prAdhAnya hoya che. paNa je mahAna granyanAM citrone uddezIne A lekha lakhavAno upakama thayo che te lokyadIpikA nAmaka bRhatasaMgrahaNI granthamAM eka sAthe DAghaNA pramANamAM dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga vagere cAre anuyogano samAveza thaelo che. lakSyadIpikA' nAmanA A graMthamAM apAelA uddezarUpa je chatrIza dvAro che te chatrIza kAramAMthI pratyeka dhAra upara AyuSya, zarIrapramANa, jJAnanI maryAdA vagere viSayane uddezIne je vyAkhyA karela che te vyAkhyAne dravyAnuyogamAM samAveza che. sUryacaMdrane cAra te sUryacakanuM prakAzya kSetra, maMDalanuM aMtara maMDalakSetra vagere viSayo upara uhApoha gaNitAnuyoganA sthAnane pUrNa kare che. tApasa vagere tathA prakAranA dhArmika anuSThAnathI jyotiSI vagere sthAnamAM utpanna thAya che, ane vizuddha cAritryavaMta che sarvArthasiddha vimAna ane yAvat meSane prApta kare che, te viSaya caraNakaraNAnuyogAntargata che. cakravartI, tIrthakara, baladeva vagere keTalI nArakImAthI AvelA thaI zake, ekendriyagatimAM koNa utpanna thAya vagere gati Agati dvAranA prasaMge dharmasthAnuyoga nAmanA caturtha anuyAgane paNa sthAna maLe che. A pramANe yavapi A " kyadIpikA' e dravyAnuyoganA ja mukhya viSaya upara upanibaddha thaela che, tathApi aMgeaMze anya traNe anuyoganu daSTigocarapaNuM paNa A bRhat saMgrahaNImAM upalabdha thAya che. zrI gelekyadIpikA nAmaka bRhata saMgrahaNInI saMklanA eka prakAramAM ja daSTigocara thatI nathI; paraMtu jainadarzananA ajoDa ane advitIya sAhityamAM bhinnabhinna praNAlikAothI bhinnabhinna saMkhyAvALI gAthAomAM saMkalita thaelA e bUvata saMgrahaNInA prAcIna hastalikhita Adarzo vartamAnamAM paNa saMzodhakone hastagata thavAnuM jANavAmAM che. vartamAnamAM chapAela bRhata saMgrahaNI paikI zrI bhImasI mANeka taraphathI pragaTa thaela zrI bRhat saMgrahaNImAM 312 gAthAo che; mAstara umedacaMda rAyacaMda taraphathI pragaTa thaelA granthamAM 485 gAthAo che; virya saMghavI nagInadAsa karamacaMdanI Arthika sahAyathI pragaTa thaelA zrI laghuprakaraNasaMgraha granthamA 349 gAthAomA sailokyadIpikAnI saMkalanA daSTigocara thAya che. zrI AtmAnaMda sabhA taraphathI zrImAna malayagarimahArAjAnI TIkA sAthe patrakAra pragaTa thaela saMgrahaNImAM 353 gAthAo jevAya che; ane devacaMda lAlabhAI pustakAhAraka daMDa taraphathI zrImAladhArIgacchIya zrIdevabhadrasUrivinirmita vRtti sAthe prakAzana pAmelA zrI caMdriyA bRhatasaMgrahaNIsatramAM
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgrahaNIsavanAM citra 273 gAthAone samUha daSTipathamAM Ave che. A pramANe prakAzana pAmeluM mudrita saMgrahaNI sAhitya paNa bhinnabhinna praNAlikAmAM bhinnabhinna gAthAomAM hastagata thAya che. te uparAMta apragaTa hastalikhita bRhatasaMgrahaNI sAhityanA bhinnabhinna kAma upara lakhavA besAya te ghaNo ja vistAra thavAno bhaya rahe che ane ethI ja A viSayane ahIM saMkSepI levAmAM Ave che. upara jaNAvyA pramANe zrI leyadIpikA bRhatasaMgrahaNuM sAhitya anekadhA prApta thAya che te paNa e bahatasaMgrahaNusUtranA mUlakAra maharSi koNa che? bRhatasaMgrahaNuM sAhityamAM je vaividhya jevAmAM Ave che te vaividhya thavAmAM kayAkayA hetuo che? bhinna racanAtmaka sAhityanA kartA pratyeka svataMtra rIte judA che ke amuka pharavAra karavA mAtrathI ja judA che? e ja bRhatasaMgrahaNuM sAhityamAM ATalI ATalI vividhatA jovAmAM Ave che temAM mukhya uddeza zo hovo joIe? tyAdi aneka vive upara kiMcita uhApoha karavA ahIM asthAne-aprAsaMgika nahi ja gaNAya. kyadIpikA nAmaka zrI bRhatasaMgrahaNusUtranA mUla praNetA bhAkAra bhagavAna zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNu mahArAja hovAnuM suprasiddha che. ane sarva ragrahaNuonI apekSAe te saMgrahaNIsUtranuM gAthA pramANa paNa vadhAre jovAya che. zrIjIvAbhigamasUtra temaja zrI prajJApanA (pannavaNA)satranA racayitA zrutajJAnImaharSioe je viSayane ghaNuM ja vistArathI te ne sAmA Alekhe che, te ja viSayanA saMkSepa rUpe bhagavAna zrI bhAgyakAra mahArAje e bAInA kalyANanA arthe zrIsaMgrahaNIsatra (railokayadIpikA)nI racanA karI hovAnuM anumAna saMgrahaNImAM ane te te upAga sumA AvatA viSayothI thaI zake che. tyAra bAda aneka saMprANuo racAelI havAne saMbhava vartamAnamAM upalabdha thatI tevItevI prAcIna hastalikhita pratio uparathI mAnI zakAya che; paraMtu vartamAnamAM pAThyakramamAM prasiddhi te bhAgAkAra bhagavAna zrIjinabhadagaNikSamAzramaNajI mahArAja ane vikramanI bAramI zatAbdImAM thaelA mAladhArI zrIcandrasUrIzvarajI mahArAja praNIta be saMgrahaNI sunI ja che. e baMne saMgrahaNI sUtronI gAthAo lagabhaga bhinna bhinna che. bhAgyakAra maharSinI Ava gAthAnuM pada niti ane jIre nAmikA' che ane zrIcaMdrasurizekhara rAMkalita saMgrahaNInI Ada gAthAnuM pada "ni 3 rihenAra che. bAkInA zrIsaMgrahaNusUtra saMbaMdhI je je prAcIna-arvAcIna hastalikhita yA mukita Adarzo upalabdha thAya che te sarve AdazAne amuka amuka bhAga sivAya uparanA bane saMgrahaNasUtramAM aMtarbhAva thaI zake che ema tenA vAcane jayA vinA rahetuM nathI. svataMtra kRtikAra tarIke je koI paNa maharSio heAya te prAyaH bhASyakAra mahArAja ane zrImAna caMdrasUrIzvarajI mahArAja che. bAkInI sarva kRtio svataMtra kRtio hoya tema anumAna thavuM muzkela che. phakta te saMgrahaNusUtranA paThana-pAThananI bahulatAne aMge paThana-pAThana ane lekhana vakhate anya sthaLe vartatI keTalIka upayogI gAthAono yogya sthaLe niveza karavAmA AvyA hoya ane tethI gAthAnI saMkhyAmAM bhinnabhinna rIti dazyamAna thatI hoya che temAM kAMI paNa Azcarya nathI. eTaluM to lagabhaga ekkasa che ke saMgrahaNanA mUla utpAdaka-praNetA bhASyakAra mahArAja che ane bhAgyakAra praNIta saMgrahaNI uparathI athavA upAMga bhUtasatro uparathI caMdrasUri maharSie navIna saMgrahaNInI
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena trikama saMkalanA karelI hovAnuM kahevAmAM koI virodhaka hetu upalabdha thatA nathI. bAkInI sarva kRtio amuka gAthAonA vadhArA ghaTADAnA phAraphera sivAya prAyaH sarva sarakhI ja che. A pramANe daSTigocara thatI zrIsaMgrahaNIsUtranI saMkhyAbaMdha kRtiothI e paNa eka nizcaya thaI zake che ke bhUtakALamAM saiyadIpikAnuM paThana-pAThana ghaNA ja vizeSa pramANamAM hovuM joIe, e vartamAnamAM upalabdha prAcIna bhaMDAromAM maLI AvatI zrI saMgrahaNI sUtranI saMkhyAbaMdha likhita pratathI jaNAI Ave che. sAthe sAthe e paNa kahevuM ja paDaze ke koI viSayane koIkoI abhyAsakone ane adhyApakone paThana-pAThana karavA-karAvavAne eka jAtane zekha hoya che. ane tene aMge te sAhityane aMge jeTaluM jeTaluM sAdhana che je dRSTie Avazyaka gaNAtuM hoya te te sarva sAdhane game tevA rogomAM paNa sarvAga suMdara banAvavAnI tenA abhyAsIone ane adhyApakone namanA thAya che. A prastuta saMgraha sUtra mATe paNa e pramANe banavA pAmyu hoya te te avAstavika nathI; kAraNake zrIsaMgrahaNI satranA mukhya nAma vAkyadIpikA pramANe te graMthamAM Ave viSaya paNa traNa lokanA viSayane sAkSAtkAra karavAmAM dIpikA samAna che. vipakSacanAnI praNAlikA abhyAsakene ghaNI ja mArgadarzaka che. mATe ja bhUtakALamAM tenuM adhyayana-adhyApana vizeSe thatuM heya, ane tene aMge seMkaDonI saMkhyAmAM te saMgrahaNInI citravicitra pratonA Alekhana thayAM hoya te vyAjabI ja che. zrImaMjhavaNasatranI je je hamnalikhina prati vartamAnamAM maLI Ave che te te lagabhaga ghaNIkharI pranio ghaNuM AbehUba citrAthI citrita jevAmAM Ave che. citrA paNa evI khubI mahenata ane kALajIpUrvaka AlekhelAM hoya che ke traNa varSanuM citra vartamAnamAM joIe te jANe hamaNAM ja AlekheluM hoya tema uDIne AMkhe vaLage che. te te viSaya paratve AvatAM citrAnA AlekhanamAM khAsa kAraNa ehi ja che ke viSayanI sAthe ja je citrakhyatra athavA Akanio ApavAmA Ave che te te viSayano ne ja prasage AbehUba khyAla hadaya sanmukha khaDo thAya che. viSayanI mAhitI sArAmAM sArI maLe che ane kALAntare paNa e viSayano khyAla magajamAthI bhUMsAtA nathI. zrI jana citrakapama' nAmanA saundaryasampanna mahatvapUrNa A graMthamAM paNa saMgrahaNI sUtrAntargata viSayane aMge ghaNuM ja upayogI citrono saMgraha karavAmAM Avyo che. kayA viSayane aMge kayuM citra che te 'citravivaraNamAM jaNAveluM che. prAcIna kALamAM jenoe citrakaLAne kevI sAcavI rAkhelI che, e citrakalAne kevuM uttejana ApavAmAM AveluM che. te A graMthamAM ja apAelAM kalpasUtra vagerenAM AkarSaka citro uparathI jANI zakAya che citrAnuM saundaryacitromAM vartata bhAva ane pachInI bArIkAI vagere jevAM hoI sujJa mANasane ekI avAje svIkAravuM paDaze ke AvAM citro karAvanAra vyaktioe eka eka citra pAchaLa zo kharca thAya che, te saMdhI daSTipAna paNa karelo na joIe. phakta kaI rItie citrakaLAnA vikAsa sAthe graMthanA vivene AbehUba khyAla Ave te ja lakSya apAya tyAre ja AvA aditIya kAryo thaI zake. A prasaMge e paNa eka sUcanA avazyaka che ke citro ghaNuM ja suMdaratAthI AlekhavAmAM AvyAM che samaya
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgrahaNIsUtranAM citra ane saMpatine saMpUrNa bhoga Apa hoya tema citro jenArane khyAla Ave tema che; te paNa viSaya saMbaMdhI saMpUrNa jJAnanA abhAve kaI kaI sthAne citromAM khalanAo thayelAM che jenI noMdha citravivaraNamAM ApavAmAM AvelI che. AvuM uttama citrasAhitya ekatra karavuM, saMkaDe varSonI prAcIna pratiomAM vartatAM te citra uparathI bleka utArI e jainenI prAcIna citraklAne pustakarUpe prakAzamAM lAvavI e yadyapi ghaNuM ja durghaTa kAma che, sAdhanasAmagrI ane sahakAranI saMpUrNa sahAnubhUtinI apekSA e prakAzana avazya rAkhe che ane evAM prakAzanomAM aneka ADakhIlIo paNa naDe che, te paNa prAcIna sAhityane prakAzamAM lAvI jainatvanA geravane jagata samakSa raju karavAnI tamannAvALA mahAza haroI upAye sarvaga sahAnubhUtine saMyukta karavA sAthe ADe AvatI aMtarAyanI dIvAlone paNa dUra karI kAryasiddhi kare che te ghaNuM ja prazaMsanIya ane anukaraNIya che. zrIyuta sArAbhAI maNilAla navAbe A prakAzanakAryane mahAna be pitAnA zire upADa che. prAthamika saMyogomAM sAdhanone sahakAra sarvadezIya na banavA chatA, vidanaparamparAo sanmukha khaDI chatAM, teonA hArdika utsAha ane Atmika prabala vArthI lAse sAdhanane sarvadezIya banAvyA, vinaparamparAo virAma pAmI ane eka asAdhAraNa prAcIna namUnedAra jaina citrakalAne prakAzana ApyuM te sarva mATe teo anumodanAne yogya che. ApaNuM jaina samAjamAM taiyAra thaelA kAryane sarvaka cAhe che, yathAzakti te kAryanA grAhaka thAya che ane kArya pUrNa thayA bAda kAryakartAnI pITha paNa thAbaDe che, paraMtu e kAryanA prAraMbhamAM kArya pUrNa karavA-karAvavAnI cAhanA, kAryanA grAhaka thavAnI abhilASA ane kArya karanAranI pITha thAbaDavAnA prayatnomAM ghaNI ja pIchehaTha anubhavAya che e ghaNuM zocanIya che. aMtamAM eTaluM ja kahevuM gya che ke AvA sAhityapremIone jaina samAja sarva sAdhanothI vizeSa prakAzamAM lAvI anya purAtana sAhityanA prakAzanamAM sAtha ApavA sadA hAma bhIDe ane zAsanAdhiSThAyaka deva jaina samAjanA agraNIomAM tevI preraNAtmaka cetanazakti reDe e ja hRdayecchA! muni zrIdharmavijaya A graMthamAM raju karavAmAM AvelAM bahat saMgrahaNusUtranA citrA" mugala samayanI utkRSTa citrakalAnA namUnA rUpa che. mugala samayamAM jyAre pazcima hiMdanI citrakalA svacchatA, suMdaratA ane vividhatAmAM saMpUrNa aMze vikaselI hatI te samayanA 'jene graMthastha citrakalAnA namUnAo bahu ja ochA jovAmAM Ave che. sadabhAgye atre raju karelAM citrAnI prata amadAvAdamAM bharAelA zrI jaina sAhitya pradarzananA kalAvibhAgamAM mArA jevAmAM prathama vAra AvI. tyAra pachI te prata sinora birAjatA parama pUjya muni mahArAja zrIamaravijayajInA saMgrahanI hevAthI pAchI mokalavAmAM AvI, paraMtu teonA vidvAna sAhityasevI pUjyazrI caturavijayajIe A prata mArA A prakAzana mATe mane mokalAvI ane tenAM citro levA mATe temanA taraphathI mane maMjurI ApavAmA AvI te mATe teozrIne AbhAra mAnuM chuM. -saMpAdaka
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja che citravivaraNa Plate I citra 1 (hasavi. 1, pAnuM 10) zrI RSabhadevane (prathama rAjA tarIke) rAjyAbhiSeka. citramAM upara ane nIce ema be prasaMge che, temAM citranA paricayanI zarUAta nIcenA rAjyAbhiSekanA prasaMgathI thAya che. A prasaMganA varNana mATe mahAkavIzvara zrIdhanapAlaviracita "zrISabha paMcAzikA'nA navamAM lokamAM nIce mujaba varNana ApeluM che. he jagannAtha! indra dvArA jaladI rAjyAbhiSeka karAelA evA Apane, vismayapUrvaka lAMbA kALa sudhI kamaLanAM patro vaDe abhiSeka-jala dhAraNa karavA pUrvaka je (yugalikee) jeo temane dhanya che."-9 citramAM DAbI bAjue siMhAsana upara zrISabhadeva beThelA che. temanA UMcA karelA DAbA hAthamAM kapaDA jevuM kAMIka dekhAya che teo potAnI tarjanI AMgaLI UMcI karIne, sAme baMne hAthamAM kamaLapatramAM abhiSeka jala dhAraNa karIne UbhA rahelA yugalikanA eka joDalA (strI-puruSa)ne kAMIka kahetA hoya e bhAva darzAvavA citrakAre prayatna karelo che. sAme UbhuM raheluM yugala namra vadane hAthanA khebAmAM kamaLapatramAM abhiSeka-jala dhAraNa karIne vismita nayanee zrI RSabhadeva sAme jevuM dekhAya che. citrakAre kamaLapatra banAvavA khAtara yugalika puruSanA baMne hAtha AgaLa dAMDI sAthe kamaLapatra banAveluM che. traNe vyaktionA kapaDAmAM judI judI jAtanA zobhane AlekhelAM che, je paMdaramA saikAnAM strIpuranA vaibhavazAlI paheravezanI AbehUba rajuAta karatA purAvA che. citranA uparanA bhAgamAM bAdhelA caMdaravAmAM zreNIbaddha pAMca haMsa cItarelA che. A citranA anusaMdhAne, uparanA citramAM varNavele, zrI RSabhadeve pinAnI rAjyAvasthAmA jagatanA prANuonA upakAranI khAtara sauthI prathama kuMbhAranI kaLA batAvI te prasaMga jovAno che. zrI bhapacAzikA'nA 10mA lokamAM A prasaMganuM varNana nIce mujaba ApeluM che jemaNe (zabda-vivA, lekhana, gaNita, gIna, ItyAdi) vidyA-kaLAo ane (kuMbhArAdikanA) zilpo dekhADayAM che temaja jemaNe (khetI, pazu-pAlana, vANijya lagna ityAdi) samasta (prakArane) lokavyavahAra (paNa) sArI rIte samajAvyo che, evA Apa je prajAnA svAmI thayA che te kRtArtha che.'--10 teoe batAvelI puruSanI tera tathA strIonI esaTha kaLAonuM vivecana ApaNe 1 dhannA savimhayaM jehi, jhatti kayarajamajaNo hrinnaa| ciraparianilaNapattA-miseasalilehiM divo si // 9 // 2 A rAjyAbhiSekanI vizeSa mAhitI mATe juo "AvazyakaNi" 3 dAviavivAsippo, bjriaasesloavvhaaro| jAo si jANa sAmia, payAo tAo kayasthAo // 10 // 4 juo 5 13. kuTanoTa 2. 5 o 14. phaTaneTa 3.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 jena citrakalapakuma agAu karI gayA chIe. zilmanA mukhya pAMca bhedo che. "Avazyaka niryuktinI gAthA 207 tenuM nIce pramANe varNana cheH "kubhAra, luhAra, citAro, vaNakara ane nApita (jAma) nA ema pAca zilpa mukhya che ane vaLI te pratyekanA vIsa vIsa avAntara bhedo che." jagatane kubhAranI kaLA prathama tIrthaMkare batAvI hatI. (hiMdu zAstramAM brahmAe batAvI hatI ema kahevAmAM Ave che.) prasaMga ema banyuM hatuM ke kalpavRkSono viccheda thavAthI lake kaMdamULa ane phalAdika khAtA hatA, ane ghauM, cokhA ityAdi anAja kAcuM ne kAcuM khAtA hatA. te temane pacatuM nahatuM. AthI prajAe prabhune vijJapti karI, tyAre hAthathI ghasIne pANImAM palALIne ane pAMdaDAnA paDIAmAM laIne khAvuM ema temaNe upadeza Ape. ema karavA chatAM paNa lokenuM duHkha dUra thayuM nahi, eTale pharIthI teoe prabhune vijJapti karI. prabhue kahyuM ke meM sUcavyA mujaba pUrvokta vidhi karyA bAda ghau vagerene muSTimAM athavA bagalamAM thoDo vakhata rAkhyA bAda bhakSaNa kare. Ama karavAthI paNa temanuM duHkha dUra thayuM nahi. tevAmAM vRkSanI zAkhAo paraspara ghasAtAM agni utpanna thaye, AnA vAstavika svarUpathI ajANyA evA te samayanA manuSyo tene rana jANune pakaDavA gayA; paraMtu tethI te temanA hAtha dAjhavA lAgyA. AthI agnine kaI addabhuta bhUta mAnatA tathA tethI trAsa pAmatA ke prabhu samakSa AvyA, tyAre prabhue temane kahyuM ke snigdha ane rUkSa kALane doSa thavAthI A te agni utpanna thayo che, mATe tamAre tenI pAse javuM ane tenI samIpamAM rahelAM tRNAdikane dUra karI tene grahaNa karo, ane tyArabAda pUrvokta vidhi pramANe taiyAra karelA ghau vagerene temAM nAMkhI pakava karI teno AhAra kare. te mugdha lokee tema karyuM eTale ghau vagerene te agni svAhA karI javA lAgyo. A vAta teoe prabhu samakSa raju karI. A samaye prabhu hAthI upara beThelA hatA. emaNe tyAM ja teonI pAse lIlI mATIne piMDa maMgAvI tene hAthIne kubhAsthaLa upara mUkI tenuM eka pAtra banAvyuM ane e pramANe pAtra banAvI temAM ghauM vagere rAkhI tene agninI madadathI pakAvI te khAvAnI temane sUcanA karI. A pramANe prabhue kuMbhAranA zilpane vidhi batAvyo. citramAM sapheda hAthI upara bhadeva beThA che. teozrInA DAbA hAthamAM mATInuM eka pAtra che, ane te hAtha UMcA karIne sAme ubhA rahelA yugalika purUne te ApavA mATe utsuktA batAvatA citrakAre emane raju kyAM che. sAme ubhA rahelA yugalika puruSanA baMne hAthanA UMcA karelA babAmAM paNa mATInA pAtranI rajuAta citrakAre karI che. hAthI paNa zaNagArelo che. prabhunI pAchaLa aMbADIne siMhAsana banAvyuM che ane emanA uttarAmiMga bhAga to batAvIne citrakAre chaTAthI gamana karatA hAthInI rajuAta karI che. citranI DAbI bAjue uparanA bhAgamAM AkAzamAM vAdaLA darzAvyAM che. 6 paMceva ya sippAI, ghaDa 1 lohe 2 citta 3 gaMta 4 kAsavae 5 / ikikasya ya itto, vIsaM vIsaM bhave bheyA // 207 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 citravivaraNa Plate II ziva 2 zrIamaracaMdasari. vi.. 1349 (I.sa. 1292)nI, pATaNanA TAMgaDiyAvADAnA jinamaMdiramAM AvelI "pavAnanda mahAkAvya" tathA "bAlabhArata Adi graMthonA kartA vAyaTagacchIya zrIamaracandrasarinI A bhadrAsanastha prAcIna zilpapratimA gujarAtanA ItihAsa mATe upayogI che. teonI jamaNI bAjue . mahendranI mUrti che. citra ke zrIdevacaMdrasUri. gUrjarezvara mahArAjAdhirAja vanarAjane Azraya ApIne caMdura gAmamAM zrAvakane tyAM ucherAvanAra AcArya zrI zIlaguNasUrinA ziSya zrIdevacaMdrasUrinI A prAcIna zilpa pratimA paNuM gujarAtanA itihAsa mATe bahu mahatvanI che. mUrtinI garadananI pAchaLa jaina sAdhunuM cihna e katareluM che. acArya bhadrAsane birAjamAna che, chAnI sanmukha rahelA teonA jamaNA hAthamA navakAra vALInuM phumatuM che; DAbA DhIMcaNanI nIce sthApanAcAryajI che. citra zrI pArzvanAtha. pATaNanA khaDATaDInA pADAnA jinamaMdiramAM AvelI apratima kArIgarI vALA parikara sahitanI mULanAyaka zrI pArzvanAthanI adbhuta zilpapratimA. citra 5 lAkaDAnI pUtaLI. pATaNanA kuMbhArIA pADAnA zrIpabhadeva prabhunA jinamaMdiranA raMgamaMDapamAM thAbhalAnI kuMbhI para kotarelI lAkaDAnI zilpamUrti. citra 6 devI padmAvatI. pATaNanA khetarapAlanA pADAmAM zrI zItalanAthanA jinamaMdiramAM maLanAyakanI muninI chabI bAjunA khUNuM upara AvelI padmAvatI devInI prAcIna rathApatya mUrti. citra 7 gUrjarezvara vanarAja. pATaNanA pacAsarA pArzvanAthanA jinamaMdiramAM pisanAM derAsaranI jamaNI bAjuthI zarU thatI bhamatInI pahelI ja nAnI derImAM, gUrjarezvara mahArAjAdhirAja vanarAjanI, zarIranA dAkhavatI A chabI mUrti AvelI che. tenA mAthA upara chatranuM rAjyacihna che; tenA mastakanI pAchaLa AbhAmaMDaLa che. tene jamaNe hAtha sattAsUcaka rIte rAkhela che ane DAbA khabhA uparathI jamaNI bAjunI jaga sudhI te samayano zUravIrono eka rivAja sucavatI janoInI mAphaka nAkhelI lebaMDanI sAMkaLa che, jenA maTTAno bhAga mUrtinA DAbA hAthathI pakaDele karelo che. tenI pAchaLa pIThanA bhAgamAM uttarAkhaMganA vastrane cheDe paganA DhIMcaNanA pAchaLanA bhAga sudhI laTakato keto che. A mUrtine aMgamaroDa citra naMbara 8 nI sarasvatInI UbhI mUrtinA saMvata 1184nA citra sAthe barAbara maLato Ave che. eTale keTalAke je ema mAne che ke A mUrti musalamAnI rAjyaamala daramyAnanI che. ne mAnyatA khoTI kare che. alabatta, evA aMgamaroDanI rajuAta bAramA saikA pachInAM cimAM agara murtiomAM javalle ja dekhAya che. mArI mAnyatA pramANe A mUrti bAramA saikA pachInI te nathI ja. vanarAjanI jamaNI bAjue AvelI mUrti tenA maMtrI jAMbanI nahi, paNa tenI nIcenI The figures of the king and of his Mantri or minister Jamba, u ho stands against the retur mng wall on his night.