Azzattatattaloao

Author(s): Nyayavijay
Publisher: ZZZ Unknown
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002242/1

Page #1

अन्ततवालीजा।
SPIRITUAL LIGHT

Page #2

अज्झत्ततत्तालोओ ।
*M******¶¶¶¶¶¶
[अध्यात्मतत्त्वालोकः ]
नायविसारय-नायतित्थ
मुणि-नायविजय
- विरइओ
अंगरेजी - अणुवार्य -
पायय- पत्थात्रणा - त्रिभूमिओ ।
बीरं सं. २४६५५ धम्म सं. १७, वि. सं. १९९५
मसीसो ।

Page #3


Page #4

AJJHATTATATTĀLOA (अज्झत्ततत्तालोअ )
BY
NYAYAVISHARADA NYAYATIRTHA
MUNI MAHĀRĀJA
NYAYAVIJAYAJI
WITH
TRANSLATION IN ENGLISH
AND
INTRODUCTION IN PRÄKRITA.
A. D. 1938.

Page #5

22
આ ભરતકુમાર એમ. યુ
માલીક – • ત્રીભોવી ખોટ વર્ષ
બોઝવા કુંવા નડીઆદૈ * *

Page #6

जगद्विख्यात नवयुग प्रवर्तक महान् धर्माचार्य
परम पूज्य गुरुदेव शास्त्रविशारद जैनाचार्य श्री विजयधर्म सूरीजी महाराज.

Page #7


Page #8

લ જૈલ
છે પ.પૂ.જંબુ વૈજયજી મહારાજા Sિ
સાહેબની પ્રેરણાથી
BollOOOWo@ojછે!OOX©©©©©©yહી
વિક્રમ સંવત ૨૦૩૯ છે આ પુસ્તક શાનખાતા ની
રકમ માંથી બનાવેલ છે તેની કિંમત રૂા.૫૦/- થયેલ છે.
કo@@@@@@@@@elia@©©©©©©)

Page #9

કૃતજ્ઞતા-પ્રદર્શન.
વિક્રગક્રિખ્યાત પંડિત-વર્ય શ્રીમાન હરગોવિંદદાસ ત્રિકમલાલ શેઠ આ આખે પ્રાકૃત ગ્રન્થ છપાતો હતો તે વખતે દૃષ્ટિગોચર કરી : ગયા હતા. અતઃ એ સહ–અનુગ્રહની સ્મૃતિને આ સ્થળે અંકિત કરતાં મને હર્ષ થાય છે.
જામનગરના સુયશસ્વી ન્યાયાધીશ મહાશય શ્રી ભગવાનજી રતનશી વારીઆ, બી. એ. એલએલ. બી. એઓએ આ ગ્રન્થનાં અંગ્રેજીનાં પહેલેથી છેલ્લે સુધી તમામ પ્રફે કાળજી રાખી જોયાં છે. અંગ્રેજી વિભાગના પ્રમાર્જનમાં એ સજ્જન-મહેયનું સદ્દભાવપૂર્ણ સાહાપ્ય મને બહુ ઉપયોગી થયું છે. એ માટે એ વિદ્વાન સદગૃહસ્થને હું ઘણે આભારી છું.

Page #10

मंगल-तवो
नमो मे अरिहंताणं, सिद्धाणाऽऽयरिआण य। उषज्झायाण, साहूणं लोए सव्वाण भत्तिओ! ॥१॥ .
णाणं जस्स अणंतदंसिसमयंभोरासिमंथायलो खंती जस्स अणप्पकोवणजणकोहग्गिधाराघरो। जोई जस्स पुणाइ बंभमइओ भूमंडलुजोअगो विस्सम्मशिअ-संजमो विजयए सोधम्मसूरीसरो॥२॥
वंदे अप्पडिमप्पहावविहवा विस्सोवयारम्बया दुईतप्पडिवाइकोविअमणस्संबोहणप्पञ्चला। बेरगामयवासणणसमिअप्पोदाममोहाणला सम्वत्यादि गुणायरव्वसणिणो ते धम्ममूरीसरा ॥३॥

Page #11


Page #12

ગ્રન્થકાર મુનિમહારાજ
ન્યાયવિશારદ-ન્યાયતી શ્રી ન્યાયવિજયજી

Page #13


Page #14

पत्थावणा ।
SHINIHI,9701970S
7
सव्वेसिं पाणी खं परमे एगऐ अंच सुहं । तयत्थमेव सव्वं जगं पवई, पयगइ ससबुद्धि-सत्तिसमणुसारेण । परंतु किमत्थि कारणं जं, पचे पाणी कुणंतेसु वि सुहाय बहु- बहुपयता जगं दुहग्गत्थं? विआरिजमाणं खलु पञ्चर, पाणी मुहस्स परिभासमेव अहि अत्थि | अओ सुहस्स सचं दिसं कहममू उवगच्छर ? कई 'च झे साहेडं सकइ ?
•
मणूसो जाणइ, विसयाणं- मोड अविसयाणं उवलंभेण सुहं भइ | अवस्सं भोइसाहणाणं समुचिपाडणेण जीणवासीओ
कड़वाह कठिणयाओ अमुग अंसओ अंतमागच्छति। परंतु तावत्तेण सुहं नत्थि पप्पं । स ख भोइसाहणाणं सुजोगेण एगप्पगारेण सह आणंदो