--- Archeological Survey of Westein India. lol IX. page 44.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 jena citrakalpama prazasti pramANe te maMtrI AsAkanI che. prastuta cha citro paikInAM 2-3 ane 7 nabaranAM citro gujarAtanA ItihAsa mATe ghaNAM ja mahattvanAM che. prAcIna citromAMnA bahAra upasI AvatAM dekhAtAM cakSuonuM mULa zvetAMbara jinamaMdiranI sthApatya mUrtionA anukaraNamAM samAeluM che te mAnyatAnA purAvA rUpe A chae citra atre raju karelAM che. Plate III citra 8 prabhu zrI mahAvIra. khaMbhAtanA zAM. ".nI jJAtA tathA bIjAM traNa aMgasUtranI zrIabhayadevasurinI TIkAvALI, vi. saM. 1184mAM gUrjarezvara mahArAjAdhirAja zrI siddharAja jayasihadevanA rAjayaamalanA samaya daramiyAna lakhAelI tADapatranI pratamAMthI A citra tathA citra 9 levAmA AvyAM che. bhagavAna mahAvIranI mUrti AbhUSaNa vagaranI, padmAsananI beThaka pabAsana upara beThelI citrakAre cItarelI che. baMne bAju be cAmara dharanArA (dhaNuM karIne devo) cAmara vIMjhe che. cAmara vijhavAnI A prathA Aje paNa jinamaMdiromAM jemanI tema cAlu che. mitra devI sarasvatI. uparokta citra 8 vALI pratimAnuM ja, A sarasvatI devInuM citra che. A baMne citro che. brAunanA lakhelA "kAlakaka' nAmanA aMgrejI pustakamAthI teonI paravAnagIthI levAmAM AvyAM che. sarasvatInA A citranuM varNana ApatAM che. brAuna jaNAve che ke devI sarasvatI (agara cakezvarI?) pahelAM mArA taraphathI "InDiyana ArTa enDa leTarsa hai. 3. sa. 1929nA pAnA. 16 para prasiddha karavAmAM AveluM citra naMbara 1 je prakamAMthI levAmAM AveluM che te ja pratamAMthI. A citra cAra hAthavALI devInuM che, tenA uparanA baMne hAthamAM kamalanuM kula che tathA nIcenA baMne hAthamAM anukrame asUtra-japamALA ane pustaka che. devInI AgaLa DAbI bAjue haMsa pakSI cInareluM che. devInI jamaNI bAjue he ane DAbI bAjue gumaMvara nAmanA be puo be hastanI aMjali joDIne stuti karatA dekhAya che. 8 (1) saMvat [5].1 varSe vaizAkha sudi 9 zukra pUrvamAMDalivAstavya-moDhajJAtIya nAgendra (2) sura-che. rAjA che. garukSINatana Tha* mAna saMsAra . . . . (3) vAvattina asminuM mahArAgaNIvanarIvihAra niga sivIranAra. . . . . * (4) kAritaH tathA ca zrIAzAkasya mUrtiriya suta Tha* bharisihena kArinA pratiSThinA . . 6) have che unA vire bIsI(g)rTUrisantAne ziSya . . . . . . . . . vajafmaH || mArI: I ane mag .. & The Goddess Sarasvati (or Chakresvari ?).From the saine MS as ligure 1. Previously published by me in Indian Art and Letters. Vol. III pp. 16 ff., 1929. - The story of Kalak. p. 116.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ citravivazyu 105 mi. brAuna A citra sarasvatI (agara cakrezvarI)nuM hovAnI zaMkA uThAve che. paraMtu haMsa pakSInI rajuAta ApaNane sAbitI Ape che ke esarasvatInuM ja citra che. vaLI A citramAM je vastuonI rajuAta tenA hAthamAM jovAmAM Ave che te pramANenuM ja varjIna matsyannatti nAmanA eka vidvAna jaina sAdhue racelA zrIvAstotramAM che.10 naMbara 8-9nAM citrAnI ekaeka AkRti jANe eka ja jhaTake AlekhavAmAM AvI hoya ema lAge che, chatAM tenI pAchaLa svarUpanuM saMpUrNa bhAna pratyakSa thAya che, e, klAkAranuM pIchI uparanuM adbhuta prabhutva ane chaTA batAvI Ape che. vRttAMtanI vigata jarA paNa cUkyA vinA AlekhAelAM, suzAbhana ane suracanAnA namUnArUpa A be citrA che. temAMye sarasvatInI UbhI mUrtinuM dehasauAva ane, tenA aMgebhaMga alaukika prakAranAM che. Plate IV citra 10 zrIhemacaMdrasUri, ziSya ane paramArhata kumArapALa, khaMbhAtanA zAM. bhaM. nI dazavaikAlika laghuvRttinI vi. saM. 1200 (i.sa. 1143)mAM lakhAelI tADapatranI hastalikhita pratanA chellA pAnA uparathI A citra levAmAM AveluM che.11 citramAM DAkhI bAjue siMhAsana upara beThelA AcArya zrIhemacaMdrasUri, jamaNA hAthamAM tADapatra rAkhIne, sAme beThelA potAnA ziSya zrImaheMdrasUrine pATha ApatA hAya tema lAge che, kAraNake A prata teozrInA pAna nimitte lakhAvavAmAM AvI hAvAnA ullekha che. mahedrasUrinI pAchaLa be hAtha joDIne ubhelI je gRhasthanI AkRti cItarelI dekhAya che te ghaNuM karIne gUrjarezvara kumArapALanI hoya tema lAge che. zrIhemacaMdranI AgaLa sthApanAcArye che tathA mastaka uparanI chatamAM caMdaravA cItarelA jaNAya che. citra 11 citra naM. 10 ne mATe bhAga dhasAi gaelA heAvAthI gujarAtanA suprasiddha kalAkAra zrI. ravizaMkara rAvaLa pAse tenA Adya svarUpanI rekhAlio pUrNa karAvIne atre raju karI che. 10 varadadakSiNabAhughRtAkSakA, vizadavAmakarArpitapustikA / ubhayapANipayojabhRtAmbujA, dizatu me'mitAni sarasvatI // 4 // - bha. pA. kA. saM. bhAga 2 pRSTa 198 bhAvArtha-varadAna denArI mudrAvALI temaja japamALAne dhAraNa karelA dakSiNa hastavALI, vaLI nirmaLa DAbA hAthamA pustaka rAkhyu che evI temaja baMne karakamaLa vaDe kamaLane dhAraNa karyu che evI sarasvatI mana manevAchita arpI--4 11 prati nIce pramANe cheH // manane mAtrI | saMvata 12/100 (1200) varSe zrAvaLa khulI na cupa vine aLahi puravAne samasta] rAgAvalI pUrvabhUkhya jamo [da] . cAritracUDAmaNi sarasvatI vidyAmidhAna * [zrA]vaja pratiyoSA A . . . . poSa nisana sUryaniya hota .... . [5]veMdrasUrizmi ziSya[nArtha] . [zrIma] caMdreNa mahattara heto dazavekAlika laghuvRtti likhApitamiti // lekhaka pAThakayoH // zubhaM bhavatu [ziva]matsu || 4 || 3 ||
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakalpadruma zia12 zrI hemacaMdrasUri. pATaNanA saM. pA. bhaMDAranI, triSaSThI zalAkA puruSa caritranA aMtima parva (mahAvIra caritra)nI, vi. saM. 1294 (I.sa. 1937)mAM lakhAelI tADapatranI hastalikhita pratanAM prazastinAM chellAM traNa patra paikInA prathama patra uparathI levAeluM, zrI hemacaMdrasUrinA nAmathI prasiddhimAM AveluM A citra teramA saikAnA sAdhuonA rItirivAja tathA paheravezanuM saMpUrNa diggadarzana karAve che. citramAM vacce siMhAsana upara zrI hemacaMdrasUri beThelA che. pAchaLa eka ziSya kapaDuM hAthamAM rAkhIne gurunI suzraSA karato dekhAya che. prAcIna citrAmAM jema rAjAo suvarNa siMhAsana upara beThelA ane siMhAsananI pAchaLa cAmara dharanAra cInarAtA tevI ja rIte jainazAsanarUpI rAjyanA rAjavIo jevA prabhAvika rAjadhAnya AcAryonAM citromAM paNa teone suvarNa sihAsana upara beThelA ane siMhAsananI pAchaLa ziSya suzruSA karatA cItarelA hoya che, je teonI bahumAnanAnuM sUcana kare che). sAme beThelA ziSya hAthamAM tADapatra rAkhIne guranI pAse vAcanA letA hoya ema lAge che. zrI hemacaMdrasUrinA DAbA hAthamAM muhapatti che ane jamaNe hAtha pravacana mudrAe rAkhela che. 2 ziva paramAta kumArapaLa. civa naM. 12 vALI pratanA chevaTanI prazastinA bIjA putra uparathI lIdheluM gUrjarezvara mahArAjadhirAja paramahaMta zrI kumArapALanA nAmathI prasiddhimAM AveluM A citra teramA saikAnA vaibhavazAlI gRhasthonA rItirivAja-paheravezanA suMdara purAvA rUpe bahu ja agatyanuM che. kumArapALa pite aMjalimudrA e baMne hAthamAM uttarAsaMgane cheDe pakaDIne, ane jamaNe DhIMcaNa jamInane aDADIne DAbe DhIMcaNa Ubho rAkhIne gurumahArAjane upadeza zravaNa karatA dekhAya che. mULamAM pAyajAme tathA koTa vAdaLI raMganA AlekhelAM che ane te jarIthI bharelAM batAvavA citrakAre mULa citramAM pILA raMgane upayoga karelo che. agAu ApaNe jANI gayA chIe tema mastakanI pAchaLa vALane aMboDe vALelo spaSTa dekhAya che. civa zrAvikA zrIdevI. e ja pratanI prazaritanA trIjA pAnA uparathI A citra levAmAM Avyu che ane te teramA saikAnA vaibhavazAlI gRhasthanI strIonA paheravezane suMdara khyAla Ape che. citra naMbara 13 mAnA Alekhana pramANe aMjali jeDIne beThelI A strInuM nAma zrIdevI che ane je dizA pAlavaMzanI che tevuM prazasti uparathI jaNAya che. tenA mAthAno bhAga ApaNe agAu 12 dakSiNAnuSThena tarjanI saMyojya zeSAGgulIprasAraNena vAmahasta hudinyaset tataH pravacanamudrA // 6 // sUrimantranityakarma pRSTha 1. 17 uttAno kibidAkuJcitakarazAkhau pANI vidhArayaditi aMjalimudrA // 1 // nirvANakAlikA pRSTha 33. 14 na gRharA Aje paNa jinamaMdiramAM prabhu sanmukha caityavaMdana karatAM tema upAzrayamAM gurumahArAja sanmukha nyAkhyAna zravaNa karatAM A pramANe ja bese che. je sAbitI Ape che ke A prathA Aje sAta varSa thayAM haju paNa jemanI tema pracalita che. 15 saMvata 1294 varSe caitra vadi 6 some likhitamidaM zrImahAvIracaritra pustaka lekha. mahiNalena iti makA aMja mAthI
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ citravivaraNa 107. joI gayA tema taddana khulyA che. tenI kaMcukIne raMga pipaTIA lIlA raMgane ane zarIrane varNa pIta tathA AbhUSaNethI susajjita che. zina papa trivaDI zalAkA puruSa caritra (vi.saM. 1294). uparokta citra 12-13 ane 14 je pAnAMo uparathI levAmAM AvyA che tene vidvAnene saMpUrNa khyAla ApavA mATe e traNe pAnA samagra svarUpamAM A citramAM raju karyA che. A citro paikInA citra naM. 12 ane 13ne Aja sudhI kalikALasarva zrI hemacaMdrasUri tathA gUrjarezvara mahArAjAdhirAja paramArhata kumArapALanAM citro tarIke oLakhavAmA Ave che, paraMtu catra naM. 14nuM dizA pAlavaMzIya zrIdevi zrAvikAnuM citra ApaNane ema mAnavA prere che ke zrI hemacaMdrasUrinA nAmathI prasiddhimAM AveluM ne. 12nuM citra te A prata lakhAvavAne upadeza ApanAra jainAcAryanuM ane kumArapALanA nAmathI prasiddhimAM AveluM ne. 13nuM citra te zrIdavi zrAvikAnA pati gRhastha-zrAvakanuM athavA nikaTanA kaI ravajananuM ja hovuM joIe. bIjuM kAraNa e paNa che ke kalikALasarvajJa zrI hemacaMdrasUrine svargavAsa vi. saM. 1229 (I. sa. 1172mAM) ane gUrjarezvara kumArapALane vi. saM. 1230 (I. sa. 1103)mAM thaelo che, tyAre A pratanA citro vi. saM. 1294 (I. sa. 1237)mAM cItarAelAM che. paraMtu meM AgaLa raju kareluM citra naM. 10 vi. saM. 1200 (I. sa. 1143)mAM lakhAelI pratamAM cItarAeluM che ke je samaye te baMne hayAta hatA. upara uparathI jotAM A baMne pratanAM citranI AkRtio maLatI AvatI dekhAya che, paraMtu bArIkAIthI je nirIkSaNa karavAmAM Ave te AkRtionA caherAmAM taphAvata tarata ja jaNAI Ave che. Plate V have pachInAM citra naM. 16thI 36 sudhInAM ci saMvata 1ra18mAM lakhAelI, vaDodarA rAjyanA chANI (chAyApurI) gAmanA 9. zrI. vI. zA. saM. nI naM. 1155nI. 227 pAnAMnI tA - patranI hastalikhita prata uparathI levAmAM AvyAM che. e pratamAM sAta graMthe patra 1thI 83 evA paramagarimasAraH prollasatpAtrapAtroM sphuritadhanasuparvA zreSThamUlapratiSThaH / lasitavizadavaNoM baryazAkhAbhirAmaH / ramavati lir(vA) vera jhayaH / 1 / adatrIbhavattatra mukAmaNirivAmala: tacitrameva yadasApachiko gunnpuuritH| zrIdevI nAmataH khyAtA zIlasatyAdisadguNe: premapAtraM priyAyatketasyeMdoriva rohi[NI] // 2 //
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma 108 niryukti; patra 84thI 172 zrIpiMDaniyukti; patra 173thI 173 zrIdazavaikAlika; patra 174thI 191 1khIsUtra tathA khAmaNAtra; patra 192thI 197 zramaNusUtra; patra 198thI 227 ti dinacaryAM. pratyeka patranuM kada 14 IMca xraTTa IMca che. A pratamAM soLa vidyAdevI, sarasvatI, lakSmI, aMbAI (aMbikA) brahmazAMti yakSa tathA (tIdhirAja zrIzatruMjayanA adhiSThAyaka) kapardiyakSa maLI kula 21 citrA che. jaina mUrtividhAnasAstra (lconography)nA abhyAsIo mATe A prata ghaNI ja mahattvanI che. jainamaMtrazAstramAM jANItI seALa vidyAdevIonAM prAcIna citrA (agara mUrtio) A prata sivAya bIje kAi paNa sthaLe hAvAnuM mArI jANamAM nathI, joke delavADAnA vimalavasahInA jinamaMdiranA raMgamaMDapanI chatamAM sapheda ArasamAM bahu ja bArIka rIte UtarelI seALa vidyAdevIonI sthApatya mUrtie AgaLa (citra naM. 77mA) rajI karI che; paraMtu paheravezeA tathA AyudhAnA jevA suMdara khyAla A citrA Ape che tevA te sthApatyamUrtie ApavAmA saphaLa nIvaDI zake tema nathI. A sALa vidyAdevIone keTalAA taraphathI sarasvatInA sALa judAMjudAM svarUpA tarIke kapavAmAM AvI che11 tema mAnavAnI kAMi jarUra nathI. vAstavika rIte te| A sALe vidyAdevIe judIjudI vidyAAnI aSThiAyikA devIe che ane te sAthenA judAjudA maMtra chaeN atre A carcAne sthAna ApatAM ahu ja vistAra thai jAya tema hovAthI ane yathAsamaye tathA yathAsAdhane A sALa vidyAdevI, sarasvatI ane lakSmIdevI upara judAjudA vistRta nibaMdhA lakhavAnA mArA vicAra heAvAthI atra citramAM ApelAM varNanA ane tenA maMtrAArA mAtra ApIne saMtApa mAnavA paDayo che. citra 16 reAhiNI vidyAdevI 1; maMtraH 3 yAM ice e namaH|; puNyarUpI bIjane utpanna karanArI te rAhiNI; pratanuM pAnuM 2; citranuM mULa kada 2xratlR iMca; cAra hAtha; pRbhUmi rAtA sauMduriyA raMganI; uparanA jamaNA hAthamA bANu ane DAbA hAthamAM dhanuSa tathA nIcenA jamaNA hAthamAM varada tathA DAbA hAthamAM zaMkha; gAyanA vAhana upara bhadrAsane ArUc, zarIranA varlDa suvarNa; mukuTanA raMga pILe; lAla ratnathI jaDita, kaMcukI lIlA raMganI; uttarIya vastramAM lAla ane lIlA raMganA upayAga. citra 10 prajJapti-vidyAdevI 2; maMtra 3 rAM pratye nama: / ; jene prakRSTa jJAna che te pravrutti; prananuM pAnuM r, citranuM kada raExTTa iMca; pRSTa bhUmi lAla; cAra hAtha; uparanA baMne hAthamAM zakti, nIcenA baMne hAtha varada mudrAe, zarIranA varNa suvarNa; mukuTanA varlDa paNu suvaNuM; kaMcukI sapheda; uttarIya vastranA sapheda raMgamA vacce kALA raMganI cAkaDIo ane kALA ceAkaDIomAM pILA raMganI 6 jue (1) 'The Goddess of Learning in Jainism' Page 291 to 303 by B.C. Bhattacharya an Malavia Commemoration Volume Benares 1932. (2) vauTu maura jaina dharmama -ivAsanA' nAmanA cALanA AiLanA lekhamA dI, ba, narmadAzaMkara devazaMkara mahetA pRSTha 549 upara jaNAve che ke 'sarasvatI so vicAcUpa mAne te thai !' ema kahIne uparata sALa vidhAdevIonAM anukrame nAma Ape che.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ citravivaraNa 109 jhINI buTTIo; mayaranA vAhana upara bhadrAsane beThaka. citra 18 vajazRMkhalA-viSAdevI ; maMtraH 3 jA vAge huM namaHA; jenA uparanA baMne hAthamAM duSTane damana karavAvALI vajU jevI kula vajakhalA che te vapUruMkhalApratanuM pAnuM 82; citranuM kada 134ra ica; pRSThabhUmi rAtA sIMduriyA raMganI, cAra hAtha; uparanA baMne hAthamAM pILA raMganI sAkaLa, nIcene jamaNe hAtha varadamudrAe ane DAbA hAthamAM pILA raMganuM phaLa; zarIrane tathA mukuTano vaNa suvarNa cukI popaTIA lIlA raMganI, uttarIya vastra vacamAM lAla paTAvALA kALA raMganuM, kamalanA Asana upara bhadrAsane beThaka. citra 19 vajaMkazI-vidyAdevI 4, maMtraH 3 vA jAya namaH ; jenA baMne hAthamAM vajUnA aMkuza (matAMtare vajU ane aMkuza) rahelAM che te vAMkuzI; pratanuM pAnuM 82; citranuM kada 12 Ica; pRSThabhUmi gherA rAtA raMganI, cAra hAtha; uparanA baMne hAthamA aMkuza, nIcene jamaNe hAtha varadamudrAe ane DAbA hAthamAM mAtaliMga-bIjerAnuM phala; zarIrano varNa suvarNa, kaMcukI AsamAnI (Sky blue) raMganI; uttarIya vastra vacamAM sapheda raMganI TIpakIo vALuM lAla; hastInA vAhana upara bhadrAsane beThaka. citra ra0 apraticakra (cakezvarI)-vivAdevI 5; maMtraH ka zAM mati kanane I; niraMtara hAthamAM cakra havAthI cakezvarI; pratanuM pAnuM 83; citranuM kada 1ra Ica; pRSThabhUmi vAdaLI; cAra hAtha; cAre hAthamAM cakra; zarIrane varNa tapAvelA suvarNa jeva; mukuTane varNa suvarNa, kaMcukI lIlA raMganI; uttarIya vastra kALA raMganA paTAvALuM sapheda, garuDanA vAhana upara bhadrAsane beThaka; cakezvarInI moTI mAnuSI kadanI mUrti zatruMjaya parvata upara che. citra ra1 pudatA (naradattA)-vidyAdevI ; maMtraH 3 ja puruSArca namaH , manuSyane varadAna vagere icchita vastu ApanAra levAthI puruSadA; pratanA pAnA 83 uparathI; citranuM kada 1ra ica; pRSThabhUmi sIMduriyA rAtA raMganI; cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM talavAra ane DAbA hAthamAM kheTaka (DhAla), tathA nIcene jamaNe hAtha varada mudrAe ane DAbA hAthamAM mAtuliMga bIjerAnuM phaLa; zarIrane tathA mukuTane raMga suvarNa, kaMcukIne raMga lIlo; uttarIya vastra dheALA TapakAnI bhAtavAnuM lAla raMganuM; mahiSI (baMsIne vAhana upara bhadrAsane beThaka. Plate Vi citra 22 kAlI-vidyAdevI 7; maMtraH ka sA rAtre ja nama: I; zatruone kALa jevI bhayaMkara hevAthI kAlI; mananA pAnA 84 uparathI; citranuM kada 127 Ica pRSThabhUmi rAtA raMganI, cAra hAtha; uparanA jamAnA hAthamAM zakti ane DAbA hAthamAM aMkuza, tathA nIce jamaNe hAtha varada mudrAe ane DAbe hAtha abhaya mudrAe; zarIrane tathA mukane varNa suvarNa; cukI sapheda raMganI; uttarIya vastra vaccevacce sapheda budIovALuM vAdaLI raMganuM, kamalanA vAhana upara bhadrAsane beThaka citra 22 mahAkAlI-vidyAdevI 8; maMtra ke zuM mahAatre namaH ; atizaya zyAmavarNa vaLI tathA
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakalpama zatruone mahAkALa (mahA bhayaMkara) jevI hevAthI mahAkAlI, pratanA pAnA 84 uparathI; citranuM kada 22 ica; pRSThabhUmi sIMduriyA lAla raMganI; cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM aMkuza ane DAbA hAthamAM dhaMTA tathA nIcene jamaNe hAtha varada mudrAe ane DAbA hAthamAM bIjerAnuM phala; zarIrane varNa kALo; mukuTane varNa suvarNa, kaMcukI gulAbI raMganI; vacce ATha pAMkhaDInA phulanI bhAtavALuM lAla raMganuM uttarIya vastra; puruSanAM vAhana upara bhadrAsane beThaka; A mahAkAlI devInI mAnyatA hiMdu dharmamAM vizeSa hevAthI tenI judIjudI jAtanI ane judA judA svarUpavALI mUtio hiMdu devAmAM bahu ja moTI saMkhyAmAM maLI Ave che. ziza 4 gaurI-vivAdevI ; mitra ke jU thai 4 :1; gaura ujajavala vaNavALI hovAthI gaurI; pratanA pAnA 85 uparathI: citranuM kada 2423 Ica; pRSThabhUmi rAtA siMduriyA raMganI; cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM mUzaLa ane DAbA hAthamAM kamala tathA nIcene jamaNe ane DAbo bane hAtha varada mudrAe; zarIrane tathA mukuTane varNa suvarNa cukI lIlA raMganI; uttarIya vastra vaccevacce pILA paTAvALuM lAla raMganuM; godhAnA vAhana upara bhadrAsane beThaka; bhAratIya anya darzanakAre paNa A vidyAdevIne gaurInA nAmathI ja pUje che. ziza 5 gAMdhArI-vihAdevI 1; maMtraH ka ha yAce jaM nama:I; gAyanA vAhanavALI te gAdhArI; pratanA pAnA 85 uparathI; citranuM kada 22 ica; pRSThabhUmi sIMduriyA rAtA raMganI; cAra hAtha; uparanA jamaNe hAthamAM mUzaLa ane DAbA hAthamAM aMkuza, tathA nIcenA baMne hAtha varada mudrAe, zarIrane varNa nIla (lIlo), kaMcukI gulAbI; gaLAnA bhAgamAM ratnajaDita lAla kaThe; uttarIya vastra vacce lAla budIo vALI kALa cokaDIonI bhAta vALuM sapheda raMganuM, kamalanA vAhana upara bhakAsane beThaka zijha ja mahAjvAlA (satra-mahAjavAlA)-vidyAdevI 11; mavaka jU samajAvA namaHA; jenAM zastromAMthI moTI vALAo nIkaLe che te mahAtvAlA; pratanA pAnA 131 uparathI; citranuM kada ra42 Ica; pRSThabhUmi sIriyA lAla raMganI, cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM aMkuza ane DAbA hAthamAM kamala, tathA nIce jamaNe hAtha varada mudrAe ane DAbA hAthamAM bIjerAnuM phaLa; zarIrane varNa sapheda, mukuTano suvarNa, kaMcukI vAdaLI raMganI; uttarIya vae suMdara bhAtavALA goLa lAla buTTAvALuM; pILA raMganuM; tenI kinArane raMga lAla caNelI jevo; siMhanA vAhana para bhakAsane beThaka; mAtare te vAlA mAlinInA nAmathI prasiddha che; jvAlAmAlinI devIne 'kvAlAmAlinI kalpa' nAmano digabara saMpradAyane eka ka5 AcArya zrI jayasUrIzvarajI pAse meM je hatuM. A devI mahAmAbhAvika hovAthI tenI sAdhanAnA maMtro tathA yaMtro vagere maLI Ave che. 17 vitra za7 mAnavI-vilAdevI 12; maMtraH mAnI namaHA; je manuSyanI jananI-mAtAtulya che 10 e mArA taraphathI prasiddha thanAra mata jAjavI ja' nAmanI jana mantrazAsana pratha. hAla presamAM
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 jena citrakalapakuma zrInI pAse AvIne teozrIne amupama sudhAtuya upadeza sAMbhaLavA lAgyAM (juo citra 55). A prANIomAM eka haraNa paNa hatuM ke je covIse kalAka baladevamuninI bAjumAM ja rahetuM hatuM, ane madhyAhna samaye gocarI karavAnA samaye) Amatema jaMgalamAM musApharanI zodha karIne keI musAphara jaMgalamAM Avyo hoya te mitAkArathI baladevamunine potAnI pAchaLa pAchaLa bolAvIne te musAphara pAse laI jatA ane te rIte hamezAM baladevamuni te musApharo pAsethI gocarI vaherIne AhArapANa karatA te samaye, haraNa U bho bhAvanA bhAvane. te prasaMgane lagatuM eka kAvya AcArya zrI vijaya mehanasurizvarajInA ziSya upAdhyAyajI zrI prItivijayajInA saMgrahamAMnI "prAstavika dukA'nI eka prAcIna hastalikhita pratamAMthI mane teozrIe ApeluM, te nIce mujaba che - bhAvanA bhAve (2) haraNa lo, nayane nIra jharaMta; muni vaharAvata pharI karI, je huM mANasa ta. 12I eka prasaMge koI rathakAraka jaMgalamAM lAkaDAM kApavA Avyo ane jhADa uparathI lAkaDAM kApanAM kApatAM madhyAhna thaI javAthI eka lAkaDuM aradhuM kApIne jhAthI nIce utarIne pitAnA gherathI lAveluM bhAthuM vAparavA nIce Utaryo te samaye A rathakArakane haraNiyAe jevAthI baladevamunine igitAkArathI te sthaLe bolAvI lAvya, munine jene pUrvapUNyanA udaye rathakArakane paNa AvA jaMgalamAM munine paga bhalavAthI atyAnaMda thayo ne pitAnI pAsenA bhAthAmAMthI baladeva munine (mAsopavAsanA pAraNe) vaDarAvyuM. zira pa4 mRga baLadevamuni ane rathakAraka. citranI jamaNI bAjue jhADanI nIce baladevamuni be hAtha prasArIne bhikSA levA ane teonI DAbI bAjue haraNa UbhuMkAvyuM temanI tapasyAnI tathA rathakArakanI AhArapANa vaherAvavA saMbaMdhInI bhaktinI anumodanA karatuM dekhAya che. citranI DAbI bAjue eka jhADanI nIce rathakAraka be hAthe AdhArane pika munine vaherAvavAnI utsuktA batAvane citrakAre bahu khUbIpUrvaka cItarelo che, kAranI DAbI bAjue tene lAkaDAM kApIne lAkathI bhareluM gADuM tathA gADAnAM be baLade, jemAno eka jamIna upara beThelo tathA eka ubho e cItarIne citrakAre pitAnI kaLAne suMdara dAkhalo besADyo che; kAraNa ke be IMca jeTalI saMkucita jagyAmAM ATalA prANIonI AkRtio ane te paNa tAdaza svarUpe raju karavI te vRttAMtanirUpaNanI tenI sacoTa buddhi dAkhave che. A ja samaye je jhADa nIce A traNe jaNa UbhA che ane tenI DALIne je cheDe bhAga kApavAno bAkI che te pavana AvavAthI DALI tuTI paDIne te traNenA upara paDavAthI traNe jaNA mRtyu pAme che ane mRtyu pAmIne traNe jaNa eka ja devalokamAM samAna addhivALA devatarIke sAthe utpanna thAya che. devalokane prasaMga banAvavA mATe citrakAre citranA uparanA vacagALanA bhAgamAM vimAnanI AkRti cItarI che ane e rIte karanAra-rathakAraka karAvanAra-baladevamuni ane anumodanAra-haraNa traNe jaNa eka ja sthAnake paheMcyA te batAvavAno Azaya citrakAre barAbara sAcavyo che. A citramAM paNa munine eka bAjune khabhe khullo che. AkhAye A citrasaMgrahamAM A baMne citra be ja bhAvavAhI che.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivivaraNa 123 zika paka tIrthakara zrI zAMtinAtha. uparokta mananA pAnA 99 uparathI vacamAM zAMtinAtha bhagavAnanI pILA varNanI mUrti che tenA mAthAnA vALa chavaMta manuSyanI mAphaka kALA raMgathI citrakAre A citramAM raju karyA che, teonI mUrti padhAsananI beThake pabAsana upara birAjamAna che, baMne bAjue be UbhI AkRtio cAmara dharanAranI che. uparanA bhAgamAM baMne bAju hAthI upara ekeka AkRti beThelI che je cItaravAne citrakArano Azaya prabhunA janma samaye Ida hAthI upara besIne Ave che te batAvavAne heya ema lAge che. citra 57 megharatharAjAnI pArevA upara kahyuM. pratanA pAnA 241 uparathI zAMtinAtha bhagavAna pUrvanA bAra bhAvo paikI dasamA bhAvamAM megharatha nAme rAjA hatA te samayanA eka prasaMgane lagatuM A citra che - "megharatha rAjAnI utkRSTa karuNAnI ddhasabhAmAM ke eka vakhate prazaMsA karatAM kahyuM keH "A samayamAM rAjA megharatha jevo koI parama dayALu puraSa pRthvItaTa upara vidyamAna nathI.' te samaye A sAMbhaLIne ekadeva turata ja sabhAmAMthI UThI rAjA megharayanI parIkSA karavA mATe ughukta thayo chato pArevA ane siMcANAnA be rUpo vipharthIne AgaLa bhayathI tharathara kaMpato pArevo ane pAchaLa siMcANe evI rIte rAjA megharatha kyA rAjyasabhAmAM beThe che tyAM gayo. pAre bhayathI vihavaLa thaIne rAjAnA khoLAmAM jaIne paDyo ane manuSyanI bhASAthI bolavA lAgyuM ke he rAjana ! huM bahu ja bhayabhIta chuM ane tamArA dayALutA Adi guNonI kIrti sAMbhaLIne tamArA zaraNe Avyo chuM. zaraNAgatanuM rakSaNa karavuM te manuSya mAtranI pharaja che. temAMe zaraNe AvelAnuM prANa paNa kSatrio rakSaNa karavAnuM cUkatA nathI. rAjAe te pArevAne dhIraja ane AzvAsana ApatAM kahyuM ke "tuM gabharA nahi! huM tAruM prANati paNa rakSaNa karIza.' A pramANe jyAM bolI rahevA Avyo ke tarata ja tenI pAchaLa paDelo sicANa tyAM AvyA ane bolavA lAgyo ke he rAjana ! huM bahu ja divasane sudhAthI pIDAelo che ane A pArevo mAruM bhakSa che mATe mane te saMpI de! je tame mane nahi sepio te cheDA ja rAmayamAM sudhAnI pIDAthI mArA prANa nIkaLI jaze.' rAjAe tene bahu samajAvyo paraMtu tyAre te koI paNa prakAre na samajyo tyAre te pArevAnI bhArobhAra rAjAe potAnuM mAsa ApavuM ane te paNa pitAnA hAthe ja kApIne ApavuM ema TharAvavAmAM AvyuM. A pramANe nakkI thayA pachI rAjA bhatrI pAse pitAnuM mAsa kApavA mATe meTI charI maMgAve che. A samaye A saghaLe vRttAMta aMtaHpuramAM rahelI rANuonI jANamAM AvatAM sArAe aMtaHpuramAM tathA nagaramAM hAhAkAra vartI rahyo. A prasaMgane lagatuM e citra che. citramAM jamaNI bAjue megharatha rAjA suvarNanA sihAsana upara beThelA che, ane tenA jamaNA hAthamAM moTuM parNatalavAra che tathA pitAnA DAbA hAthathI maMtrI tathA rANIne zorabaMkara nahi karavA samajAvatA hoya ema lAge che. siMhAsananI nIcenA bhAgamAM pArevo cItarelo che, rAjAnI pAse citranI vacamA maMtrInA hAthamAM potAnI talavAra che. DAbI bAjue aMtaHpuranI rANuo paikInI eka rANI taddana sAdA vezamAM (mANasa jyAre ekadama gabharAI jAya che tyAre tene pitAnA kapaDAMlattAnuM bhAna hetuM nathI) jamaNe hAtha lAMbo karIne zorabakora karatI ane
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 jene citrakalpama dareka AkRtinA caherA upara prasaMgAnusAra viSAda ane vismayatAnI bhAvanA vyakta karavAmAM citrakAre purepurI saphaLatA meLavI che. ra4ra3 ica jevaDA nAnA kadanA citramAM prasaMga nirUpaNanI gujarAtanA prAcIna citrakAranI siddhahastatA AjanA citrakArane kasoTI Ape tema che. citranA uparanA bhAgamAM siMcANe paNa cItarelo che. ritra 58 zrI mahAvIra svAmI. pratanA pAnA 266 uparathI. vacamAM pILA raMganA zarIravALI mahAvIranI mUrti cItaravAmAM AvI che. bAkI badhIe rajuAta citra padanA Abehuba anukaraNa rUpe che. citra para aSTamAMgalika pratanA pAnA 2 uparathI. aSTamAMgalikanI mAnyatA jenAmAM bahu prAcIna samayathI pracalita che. je vAtane mathurAnA kaMkAlI TIlAmAMthI nIkaLelA pASANanA prAcIna AyAgapaTa puSTi Ape che. prAcIna samayamAM prabhunI sanmukha jaina gRhastha aSTamAgalikane akSatathI AlekhanA hatA, hAlamAM te rivAja lagabhaga nAza pAmyA che, te paNa pratiSThA, zAMtisnAtra, aSTottarI snAtra vagere moTA mahotsava samaye lAkaDAmAM kotarelA aSTamAMgalikane Aje paNa upaga karavAmAM Ave che ane dareke dareka jinamaMdiromAM dhAtunI aSTamAMgalikanI pATalIo hajAronI saMkhyAmAM vidyamAna che, jenI pUjA caMdana-kesara vagerethI karavAmAM Ave che, tenI mAnyatA A rIte Aje paNa pracalita hovA chatAM paNa aSTamAMgalikanA pUrepUrA nAma jANanAra varga paNa seMkaDe eka Take bhAgye ja haze te pachI te AlekhavAnA hetuo-uddezane dhyAnamAM rAkhIne tene upayoga karanAranI te vAta ja zI? koI virala vyaktie haze paNa kharI, chanA paNa A aSTamAMgalikane AlekhavAnA uddezane lagatI kalpanA zrIAcAra dinakara' nAmanA graMthamAM zrIvardhamAnasUrie karelI che te ati mahatvanI heI tenA bhAvArtha sAthe TuMkamAM atre ApavI yogya dhArI che." AtmAlokavidhau janopi sakalastInaM tapo dudhare dAnaM brahmaparopakArakaraNaM kurvanparisphUrjati / sau'yaM yatra sukhena rAjati sa vai tirthAdhipasyAprato nirmeyaH paramArthavRttividuraiH sajahAnibhirdapaNaM // 1 // bhAvArtha AtmAnuM jJAna meLavavAne-oLakhavAne mATe dareka manuSya tIvra ane dura evuM tapa, dAna, brahmacarya, paropakAra e badhAne karate le chete manuSya jyAM sukhapUrvaka be-pitAnuM darzana karI zake-evuM darpaNa paramArthane samajanAra sajJAnIoe tIrthakara devanA AgaLa AlekhavuM. 36 al 'The Jain Stupa and other Antiquities of Mathura' Plate no. V]I & IX by V.A. Smith. . bAvalana' para 11-118,
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 jaina citraka duSa joDIne indranI AjJAne svIkAra karatA namrabhAve Ubhele che, te paNa vastrAbhUSNathI susajjita che. tenA mastaka upara paNa chatra che. baMnenA kapALamAM U AvI jAtanuM tilaka che je te samayanA sAmAjika rivAjanuM anukaraNa mAtra che. citra 87 zastava. IDaranI pratanA pAnA 9 uparathI. citranuM kada raxra IMca che. sadharmendre zaka nAmanA siMhAsana upara beThAMbeThAM peAtAnA avadhijJAna vaDe zramaNu bhagavAna mahAvIrane, RSabhadatta brAhmaNanI bhAryo devAnA brAhmaNInI kukSimAM garbhapaNe utpanna thaelA joyA. jotAM ja te rpita thayA. harSanA atirekathI, varasAdanI dhArAthI pukhta vikAsa pAme tema tenA rAmarAjI vikasvara thayA, tenAM mukha ane netra upara prasannatA chavAi rahI, tarata ja zakrendra Adara sahita utsukatAthI peAtAnA siMhAsana uparathI UThayo, UThIne pAdapIThathI nIce UtaryAM, UtarIne ratnAthI jaDelI baMne pAdukAone pagamAMthI utArI nAkhI. pachI eka vastravALuM uttarAsaMga dhAraNa karIne aMjila vaDe be hAtha joDI tIrthaMkaranI sanmukha sAta-ATha pagalAM gaye. pachI potAnA DAbA DhIMcaNa UbhA rAkhI, jamaNA DhIMcaNune pRthvItaLa upara lagADIne peAtAnuM mastaka traNa vAra pRthvItaLane lagADayuM, ane te sAthe peAtAnA zarIrane paNa namAvyuM. kaMkaNu ane kherakhAMthI staMbhita thaelI peAtAnI bhujAone jarA vALIne UMcI karI, e hAtha joDI, dase nakha bhegA karI, Avarto karI mastaka aMjali beDIne zakrastava vaDe prabhu zrImahAvIranI stuti karI. citramAM jamaNI bAjue indra peAtAnA baMne DhIMyaNa pRthvItaLa upara lagADI e hAthanI aMjali beDelA mastaka tathA zarIrane namAvavAnI taiyArI karatA ane eka hAthamAM vajra dhAraNa karelA dekhAya che, tenA mastaka upara eka sevake pAchaLa UbhA rahIne be hAthe chatra pakaDIne dhareluM che, chatra dharanAranI pALe bIjI eka puruSa vyakti e hAthanI aMjila joDIne tathA citranI DAbI bAjue uparanA bhAgamAM be pukhya vyaktie potAnA baMne DhIMcaNa pRthvItAne indranI mAkaka ja aDADIne bhakti karavA mATe tatparanA tAvanA citrakAre cItarelA che. A citramAM dareka AkRtinA kapaDAmAM mULa citramAM judIjudI jAtanI DijhAinA cItaravA mATe judIjudI jAtanA raMgo jevA ke gulAbI, pIrAjI, AsamAnI, vagere raMgAnA tADapatranI pratA upara pahelavahelI vAra ja upayAga karelA iM. agAunA devInAM citrAbhA judIjudI nRtanA strIonA paheravezanI rajuAta ApaNe karI gayA chIe, paraMtu puruSa vyaktionA paheravezamAM judIjudI jAtanI DijhAneAnI rajuAta A pratanAM citrA sivAya bIjI kANu pratamAM raju karavAmAM AvelI dekhAtI nathI. A citrA uparathI prAcIna samayanAM gujarAtanA puruSapAtrA kevI vividha jAtanAM ane raMgaberaMgI vastro paridhAna karatAM hatA tene khyAla Ave che. citra 99 zakrAnA DaranI pratanA pAnA 12 uparathI. citranuM mULa kada raxre iMca che. zakrastava kahIne zramaNu bhagavAna mahAvIrane vaMdana ane namaskAra karIne, ndra pAtAnA siMhAsana upara pUrva dizA tarapha bhUkha rAkhIne beThe. tyAra pachI devAnA rAjA zakrendrane vicAra thayA ke tIrthaMkarA, cakravartI, annadevA ane vAsudeve mAtra zuddha ane ucca kSatriyakuLamAM ja janma lai
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ vividha 137. zake tethI tuccha, bhikSa ane nIca evA zAhamaNa kuLamAM mahAvIranA jIvanuM avataravuM egya nathI, ema vicArI zramaNa bhagavAna mahAvIranA garlane trizalA kSatriyANInI kukSine viSe mUkavAno nizcaya karyo. temaja trizalA kSatriyANIne putrI je garbha hane tene kevAnandA brAhmaNanI kukSimAM mUkavAne vicAra karyo. nizcaya karIne padAti sainyanA adhipati hariNagamethI nAmanA devane bolAvI pitAnI AkhI yojanAnI samajutI ApatAM kahyuM keH "he devAnupriya! devonA indra ane devanA rAjA tarIke mAre e AcAra che ke bhagavAna arihaMtane zuddha kaLAmAMthI vizuddha kaLAmAM saMbhAvavA. mATe he devAnupriya! tuM jA ane zramaNa bhagavAna mahAvIrane devAnandA brAhmaNanI kukSimAMthI harI, trizalA kSatriyANInI kukSine viSe gapaNe saMkramAva ane trizalA kSatriyANIne je garbha che tene devAnandA brAhmaNInI RSimAM garbhapaNe rAMkamAva; ATaluM kAma patAvIne jaladI pAchA Ava ane mane nivedana kara.' A ghaTanAne lagatI ja ghaTanA kRSNanA saMbaMdhamAM banyAno ullekha bhAgavata, dazamaskalpa, a. 2 lo. 1 thI 13 tathA a. 3 ka. 46 thI pamAM jovAmAM Ave che jene TuMka sAra A pramANe cheH "asurene upadrava maTADavA devAnI prArthanAthI avatAra levAnuM nakkI karI viSNue gamAyA nAmanI potAnI zaktine bolAvI. pachI tene saMbodhI viSNue kahyuM ke tuM ja ane devakInA garbhamAM mAro zepa aMza Avelo che tene tyAMthI (saMkarSaNa) haraNa karI vasudevanI ja bIjI strI rohiNInA garbhamAM dAkhala kara. je pachI baLabhadra rAmarUpe avatAra leze ane tuM naMdapatnI yazodAne tyAM putrIrUpe avatAra pAmIza. jyAre huM devakInA AThamA garUpe avatAra laI janmIza tyAre tAre paNa yazodAne tyAM janma thaze samakALe janmelA ApaNA baMnenuM ekabIjAne tyAM parivartana thaze.' citranA madhya bhAgamAM vimAnanI vacce siMhAsana upara Indra birAjamAna che, tenA cAra hAtha paikI uparanA jamaNA hAthamAM ja che. nIcenA jamaNA hAthathI cAmaradhAriNI strInA hAthamAMthI capaTI bharIne kai leta dekhAya che ane tenA baMne DAbA hAtha khAlI che, sAme hariNagamelI be hAthanI aMjali jeDIne indranI AjJAnuM kavaNuM karane ubho che. indra vastrAbhUSaNathI susajijana che, traNe AkRtionAM vastro judIjudI DijhAInavALAM che. gujarAtanA prAcIna tADapatranA citramAM meranI rajuAta A citramAM pahelavahelI jovAmAM Ave che. A samaya pahelAMnAM prAcIna citrAmA mera kema dekhAtuM nathI te zodhI kADhavuM muzkela che, paraMtu anubhavI itihAsakAro ane kalAvivecake A bAbatamAM vadhu prakAza pADI zake. citra 89 prabhu zrImahAvIranA janma samaye devenuM Agamana. IDaranI pratanA pAnA kapa uparathI A citra levAmAM AvyuM che. prabhune janma thatAM ja chappana dikakumArIonAM Asana kaMpyAM ane avadhijJAne karIne dhIarihaMta prabhune janma le jANI, harvaka tikAgharane viSe AvI. sunikakarma karI pitAne sthAnake gaNa citranI jamaNI bAjue trizalA mAtA jamaNA hAthamAM mahAvIrane laIne temanI sanmukha