Page #15

वा अणुभविजइ, किंतु तं मुहं, स आणंदो वा थोरो खणजीवी होइ, संताक्रूवे अ परिणमइ । न तत्थ सुहाहिमाणो सम्बो। सबसुहाय भोइअसाहणजोगो न पजतो । भोइअसाहणसहस्सो-. वत्थिईए वि सकारजिअस्स अंतकरणम्स दसा असंता एव चिट्टइ । सबप्षयारवज्झमाहणेसु. संतेस वि असक्कारि हिअयं परितावमेव अणुभव-: माणं हवइ । तस्स जीवणं बहुहा संतसं, बाउलं, बग्गं च थकइ । निस्संदेह, भोइअमाहणजोगाधारेण सुहं निष्फजइ इअ परिणाणं भमो एव । एसा भमदिही महामिच्छतं । एआरिसे घोर-अंधयारे पाणी अणाइकालओ पडिओ अत्थि । समग्गा तस्स दुइसा एअभममूलेव । एअं अण्णाणं जाद नविणस्सइ, असंभवेव ताव मुइदिसासमुबलदी।
सचं जीवणं जाव न अवबुज्झइ, समुइपमाणसाहणाणुकूलयाओ वि माणसपरितावं न सकंति उक्सामेउं । चित्तस्स दोसा, मणस्स विआरा, अंतकरणस्स मइलया साहणसहस्साणुकूलयामझे वि

Page #16

मणसं परितासेंति । अंतरजीवणस्स भलीमसदसाइ धणस्स महासायरो वि, अहिलभूगोलसामज्ज पि न पहुप्पइ सुहं दाउं । सुहस्त ठाणं अंतकरणमत्थि । तं जइ मलरासिआइलं हवइ, वज्झसाहणजोगा केदहा वि विजमाणा हवेज, सच्चं सुहं न होजइ । पंकभरिअभाणे विविजाइ जइ दुई, ता तं पि पंकरूवमेव भवे, तहेव बझसाहणेहि उम्भाविज्जमाणं मुहं पि माणस-रोगेम मिलिअ संविरूवं अभवंतं असंतिरूवे परिणमइ ।
एएण फुडीभवइ, मुहस्स संपत्तीए अंतकरणस्स • निम्मलया अवेक्विज्जइ । चित्तस्स विमलथिई एव मुहस्स उग्गम-ठाणमयि । सेव सुहस्स सञ्चा भूमिआ । तयत्यं चित्तस्स दोसाण अत्रणयणमावासयं । कोह-मय-लोह-तिग्हा मच्छर-ईमादेस-अमूआऽऽई चित्तस्स दोसा संति । भणस्स इमें विारा अक्वालिऊणं मुहस्प आसाकरण सवडा अटाणे एव । इमाण मलाण धावणमंतरेण इंदचंद-नरिंदा अन्नो वा को वि न सकइ मुही

Page #17

भविउं ! जेण निम-अंतर-सोहणं साहिअं तस्स भोइअसाहणनूणदसाए वि, अओ अ पडिकूलयाकिलेसाण उवगमे वि चित्तस्स संती अबाहिआ. चिटइ । अंतरमुद्धिधारिस्स नाण-दिट्ठी दुहं पिमुह- . रूवं मभित्र निष-अप्प-संति संरक्खिउं पहुप्पइ । एएण सम्मं मुणिज्जइ, सच्चं गुहं कत्थ अत्यि ।. सच्चं खलु सच्चं सुहं सयायारे अत्थि । विमार-. आयाराण सुद्धी णाम् सपायारो; भावणा-वट्टणाण सुदी णाम सयायारो । अहिंसा-सच्च-संयम-चायसंतोसाईहिं गुणेहिं जीवणस्स सकरणं सयायारो। एवंभूअं सकारसालिं जीवणं एव वत्युओ जीवणमत्थिावत्यवि सुग्ण एवंविहे जीवणे अस्थि । सबा मुह-संती एवंविहे जीवणे एव विलसति ।
जस्स अप्प-पुणोजम्म-ईसरेसु नत्थि अत्था, विभारिज्जमाणाणि विताणि तत्ताणि जस्स सदाविसया न भवंति, स नत्यिो वुच्चइ । जेसिं हिअयम्मि ताणि तत्ताणि पामाणिभत्तणेग परामरिसिज्नमाणाणि विन परिचिट्ठति, तेमुं कइवाहा .