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 jana vikalaha jatAM dekhAya che, uparanA chatanA bhAgamAM caMdaro bAMdhelo che, bIjI be sI DAbI bAie uparanA bhAgamAMthI AvatI dekhAya che. jemAMnI eka cAmara vIMjhe che ane bIjInA hAthamAM suvarNa thALamAM mUkelo trizalAne snAna karAvavA mATe kSIrAdAthI bharelo kaLaza che. A baMne rIo dikumArIo paikInI che, palaMganI pAse strI-nokara UbhI che. ziga meru parvata upara snAtra mahatsava. iDaranI pratanA pAnA 8 uparathI varNana mATe juo citra 67nuM A prasaMgane lagatuM varNana. mahAvIranA merU parvata uparanA janmAbhiSeka samayanI eka ghaTanA khAsa ullekhanIya hovAthI ahIM tene prasaMgopAta ulekha karI laieH jyAre devadevIo zramaNa bhagavAna mahAvIrane janmAbhiSeka mATe merU parvata upara laI gayA tyAre Idrane manamAM zaMkA utpanna thaI ke "laghu zarIravALA prabhu ATalo badhe jaLano bhAra zI rIte sahana karI zakaze? Indrane A saMzaya dUra karavA prabhue pitAnA DAbA paganA aMguThAnA agra bhAgathI merU parvatane saheja dabAvyo eTalAmAM te prabhunA atula baLathI merU parvata kaMpI UThayo. A varNananI sAthe sarakhA bhAgavata, dazamaska, a. 43 bo. ra6-27mAM AveluM kRSNanI lIlAnuM varNana: InTe karelA upadrathI vrajavAsIone rakSaNa ApavA taraNa kRSNa janapramANu govardhana parvatane sAta divasa sudhI UMcakI teje. citra 1 prabhu mahAvIranA janma mahotsavanI ujavaNI. iDaranI pratanA pAnA 29 uparathI citranA mULa kada raphera ica uparathI saheja nAnuM karIne A citra raju karavAmA AvyuM che. zramaNa bhagavAna mahAvIrano janmamahatsava merU parvata upara dee karyo te ApaNe jaNAvI gayA, pachI siddhArtha rAjAe A janmamahatsavanA divasomAM koI potAnI gADI na joDe, haLa na kheDe ane khAMDavA-daLavAnuM baMdha rAkhe e baMdobasta karavA ane kedIone choDI mukavA mATe kauTuMbika purUSone AjJA karI ane kauTuMbika purAe khUba ha, saMtoSa ane AnaMdapUrvaka namana karyuM ane AjJAnAM vacana vinayapUrvaka aMgIkAra karI, kSatriyakuMDa nagaramAM jaI kedIone choDI mUkyA, sarA ane sAbelA UMcAM mUkAvI dIdhAM ane dareka kArya saMpUrNa karI, siddhArtha kSatriya pAse AvI mana karI "ApanI AjJA mujaba badhAM kAryo thaI gayAM che e pramANe nivedana karyuM. citranA madhya bhAgamAM siMhAsana upara jamaNA hAthamAM ughADI talavAra rAkhI DAbA hAthe siddhArtha rAjA kauTuMbika puruSone hukama pharamAvatA hoya ema lAge che. temanI sAme citranI DAbI bAjue be hAthanI aMjali jeDIne be kauTuMbika pura AzAne svIkAra karatA dekhAya che, siddhArtha rAjAnA mastaka upara rAjyacihna tarIke chatra cItareluM che,siMhAsananI pAchaLanA bhAgamAM strI-paricArikA DAbA hAthathI cAmara vIMjhatI ane jamavu hAthe siMhAsanane aDhelIne UbhI che. chananA uparanA bhAgamAM caMdara badhela che.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ citravivaraNa Plate XXVII mitra 92 svajanA ane rAjA siddArtha. iDaranI pranamAMnA pAnA 40 parathI. citranuM mULa kada kaxI IMca che. mahAvIranA janmamaheAtsavanA bAramA divase azana-pAna-khAdima-svAdima ema cAra prakAranA AhAranI puSkaLa sAmagrI taiyAra karAvI. mitrA, jJAtijanA, pitarAi vagere svajanA, dAsa-dAsI, nokara-cAkara vagere parijanA ane sAta kuLanA kSatriyAne bhojanane mATe nimaMtraNA ApyAM. citranI madhyamAM siddhArtha rAjA kheThA che, temanI pAchaLa uparanA bhAgamAM jamaNI bAjue eka strI--dhaNuM karIne trizalA kSatriyANI beThAM che. citranI DAbI bAjue babbe puruSA cAra lAInamAM kula maLIne ATha puruSo siddhArthanI sAme beThelA che, te badhAne saMbodhIne zramaNa bhagavAna mahAvIranuM vardhamAna evuM guNanipuNa nAma pADavA mATenA peAtAnA maneArA darzAve che. 139 citra 93 varSIdAna. IDaranI pratanA patra 44 uparathI citranuM mULa kada rafarapha iMca che. zramaNa bhagavAna mahAvIrane dIkSA levAmA eka varSa bAkI hatuM tyArathI ja temaNe vArSika dAna ApavAnuM zarU karyuM, teo haMmezAM sUryodayathI AraMbhI prAta:kALanAM bheAjana pahelAM eka kareDane ATha lAkha sAnaiyAnuM dAna ApavA lAgyA. evI rIte eka varSamAM prabhue traNa abaja, aThayAsI karoDa ane eMzI lAkha sAnaiyA dAnamAM kharcI dIdhA. citramAM mahAvIra siMhAsana upara beThelAM che ane jamaNA hAthe sAnaiyAnuM dAna Ape chaeN, hAthamAM eka sAnaiyA aMguThe ane tarjanI AMgaLIthI pakaDelA dekhAya che. mahAvIranA jamaNA paga siMhAsana para che ane DAbheA paga pAdapIDa upara che, OM batAve che ke dAnanI samAptinA rAmaya thavA AvyeA che, A citramAM mahAvIrane dADhI tathA mULA sahita citrakAre cItarelAM che. mahAvIranI najIkamAM traNapAyA vALI TIpoI upara suvarNanA thALa mukelA spaSTa dekhAya che, mahAvIranI pAchaLa citranI jamaNI bAjue cAmaradhAriNI zrI mahAvIrane DAbA hAthathI cAbara vIMjhatI dekhAya che, uparanI chatanA bhAgamAM caMdaravA khAdhA che, citranI DAbI bAjue eka yuvAna tathA cAra ummara lAyaka mANase kula maLIne pAMca vyaktio dAna levA AvelI dekhAya che. citra 4 dIkSA mahotsava, IDaranI pratanA pAnA 46 uparathI citranuM kada 2}xrapha IMca che. vArSika dAnanI kriyA samApta thatAM, potAnA vila baMdhu naMdivardhananI anumati laI devAe ANelA kSIra samudranA jaLathI, sarva tIrthInI mATIthI ane sakala auSidhaothI naMdavardhana rAjAe prabhune pUrvadeizA sanmukha besADI temanA abhiSeka karyAM. prabhune e rIte snAna karAvI, gaMdhakASAyI vavaDe zarIrane lUchI nAkhI Akhe zarIre caMdananuM vikSepana karyuM, prabhunA AkhA zarIra upara suvarNajaDita cheDAvALuM, svaccha, ujvaLa ane sakSamUlyavALuM zvetavastra zAlavA lAgyuM, vakSaHsthaLa upara kiMmatI hAra jhulavA lAgyA, bAjubaMdha ane kaDAthI temanI bhujAe alaMkRta banI ane kuMDalanA prakAzathI temanA mukhamaMDaLamAM dIpti AvavA lAgI. AvI rIte AbhUSaNo ane vastrothI alaMkRta thai prabhu pAlakhImAM birAjamAna thayA. A samaye AkhA kSatriyakuMDa nagarane dhvajA-patAkA
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 jena zivakapama tathA tAraNothI zaNagAravAmAM AvyuM hatuM. pacAsa dhanuSya lAMbI, paccIsa dhanuSya pahoLI, chatrI dhanuSya UMcI, suvarNamaya seMka staMbhothI zobhI rahelI ane maNio tathA suvarNathI jaDita evI "caMdraprabhA" nAmanI pAlakhImAM prabhu (mahAvIra) dIkSA levA nisaryA. te samaye hemaMta Rtune pahelo mahine-mAgazara mAsa, paheluM pakhavADiyuM kRSNapakSa ane dazamanI tithi hatI. te veLA temaNe chaTha tapa karyo hato ane vizuha lesyAo vartatI hatI. prabhunA jamaNe paDakhe kulanI mahattA strI haMsalakSaNa uttama sADI laIne bhadrAsana upara beThI hatI. sarva prakAranI taiyArI thaI rahyA pachI naMdivardhananI AjJAthI tenA sevakoe pAlakhI upADI. citranI madhyamAM pAlakhImAM prabhu vastrAbhUSaNathI susajita thaIne beThelA che. baMne bAju akeka strI cAmara vIMjhatI beThelI che. cAra sevakee pAlakhI upADI che, pAlakhInI AgaLa be mANaso bhUMgaLa vagADanAM ane eka mANasa jerathI nagAruM vagADate tathA pAlakhInI pAchaLanA bhAgamAM be mANaso nagAruM vagADatAM dekhAya che. tri 5 paMcamukhileca ane ardhavastradAna. IDaranI jhananA pAnA pa0 uparathI citranuM mULa kada 38ra3 IcanuM che. citramAM upara ane nIce ema be prasaMge chetemAM kathAnA paricayanI zarUAta nIcenA paMcamuSTi locanA citrathI thAya che. azokavRkSa (AsopAlava nahi)nI heThaLa AvI prabhu nIce utaryA ane potAnI meLe ja eka muSTivaDe dADhImUchane ane cAra muSTivaDe mastakanA kezane evI rIte paMcamuSTi lonca karyo. e veLA nirjaLa chaThThane tapane hano ja. uttarAphAgunI nakSatrane yoga thayo tyAre inDe DAbA khabhA upara sthApana kareluM devadUSya vastra grahaNa karIne, ekalA eTale rAgadveSarahitapaNe kezana lonca karavA rUpa dravyathI ane dhAdine dUra karavA35thI bhAvathI muDa thaine, grahavAsathI nIkaLIne anagArapaNA sAdhupaNAne pAmyA. citramAM zramaNa bhagavAna mahAvIranA DAbA khabhA upara devadUba vastra tathA azokavRkSanI rajuAta citrakAre karI jaNAtI nathI, mahAvIra prabhu eka hAthe mastakanA vALane lonca karavAno bhAva darzAvanA, IndranI sanmukha jotAM, ane be hAtha prasArIne prabhue leca karelA vALane grahaNa karavAnI utsukatA banAva dekhAya che, indranA pAchaLanA eka hAthamAM ja che je inTane oLakhAve che, kharI rIte te jyAre jyAre Indra prabhunI pAse Ave tyAre tyAre Ayudhone tyAga karIne ja Ave evo rivAja che paraMtu indranI oLakhANa ApavA khAtara citrakAre vaja kAyama rAkheluM hoya ema lAge che. A pachI citranA anusaMdhAne, uparanA citramAM varNavela ardhavAnane prasaMga jevAne che. je vakhate zramaNa bhagavAna mahAvIra gRhasthapaNAmAM vArSika dAna ApI, jagatanuM dAridraya keDI rahyA hatA, te vakhate eka daridra sema nAmA brAhmaNuM dhana kamAvA mATe paradeza gayo hato. pote kamanasIba hevAthI paradezamAMthI paNa khAlI hAthe ja pAchA pharyA. garIbIthI akaLAI gaelI
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ citravivAraNa brAhmaNa patnI tene laDavA lAgI keH "are nibhavya zirAmaNI! nIvardhamAnakumAre jayAre suvahana varasAda varasAvyo tyAre tame kayAM uMlI gayA hatA? paradezamAM bhaTakIne paNa hatA tevA ne evA ja nidhana pAchA ghera AvyA ! jAo-hajI paNa mAre kahyuM mAnI, jagama kalpavRkSa samAna zIvardhamAna pAse jazo to te dayALu ane dAnavIra tamAruM dAridraya dUra karyA vinA nahi rahe. pitAnI strInAM vacane sAMbhaLI pelo brAhANa prabhunI pAse Avyo ane kahevA lAgyo ke he prabhu! Apa te jagatanA pakArI che, Ape te vArSika dAna ApI, jagatanuM dAridraya dUra karyuM. he svAmI! suvarNanI dhArAothI Apa sarvatra varasyA to kharA, paNa huM abhAgyarUpI chatrathI e TaMkAI gayuM hatuM ke mArI upara suvarNadhAranAM be TIpAM paNa na paDyAM! mATe he kRpAnidhi ! mane kAMIka Ape. mArA jevA garIba brAhmaNane nirAza nahi karo!' karUNALu prabhue te vakhate potAnI pAse bIjI koI vastu na hovAthI, devaduSya ane aradho bhAga Akhe, ane bAkIne pAchA potAnA khabhA upara mukayo! (juo citranI jamaNI bAju). have pelo brAhaNa, kiMmatI vastrane aradho bhAga maLavAthI khUba khuzI tha tha satvara pitAnA gAma Avyo. teNe te ardha devadUSya vastranA cheDA baMdhAvavA eka tRNanArane batAvyuM, ane te konI pAsethI kevI rIte meLavyuM te vRnAna athathI Iti payaMta kahI saMbhaLAvyo. tRNanAre Akhare kahyuM ke "he sAma! tuM A vaane bIje aradho TukaDe laI Ave te baMne TukaDA evI rIte meLavI ApuM ke temAM jarApaNa sAMdhe na dekhAya ane tu vecavA jAya to te akhaMDa jevA vastranA eka lAkha senA ne jarUra upaje, emAM ApaNe baMnene bAga. A sAMbhaLIne brAhmaNa pharIthI prabhu pAse Avyo che kharo, paNa zaramane lIdhe tenA mukhamAthI vAcA na nIkaLI zakI. te AzAmAM ne AzAmAM prabhunI pAchaLa pAchaLa bhaTakato rahyo. prabhune dIkSA lIdhA pachI eka varSa ane eka mahinAthI kaMIka adhika samaya vItI gayo. ekadA teo dakSiNavAcAla nAmanA sanivezanI najIkamAM suvarNavAlukA nAmanI nadIne kAMThe AvyA. tyAM cAlatAM cAlatAM devaduSyane ara bhAga kAMTAmAM bharAI javAthI paDI gayo. prabha nirlobha devAthI, paDI gaelo vastrabhAga temaNe pAda na lIdhe. paNa pelo sema nAmane brAhmaNa, je eka vathI te varama mATe ja temanI pAchaLa pAchaLa bhamato hato, teNe te upADI lIdhuM ane tyAMthI cAlyo ga (juo citranI DAbI bAju). citra haka zrI mahAvIra nirvANa, IDaranI pratanA pAnA para uparathI varNana mATe juo citra 71nuM A prasaMgane lagatuM varNana. citra ha7 zrI pArzvanAthano janma. civa 84 vALuM ja citra varNana mATe juo citra 84nuM ja varNana. Plate XXVIII citra 8 prabhu pArzvanAthane paMcamuSTi loca. varNana mATe juo citra 11nuM A citrane lagatuM varNana. citra 6 zrIneminAthane janma ane merU upara snAtra mahotsava IDaranI pratanA pAnA 64 uparathI
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakALubha 142 citranuM mULa kada 3x2 IMca uparathI saheja nAtuM. A citramAM pazu upara ane nIce ema e prasaMgo che. temAM kathAnA paricayanI zarUAta nIcenA neminAthanA janma prasaMgane lagatAM citrathI thAya che. varSAkALanA pahelA mahinAmAM, khIjA pakSamAM zrAvaNa zukala paMcamInI rAtrine viSe, nava mAsa barAbara saMpUrNa thatAM, citrA nakSatramAM caMdranA yeAga thatAM, ArAgya dehavALI zivAdevIe AreAgyaputrane janma ApyA. janmamahesavane lagatAM varNana mATe tathA citranA anusaMdhAne, uparanA citramAM varNave merUparvata upara neminAthanA iMTre karelA snAtramahe|tsava vagere sarva zrImahAvIrasvAmInI peThe citra 67 ane 70 nA varNana pramANe samajI levuM. citra 100 zrIAdIzvaranuM nirvANu. jIe citra 112nuM A ja citrane lagatuM varNana. citra 101 prabhu mahAvIranA agiyAra gaNudhare. iDaranI pratanA putra 80 uparathI A citra atre raju kareluM che. AkhuMe citra seAnAnI zAhIthI cItareluM che tenAM nAme nIce pramANe che. 1 dribhUti (gautamasvAmI) 2 agnibhUti 3 vAyubhUti 4 vyakta 5 sudharmAMsvAmI 6 maMDitaputra 7 mauryaputra 8 akasjita 9 acalabhrAtA 10 metArya ane 11 prabhAsa A agiyAre gaNudhara jJAtie brAhmaNa hatA. citra 102 gurumahArAja ane dhruvasenarAnta. DaranI pratanA patra 108 uparanuM A citra aitihAsIka STie ghaNuM ja mahattvanuM che. zrImahAvIraprabhu nirvANu pAmyA bAda 980 varSe ane matAMtare 93 varSe AnaMdapura (hAlanuM vaDanagara)nagaramAM A kalpasUtra sau pahelavaheluM sabhA samakSa vaMcAyuM. e viSe evI hakIkata pracalita che ke AnaMdapuramAM dhruvamena nAme rAjA rAjya karatA hatA tene sanAMgaja nAmanA ekanA eka atyaMta priya putra hatA. putranuM ekAeka mRtyu nIpajavAthI dhruvasenarAntane behada saMtApa utpanna thayA. te saMtApane lIdhe teNe bahAra javA-AvavAnuM mAMDI vALyu, te eTale sudhI ke dharmazALAmAM koi guru ke munimahArAja samipe javAnA paNa tene utsAha na thAya. eTalAmA paryuSaNa parva AvyuM. rAkhane atyaMta zAka saMtapta thaelA sAMbhaLI gurumahArAja rAjA pAse gayA ane tyAM saMsAranI asAratA tathA zAkanI vyarthatA asarakAraka rIte samajAvI. te pachI vizeSamAM gurumahArAje kahyuM keH tame khedane pariharI A paryuSaNA parvanA dharmazALAmAMupAzrayamA AvA tA zrIbhadrabAhusvAmIjIe uddareluM kalpasUtra tamane saMbhaLAvuM, te kalpasUtra zravaNunA pratApe tamArA AtmA ane mananI dazAmAM jarUra ghaNA sudhArA thaze.' rAjA gurujInI AjJAne mAna A sabhA sahita upAzrayamAM AvyA ane gusjIe paNa vidhipUrvaka sarva sabhA samakSa kalpasUtra vAcI saMbhaLAvyuM. te divasathI sabhA samakSa kalpasUtra vAMcavAnI pravRtti zarU thai. citramAM siMhAsana upara gumahArAja beThA che pAchaLa eka ziSya kaparuM uMcu eka hAthe rAkhIne gurunI suzruSA karatA ubheA che, uparanA bhAgamA sthApanAcAryajI che, gurunI sAme khe hAthanI eMjale teDIne hAthamAM uttarAgaMganA iMDA la dhruvamena rAjA upadeza zravaNa karatA moDhe che, guru
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 jena citrakalpama Plate XXXIV zi7 zrI mahAvIra prabhu. sArAbhAI navAbanA saMgrahamAMthI. tADapatranI kAlakakathAnI pratanA pAnAnuM mULa kadanuM lagabhaga caudamI sadInuM A citra te samayanA jinamaMdiranI sthApatya racanAno suMdara khyAla Ape che, sthApatya zaNagAra tathA tenI kudaratI AMkhe, mU-kamaLa chatAM pramANopeta hAsya karatuM mUkha, te samayanA citrakAronI bhAva arpaNa karavAnI zaktine sAkSAta paricaya Ape che. mUrtinI beThakanI nIce pabAsaNamAM vacce kamaLa, baMne bAjue ekeka hAthI, ekeka siMha tathA kilara cItarelA che, mUrtinI AjubAju be cAradhArI de UbhA che, mastakanI bAjumAM eka rahI bhUlanI mALA laIne ane te darekanI pAchaLa khAlI hAthe UbhI rahelI ekeka vyakti cInerelI che, mUrtinA mastakanI uparanA bhAgamAM chatra laTakatuM che. A citrathI tADapatranI citrakaLAne vibhAga samApta thAya che. Plate XXXV ziga 114-15naka nRtyanAM judAM judAM svarUpe. haMsavi. 2. vaDodarA lisTa naM. 1402nI kalpasUtranI tArIkha vagaranI pAnA 139nI suvarNAkSarI pratamAMthI. pAnAnI AjubAjunA hAMsIAmAnAM A suzobhane saheja ramatamAM cItarAelAM lAge che, chatAM citrakAranI pAtramAM navInatA raju karavAnI khUbI kaIka alakika prakAranI che. citra 17-118 nRtyanAM judAM judAM svarUpe. amadAvAdanA de.pA. nA dayAvi. zAstrasaMgrahanI kalpasUtra tathA kAlakathAnI apratima kArIgarIvALI suvarNAkSarI pratanA pAnA 127 uparathI. kAgaLanI pratanA hAMsIAmAMnAM citrA mathenA nartanApAtravALAM A citra vastusaMkalanAnAM apratima pratinidhi jevA che, citrakAra bAbara jANe che ke citrAmAM zuM kahevAnuM che ane tene anurUpa te racanA karI zake che. A citranAM cAre rUpanAM ekeeka aMga evA to bArIka dorAelAM che ke ApaNe sAme jANe te samayanI jIvatI jAgatI gujarAtaNo garabe ramatI khaDI na karI dIdhI hoya! Plate XXXVI zi11 thI 100 nATyazAstramAM keTalAMka svarUpe. de.pA.nA dayAvi. varNana mATe juo DaoNlararAya 2. mAMkaDane A saMbadhAne lekha. pRddha karathI pRSTha 69 sudhI. Plate XXXVII citra 10 thI 12 nATayazAstranAM keTalAMka svarUpe. de. pA. nA yAvi varNana mATe juo vararAya ra. mAMkaDane A saMbaMdhIne lekha. Plate XXXVIII hirA 147 nArIkuMjara sArAbhAI navAbanA saMgrahamAMnI. ratirahasyanI pithImAMthI citra 144 pUrNakuMbha, citra 145 nArIazva, citra 146 nArIzakiTa, citra 147 nArIkuMjara, citra 144thI 147 de.pA.nA
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ citravivaraNu 151 dayAvi. nI pratamAMnA pAnA upasthI levAmAM AvyAM che. vaNuna mATe juA zrIyuta naM. 2. majamudAranA 'saMceAjanA citrA' nAmanA lekha, pR. 70thI 94 sudhI. Plate XXXIX citra 148 nArIkurkaTa rAjapUta zALA. citra 149 nArIazva rAjapUta zALA. citra 150 nArIkuMjara rAjapUta zALA. citra 151 nArIanya rAjapUta zALA. prAcIna citrA uparathI varNana mATe jue ayeAjanA citrA' nAmanA lekha, pR. 70thI 94 sudhI. Plate XL zistra 152-153 'nArIkuMjara' amadAvAdamAM jhaverIvADamAM vAdhapALamAM AvelA ajinanAtha tIrthaMkaranA jinamaMdiramAM lAkaDAmAM kAtarI kADhelA A nArIkuMjaranuM citra lane atre raju karavAmA AvyuM che. citra 154 prANIkuMjara (mugala saMpradAya). Plate XLI citra 155 kAmadeva. sArAbhAI navAbanA saMgrahanI ratirahasyanI paMdaramA saikAnI kAgaLanI hastalikhina prata uparathI. citrane vaLAMka tathA rekhAMkana vagere ajaMtAnAM prAcIna citrAne maLatAM dekhAya che, kAmadevanuM ATaluM prAcIna ane suMdara bIjuM citra haju sudhI prasiddhimAM AvyuM nathI. citra 156 caMdrakaLA. sArAbhAi navAbanA saMgrahamAMthI prAcIna gujarAtI bhASAmA tenA varNanAtmaka dAtAo sAthenuM A citra atre raju karavAmAM AvyuM che. citra 157 harihara beTa. Adhunika citrasaMyeAjanAnA namUnA pUrA pADatuM A citra rAjA ravivA~nA citra uparathI levAmAM AvyuM che. citra 155-156-157 nA varNana mATe jI zrIyuta naM. 2. majamudAranA 'saMyeAjanA citrA' nAmanA lekha. Plate XLII citra 158 citrasaMyeAjanA, citra 159 citrasaMdheAjanA, citra 160 jaina maMtrAkSA, citra 161 jaina trAkSa, citra 158 thI 161nAM citrA kAMtivi. 1 mAMthI levAmAM AvyA che. varNana mATe jIe 'saMyeAjanA citrA' nAmanA lekha. Pltae XLIII citra 162 prabhu mahAvIranI dIkSA. haMsiva. 2 nA pAnA 60 uparathI. citramAM upara ane nIce ema be prasaMgeA che; temAM kayAnA paricayanI zarUAta nIcenA pAlakhInA citrathI thAya che. varNana mATe jIe A ja prasaMgane lagatuM citra 94nuM varNana. A pachI citranA anusaMdhAne, uparanA citramAM varNavelA prabhu mahAvIre kare anagArapaNA (sAdhupaNA)nA svIkAranA prasaMga jovAno che. varNanane mATe jIe citra 95nuM A prasaMgane lagatuM varNana.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakadruma Plate XLIV citra 113 brAhmaNI devAnandA ane cauda svapna haMsavi. 1 nA pratanA pAnA 7 uparathI, AkhuM pAnuM pratanI mULa sAijhanuM atre namUnA tarIke raju kareluM che. varNana mATe jue citra 73nuM varNana. A ja prasaMgane lagatuM ja 152 Plate XLV citra 114 cauda svapna. kAtivi. 1 nA pAnA 16 uparathI. cauda svapnanA citrA amAu citra 73 ane 163mAM AvI gayAM che. vAcAnI jANa khAtara ane tenuM TuMka vivecana karavAmAM Ave che, (1) hAthI. cAra mahAna daMtuzaLavALA, UMcA, varasI rahelA vizALa mezva jevA ane vaitADhaya parvatanA jevA sapheda, tenA zarIranuM pramANu zakrendranA erAvaNu hAthInA jevaDuM hatuM, sarve prakAranAM zubha lakSaNavALA, hAthIemAM sarvottama ane vizALa evA prakAranA hAthI trizalA devIe prathama svapnamA joyA. hAthI e parama maMgaLakArI tathA rAjyacihnahotaka che, (2) vRSabha. zveta kamaLanA pAMdaDAMenI rUpakAMtine parAjIta karatA, majabUta, bharAvadAra, mAMsapesIvALA, puSTa, yathAsthita avayavALA ane suMdara zarIravALA vRSabha bIjA svapnamAM joye. tenAM atizaya uttama ane tIkSNa zIMgaDAMonA AgalA bhAgamAM tela lagAveluM hatuM. tenA dAta suzAbhita ane zveta hatA. vRSabha (baLada) e kRSinA ghotaka che. (3) siMha. trIjA svapnamAM trizalAe siha joyA. te paNa meAtInA hAra, caMdranA kiraNa, rUpAnA parvata jevA zveta ramaNIya ane manAhara hatA. tenA paMjA majabUta ane suMdara hanA. puSTa ane tIkSNa dADhA vaDe tenuM mUkha zaiAbhI rahyuM hatu, tenI maneAhara jIbha lapalapAyamAna thatI hatI, sAthaLe vizALa ane puSTa hatI, skaMdha paripUrNa ane nirmaLa hatA, bArIka ane uttama kezavALI vaDe te anahada zAbhI rahyA hatA, tenuM puccha kuMDalAkAra ane zAbhAyamAna hatuM, te vAraMvAra jI sAthe akaLAtuM ane pAchuM kuMDalAkAra banI jatu tenI AkRtimAM saumyabhAva dekhAi AvatA hatA. AvA lakSaNavaMta siMha AkAzamAthI UtaratA ane potAnA mukhamAM praveza karatA trizalA kSatriyANIe joyo. siMha purAkramanA ghAtaka che. (4) lakSmIdevI. akhaMDa caMdramA jevI kAMtivALI lakSmIdevInAM ceAthA svapnamAM darzana thayA. te lakSmIdevI U~cA himavAna parvatane viSe utpanna thaelA kamaLarUpI maneAhara sthAne beThelAM hatAM. citranI madhyamAM meTI AkRta lakSmAdevInI che. tenA kamaLarUpI sthAnanA vizeSa varNana mATe jI kalpasUtra sukhAdhikA vyAkhyAna 2 jIM. (5) phUlanI mALA. pAMcamA svapnamAM trizalA kSatriyANIe kalpavRkSanA tAjAM ane sarasa phUlIvALI cAmera sugaMdha prasarAvatI ramaNIya mALA AkAzamAthI UtaratI joI. mALA zaMgAranI dyotaka che. (6) pUrNacandra, chaThThA svapnane viSe trizalAe candranAM darzana karyA. zukalapakSanA pakhavADiyAnI pUrNimAne pAtAnI kaLA vaDe zeAbhAvanAra saMpUrNa candra joyA. candra nirmaLatAnA ghotaka che ane bIjA pakSe aMdhakAranA nAzaka che.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ trivivaraNuM 153 (7) Uga . sAtamA svapnamAM triA kSatriyANIe aMdhakAranA samUhane nAza karanAra ane prakAzathI jhaLahaLatA sUryanAM darzana ka; sUrya atula parAkane lotaka che. (8) suvarNamaya vajadaMDa. AThamA svapnamAM trizalA kSatriyANIe uttama jAtinA suvarNamaya daMDa upara pharakatI dhajA joI tenA upalA bhAgamAM zveta varNane eka siMha cItarelA hatA. dhvaja e vijayanuM cihna che. (9) jaLapUrNakuMbha. navamA svapnane viSe trizalA kSatriyANIe pANIthI bharele kuMbha je. te kuMbha (laza) ati uttama prakAranA suvarNa sama ati nirmaLa ane dIpikAna hato. emAM saMpUrNa jaLa bhareluM hovAthI te kalyANane sUcava hatA, pUNakuMbha maMgalane taka che. (10) paghasavera. dasamA svapnane viSe trizalA kSatriyANIe padAsarevara joyuM. AkhuM sarovara judI judI jAtanAM vividharaMgI kamaLathI tathA jaLacara prANIothI saMpUrNa bhareluM hatuM. AvuM ramaNIya padyasaravara dasamA svapnamAM joyuM. sarovara nirmaLatAnuM ghotaka che. (11) kSIrasamudra. agiyAramAM svapnane viSe trizalA kSatriyANIe kSIrasamudra je. e samudranA madhya bhAganI ujajavalatA cananAM kiraNa sAthe sarakhAvI zakAya. cAre dizAmAM tene agAdha jaLapravAha vistarI rahyo hato. (12) devavimAna. bAramA svapnamAM trizalA kSatriyANIe devavimAna joyuM. jenA 1008 thAbhalA hatA, temAM divya puSpanI mALAo laTakatI hatI, tenI upara varU, vRSabha, ghoDA, manuSya, paMkhI, hAthI, azokalatA, padmalatA vagerenAM manohara citro AlekhelAM hatAM. tenI aMdarathI madhura svare gavAtAM gAyana ane vAjiMtrInA nAdathI vAtAvaraNamAM sarvatra saMpUrNatA patharAI jatI hatI vaLI te vimAnamAMthI kAlAgurU, uMcI jAtane ki dazAMgAdi uttama sugaMdhI dravyathI uttama beka nIkaLatI hatI AvuM uttama vimAna joyuM. (13) ratnarAzi. teramA svapnamAM trizalA kSatriyANIe ratnano Dhagalo joyo. temAM pulakarana, vajana, IndranIla rava, sphaTika vagere ranano gale bhe, te Dhagalo pRthvInaLa para hovA chatAM kAti vaDe gaganamaDala sudhI dIpI rahyuM hatuM. (14) nirdhama agni. caudamA vAnamAM trizalA kSatriyANIe dhumADA vagarane agni je. e agnimAM svaccha ghI ane pILuM madha sIMcAtuM hovAthI te dhumADA vagarano hato. tenI jvALAo pRthvI upara rahI rahI jANe ke AkAzanA eka pradezane pakaDavA prayatna karI rahI hoya tevI caMcala lAgatI hatI. Plate XLVI citra 1pa caMDakauzikane pratibadha de. pA. nA dayAvi. nI kalpasUtranI suzobhanakaLAnA namUnA tarIke A bA pAnAnuM citra ane raju karyuM che. A AkhI ye pratimA mULa lakhANa karatA citrakaLAnA suzobhana zRMgAra mukhya bhAga bhajave che. morAka gAmathI vihAra karI prabhu tAMbI nagarI tarapha cAlyA. mArgamAM gAvALAoe
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpaGgama 164 kAMtivi. 1. prananuM tathA bIjuM sAhana. prata uparathI levAmAM AvyuM che. siddhArthanA snAnagRhamAMthI nIkaLI, bahAra jyAM sabhAnuM sthAna hatuM tyA pAMcyA ane siMhAsana upara pUrvadizA tarapha mukha rAkhI birAjamAna thayA. tyArabAda potAnAthI bahu najIka nahIM tema bahu dUra nahIM evI rIte sabhAnA aMdaranA bhAgamA paDade baMdhAvyuM. paDadAnI maneAhatA A paDadAne vividha prakAranAM maNi ane ratnA jaDelA hatAM. A paDadAnuM vistRta varNana agAu ApaNe karI gayA chIe. paDadAnI aMdara rANIne khesavAnuM eka sihAsana gAThavavAmA AvyuM che. citramAM siddhArtha rAjA jamaNA hAthamAM talavAra tathA DAbA hAthamAM phUla lane siMhAsana upara vastrAbhUSaNAthI susajjita thaI beThelA che. mastaka upara chatra laTakI raheluM che. vacce paDade che. paDadAnA AMtAmA trizalA jamaNA hAthamAM phUla lane vastrAbhrUNAthI susajjita thaine beThA che. temanA mAthe caMdaravA badheleA che. citranA uparanA bhAgamAM A mera cItarelA che. Plate LVIII citra 192 garbhanA kukavAthI trizalAnA AnaMda. sAhana. pAnA 30 uparathI, garbha sahIsalAmata che ema jaNAnAM trizalA mAtAnA AnaMdane pAra na rahyo. citramAM trizalA mAtA khUba AnaMdamAM AvI jAne hIcakA upara beThelA che. kalpasUtranI pratanA citrAmA bIjI koIpaNa pratamAM A prasaMga A rIte cItarelA levAmAM AvyA nathI . hIMcakAnAM suMdara bArIka kotarakAma kareluM dekhAya che. mAtAnI jamaNI bAjue cAmadharaNI zrI DAbA hAthathI cAmara vIMjhatI dekhAya che. DAbI bAju eka strI vADakAmA caMdana-dhanamAra vagere dhasIne vilepana karavA AvatI hAya eNma lAge che, kArake hIMcakAnI najIkamA baMne ajI bIjI e strI eTalI te ghaNuM karIne trizalAnI dAsIe mAnI lAge che; vaLI bIjI e strIo hAthamAM sukhaDanA TukaDAthI kAMika vasatI hAya ema spaSTa dekhAya che. citra 193 pachI nagaNu. kAMtivi. 1. putrajanmane chaThThA divase prabhunAM mAtA ipatAe, kuLadharma pramANe rAtrie nagamahotsava karyAM. trizalA bhadrAsana upara beThAM che, temane jamaNA paga Asana upara ane DAyeA paga pAdapIDa upara che. DAbA hAthamA mukhanuM pratibiMba tevA darpaNa pakaDelu che. sAme che. strI paricArikA dIpaka laLaeN UbhI che. uparanA bhAgamAM DAbI bAjue eka mAra che tathA trizalAnA muktaka uparanA kotarakAmamAM sAmasAmA e na che. citra 194 AmalakI krIDA. sAhana. pAnA 34 uparathI. (1) eka vakhate sAdharmendra pAtAnI sabhAmA mahAvIranA dhairyaguNanI prazaMsA karI ane kahevA lAgyA keH 'he deva ! atyAranA A kALamAM manuSyaaAkamAM zrIvardhamAnakumAra eka bALaka hovA chatAM paNa temanA jevA bIjo koi parAkramI vIra nathI. kaeNndrAdi devA paNa temane mdIvarAvavAne asamartha che.' A sAbhaLIne eka deva ke jenu nAma jaNAvavAmAM nathI AvyuM te tyAM kumAre| krIDA karatA hatA
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ citravivaraNa 165 tyAM Avyo ane sAMbelA jevA jADA, capaLa be jIbhavALA, caLaktA maNivALA phUMphADA mAratA, kAjaLa samAna kALA varNavALA, kara AkRtivALA ane vistRta kaNAvALA moTA sarpanuM rUpa banAvIne kIDA karavAnA vRkSane vIMTALI dIdhuM. A bhayaMkara sarpa joI bhayabhIta banelA badhA kumAre ramata gamata paDatI mUkI nAsI chUTayA. paraMtu mahAparAkramI dharmazALI zrI vardhamAnakumAre jarApaNa bhaya pAmyA vinA pite tyAM tenI pAse jaI, sapane hAthathI pakaDI dUra pheMkI dIdhe. sarSa dUra paDyuM eTale nirbhaya banelA kumAre pAchA ekaThA thaI gayA ane krIDA zarU karI dIdhI. (2) have kumAroe vRkSanI ramata paDatI mUkI daDAnI ramata zarU karI. ramatamAM evI zarata hatI ke je hArI jAya te jItelAne khabhA upara besADe. kumArapadhArI deva zrIvardhamAnakumAra sAthe ramanA hArI gayo. teNe kahyuM: "bhAI, huM hAryo ane A vardhamAnakumAra jItyA mATe emane mArA khabhA upara besavA do.' zrI vardhamAna khabhA upara beThA eTale deve taka sAdhI temane bIvarAvavAno prapaMca karyo. teNe pitAnI devazaktithI sAna tADa jeTaluM pitAnuM ucuM zarIra banAvyuM. prabhu tene prapaMca avadhinAnanA baLathI jANI gayA. temaNe vaja jevI kadara muSTithI tenI pITha para e te prahAra karyo ke te cIne pADavA lAgyo ane pIDA pAmavAthI maccharanI jema saMkecAI gayo. prabhunuM parAkrama tathA dharma pratyakSa anubhavI indranA satya vacanane teNe manamA svIkAra karyo ane pAnAnuM asala svarUpa prakaTa karI saghaLe vRttAMta kahI saMbhaLAvyo. te vakhate ine gheryazALI prabhunuM vAra evuM guguni panna nAma pADyuM. citramAM vardhamAnakumAre mAthe mukuTa tathA kAnamAM kuDaLa vagere AbhUSaNe paherelA che ane vabA hAthe jhADane vITAI vaLelA sarpane moM AgaLathI pakaDelo che. vardhamAnakumAranI pAchaLa be tathA uparanA bhAgamAM traNa bIjA ThAkarAo cItarelA che. nIcenA bhAgamAM be bAju be jhADa cItarelAM che. vacamAM mahAvIra devanA upara beThelA ane temanA jamaNA hAthanI mudine prahAra sahana nahi thavAthI deva kammaramAMthI vaLI jaIne ghaDA jevo banI gaelo cItarelA che. vaLI najIkamAM eka vyakti ubhelI che je jamaNo hAtha UMce karIne koIne bolAvIne mahAvIranAM A parAkramano baga batAvatI hoya ema lAge che. A prasaMganI sAthe sarakhAve kRSNanI bALakrIDAne eka prasaMga. (1) kRSNa jyAre bIjA gepa bALako sAthe ramatA hatA tyAre temanA zatru kaMse mAravA mokale agha nAmane asura eka jana jeTaluM sarpapa dhAraNa karI mArga vacce paDyo ane kRNu suddhAM badhAM bALakone gaLI gayo. A joI kRNe e sarpanA gaLAne evI rIte sadhI nAkhyuM ke jethI te sarpa adhAsuranuM bhasmaka phATI zvAsa nIkaLI gayuM ane te marI gayo. tenA mukhamAMthI bALake badhA saMkuzaLa bahAra AvyA-bhAgavata dazamaskandha, a. 12 lo.12-35 pR.88. (2) ekabIjAne arasaparasa gheDa banAvI jyAre gopa bALa sAthe kRSNa ane baLabhadra ramatA hatA te vakhate kaMse mokalelo pralamba nAmano asura te ramatamAM dAkhala thayo. te kRSNa ane baLabhadrane upADI javA Icchato hato. eNe baLabhadranA gheDa banI temane dUra laI jaI eka
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ jana citrakalUma pracaMDa ane bhayAnaka 5 pragaTa karyuM. baLabhadra chevaTe na DaratAM sakhata muSTiprahArathI e vikarALa asurane lohI vamata karI ThAra karyo ane aMte badhA saMkuzaLa pAchA pharyA. -bhAgavata dazamaskandha, a. 20 zlo. 18-30. citra 15 vaNa dAna. zrI yamunA citra uparathI. vistRta varNana mATe juo citra 97nuM A prasaMgane lagatuM varNana. Plate LIX pitra 196 kozAkRtya tathA AryasamitasUrine eka prasaMga. savi. 1nA pAnA 68 uparathI. citramAM upara ane nIce ema be prasaMge che, temAM uparanA prasaMgane paricaya citra rararanA paricayamAM Apyo che. pheraphAra mAtra A citramAM rathakAranI pAse mera nathI tema thakAra gAdI upara ghuMTaNa vALIne beThelo che jyAre citra rararamAM te Ubho che e che. A citramAM AMbAnuM jhADa baMnenI vacce cItareluM che, jyAre citra 22ramAM te vezyAnI DAbI bAju upara pAchaLanA bhAgamAM che. vaLI rararamAM tizyAe mAthe mukuTa tathA gaLAmAM phUlane hAra paherele che jyAre A citramAM teNInuM mAthuM taddana khaluM che tathA gaLAmAM matIne hAra paherelA che. teNunA vastrAbhUSaNa A citramAM vadhu kiMmatI che. A pachI citranA anusaMdhAne nIceno Aryasamitasara tathA tApasane lagatA prasaMga jevAne cheH AbhIradezamAM acalapuranI najIka. kanA tathA bennA nAmanI nadInI madhyamAM AvelA dvIpamAM brahmadIpa nAmanA pAcaso tApa rahetA hatA. temAM eka tApasa evA hatA ke pANI para thaIne, pitAnA pagane bhIMjavA dIdhA vinA-jamIna para cAle tevI ja rIte, pAraNAne mATe nadInI pelI pAra cAlyo jato. tenI AvI kuzaLatA jene lokone thayuM keH "aha" A tApama keTalo badhe zaktizALI che, jenomAM Avo kaI zaktizALI purapa nahi hoya?' zrAvakoe zrIvAsvAmIjInA mAmA zrI Aryasamitayurine bolAvyA ane uparokta tApasa saMbadhI hakIkta kahI saMbhaLAvI. AryasamitasUrijIe kahyuM keH "emA prabhAva ke pratApa jevuM kAMe! ja nathI, e kevaLa pAdalipa zaktine ja pratApa che.' te pachI zrAvae pelA tApasane jamavAnuM AmaMtraNa mokalyuM. tApasa jamavA UThayo aTale tenA paga ane pAvaDI khUba sArI rIte dhavarAvyAM. bhajanakriyA paNa pUrI thai. pachI tApasanI sAthe zrAvake paNa nadInA kinArA sudhI sAthe sAthe cAlyA. je laMpanA pratApathI tApasa nadInA pANI upara thaine cAlI zakati hato te lepa dhovAI gaele ne, chatAM jANe kAMI banyuM ja nathI evI duSTatA sAthe tApI nadImAM jhukAvyuM. nadImAM paga muktAM ja te bavA lAge ane sI kaI tenI mazkarI karavA lAgyA. teTalAmAM AryasamitasUrijI tyAM padhAryA. temaNe kevaLa lene kharI vastusthitinuM bhAna karAvavA mATe pitAnA hAthamAMnuM yogacUrNa (vAsakSepa) nadImAM nAMkhyuM ane kahyuM ke huM bejA' mane pele pAra javA de." eTaluM kahetAmAM ja nadInA baMne kAMTha bhaLI gayA. sUrijInI AvI adbhuta
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ citravivaraNa 167 zakti joI loko bhAre Azcarya pAmyA. pachI temaNe tApasanA AzramamAM jaI temane pratibadhyA ane dIkSA ApI. citramAM jamaNI bAjue UbhelA nAnA sAdhu te vajasvAmIjI che ane temanI sAthe jamaNa bagalamAM e rAkhIne hAthamAMnuM gacUrNa nAkhatA tathA DAbA hAthamAM muhapatti rAkhIne UbhA rahelA zrI Aryasamita surijI che. sAme be tApase paikI eka jamaNA hAthanI tarjanI AMgaLA tathA aMguThAne bhegA karIne tathA bIje jamaNe hAtha uMco rAgIne sarijhanI AvI adabhuta zakti joI vismitaAzcaryamugdha thaelo dekhAya che. tApanA mAthe jaTA tathA kapALamAM tripuMDa tilaka paNa spaSTa dekhAya che. bAjumAM benA nadInuM pANI vahetuM citrakAre batAvIne citra bhathenI badhI AkRtio nadInA taTa para ja kabhI che ema batAvavA prayatna karyo che. Plate LX 'citra 107 AryasthUlabhadra ane yAdi sAta sAdhvI bane. A citramAM sAdhu tathA sAdhvIone paheraveza bIjA citro karatAM taddana judI ja rItane che. baMnene paheraveza bauddha sAdhuonA paheravezane maLI Ave che. AkhuM e citra mULa suvarNanI zAhIthI cItareluM che. A prasaMganA vistRta varNana mATe juo citra rara3 nuM varNanaH baMnemAM pheraphAra mAtra juja che. citra 223 mAM sAmAnya siMha cItarelA che jyAre A citramAM be dAMtavALo ane parAkramI vegavAna siMha suMdara rIte cItarelo che. citra 223 mAM ane nIce babbe sAdhvIo cItarIne cAranI rajuAta karelI che jyAre A citramAM mAna sAdhvIo cItarelI chedarekanA mastakanI pAchaLa bauddha bhikSuonA prAcIna citrAmA divyateja banAvavA (bhAmaMDala) sapheda goLa AkRti mUkavAmAM Ave che tevI ja rIte A citramAM dareka AkRtinI pAchaLa tenI rajuAta karavAmA AvI che; vaLI vadhArAmAM nIcenA prasaMgamAM thApanAcArya, sAdhunA mAthe chatra tathA chatranI pAsethI UnI eka koyala cItarI che, jenI rajuAta citra rara3mA bIlakula dekhAtI nathI. Plate LXI citra 198 kezAnRtya. A prasaMganA varNana mATe juo citra rara3nuM A prasaMgane lagatuM vistRta varNana. A citra 196 ane rarara bane karatAM judI ja navInatA raju kare che. citra rarara mAM kAranA paga AgaLa kaLAne tathA vasaMtaRtuno prasaMga darzAvavA ekalo mera ja cItarelo che jyAre prastuta citramAM rathakAranA mastakanA uparanA bhAgamAM vasaMtanA Agamanane sUcavanI pacama svare gAtI koyala tathA tenI chetImAM paNa keyalonI DIjhAIna cItarelI che. vaLI A citramAM sarasavanA DhagalA ane sAyane badale ekaluM phUla ja raju kareluM che. kezArtikIne abhinaya tathA pagane Thamake koI alaukika prakAranuM che. baMnenA mastaka uparanA mukuM vaLI gujarAtanA koipaNa prAcIna citramAM nahi jovAmAM AvatA judA ja prakAranA jaNAya che; kadAca A citra gujarAtanA mAsika vyApArIo jAvA vagere TApuomAM vyApArArthe jatA te samaye tyAnA ke citrakAra pAse
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 jena citrakalpadruma citrathI thAya che. dhanagiri muni bhadrAsana upara beThelA che. temanI sanmukha sthApanAcArya che. sthApanAcAryanI bAjumAM sunaMdA be hAthamAM vajasvAmIne UMcA laIne dhanagiri munine vaherAvatI dekhAya che. pachI citranA anusaMdhAne, nIcenA prasaMgamAM vajasvAmI bALaka hovAthI pAraNAmAM beThA che; pAraNAnI bAjumAM cAra sAdhvIo hAthamAM muhapatti rAkhIne pATha karatI dekhAya che je vajasvAmI sAMbhaLe che. citra rara7 zrIva jasvAmInI dezanA. kAtivi. 1 nA pAnA 79 nI DAbI bAju uparathI. vAsvAmIne pATaliputranA eka dhanazreSThie karoDa dhana sAthe pitAnI putrI paraNAvavA kahyuM, ane pilI putrI 5gu sAdhvIo pAsethI vajamuninA guNo sAbhaLIne eTalI badhI mugdha banI hatI ke huM vaDuM to vajane ja varU evo nizcaya karI beThI hatI, chatAM vamuni e mehamAM na phasAyA ane pelI rukimaNI nAmanI kanyAne pratibodhI dIkSA ApI. vaLI eka vakhata dezabharamAM bhAre duSkALa paDavAthI zrIsaMghane vidyAnA baLathI potAnA vastra upara besADI eka sukALavALA kSetramAM laI gayA. citramAM upara ane nIce ema be prasaMge che, temAM kathAnA paricayanI zarUAta vajasvAmInI dezanAnA uparanA prasaMgathI thAya che. bhadrAsana upara besIne vajasvAmI dezanA ApatAM sAme beThelo dhanazreSThi vagere zrotAvarga be hastanI aMjali jeDIne dezanAnuM zravaNa karato dekhAya che; vacce sthApanAcArya che, jenI bAjumAM sauthI AgaLa be hAtha joDIne rukimaNI kanyA ke jene vasvAmIe pratibodhIne dIkSA ApI hatI te dezanAnuM zravaNa karatI beThelI che. A pachI citranA anusaMdhAne, vajIsvAmIe vidyAnA baLathI vizALa paTa vikavelo che te prasaMga jovAno che. citra 228 bAravaviduSkALa samaye sAdhuonA anazana. kanivi. 1 nA pAnA 81 uparathI. pitAnuM mRtyu najIka AvI pahoceluM jANuM vajasvAmIjIe potAnA vajana nAmanA ziSyane kahyuM ke have bAra varSane bhayaMkara duSkALa paDavAno che ane je divase lakSa mUlyavALA cokhAmAMthI tene bhikSA maLe te divase sukALa thavAne ema jANI leje.' eTaluM kahIne teo potAnI sAthe rahelA sAdhuone laI tyAM rahyA ane vajasenamuni anyatra vihAra karI gayA. have vajasvAmInI sAthe rahenArA sAdhuo aneka ghara bhamatA paNa bhikSA meLavI zakatA na hatA eTale bhikSA vinA sudhA sahana karavAmAM azakta banelA ane ananI vRtti rahita teo niraMtara gue lAvI ApelA vidyApiMDano upayoga karavA lAgyA. ekadA gumahArAje kahyuM ke bAra varSa sudhI A pramANe vidyApiMDane upabhoga karavA paDaze mATe je tamArA saMyamane bAdhA na lAgatI hoya te te huM tamane dararoja lAvI Apu, nahi te ApaNe annanI sAthe ja zarIrane paNa tyAga karI daIe.' A pramANenuM gurumahArAjanuM vacana sAMbhaLIne dharmarAgI evA te sAdhuo bolyA keH "A pANa5 vidyApiMDane ane pivA lAyaka A piMDa (zarIra)ne paNa dhikkAra thAo. he bhagavana! amArA para prasAda kare, ke jethI A piMDa (deha)ne paNa ame tyAga karIe!" pachI te sarva munione laine vajasvAmIjI thAvarta parvata upara gayA ane anazana karI devaloka pAmyA. pArAnagaramAM jinadatta zrAvakanA gharamAM, lakSamUkavavALuM anna rAdhIne tenI izvarA nAmanI bI temAM jhera bheLavavAne vicAra karI rahI hatI, teTalAmAM svAmIjInA mukhya ziSya zrIvamena
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ citravivaraNa 179 tyAM AvI pahoMcyA ne gurUnuM vacana saMbhaLAvI tene aTakAvI. bIje divase savAramAM-prabhAtamAM ja sukALa thayo. citramAM upara va ane nIce ema traNa prasaMgo che; kakSAnA paricayanI zarUAta vaccenA vidyApiMDanA citrathI thAya che. bhadrAsana upara vajasvAmIjI beThAM che. sAme pAtramAM vidyApiMDa hoya ema lAge che. dareka ziSyanA hAtha malvenA ekeka pAtramAM teo vidyApiMDa ApatA dekhAya che. A pachI citranA anusaMdhAne, uparane vajasvAmIjI tathA teonA ziSyAnA anazanane prasaMga jevAne che, tyAra pachI sauthI nIceno IzvarI zrAvikA vasena munine harSita thaine lakSamUlyanA cikhA-bhAna vaherAvatI dekhAya che. agni upara bhAtanI hAMllIo caDAvelI che. vajasena muninA pAtra nIce AhArane chAMTe bida jamIna upara paDIne tenA aMge jIvonI virAdhanA thavA na pAme te mATe thALa mukela che. vajana muninI pAchaLa eka ziSya jamaNA hAthamAM pAtra rAkhIne ubhela che. civa 26 pustakAlekhana. kAMtivi. 1. pAnA 84 uparathI. vIranirvANu saMvata 900 vi.saM. 51 (I.sa. 53)mAM devadvigaNi kSamAzramaNanA Adhipatya5Na nIce Aga pustakAda thayAM. citramA upara ane nIce ema be prasaMge che. kathAnA paricayanI zarUAta uparanA pustakAlekhananA citrathI thAya che. caturvidha saMgha samakSa bhadrAsana upara besIne zrIdevahiMgaNi kSamAzramaNa DAbA hAthamAM pustaka tathA jamaNA hAthamAM pakaDelI lekhanathI pustaka lakhatA hoya ema lAge che sAme be sAdhuo tathA be zrAvake hastanI aMjali joDIne beThelA che. A pachI citranA anusaMdhAne, nIcane pustaka sudhAravAnI paddhatine prasaMga jovAno che. gumahArAja graMtha sudhAratA jaNAya che kAraNa ke sAme beThelA zivanA hAthamAM maNIbhAjana pakaDeluM che. paMdaramA saikAnA samayanI lekhanapaddhati tathA graMtha sudhAraNa paddhatine suMdara purAvo A citra ApaNane puro pADe che. Plate LXXI LXXII and LXXIII citra 270-271-232 kalpanA suzobhane. haMsavi. 1 nI pratanA suzobhana kaLAnA sudara namUnAo. Plate LXXIV citra 273 haMsavi. 1 nA pAnA 29 uparathI. garbha nahi pharakavAthI trizalAne zeka. zramaNa bhagavAna mahAvIre mAtA pratyenI anukaMpA athavA bhaktine lIdhe vicAryuM ke mArA halana-calanathI mAtAne jarUra kaSTa thatuM haze. tethI teo nizcala thayA, jarApaNa calAyamAna na thatA nibaMda ane niSkapa thayA. pitAnA aMge pAMgane evI rIte ropavyA ke mAtAne jarApaNa kada na thAya. mAtAnuM hRdaya-anahada ciMtA prabhu nizcala thayA eTale mAtAne ekadama phALa paDI. mAtAne lAgyuM ke kharekhara mAre garbhe koI duSTa deve harI lIdhe, athavA to akasmAta mRtyu pAmyo; kAM te te cavI gayo ane kA te gaLI gayo. evI evI aneka zaMkAo mAtAnA hRdayamAM udbhavI. mAre garbha pahelAM je
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180. jana citrakalpadruma kapato hato te have bilakula niSThapa thaI gayo evA prakAranA vicArothI teo ciMtA ane zokarUpI samudramAM taNAvA lAgyAM. hatheLI upara mukhane TekavI, ArtadhyAnamAM UtarI paDayAM. citramAM mAtAnA mukha upara zakanI anahada chAyA UtAravAmAM citrakAre pUrepUrI saphaLatA meLavI che, DAbA hAthanI hatheLI upara mAtAe mukhane TekaveluM che, ane jamaNo hAtha A zuM thaI gayu evI vismayatA sUcana karane rAkhela che. sAme be dAsIo AzvAsana ApatI dekhAya che. teo paNa zokasAgaramAM DubelI che. uparanI chatamAM caMdaro bAMdhelo che. ziza 24 sAdhu sAmAcArIne eka prasaMga. kAMtivi. 1 ne pAnA 91 uparathI. citramAM upara ane nIce ema be prasaMge che. prasaMganA paricayanI zarUAta uparanA citrathI thAya che. bhIMtamAM paNa strInuM citra cItareluM hoya tyAM brahmacArI evA sAdhune rahevuM kalpe nahi te prasaMgane anusarIne strInuM citra cItareluM che. A pachI citranA anusaMdhAne, nIceno sAdhune vaherAvavAne prasaMga jevAne che. jamaNA hAthamAM dAMDe tathA DAbA hAthanA pAtramAM sAdhu kAMIka vaheranA jaNAya che ane sAme Ubhele gRhastha temane vaherAvate heya ema lAge che. pAse saLagatA acivALA cUlA upara traNa hAMllIe caDAvelI dekhAya che. A prasaMga cItarIne jaina sAdhu saLagatA ami uparanA vAsaNamAM rahelA AhArane vaherI zake nahi tema batAvavAne citrakArane Azaya hoya ema lAge che. citra 275 Arya dharma upara deve dhareluM chatra. haMsavi. 1 nA pAnA 93 uparathI. citramAM upara ane nIce ema be prasaMge che. kathAnA pariTyanI zarUAta uparanA citrathI thAya che. "zI labdhithI saMpanna ane jemanA dIkSA mahatsavamAM dee uttama chatra dhAraNa karyuM hatuM sutrata govALA Aryadharmane huM vaMduM chuM.3 Aryadha be hAtha joDIne gusnI sanmukha beThA che. guramahArAja mAthe vAsakSepa nAkhatA dekhAya che. guranI pAchaLa eka nAnA sAdhu hAthamA daMDa, pAtra tathA bagalamAM e rAkhIne UbhA che. AryadharmanI pAchaLa deva pitAnA jamaNA hAthathI chatra pakaDIne teonA bharataka upara dharanA ubho che. devane cAra hAtha che. devanA pAchaLanA jamaNA hAthamAM daMDa che. uparanA bhAgamAM be popaTa cItarelA che. A pachI citranA anusaMdhAne nIceno caturvidha saMdhanA vadanane prasaMga jovAno che. citramAM be sAdhuo, be zrAvako tathA be zrAvikAo e hastanI aMjali joDIne zrI AryadharmanI stuti-bahumAna karatAM dekhAya che. civa 26 caturvidha saMgha. vi. 1nA pAnA 86 uparathI. citranA uparanA bhAgamAMthI anukrame pahelI lAinamAM cha de, bIjImA pAca devIo, trIjamAM pAMca sAdhuo, cothImAM pAca sALIA, pAcamImAM pAMca mRta tathA chaThThI-chellI lAInamAM pAMca zrAvikAo vagere caturvidha saMgha zramaNa bhagavAna mahAvIranA guNagAna karato dekhAya che. paMdaramA saikAmAM sAdhu, sAdhvI, zrAvaka tathA zrAvika enA paheravezanI suMdara rajuAta A citra kare che. 53 vaMdAmi ajjadhamma ca suvyayaM siillddhiisNpn| jama nikkhamANe devo. chama bagmuttamaM baddai // 35 // 7 //
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19ra jene citrakalpama datya jevA rUpane dharanAra, kALa jevo bhayaMkara, beThelA nAkavALo, jINuM vAvALo ane malinatAthI pizAca jevo dekhAte A gaLe vastra vIMTALIne keNu cAlyo Ave che ?-5,6. Ama vicArI munine saMbodhIne kahevA lAgyA ke re Avo adarzanIya (na jevAlAyaka) tuM koNa che? ane kaI AzAthI ahIM Avyo che? jIrNa vastra ane melathI pizAcarUpa thaelo tuM ahIMthI jA. ahIM zA mATe ubhe che?'-che. A ja vakhate te mahAmunine anurAgI titkavRkSavAsI deva yakSa je emane sevaka bane hato teNe munizrInA zarIramAM praveza karyo-8. te samaye keTalAka brAhmaNo potAnA brAhmaNadharmathI patita thaI yajJanA nAme mahA hiMsAone karatA hatA tevAeAne uddezIne A zloka muninA mukhamAMthI yakSanI preraNAdvArA bolAyeH are! vedone bhaNyA chatAM tenA arthane tame jarA paNa jANI zaktA nathI mATe kharekhara vANunA bhAravAhaka che. je munipuNe sAmAnya ke UMcAM ke dhaNu dharomAM (jAtibheda vinA) jaI bhikSAvRttithI saMyamI jIvana gujAre che te ja kSetre uttama che.-15. A sAMbhaLIne paDitAnA ziSyo khUba kApyA ane brAhmaNa paMDita paNa lAlacoLa thaI gayA ane ghAMTA pADIne bolavA lAgyAH are! ahIM koNa kSatri, yajamAne ke adhyApake che? vidyArthIonI sAthe maLI sau lAkaDI ane daMDAe Ane (munine) mArI tathA garadana dAbIne jaldI bahAra kADhe.-18 patinuM AvuM vacana sAMbhaLIne tyAM ghaNuM kumAre deDI AvyA ane daMDa, chaDI ane cAbukethI te Rpine mAravA taiyAra thayA-19. citramAM upara ane nIce ema be prasaMge che. temA sthAna paricayanI zarUAta uparanA citrathI thAya che. le. 19nA varNana pramANe madhyamAM ubhA rahelA harikezIbala mahAmunine bane bAjuthI mAravA mATe UpADelA daDA kumAronA hAthamAM spaSTa dekhAya che. kumAro jevA iMDA laine mAravA jAya che tevAmAM te potAnA e zivene koIne pITha upara te koIne nIce mastake paDI gaelA, kAnana karma ane ceSTAvihIna banelA, kaI bhUtala para hAtha phelAvavA paDI rahelA koI bahAra nIkaLI gaelA DoLa ane jIbhavALA te keI UMcA mastake TaLI paDelA, evI rIte kAbUta banelA joIne te yAjaka brAhmaNa pote bahu kheda pAmyA ane pitAnI dharmapati (bhadrA) sahita muni pAse jaI vAraMvAra vinavaNI karavA lAge ke he pUjya! ApanI niMdA ane tiraskAra thayAM che tenI kSamA karo.--20-30. citranA anusaMdhAne nIcenA citramA bhadrAnI vinavaNano prasaMga jevAne che. muni kAusagnamudrAe UbhA che. teonA paga AgaLa bhadrA be hAtha paheLA karIne ghuMTaNathI namIne muninI kSamA bhAgatI dekhAya che. pitra 259 "mRgAputrIya' nAmanA uttarAdhyayananA 1bhA adhyayananA prasaMgane lagatuM eka citra. narakameninI yAtanA.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ citravivaraNa 1lDa sugrIva nAmanA nagarane viSe baLabhadra nAmanA rAjA hatA, jene mRgAvatI nAme paTarANI hatA --1.. mAtApitAne valabha ane yuvarAja e balazrI nAmane eka kumAra hatA je damitendrimAM zreSTha ane mRgAputra tarIke prasiddha thayo hate.-2. eka saMyamI munine jevAthI jAtismaraNa jJAna utpanna thatAM pitAnA mAtApitA pAse teNe dIkSA levAnI anumati mAgI. te vakhate pitAnA pUrva bhavamAM je je jAtanAM dukha veThayAM hatAM tenuM varNana karatAM narakanimAM kaIkaI jAtanAM duHkho bhogavyA hatAM te prasaMgane anulakSIne karelA varNana uparathI A citra doreluM che. kaMdu nAmanI kubhIomAM AjaMda karatAM karatAM UMcA page ane nIcA mastake rahele huM (devakRta) baLatA agnimAM pUrva ghaNuvAra pakAvAyo chuM; A prasaMgane darzAvavA citrakAre trIjI lAInanI DAbI bAjue kebInI aMdara UMcA page ane nIcA mastake rahelI eka AkRti cItarI che. kubhInI najIkamAM saLagatI mazAla laIne paramAdhAmI Ubhelo che. pApakarmanA pariNAme huM pUrvakALe (pitAnA ja karmathI) meTA yaMtramAM zeraDInI mAphaka ati bhayaMkara avAja karato karato khUba pIlAyo chuM. A prasaMgane batAvavA citrakAre pahelI lAinanI DAbI bAjunA citramAM kolanI aMdara UMdhe mastake pIlAtI eka mAnava AkRti cItarelI che. tApathI pIDAtAM asi (talavAra) patra nAmanA vanamAM gayo jyAM jhADa uparathI talavAranI dhAra jevAM tIkSNa pa paDavAthI anaMtavAra chedAyo hato. A prasaMga darzAvavA citrakAre bIjI lAInamAM eka vRkSa nIce eka puruSa beThelo ane tenA upara jhADanAM pAdaDAM paDatA tenA aMgopAMga chedAnAM cArelAM che. citAomAM pADAone jema bALe che tema pApakarmothI gherAelA mane parAdhInapaNe jAjvalyamAna agnimAM (paramAdhAmIoe) zeDyo hato ane bALIne bhasma karyo hato. A prasaMga darzAvavA citrakAre bIjI lAInanI DAbI bAjue eka mANasane cinAmAM baLAte banAvIne agnimA zekAyAne prasaMga cItarelo che. A uparAMta uparanA pahelI lAInanA pahelA citramAM nIce rahelA lokhaMDanA tIkSNa khIlAthI vidhAto ane trIjI lAInanA pahelA citramAM zaLAthI chedAti ema be prasaMgo naraka yAtanAnA A citramAM vadhAre cItarelA che. citra 26 uttarAdhyayana sUtranA 18 mA adhyayanane ja bIjo eka citraprasaMga. A pramANe naraka tathA pazu yoninuM ghaNAvaNa prakAranuM duHkha varNavI mAtApitAnI AjJA bhAgI. putranA AvI rItanA daDha vairAgyane jANuM mAtApitAnAM kaThera hadaya pIgaLI gayAM ane temaNe kahyuM "he putra! jema tane sukha upaje tema tuM khuzIthI kara."-88 citramAM lAkaDAnA bajeTa upara baLabhadra rAjA ane temanI sanmukha paTarANuM mRgAvatI beThelA che. teo baMnenA caherAo tathA vastrAbhUSaNe prAcIna rItirivAjonu digadarzana karAve che
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakalpama ane ApaNane purAvo Ape che ke vi.saM. 1647 sudhI te gujarAtanI strIo mAthe sADI hatI nahetI ane pura paNa strIonI mAphaka coTalA rAkhatA hatA. chatanI uparanA bhAgamAM nAnuM chatra laTake che. mahelanI upara vijA karI rahelI che. citranA nIcenA bhAgamAM pAMca puruSAkRtio hAthamAM kAMI vastuo laine jatI dekhAya che. Plate LXXXV citra 21 uttarAdhyayana sutranA "mahAniraMthIya' nAmanA 20 adhyayanane lagane prasaMga. apAra saMpattinA svAmI ane magadhadezanA adhipati zreNika mahArAjA naMti kukSi nAmanA ciMtya tarapha vihAra yAtrA mATe nIkaLyA-2 tyAM eka vRkSanA mULa pAse beThelA sukhane vya, sukomaLa ane saMyamI evA sAdhune joyA.-4 gIzvaranuM apUrva rUpa joIne te nRpati saMyamIne viSe atyaMta Azcarya pAmyo. te muninAM baMne caraNene namIne pradakSiNA karI, ati dUra nahi ke ati pAse nahi tema hAtha joDI ubho rahI pUchavA lAgyoH "he Arya' AvI naJvasthAmAM bhoga bhogavavAno vakhate prajita kema thayA? AvA upracAritramA ApezI preraNAe abhiniSkramaNa karyuM A vastune sAbhaLavA IcchuM chuM.ka.pa-8 (muni bolyA, "he mahArAja' huM anAtha chuM. mAro nAtha (rakSaka) koI nathI.' A sAMbhaLIne bhagadhadezanA adhipati zreNika rAja hasI paDyA ane kahyuM: "he saMyamina ! Apane keI nAtha (sahAyaka) na hoya te zuM thavA taiyAra chuM. manuSya bhava khare khara maLavo durlabha che. mitra ane svajanathI gherAelA Apa mukhapUrvaka mArI pAse che ane bhogane bhogavo.-9-11. (muni bolyA:) " magadhezvara zreNika! tuM pote ja anAtha che. je pote ja anAtha hoya te bIjAne nAtha zI rIte thaI zake ?" muninAM A pramANenAM vacana sAMbhaLI te na vismita thayo. AvI manavAMchita vipula saMpatti hovA chatA huM anAtha zI rIte? he bhagavana! ApanuM kahevuM kadAca khoTuM te nahi hoya ?'-12-15 (munie kahyuM, "he pArthiva! tu anAtha ke sanAthanA paramArthane jANI zakyo nathI. che nAdhipa! (nathI ja tane saMdeha thAya che.) anAtha kene kahevAya che? mane anAthatAnuM bhAna kayA ane kevI rIte thayuM ane meM pratyA kema lIdhI te badhu svastha citta rAkhI sAbhaLa.' 16-17 prAcIna zaheramAM sarvottama evI kauzAMbI nAmanI nagarI che, tyAM prabhUta-dhanasaMcaya nAmanA mArA pitA rahetA hatA. ekadA he rAjana ! taruNavayamAM mane ekAeka AMkhanI atula pIDA utpanna thai ane te pIDAthI dAhavara zarU thaye; IdanA vajanI peThe dAujavaranI e dArUnuM vedanA keDanA madhyabhAga, mastaka ane hRdayane pIvA lAgI. 18-21. vaidyakazAstramAM nipuNa evA vaidyoe cAra upAyothI yukta ane prasiddha evI cikitsA bhAre mATe karI, paraMtu te samartha vaidyo ane te dukhathI choDAvI zakyA nahi, eja mArI anAthatA. 22-23 mAre mATe pitAzrI sarva saMpatti ApavA taiyAra thayA, vAtsalyanA sAgara samI mAtA
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 jana citrakalpadruma bIjInA hAthamAM suMdara peTI che. trIjInA hAthamAM kapaDAthI DhAMkelo thALa che. cothInA hAthamAM zarabatanI suMdara zIzIo che. gAdI AgaLanA bhAgamAM beThelI eka strI rUmAla guMthatI hoya ema lAge che. bIjI AgaLa beThelI be strIo paikI eka patthara para caMdana ghasatI ane bIjI ghaseluM caMdana hAthamAM pakaDelA pyAlAmAM levA beThelI che. suMdara nakazIvALI pANInI jhArI teNI najIkamAM paDelI che. caMdaravAnA jarAka bahAranA bhAgamAM lagabhaga bAreka strIo ToLe vaLI judIjudI Dhabe beThelI che. nIcenA bhAgamAM judI judI jAtanA vAjIMtro vagADatI strIonA saMgIta tathA nAcanA Anadane rasAsvAda AkhuM maDaLa laI rahela che. strIomAthI koInA hAthamAM vINa, te konA hAthamAM bhuMgaLa, DholakI, maMjIrAnI jeDa vagere judA judA vAjiMtro che. AvI suMdara sAhabI bhAgavata zAlibhadrane cItaravAmAM citrakAre bhAre khubIbharI rIte citrakAma kareluM che. Plate LXXXVII citra 2 zrImagadharAja zreNika ane zAlibhada, makAnanA uparanA mALe zAlibhadra zreNikanA kheALAmAM siMhAsana upara beThelA che, siMhAsanane DAbe pAse eka cammarIo jamaNA khabhA para cammara rAkhI ubho che, zreNikanI sAme zAlibhadranI mAtA bhadrA DAbA hAtha lAMbo karIne zreNikane ema kahetA jaNAya che keH "rAjAjI! zAlikumArane bALAmAMthI uThavA de. tamArA zarIranI garamI lAgavAthI te gabharAya che. (AvI te zAlibhadranI sukomaLa kAyA che). zreNika paNa jamaNe hAtha lAMbo karI bhadrA sanmukha zAlibhadranA rUpanAM vakhANa karate jaNAya che. bhadrAmAtAnI pAchaLa (rAjAne pAna mopArI ApavA mATe) thALa laI ubhelI eka strI citramAM dekhAya che. mALanI nIce AThaAThanI cAra hAromAM vividha vastro paherIne zAlibhadranI batrIse strIo judI judI jAtanA raMgaberaMgI pakSIo tathA judI judI jAtanAM vAItrA vagere raMgarAga-mojamajAtanI cIjo hAthamAM laI ubhelI che, A pakSIo tathA vinA vividharaMgane kharekharA khyAla te muLa raMgIna citra sivAya na ja AvI zake. vaLI daravAjAnA nAke eka daravAna paNa cokI karavA Ubhele jaNAya che. pAtromAM bhAva AkhuvAnI khubI A citrakAramAM kaI alaukika prakAranI hoya ema lAge che. Plate LXXXVIII civa 27 zrIdharmaparinI udyAnamA dezanA citramAM dharma sari pitAnA ziva sAthe udyAnamAM beThe beThe zaheramAMthI temane upadeza sAMbhaLavA AvelA zrAvakane dharmane upadeza Ape che. emA zAlibhadra paNa mahArAjanI jamaNI bAjunA khuNAmAM besI upadeza sAMbhaLatA dekhAya che. teNe be hAthamAM uttarAsaMga pakaDeluM che. citramAM teno cheDe uce cItarelo che. yamahArAjanI pAchaLanA bhAgamAM beThelA be ziSyo kAMI dhArmika carcA karatAM hoya ema lAge che, ane AgaLanA bhAgamAM beThelA be zikhya dhyAna daIne sAMbhaLatA hoya ema lAge che. be paikInA eka ziSyanA hAthamAM dhArmika pustaka che.
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ citravivaraNa 207 prAcIna samayamAM sAdhuone cAlu utAre suMdara bagIcAomAMja ApavAmAM AvatuM hato. A citramAM paNa pAchaLanAM bhAgamAM suMdara vividha jAtanI jhADI, pakSIo, jhADa para caDhato vAMdaro, vagere batAvavAmAM citrakAranI kalama eTalI badhI bhAvadarzana karAvanArI lAge che ke A citra jotAM ja jANe ApaNe citrakAranA jamAnAnA bagIcAmAM viharI rahyA na haIe evI bhramaNA eka kSaNa vAra te ApaNane thAya che. Plate LXXXIX citra 58 zrI mahAvIra prabhunuM samavasaraNa. citranI madhyamAM azoka vRkSa cItareluM che. azokavRkSanI nIce cAre dizAmAM prabhu mahAvIra birAjamAna thaelAM che. mahAvIranI mUrtinI nIce temanA lAMchana tarIke cAre dizAnA pabAsanamAM siha cItarelA che. samavasaraNanA traNa gaDha che, temAM pahelA gaDhamAM sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA cItarelAM che. bIjA gaDhamAM siMha, hAthI, ghoDA, kutarA, gAya, sarpa vagere pazuo tathA trIjA gaDhamAM besavAnAM vAhano, sukhapAla vagere paNa cItarelAM che. citranA uparanA bhAgamAM devo judI judI jAtanAM jAnavaronAM vAhana upara besIne samavasaraNa tarapha AvatA dekhAya che. jamaNI bAjuthI eka deva vicitra prakAranA (Dragon) jAnavara para svAra thaIne Avata dekhAya che, AvuM jAnavara bhAratanA prAcIna citramAM koIpaNa dekANe dekhavAmAM AvatuM nathI. DAbI bAjuthI erAvata hAthI para besIne Idra Avata dekhAya che. atre citramAM airAvata hAthInI sAta suMDhanA badale cAra saM citrakAre cItarelI che. bIja deva paNa AvatA dekhAya che. citranA nIcenA bhAgamAM jamaNI bAju taraphathI sukhAsana-pAlakhImAM besIne bhadrAmAtA prabhu mahAvIra tathA putra zAlimunine vaMdana karavA AvatA dekhAya che, ane DAbI bAju taraphathI mahArAjA zreNika ghoDA upara svAra thaine samavasaraNa tarapha AvatA dekhAya che. temanI AgaLa nekI pakArAtI tathA pAchaLa cammara vIMjhAnI dekhAya che. prAcIna citromAM AvI jAtanuM vistRta vastunirdeza karatuM samavasaraNanuM citra A paheluM ja mArA jovAmAM AvyuM che. Plate XC saMgrahaNI sUtranAM citra citra 6 daza bhuvanapatinA I. mugala citrakaLAnI apratima "saMgrahaNuM satranI pratimAMnA 14 citromAMthI nava ci atre raju karavAmAM AvyAM che. asurakumArAdi bhuvanapati nikAyanA devanAM cihna vagere nIce pramANe cheH devenAM nAma ci mugaTamAM zarIrane varNa vastrane varNa 1 asurakumAra cUDAmaNi zyAma rakata 2 nAgakumAra sarpa nIla
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 devAnAM nAma 3 suvarNakumAra 4 vidyutakumAra 1 agnikumAra 6 dvIpakumAra 7 uSikumAra 8 dikumAra 9 vAyukumAra 10 stanitakumAra ciGga mugaTamAM garuDa vaja dizA pUrva dizAmAM dakSiNa dizAmA pazcima dizAmA uttara dizAmAM laza siMha azva hAthI magara citra 201 devenuM kaTaka vardhamAnasaMpuTa gAthAonA uparanA varNana pramANe ja citramAM cihno vagere kharAkhara che. Plate XCI rUpa vAhana saMkhyA siMha hasti vRkSa azva zarIranA varNa gAra (tasa) suvarNa 31 1000 1000 8000 400 zveta (tapta) suvarNa zyAma (tasa) suvarNa jaina citraka parphoma vasane varNa zveta nIla citra 270 caMdra ane sUrya tathA tenA vimAnane vahana karanArA devA. caMdra ane sUrya baMnenA vimAnavAhaka devAnAM rUpA nIce pramANe hAya : * rakta nIla "9 zveta saMdhyAnA raMga jevA ujavala (zveta) gAthAnA varNanamA ane citramA taphAvataH caMdranA vAhana tarIke pUrva dizAmAM siddha dveSTae tene badale atre paTA cItarIne vAtra citrakAre cItarelA che ane sUryanA vAhanatarIke pazcima dizAmAM rRpalane badale pADA cItarelA che. baMnenA zarIranA varSe tapAvelA sAnA jevA che, te batAvavA citrakAre seAnAnI zAhIthI meATA me gALakuMDAlAM cItarIne ja caMdra ane sUryanI sthApanA karI che. banenA jamaNuA hAthamAM khIDAeluM kamaLa che ane DAbA hAthamA khIlelA kamaLanuM phUla che te cItarIne citrakAre surya vikAsI kamaLa ane caMdravikAsI kamaLanI bhAvanA vyakta karI che. vyetiSI devA vastrAbhUSaNA tathA mukuTa sahita hAvA bee tethI citrakAre paNa te pramANe ja cItarelA che. citranI pIThabhUmikA pILA raMganI che. Plate XCII gadhanva naha haya gaya, raha bhai aNiyANi savva iMdANa | mANiyANa vasahA, mahitAya ahonivAsIgaM // 45 // bhAvArtha: 1. gaMdharva-citramA jamaNA khabhA upara taMburA rAkhIne UbhA rahelA che te. 2 nA-citramAM e hAthamAM maMjIrA rAkhIne vagADatA tathA nATaka karatA dekhAya che. OM dhADA-citramA AgaLanA DAye paga uMcA rAkhIne Ubhele che. 4 hAthI cAlateA hAthI citramAM cItarele che, tenA pAchalA be
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ citravivaraNa paga bAMdhelA che. 5 ratha-citramAM megala samayano ratha tenA hAMkanAra sahita cItarela che. rathane be cheDA joDelA che jemAM eka sapheda ane eka kALo che. A citramAM upara mujabanuM devanA sAta kaTakamAMthI pAMca kaTakanuM citra ane ApeluM che. te sivAya 6 subhaTa ane 7 vRSabha athavA pADA hoya che, vaimAnikane vRSabha ane bhavanapatine pADo hoya che. je baMnenA citrA pAnAnI pAchaLanI bAju upara hevAthI ane ApyAM nathI. Plate XCIII citra 272 zrIpAlarAsamAMthI eka vahANa. zrIpAla rAsanI pratanA pAnA 5 uparathI. A vahANune rAsakArazrIvinayavijayajIe jaMga jAtinA vahANa tarIke oLakhAvyuM che, tenuM varNana karatAM te jaNAve che keH "jene jotAM ja acaMbo thAya tevuM eka jaMga jAtinuM vahANa ke jenA thaMbhane kArIgaree suMdara ghaDelA tathA maNimANe kethI jaDelA ane te AkAzane jaI aDavA hoya eTalA uMcAImAM che. temaja te vahANanI aMdara sonerI zAhIthI cItarelA manohara citrAmaNavALA gokha ThekANe ThekANe jevAmAM Ave che ane te vahANane mAthe suMdara dhajAo pharakI rahelI che; temaja temAM tareha tarehanAM manahara vAge vAgI rahyA che ke jenA zabdo vaDe te vahANa samudranI aMdara gAjI rahyuM che. Plate XCIV citra 273 merU parvata. "saMgrahaNI sutra'nI pratimAthI. uparanA bhAgamAM jinezvaranA maMdiranuM zikhara dekhAya che, AjubAju siMhAsananI AkRti darzAvavA be siMhanA me cItarelAM che, zikharanI upara baMne bAju be pakSI uDatAM uDatAM merUparvata tarapha jatAM dekhAya che, merUparvatanuM vistRta varNana "laghukSetrasamAsa vagere graMthomAM vistArathI maLI Ave che. nIcenA bhAgamAM vana banAvavA thaDA jhADa tathA choDavAo cItarelAM che. sAthe be haraNuAM bahu ja suMdara bhAvavAhI rIte cItarelA che. citra 74 jaMbuvRkSa. cha lesyAonuM svarUpa darzAvavA jaina zAstrakAroe jAMbunA eka jhADanuM daSTAMta nIce pramANe varNaveluM cheH jaMgalamAM bhUlA paDavAthI cha purUSo sudhAthI pIDAtA eka jaMbuvRkSanI nIce AvI caDhayA. te saghaLAMone e vRkSanA phala khAvAnI IcchA thaI. eka pu bolyo, vRkSane mUlathakI chedI nAkhIne ApaNe nirAMte phala khAie. bIje puruSa bolyo ke mUlathakI nahI chedatAM thaDathI chedI nAkhIe. triIjo bolyo ke tenI eka DAlI chedI nAkho. ceAthe be ke AkhI DAlIne chevA karatAM je DAlI upara phala che te ja DAlIne chedI nAkho. pAMcame be ke phalavALI AkhI DAlI chedI nAkhyA karatA je pAkAM pAkA phala hoya te ja teDI laIe. have je cha puruSa hato te bolyo ke jhADa uparanAM phala teDyA karatAM jamIna upara je kula svAbhAvika rIte kharI paDelA che te ja vaNI khAIne sudhA zAMta karIe. AmA jema che e purabAnI IcchA te phala khAI sudhAnI vRddhi karavAnI ja hatI paraMtu vicAro judA judA hatA tema kRSNAdithI pAvata zukla lesthAnA pariNAme paNa judA judA jANavA.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ jene citrakalpama kathAnasAgara kaneji. 26 kapaDAM uparanAM citro 42 kapaDAM uparanI janAzrita 41 45 A. H- Longhurst 14 eDavarDa mura Epitome of Jainism 12 epolo grIka Asiatic Researches Vol. I. 868 kaLA 220 Ijisa IDara iDiyA ophisa ka2,53 India Society Indian Art and Letters 1930 12 Indian Art and Letters 1932 11,13,14,42 ItihAsa ITAlI IrAnI kaLA 8,32,58 IslAma IslAma dharma 58 IslAmI kalA IslAmI sattA islAma sAmrAjya 26 isvI sana 30,33,58,59 aitihAsika daSTi 0. C. Gangoly ethaniryukti Yo orissA 14,77 osavALa mahelo osTrIA Ostasiatische Zeitschr 1925 auraMgajheba 73 kapardiyakSa kapATa baMdha kapuramahetAno pADo kabADI kamaLataLAva 22 karNadeva vAghelA karmaNa maMtrI karmaprakRti karparamaMjarI rAjakanyA 62, 63,68 karamajarI saTTaka 19 sAvitrI 83, 84 kalakattA kalakattA yunivarsiTI kalpanAkRtio kapa kalpasUtra 6,7,8,21,36,39, 41,53,54,56,57,61, 5,84,85,8686,98, kaha5sUtra-kAlakakathA 40,85 kalyANanagara kalA 72,83 Clive Bell kalAkRtie 11,72,74,6 kalAkAra 8,9,12,33,62,72, 74,75,76,81,88,94 &lAgu kalAtA kalAnA itihAsamAM 7,8 kalAnirmANa kalAnimaNAto ujamaphaInI dharmazALA 30,39, uttara gujarAta uttara bagALa uttarAkhyayanasUtra 20,31,41,54,55,56 hatikSapta urikSA 68,71 udayana matrI 25,39,60 hAhita 63,64,65,70 upadezatarAMgaNI 47,48,56 upadezamAlA 48 upAsakadazAMgasUtra 14,46 umedacaMda rAyacaMda uriyA bhASA ulamAna havAI sUtra hasatAda sAlivAhana 59,10 aMgavinyAsa agreja 24,28 cita 13,65,70 aMtakRtadazAMgasUtra aba dhAtrI abikAdevI 14 25 15 karachalI rAma kaDavAmatInI zerI kAli thAya kathAnirUpaNa kathAnuyoga kathAprasaMgo - rara 9,55
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUci 221 6 2 12 gajathara gaNitAnuga garbhadvAra gaNapati kavi gahAmaMtrI gAyakavADa orIenTala sIrIjha 46,62,63 giranAra ra7, 29 gItA 8,86 gI 24,89 gujarAta 6,7,10,11,13,24, 25,26,27,28,29,30, 31,32,37,38,39,40, 41,42,43,44,48,49, 50,52,53,54,55,56, 57,75,81,85,86,88, 82 kuwoka bhaTTa 83,89 mArIo pADo kamAla bhaTTa karAna kare janapada 17,19 karAlalAza vAcaka K. Ghose Catalogue of Indian Coll. in Boston Musemt? kAja yunivarsiTI kara kezava pradhAna 26 kezavalAla harSadarAya dhruva 44, 45,46,81 Katherine M. Ball kalAsa kokazAsakacakapaI)46,86 kokasAra kotarakAma 4,7,35,49,50, 51,52,88 22,87 kAMkaNudeza koMkaNI kaMpita 63,64,70 kabaja kaMsa kalApoSAka dhani kalAlayamI lAvaze - 28 kalAvivecake 48,32,60 kalAvizAra kavAzakti 58 kalAsamRddhi kalAsana kalAsRSTi kalAsAmagrI kalikAlasarvatra 25,40 kavikejara kAThiyAvADa 30,52 kAMcIvarama maMtivijayajI 31,42,54 kAmadeva 84,85,86,87 kAmadevanuM citra 85,86 kAmadevanI mUrti 85 kAmazAstra 22,60,83,46,888 kAlakakathA 56,57,6t kAlakAcArya 48 kAnyakalA kALyazAstra kAvyasaMgraha narasiha mahetA kRta kALyAlaMkArasUtravRtti kASTaka kRSNabhaktinAM citro Qua. Jour, And His. Ris. Soc. Vol. IV. 13 "kumAra" mAsika 58 kumArapALa 25,38,39,40,60 kumArapAlaprabandha kumArapAlaprabanya bhASAMtara 38,36,40,56,96 kumArapAlacaritra bhASAMtara % gujarAta varnAkayulara sosAethI gujarAta zALA 75,8 gujarAta zALApatra 44 gujarAtanA citrakAre 3,5,31,54, gujarAtanA nAzrita lAkaDakAme 48,51,52 gujarAtanAM vahANu vaTIe gujarAtanI kaLA 31,45,55 gujarAtanI jana saMskRti 23 gujarAtanI janAzrita kaLA 11,28,29,30,31, 32,33,34,41,44,para, 53,55,51,58,60, gujarAtanI mahAjana saMsthAo 76 anarAha 53 khabadhA kharataragaccha 50 kharataragacchAcArya khrista khIjaDAnI poLa khIlajI 26,53 khaMbhAta 6,8,13,39,40,41, 49,52,57 57
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ matha graMthonAM citro gAMdhAra gaMthita karma 24,54,61 dhumalI dhoSa 36,37 222 gujarAtanuM pATanagara amadAvAda gujarAtanA mahArAjA 39 gujarAtanuM sAhitya 39 gujarAtI 12,44,47,53,63, 75,76,88,89 gujarAtI kaLA 31,81,83 gujarAtI prajA 60,8 Gujarati Painting in the fifteenth Century 12,45,86 gujarAtI bhASA 11,53 gujarAtI zi95 gujarAtI saMpradAya gaNarAja saMghavI gurusada datta 68,71 jena citrakAma 55,57,58,54,10,65, 69,74,75,76,78,76, 85, 84,89 citrakA2 5li citrakAvyo 76 citrapaddhati citrapaDita citrapaTa21,42, 5, 89,90 citraprasaMga citraphalaka 19 74, 78 citrabaMdha citramALA citralabdhi 17, 19 citravALA paDadA citravidhAna citravivaraNa 61,76, 98, 99 citravivecako citrazALA 14, 22, 23, 87 citrazailI citrasabhA 17, 18, 20 citrasaraNI citrasAmagrI citrasa.hitya citrasUtra 2, 3, 4, 5 citravidyA citrasajana citAra 8, 9, 17, 19, 18 citrAkRtie 10, 12 cInI citrAmA citrAvali 62,63, 6, 7, caupana mahApuruSa carie cakravAka cakavartI caturavijayajI caturA candrakalAdhikAra 83,85 candrasUrIzvarajI malladhArI 7 caraNakaraNanuMmAga 95,66 caritAnuga cAmara cAmarabaMdha cAritrasudaragaNi cAvaDArAja cAvaDA vaza citra-citrA 53,55 56,61, 62,69, 76,83,98, 99 citrakarma 7, 20 citrakalA 1, 2,3,4,6,7,8, 9, 11, 13, 14, 18, 23, 28,30,31,33, 52,54, 55,51,58,61,75 6, 77,81,98, 9 citrakavitA citrakAra 2, 3, 4, 7, 9, 14, 17,18,19,22, 28, 30, 33,34,35,36, 37 38, gUrjara nareza gurjara prajA 24,55 gUrjara putra 28 aura deza paka gurjarabhUmi 23,25,26,44 gUrjara sAmrAjya 25,38 gurjara satAne 24, 25 gurjararAja gUrjarezvara 25,39,40 gekula vRndAvana 80,91 gopAMganAe 83,89,91,42 gavidagamana gaurAMgadeva graMthabhaMDArIe prathabhaDAMrA 13,25,27,28, 29,30,39,4 2 tharatno gagA 22 grathastha jena citrakaLA 2930 24 citrAMkana tyA caitanyadeva cauda svama
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ jahAMgIra 28,58, 59 jAbAlipura jAlagruha 20 jitazatrurAnA jinadAsa mahattara jinaprabhasUri jinabhadramaNikSamAzramaNa 5, 20 sUci cora paMcAzikA caMduragAma caMdrakalA caMdragupta maurya caMdrapAla 44, 46,48 caMdrazAlA capaka zreNi 25, 43 cAMpAnera 42, 43 cAMpA vANIA 25, 43 citananuM gheLa . 74 citAmaNi pAzvanAtha 28, 50, pA, para 15 chaganalAla rAvaLa chatrabaMdha bicitro 29,31,32, 33, 35, 37,53, 55 chANI 13,40 223 jena dharma 24,25 26 28, 29,35,39,45,46,49, 55,59,8,88, jainadharmanA kathAprasaMge 12,46 jaina dharmanA prathA 7,39 jaina dharma #4 \r jaina pratimAvidhAna 11,40 jaina prAsAde 24,28 jena bhaMDAra 54 jaina mahAjana jena mutsadIe 6 jaina mUrtio 26,27,34 jaina muni 1,12,32,44, 47,55 jena maMtrIzvara5,26,27,39 jaina yatie 12,13,46 jana rAjyakartAo 29 jena rAjarSi jenA vidvAne jaina viSa jena zramaNe 28,39,40, 46,53, jaina zAstra 25 jaina zreSTie 2,32 Jainsmus. Berlin 12 jaina samAja 48,49 jana sAdhusamelana 37 jaina sAhitya 13,23 39,46 jana sAhityane saMkSipta itihAsa 11 jena sAhitya pradarzana kaka jena sAhityasaMzodhaka varSa 1 9 11,28 jinabhadrasUri 57, 58 jinamUrti 37, 30, 44 jinamaDanagaNi 56, 82 jinamaMdira 6, 24, 27, 28, 34,37,49,50,52,52,89 jinavijayajI 11,54,5960 jIrNoddhAra 50,51, 57 jIvadravya chavAbhigamasUtra jUThAgraSTi 54 jUnI gujarAtI 44, 47, 83 jesalamIra 13,39,57, 58 jena 14, 23, 27, 31, 38, 48,57, 78 jena AzrayadAtAo 12 jaina kaLA 11, 31 jaina guphAo 14 jene graMthastha citrakalA 99 jenacitrakalpama jene citrakaLA 14, 99 jaina chabacitra jaina citrakAma 48,60 jaina jyotiSI jena jhaverIo jaina darzana 95,96 jaina devanAgarI lipi 44,46,47 jena jyota jagadguru 27, 50 jagavallabha pAzvanAtha 50 jayatasUri jayazikharI jayarArIzvarajI 34,53 jayaMtavijayajI javanika 18, 21 jarathosta 23 Journal of Indian Art 1914 jarnala epha dhI inDiyA sAaTI jarmana jarmanI jazavijayajI. para
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 * 224. jena sAhityasaMzodhaka varSa 3 nuM 11,28 jana saMdha 25 jana saMpradAya 48,56 jaina saMskRti 11,24,25,26 jainAcArya 24,25,27,28, 37,48,59 jenAzrita jenAzrita kaLA 14,35,36, 57,60 jenetara 12,45,46 jene 13,24,25,27,28, 38,39,46 joe sthApelA graMthabhaMDAra 12,31,39,40,44 gImAranI guphA 14 jenapura 31,53 jabudvIpa prajJapti 95 tapAgacchIya samudAya taraMgalA tAjamahela 5e taraMgavatI tADapatra 6,8,9,21,30,31, 32,33,36,39,40, 41,48,49,55,56, 57,58,85 tADapatranI prAcIna kaLA 38 54 tAna prakAre 62,63 tApI tAraMgAjI tiryanatotrata 66,70 tIrthakara 13,22,23,24,36, 38,49,50,51,56 valikA tejapAla taimura triSaNIzalAkA puruSacaritra 40 zrelAyadIpika 96,97,98 tatrarAtra tAMtrika patha jana citrakalpama dvArakA digabara jaina digabara maMdira ka7,42 dihI dilhInA sulatAna divyazaktidhAriNI 23 dInezacaMdra sena dIvAna bahAdura 44 depAla sAha depAla sejaka delavADA para devacaMda lAlabhAI pustakedAra phaMDa devacaMdrasUri 25,43 devadevIo 36,56 devanagarIo 29 devabhadrasUri devamadira devardhvigaNi kSamAzramaNa 25,30 devasAne pADe 31,50,54 devendra narakendra prakaraNa 95 desAI zerI deDanAyake 28,49,50,88 jhaverIvADa jhIMjhuvADA va. Daca DabhAI W Norman Brown 11 Designs Decorative Motives of Ouental Arts Dekkana koleja 45,47 DeTroITa ArTa myujhiyama 32 DolararAya re mAMkaDa 61 69 dhanakubere dhannAsAlibhadrarAsa dhanezvarasUri thAMbhalAnI kuMbha 50.51,52 yArAma kavi dayAvimalajI zAstrasaMgraha 31,54,61,7% dazamakalpa 83 dazavaikAlika sUtra dravyAnuga drabhAstika naya dakSiNa rAjasthAnI dvAdaza mAsa 42 dharmakathAnuyoga dharmavijayajI dharmavidhiprakaraNuM pAyAnagarI dhAriNI putazIrSa dhoLakA helA mAravaNInI kathA 46 63,64,70 tapAgaccha
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUci 12 nagarazeTha 28,49 nagInadAsa karamacaMda saMghavI 96 nabagujara - 32,77 narakuMjara nabudAcArya namada kavi 53 narmadA nakI 36 51,562,65, 68,69 nRtta nagraMtho 62 nRtya 4,5,62 nRtyo nRtyazAstra nasihajInI piALa 53 narasiha mahetA 44,91,93 narasiMharAva narahathI navakuja2 navanArIazva navanArIkuja2 84,89,60, 81,92,94 nava5 lava pArzvanAtha para navaprANI kejara navalakhA maMdira Nahar nAgapAza 2,73,36 nAgajIbhudaranI pALa nAgadamana nAgabaMdha nAgarika naTarAja 54,62 nATyazAstranAM keTalAMka svarUpa nATaya sarvasva dIpikA 63 nATathasUci nAthadvArA saMpradAya nAyaka-nAyikA nAnAlAla camanalAla mahetA 11,12,38,42, 45,46,59,86 nAraNabhAI hAIkula 56 nArAyaNanuM maMdira 73 nArIazva 80,81,84,89 nArIkaraNa 7 nArIkuMjara 49,81,82,83, 84,85,87,88,89,90, 93,94 nArIzakiTa. 79,81 nyAyAbhAnidhi nhAnAlAla kavi 23,24 nizcita 68,70 nika 15 nizALa 49,50 nizItha cUrNi 30,40 nicita 67,65,68,70 nepALa nepoliyana nemicaMdrasUri nemijina 22,23 neminAtha caritra nadovALa naMdamaNiyAra 225 paryAyAstikanAtha parivAhita 65,66,70 pariziSTa parva 22,87 paryuSaNakalpa paryuSaNa parva 48,58 palavarAja pAzcama hiMdanI citrakyA 99 pazcima bhArata 6,31,55 pratAparANe 74 pratikRti 3,4,5 pratimA 20,21,26,27,53 pratimA vidhAna prabhAvaka caritra prabhAvatI rANI - 17 pravartaka muni mahArAja 31, 42,54 praznayAkaraNa pRSThabhUmi 50,56 prazApanA sUtra pATaNa 6,13,25,26,27,30, 39,40,41,43,49,55,57 pATanivAsI pATanagara 25,27,39 pAThazALAo pAdacArI pAdaliptasUri pArasika pArSikumAra pAnAtha 22,48,49 pArvAbhimukha zire 70 pAlakhI pAvAgaDha pAzcAtya pradeza pAlItANuM pAzcAtya vidvAno prAkRtakarA 22.30 21 paTeLAM paThANa sulatAna 27 patitA 67,7ii "badha Paranassus Nov 1930-11 parAta
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakalpadruma ba bakAsura bajesa barvina 58 226 prAkRta ziroha 70 prAcyavidyA maMdira 86,84 prAcInakALA 39,41 prAcIna kAvyasudhA 87 prAcIna gujarAta 1,33 prAcIna gujarAtI bhASA 41 prAcIna gUrjarakAvya 5,47 prAcina citrakaLA 1,32, 51,99 prAcIna citro 4,5,38,50 prAdhIna citrakAre 35 prAcIna jagata 24. prAcIna jaina kavio a6 prAcIna jenaviSaye 38 prAcIna jainasAhitya 14,99 prAcIna pATanagara 31 prAcIna baMdara 30,40 prAcIna bhaMDAre 14 prAcIna bhArata prAcIna zAstravizArada 9 prAcIna zi95 1,74 prAcIna zilpagrantho prAcIna ripIo 1 prAsAdo prANIkuMjara prANIjanA 74,75, 77,78 pITarsana pITarsana riporTa pustakama pustakedAra puSpamAlAvRtti pUnA paraNukarma pUNekalaza pUrva bhArata Pamting of the Jain Kalpa-Sutra 11 A Painted Epistle by Ustad Salivahan 44 peTalAda pezvAe poravADa jJAta piorTugIjha paurANika pauSadhazALAo paMcakalyANaka pacatIrtha pacatIthI paTa 42,49 paMcaratna gItA pacasarahAriNI 23. pacasaMgraha pacAzaka paMcAsara paMcAsarA pArzvanAtha 25,43 pAMjarApoLa 38 B bahAdurazAha bahAdurasiMhajI sidhI 60 bAIbala bAdha bArAha 26,27 bAbara bAlagopAla stuti 7,54,56, ha8,85 bAlacaMdra kavi brahmazAMnidhyakSa brAhmaNa 23,53 brAhmI brAhmaNagraMtha 39 brAhmaNa paMDita brAhmaNa saMpradAya bRhat saMgrahaNI 99,97 bRhat saMgrahagasUtranAM citro bivamaMgala bihaNa paMcAzikA bismArka bihAra briTiza myujhIyama briTiza Bull. Mus. of Fine Art. Boston myulara belura bALapIpaLAnI piALa para barelIana 32 oNsTana myujhIyama 2,40 bAriyA 26,27 prinsa oNpha velasa myujhIyamapI puNyavijayajI 9,42,48,49 pudgala dravya 5 puruSa AkRti puruSanI tera kaLAo 13 puSTi saMpradAya kirlorensa 32 phagga 45,46 phArasI lipi kAnsa 32 kIara gaeNlarI epha ArTa 32,48 24
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUri bauddha 23 bauddhakalA bauddha bici bauddhadharma 24,60 bauddhadharmanA che ,39 bauddhapramANe 28 baMgALanAasalI citrakAra90 baMgALA 26,82,89, baMgALI kaha5nA baMgALI kavitA che ke baMgALI siviliyana 90 bhrakuTi 687 bhagavatI sUtra 14,56,95 bhagavad gItA 94 bhRgukaccha 30,31,40 bharata 13 bharata nATayazAstra 54,63 bharatamata bhAgavata purANuM bhADArakara bhADArakara orIenTala IsTITayuTa bhArata 25,39,53,54,78 bhAratavarSa 11,26,54 bhAratavAsI 29,30 bhAratanA jana prathabhaMDAro 32 bhAstane madhyakALa 6 bhAratanA myujhIyamo 32 bhAratIya kaLA bhAratIya citrakaLA 12 bhAratIya citrakaLA 10,35, 32,33,36 bhAratIya citrakAra bhAratIya jaina zramaNa saMskRti 9,42,48 bhAratIya dezo 23, bhAratIya rAjanyo bhAratIya saMskRti 13 bhAdrapada lAkAra bhAnI pALa kSitti citra 14,16,20,22 35,36,37,50,53,81,89 bhIMtacitro bhImasI mANeka bhImadeva bIje 25 bhuvanezvara 14,53 bhUmigRha 18,50 bhUmitinI AkRtio 72 bhUvaDa 25 bhaprakAro 62,63,66,17, 68,69 bhomacArI bhoMyarAzerI ja makaradhvaja 85,87 maNIAtI pADe che maNilAla bakarabhAI vyAsa 48 atisAra mathurA madhyayuganI bhAratIya kaLA. 227 mahamadanI saMharavRSTi 29 ajayabhArata makalakitra kumAra 17,8, malila adhyayana mahia kumArI 17,18,19,20 malayAcaLa parvata mahamadazAha mahAkAvya mahA-gujarAta mahAnAyako mahApariSada mahAbhArata mahAmAtya mahAmAMga9ya paMcamI 14,48 mahArAjAe 27 mahArAjAdhirAja 25,30,40, * 43,44 mahArAjA saMprati 24 mahAvIra 20,21,24,49 mahAvIra carie mahI mahIsamudra vAcaka mahendravamAM mahendrasUri mahopAdhyAya mahAbakapura masjida mAdhavapradhAna mAdhavAnala kAmakuDalA copAI rAsa 46,87 mAravADa 7,37. mAlava 24 Malavia Comm. Vol. 1939 mALavA 7, mInAkArI madanavama rAjA 82,83 manamohana ghoSa manuSyayojanA manamukura magAma marAThA maladhAra gathvIya mAladhArI hemacaMdrasUri malayagiri
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 calanapura 31,53 yavane yazovijayajI jenagurukuLa para yakSapratimA yAdavakulatilaka 23,24 yAda yunAITeDa sTeTsa yuropa 22 228 mithilAnagarI 17,9 mukuTadhAriNI mugalakALA 10,11,29,30, 50,55,58,60,86 murajabaMdha musalamAna kalAkAre 58 musalamAna bAdazAha 56 musalamAna sattA 25,57 musalamAnI zilpa 72 musalamAne 26,27,28,53, 54,57 musalamAnI sulatAne 53 mUchanA 54 mUrtipUna mUrtividhAyaka 29 mUrtividhAna mevADa 37 mogala zahenazAhe 28,58 mogala samaya 38,50,53, 54,55,76,99 mogala sAmrAjya 27,38,54 mogala 27,53,58 mohanalAla dalIcada desAI 11 maurya sAmrAjya 24 maMgalakalaza 78,7e maMjulAla majamudAra 54, 88,94 maMDanasaMdhavI maMDa5durga (mAMDavagaDha) 31,54 maka adhyayana muMjAla mahetA 25 raNahathI ratnazekharasUri ratnAga(ka)rasUri 44,46,48 ratnAkara samudra 23 ratnamandira gaNi 47,56 nezvara kavi rati 84 jena citrakalpama rAjaputa-mogala samaya 80 rAjazekhara rAjapUta sattA rAjapUta-samaya 78,84 rAjimatI rAjapUta saMpradAya rAjasiMha 4 rAdhanapura 49,5 rAmagaDha parvata 13 rAdhA 81,42 rAdhA-kRSNa 90,83 zivabahAdura 30,90, casapacAdhyAyI rAmajImaMdiranI paLa 50 sahaSabhadeva 13,23,51 baSipaMcamI gaSabhadevacaritra saMpanirmANa rUpasuMdarI rUperI zAhI 53,56 khAnaipuNaya 3,5 rekhAnI sajIvatA rekhAvalIo racita OM mahAlaya mana oNyala eziyATika sAeTI 32,53 raugAkSara Rupam 1925 12,45 gAmaDa5 49,50,51,para raMgasaurabha raMgabharANI rAMcI ji9lA ttidAca 83,84,85, 86,87 ratirahasya pa4,88 rathayAtrA ravivarmA ravizaMkara rAvaLa 10,11, 28,44,45,58 rasikalAla cho. parIkha 5 rAga rAkhAladAsa benarajI 7 rAga-rAgiNInA citro 62 rAgiNIo 54 rAjapUta kalA 7,10,11, 29,30,35,36,15,60, ha8,81 rAjakajara rAjapUtAnA 7,30,31,57 rAjagRha nagara rAja rAja rAmadAsa pa9 57 muMbAI 13 muMbAI IlAkA mAMDavInI pALa yamunA kAMTho ladhu prakaraNa saMgraha
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 s. 21 a lalita kalA lalita zugAra labhAI dAMtI 5 lAkaDAme 49,51,52 lAkaDA uparanAM ketarakAma 48,52 lAkaDA uparanAM citrakAma 48,52 lAkaDAnI thAMbhalIo 50 lAkaDAnI divAla 50,52 lAkaDAnI pATalIo 39,13,48 lAkaDAnI suMdara AkRtio' 50 lAyabrerI 32,53 lahamIdevI lAdeza lImaDI lekhanakaLA 9,42,48 lekhakama 20,21,22 lalita laDana 53 49 229 vimala maMtrI viSNudharmottara purANa vIena yunivarsiTI virATa svarUpa vizeSAvazyaka bhASya viradhavala 26,39 vIranirvANa saMvata 21,25 vIra vaMzAvalI vedakALa vedAntanA graMtho vaMdAvananI kune veSTita karma vaNika vaidika saMpradAya uSNava citra 37,55,88 viSNava madiro 27,15, pa2,88,93 vaiSNava saMpradAya 35,36, 38,54,56 vaiSNavatA veNuvAzrita kaLA 57 vaiSNavIya ratha 78 vaidika kavi 5,46 kaMga sAhitya paricaya bhAga 1 le 60,1 varSARtu 22 vikramasiMha vaijJAnika viTaka kapaTapAlI 54 vasaMtaRtu 22,5,46,87 vAsotsava ra vasaMtanAM pada vasaMtavilAsa (kAvya) 7,44, 45,46,47,85,86,87,88 Vasantvilasa vasaMtavilAsa (gathe). vasudeva hiraDI vastupAla 25,21,29 vastrapaTa vacce 7,10 vAghaNapoLa 4,88 vAghamAsInI khaDakI para vAhUmaya vAghelA 25,41 vAghelA rANA vADI pArzvanAtha vyAkhyA prApti vAsudeva vAsupUjya svAmI vikrama saMvata 21,22,26, 30,31,39,40,41,42, 44,47,52,53,78 vikramanI padaramI sadI 30,31 vikamanI semI sadI 31 vijayadevasUri 50 vijayarAjasUragaccha 49 vijayasenasUri 11,28,59 vijayAnaMdasUri videha janapada videha rAjA 18,19,20 vipAka sUtra viliyama jemsa 86,89 vivekaharSa gaNi vidyAdevI vizvata 13,64,70 53. 23 vakhatachanI zerIne bahAra 1 vaDedarA 13,31,40,53,54, pa9,77,80,86,89,94 vaDodarA grAmya vidyA mandira vaDodarA rAjya vaDhIyAra 25 vaNeda 25 vatsarAja rAjA vanarAja 25,42,43 vardhamAnasUri 25 valalipura 24,25 valA 43 zatruMjaya 24,27,29 zaraNAI zazikalA 83,87 zazikalA pacAzikA 87 zahenazAha 28,58,59 zAkunamAlA 78 28,59 24
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 53 15 95 230. zANANi zAradAdevI zArA sevana 53 zAlasikA zAsanAdhiSThAyaka zAstrasaMgraha zAhajahAM 28 zAhapura 52 zi95 13,53,62,71,77, 81,85 zilpakaLA 35,52 zilpakAro zilparatna zire 62,67,68,68 zivAjI chatrapati 78 zi95 sAmagrI zipIo 29,73,34 zItalanAtha zIlavatI caritra zIlAditya zIlAMkAcArya zeksapIara 74 zekhane pADe 50 zrIkRSNa catanya zrIkRSNa-rAdhA zrIkRSNalIlA zrIdevI zrAvikA 25 zrInAthajI mandira 80,89 zrIpAla rAsa zrIpAla rAsanAM citro 9 zrAddhavidhigraMtha zrImAla vaza zrImata mAlike zrIzIlaguNasUri 25,42,43 zrIzaMkhezvara zrIcakAdi yatra zreSTie zrImAnA gArarasa 46,87 zagAramaMjarI zRMgArIka kAvya 44,5, 46,47 zreNika rAja 15,20 zvabhramatI 23. vetAMbara jaina kaLA 31 *vetAMbara jainadharmagra 31 vetAMbara janamandira ka6, 37.42 vetAMbara jenazramANa 28 tAMbara jaina 14,10,36 "vetAMbara saMpradAya 40,42 jaina citrakalpadruma sadAzeTha saptatikA karmagra samaya 95 samagI sasarAtI 54,56,85 sphaTika Some ill. Mss. of Gujarat School samarasiha samavAyAMgasUtra samazida sametazikharanI poLa samayasuMdara upAdhyAya samrATa akabara saraladAsa sahana 67,71 sarasvatI devI 40,42,87 sarasvatI nadI 23 sahajayA paMtha sahastraphaNA pArzvanAtha sametazikharajI Staats Bibliothek Strasbourg sAThamArI sthAnAgasUtra 14,5 sthApatya 6,27,28,28,36, 37,50 sthApatya sarjana 6,10,37 sthApanAvazyaka sAbaramatI sAdhu sAvI snAtra pUjA sAmudrikazAstra sArAbhAI navAba 8,60, ,83,85,89,99 zaiva zebhAnacitro zaMkarAcArya zAMtidAsa (nagararoTha) 28 zAMtinAtha 49,50,51 zAMtinAtha bhaDAra 40.41 zAMtinAthanI piLa 50 zAMtisUri zramaNa saMpradAya zrAvaka pratikramaNa cUNi 40 zrIkRSNa 23,24,74,77, 80,83,86,89,91, 92,93,94 pakoSTaka padravya Studies in Indian Painting 12,45,59 sthapatie 29
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUci sAraMga sUrIzvara ane samrATa 27 senApati 25,6 Seventh Oriental Conferenec Secular Painting in Gujarat-The Story of Kalak samajayasUri seminAtha sonAnI zAhI 30,34,41, 44,54,56 291 saM janA 72,73,74,75, 76,7,8,76,89,94 saMjanAkRti 76 sayAjanAdhAra saMjanAcitro 72,76, 81,94 sAjanAzakti saMskRti ,8,53 sAMtU mahetA sAMpradAyika 31,57,78 sAMvatsarika kSamApanApatra 11,59 sonuM sAhitya 6,7,13,26, 83,45,96,97,99 Aditya sAhityabharyA traNe 13 sAhityapradAna sAhityapremI sAhitya sAmrAjya sAhitya siddharAja jayasihadeva 25, 30,39,40,82,83 siddhahema vyAkaraNa 25,41 sidha deza 39 The Sittanvasal Paintings sIttanavAsala 14,37 AkRti strIonI cosaTha kaLAe 13 zrIkuMjara sImadharasvAmI pa2,89 sudarI supArzvanAtha subAhukathA 13,47,48,52 suvarNamati 19,20 suvarNa sihAsana suvarNAkSarI prata 31,54,56, 57,61 sUtrakRtAMga vRtti 49 svapikA sUtrakRtAMga sUtra 14,95 sthUlabhadrajI sUryaprajJapti sUryavaMzI 24 sUrAcArya Statesman 50 83 surata sevaiyA solaMkI 25 lakI rAjya 10,1 semasuMdarasUri sohanavijayajI 54. saudharmendra aMdhAnata 6pa,66,70 saMgrahaNIsUtra 42,9798 saMgrahaNIsUtranAM citro 5 saMgrahasthAna 13 saMgrAma sonI 57 saMgIta 5,62 saMgItagraMtho saMgItaratnAkara saMgItakAra 54 saMgemaramara saghane bhaMDAra 40,42 saMdhavInA pADAno bhaMDAra 30, 40,41,42 saMDAsA saMbhavanAtha saMbhUtivijaya saMpradAya 7,12,36,38, 55,57 62 harihara-bheTa hararAjajI rAvala haribhadrasUri hastalikhita gro-prate 6, 13,29,30,32,34,36, 96,97,98 hastasajanA 80 hastinApura 17,19 hastinI hAjA paTelanI piLa 50 hAjI mahammada-smArakagrantha 44,45 hAthI 81,83,84 hAthInI chApa hida 2,54,58,77 hidI kalA ane jaina dharma 11 hiMdI bhASA hiMdu kalA 11,28 hiMdu kalAkAre 58 hiMdu deva ane devapUjA 79 hiMdu devatA hiMdu dharma 5 para
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakalpadruma kSetralokaprakAza kSetrasamAsa [ ka = 232 Hindu Pantheon ha4,89 hiMdu maMdira hiMdu rAjya 53 hiMdu rAjavIe 31,41, 56,78 hiMdu rAna 26,42,43,53 hiMdu sattA 41,53 hiMdustAna 6 himatavijayajI yati 6. himAlaya 23 hIravijaya sUri 27,50 hIrAnanda zAstrI 30,53 H. Von. Glasenapp 12 hemacaMdrasUri 22,25,38, 40,60 History of Indian and Indonesian Art 12 haMsavijayajI 31,53,56,50 jJAtA dhama kayAMgasUtra 14 15,40,96 jJAnabhaMDAro jJAnamaMdira 53,59 jJAnAcArya A
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Plate 11 GAR : che vira zrI macakamara civa 3 zrIdevacaMda nA 4 zrI pArzvanAtha 'S ' A c d 3 : ke -- ke ke (cA 5 beDAnI pUtaLI ( 6 devI pAvana cina 7 arjarezvara vanarAja
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Plate III * ma w * :-- * ',' ) pa. 5 : ka.' cina 8 prabhu zrI mahAvIra citra 9 ravI saranavanI vi. sa 114
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 mitra 14 zrIhe caMdranuM, ziSya ane pamAhanamAM paLa 1200 tra 12 zrIke mu bh smyrm slm 7.5.0 citra 11 mArjInA arapaSTa citra upa thI, tenuM Ava sthapa pIna taMtu bAvekhana caya 13 pamAina kuhapALa 'catra 15 bipI salAkA puru cani vi ne 129) Plate IV citra 14 zrAvikA zrI
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Plate [, ja . . mAM R cina 16 thI 21 seLa vivAdevA A thI anukrame rahi ga. pra. vacUMkhavA, vADI, aticakA, pusnA
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Plate VI RE TO * * * - : : s, - - - - - * s kA 0 11 1. * ke ) : * * rA na. , = i/ 4 Aja che / 1 ! , G E ? " citra 22 thI 27. sALa vidyAdevI -UparathI anuka: kAlI, mahAkAlI, nArI, gAMdhArI, mahAvAlA, mAnavI
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Plate VII - ka - ** - - 1, :. *,* - - 1 / * : A 13 halA * * 7 , s citra 28 thI 31 mALa zire vIA ,parathI anukrame vare, akatA, mAna-, mahAmAnanI
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ l'lute VIII janane svara mAM 1 : 1 . ! I ke maka 5 ( ' * * * * * civa 32 thI 36 davAo uparathI anukrame zradAniya. kapardiyakSa bharavatI, abAI (abikA, lamI (mahAlakSmI)
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 12 : 6-6 :- 0:cl: T-1 ++++; + + 6 :: . . S',* . - ja . 1111 1. ' : che tAM - '' - ?' * Cove 1 ? ? che 8N ' E '' : ' ' G * ' ' s Jh. * T * - * ! 11 * A " * " * .", . * Plate :53 ka 5
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ paatu
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ fHh w jr dy
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ yd It!
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ * Nian , L Shi Shi Qing Shi . an Yi 1 Mu Zhong Zhu . ... Zhong Liang :ty . lt11 All H-1 -- TJin Deng Wu . De Wang Zhi Pai Cheng Fen You Li , stagraWANT UNSW Chang 2017MM /MANNISHZhong He Fen ,Tong
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ PA. 1 15 17e The 39 111 or t
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ l'late IV . . . . * * mA-- kapa dahA ) , ho 1 [ * - - A ja * --) Joke Dj+ - E- "| 1 ( para che ke je vA ana tAvika- - * ka 1 'ba 1 ma 1 1 bA e sarasa - 4 ) 15 : R : - ke : : : : che e che. che G { { nanA pa ma kara : * * 1 } : naka 1 * * :: : : : " !l-1
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Miate I I - sa . . . - HOLIH Tara A - - - - 1.AHARI HAMART HTRG nam PA02 AGRAT krimikamAMasm HTIlama-gayArA A- mAlAmAyA nAmayArAalat nAvAnavAmika mabi cAkhAvamAmalA Raat navammati mAmilAmAmbapati - -- PAHARITRIgAmaDAgAra mANimAmi patil kAmavAprakArAyavAlAba madhAmaNamAmATAkAvara zakSAmAyAprImakarasaniyamabAra , gAvisamA bhAyA mAmAmAmoDamA dRSNET TER N , MAKERLATESep- .. . / REHEL de . --11 . .1Y . citra 6 eka citra thame-54001.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ n ldikeeigDeltainme aualitpura aasantvanita NP tuikayitsumedia mAvamadhyama HINDI Malaimariashleel NE vahAdI vAmagANasAlamAmAmaNarakazcamA mAvibasamayasamayaDIyAmAhAdhimAyA! dhanakaraNamAsadevAsAlayochAvadIya zAkhamayAviratApapusamAzyApayitApasamamA momentivans- AMMANTV NE sAmhaNagAvisakAlAsamA yAmamAsAdApArakaritamAdaramamANAcanakA 3 janAmAchAmANAjhavidyAmAgacapalAdhArakAlA bArAvItrAlayAkArAgadArogATAyA UpaNiES PER -pand sal HemamarrianartualstsRRIANDE 'skAmavAsApAvAsAkasamAnAmA -IA RAMERARETREET . ARTAITINE yatra . ..4 1. 1 2 . . . . . ." - - zrInana RT samma /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13- I Hopi in IKT 1.1 Trek WP W 118 W AS DIE M 11- 19 Ep kraj I'late XIV Y il YOY ** * tanu SOLSTIG IND SAVA . A til ow 12
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Phate.. TAKE sunness - gaNanAmADimAnAmA tANa yANAnAmAnavajhAyAAnAmAlAemA kaavaasnnnnaasaaymiglaanne| bAlAtakAlasamosamA vjnyaavaadaavaamsNddaakssiaadiyaa| - davAvamA - / vakotAhI are.. TrmwalsAvaMgaNamAdigaNa mAmajhAyAvAmAnApanAmA yAkANAnAmajhAyaNAsamahAsAtamaya samsaTAsavAgaNavAlAbAjAnatadAsaH kApAmAgrahamAyArAmamAnairat . " mharANNARAPar . sakArAsa . . A . Lh iliyAmA gaMdhAyAzada lAgI
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ on AN A arade - - - TTER . Teria rNgaallnu A ani Nenu Naa . ht AM
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ p - - - * * pottttu pttm paak niiraak T
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ KW, - erine . WE UI
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAmaNijAla pANTamamAtsa mopalakaNThaka
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ , , , ,
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Panatory Qi Qi ,. QBBn m 3."; Zheng
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Zhong , " ". - Shi . *} t. . . Yi Jiang You Zhong Guo Zhong Bu 34 May arol Zhong Xue 44
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ sr w dbh Hd m w == * * b m hw fy w d d h w dr tmh -y w `dh * * * * - myHmyd * mh bhm , hy d ydr mrd hy
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramANa PS**+-+2;39+-+72^*~ vivAdinA mAyA thaa| purakhataSa nAdhyakSa ~ 13+ il 4-12-9 11 zanay Inf AXAV4
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ JUS . .. . . 77 T SA Ww verso ... . . 11 .
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 XXXX --- RE
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Yi Da , Liang 1
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11\{{ writer pfu d`hl lmwq` l`lm `rb m j`Err yn nmh ` lm bl . ` lm wr bl z mly khh wy rs - 'nh b` ,qg, l lh t l n `l 5 - m h. dlm m 1 f . lLG F * lf .. wl m`h m` ddh h 1 d dm` wlyhm yr`y , `Tr = . w d . " - " m Irfetiptv | mh lrm@ : H gr : nwr * b hm dm ! - . 1 | rbh y dr mh mkh : b . w 1, 10 1 0 1 0 , ln m
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ :- l'esh r I-tre, 1- - : 'da<< let 's le: "toc - - - - - - * * DI-:: ve":"e *.* *-Iye rche ?.! :) - 1 * * A kAma karI 1 1 ' + E 'kAma rt , karI Pin ' ' --- : che. A ja ( 1 , rAjA - - na sa kAra dAna - rAmAyaNanA pAka , mArA ane , ' Ara I'l.it XL / civa 160 cina 1 :
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ ". . . Deng Deng .... .
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dang 141 12 14 Er Yi Shang Shi Ben . Yi Bu Shang Liao .. (t ?" Yi Zhi Xian , Bei : 11 - 1 14 , bus
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Plate XLVII * * . . ka ' -4 ; } = " , * * . . . G K -- ' . nI - * * * * kaainmpiyAnIjhAmAnanI nArAyANAnAno tAnAzA. mArA gAtAtiyANakArI variyAtrikonI jijJAvita che. upara citra 1; pAla banuM janavina nI kAbI nara, cina 167 kaza ane jamaNI taka cira 168 prANI saMjanAdhI karelu nuM Alekhana
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ chAtIma dhamAdAdinA vaSTakAla lagapAvasA rahanakA yasaMghADaga upAsika dhUmavAmaeka 1203gamA samarasarata upara citra 172-173 prabhu zrIpArzvanAthanuM nirvANa, zrInemInAyanu nirvANa nIce citra 174-175 zrIja-amahe|Ava, zrIpArzvanAthanI dIkSA Plate XLVIX
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayAsa kama 31 citra 119 saMvana 1389mA zradharmaprabhasUei kAlakAcArya kathAnI sakSepamAM racanA karyAMnA ullekha citra 170 zrIzakrendra zanava bhaLe che I * garI citra 171 zrIlakSmIdevI Plate XI VIII
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Mate 1. L Liao . 41... " Zhong Guo Xue Sheng . - Ren Ci ,Ta De SASSESS Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi [13 "k": t r AnyA HYu Shi Yi A . cara 17" ke patranA nuM 2 kinAre me eka citra 177
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ | .
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ San , se , Guo Cheng : 4mationse # 47 :%, ,
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ **** 1 'x''' + : 183 }'lt \
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ple TV *** 14 ** . ...
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ fil Ke Zi Yi . Arri, F113, " , = "as " : Shi Shi , NPC Ren Sheng Shi . " "Shi -- Tong Ji : " Jing Zheng Zhuang Dai te Ye Shi Wei Duo Nian Duo ...... : , 11:41 24/
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ * IX III all Yi Nian Yi " Yi " main . Zhong , Yi Shi E Ge 1. ". .. . Xi . Yi Ben Yi Guo Tong Yi , , pc 3 , 1
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Zhong Yao -
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ WS 17!
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ S
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ - y ! * 19 $ ha IN . S. 9 ! yuk LE 1. whers : TXT,
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ . .. N .2 . 4. . . . . www :,:. . 1
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ i " G.E.O., 1 R // * 1 . . * E // .. aan . eee. . . | ' | 172 . . naa 1 ser |
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. NE; WIFI *: EE1.Yu + :ht rrrr 11 :1 t ......} ririti r . iiirl += tr i .... r #howChu Kou Zhi Zeng De Guan Zhi , Ben Yi Hui Shou PHINetterDe Qi De Xue Sheng ,Neng Zhu node, dekiru "Zhe Fen Wu Zao Qi Er Dao De Feng Yin De Bing Ji Shi 199Li Ru ,Zhong Fen De Ye You Ke Warman Gao Dao Ban Nian De Gou Wu Fang Shi Ming Zhan Zai Dao PZhou Dao Shi Ke Bao Xiao Hao Men PH Zhong Wen /0Shi Dao MHYu " PM , 1 *Wei Yue 19399 RX 4.74] 1931+ {"ite I SKIII
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ citra 24-247 uparathI anama nA vIra prabhanu vana padamA sikAnA athI eka navuM karI pratanI praza4i 1 1 - mAM * * ******* * * * * * -%. tasksclama . abaka nyAya a ne aDadanAma karU it PlpIXXVIII == - - - - - - - - - - - - * - - - - - - | = ; mAM = | ka | = ja INSTA | ja 4 1T === = ja " :. hara hara # - nAnA nAnA kaa -* * : . mi : . : = 6 . S TO ra ' ' 1 tii R. T !
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ " sa - 5.D EO ma-kar- bilal eGAN paramA ... IN - - Bunga lAzayakAntilAlAcIvAzayAgA zayouSTAyo / A - Panamance
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ nork IIPL-11- ch 21101 Pint I.TV ter . Wher MMEAN wwwma / HARDENT nAnimAyomA vidyamAladikSitA zrImAna RADEENA SHISHEheatredityant Laptre aurantertaittiritpatti eluca'tt 20.12 15 Auttitche:511: Hete P r aPARAamrawraMemwareEAMMP-INEINDIAN REEH. ** - rAdhAka yatizrIzAmadayanamA bhAsapratiSitAdharasarzata 'namadatanidhayaktadanAbajAma vilasanmAnaniyamitavAdarAmadAsa mRkdanamAdavadAnApAsa AgalarajanAkasavAmalAlakadAma brrmislraaj nuuN HOOLSARKA inaruAameraprammamta Hukrantetry
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ " AM R asaram " l'lu IXXX -- emamalanon - - - LIEU Prezi YeLeRentet_luft - stane madhyakSatAmAkAmAvakAvA palapavanAmagmatabibara prAvadhayAnavayAkazyarakSamikara rAmamahimAnadaMzAnAzayimazina nidAnAzimamanimukadamA AravidAnazravaNanirAdhAmamAtra tANanAtha Time NO SMSen-4 rAdhinabhinatyagazmAgA sakAnAmavigAyakavAna vivikayAmadAnakalilAva vAkavAkalApamAna1298 kamarakaMsalAvitalAnalAlAlaka. kanakANitakiMkiNAlalikAmA lAvadhanAkApAlaphalakaskara. nakaUMDalAzamAdAmamarakA mAnAsamadatakeliyAcyA AutwanoNRITTANTrantawteen . .. S Maminema mour ..11 41 -27 ...:.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Chan Dui Liao , 4 .5 - - ,
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaannntoo * titt " F A vaayaa
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- A - 1 9 )*- - * * * * - - che ra. , jANavA * - ka kAraNa Eaa * . * ke . :: . S. ? che fche. che : ; jema mane. , , l'late LXXXVII
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ I'ltic - - mm- sakalaba A JAMERY INE BEEYAF GI -
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.kr-lo ,, 11 11 41h STUL - 11, 4-1117) . 17! - ! 25 ? TE * SES 3 PAUL Plite al