Page #18

आयरिसपूअगा वि भवंति । एवंविहा नत्थिायाए वुच्चमाणा वि नीइ-सयायार-उवासणम्मि तप्परा होति । एवंभूआ मणूसा अप्प-पुणोजम्मईसरसमभुवगमपओअणभूभं जं कायन्चमत्थि, तं ताणि तत्ताणि अणभुवगम्मेव कुणंति । एवंविहा दारिसणिअदिट्ठीए नत्यिआ वुच्चमाणा वि नेइअदिट्टीए अत्थिा होति, स-जीवण-सेअंच साहति । एएण गज्जइ, दारिसणिअदिटीए. जत्य नथिया होइ, तत्य वि सयायार-नीई समंगलपगासं पत्थरइ । परिणामओ सयायारि-जीवगस्स पगइ-बला सव्वे भमा भजिज्नंति, सम्मइंसणं च पाउमप । पाउम्भवइ ।
.. एएण इदं अवगम्मइ, सयायारस्स मग्गो तत्त. दिट्टीइ (परोक्खतत्तसद्धाए) अभावम्मि वि मण्स चडावेइ कल्लाणभूमिं । एवं च दारिसणिअदिट्टीए अणवबोधवंता भमवंता वा वि सयायार-साहणेण सकंति सकल्लाणं साहेउं । तम्हा जीवण-विही एव मुक्खो पसियो । तत्क्षेव वट्टइ सुहस्स कुंचिआ।

Page #19

अप्प-पुणोजम्म-ईसरा अभुवगम्मावि जीवण. सोहणस्स साहणं जइन कीरइ, सयायारो न सेविज्जइ, ता केवलवारिसअन्भुवगमेण किं सिज्झइ ? तारिसमयंगीकारमेतेण कि होइ? निस्संदेहं, सयायारविहूण-अत्यिअअवेक्खाए सयायारसंपन्न-नत्थिओ अहिअसत्यो । अप्पईसराइवायाणं सच्चा, महंना य उवओगिआ जीवणसुदीकरणे अत्यि, अप्प-जीवण-विकासणे अस्थि, सयायार-पहम्मि पगइसाहणे अत्यि । एवंविहा जीवणविही जत्य पगइसीला होइ, तत्थ तत्तणाण(PHILOSOPHY) संबंधिणो भमा-संसया वा, जइ विज्जमाणा हवेज्ज, न जीवणसाहण-पयरगे के पिबाई उचढवे पभवंति। ते वरागा सयायारपुण्णतेअ-अग्गे न कि पि समुंढाणं उबामेडं सति । आयरिस-पूअणस्स वेगवंतववसायस्स पुरो ते वरागा निब्बल होन्ता अंते परिसामति ।
अस्स गंथस्स नाम-निद्देसे पढमो पओगो 'अज्यस' सहस्स अत्यि । स य गंथस्स विसयमा

Page #20

des | 'अज्झत्त' सहस्स अत्यो अप्यहिआणुकूलमावरणं । अओ सो वि जीवण - विहिस्सेव निषेसं करेइ । अप्पहिअस्स अणुकूलमायरणं हि सयायारो । जइअवि अज्झप्पस्स उच्च भूमिआए जीवणं बहुउच्च, बहुं खण्डं, कप्पणाई अमत्थि, तहावि तस्सीममुगल पडमओ सयायारस्स कइवाहनिस्सेणीओ परमिज्जा भवंति । अओ एव तयत्थं आ अप्पतत्त-निष्णया पडिक्खाकरणं न जुज्जइ । वत्थुओ सपायरणवारेण जह जह अंतरमला खालिज्जंति, तह तह अप्पसद्धाए पगासो पगडीहोर, तह तह य अज्झप्पिअजीवणं विकसे । एएण इदं तप्पज्जं, अज्झप्पजीवणं अप्पनायाधारे एव होइ, इअ नत्थि; किन्तु परमकलाणस्स, परमसुहस्स भावणाए अहवा ने अभावणाए आधारओ तउत्थाणमयि । तम्हा मणूस अपनाई वा अणप्पवाई वा वेज्ज, सव्त्रस्ताव अज्झप्पजीवणस्स उवओगिआ समाणा अस्थि । अणप्पवाइस्स वि अज्झप्प - जीवणं अण्णाभावेणात्रि अवस्सं तस्स अप्पाणस्स हिआवहं भवइ: अण्णायभावेणात्रि अवस्सं तस्स

Page #21

अप्पम्स आवरणाणं उस्सारण-कजं साहेइ । इत्यं च तस्स परमत्थकल्लाणं पि साहिज्जइ । एवं च अझप्प-जीवण अत्या सयायारविही जीवणस्स मुक्खो, सिटो, मंगलमओ आयरिमो अपि ।
- 'अझत्त सई 'अत्त' पोगो मुक्खो अस्थि । ता अज्अत्तविरणाए अत्त-विआरणस्स ठाणं. मुक्खभूधापुराणकालिअ-भारही-छसणसाहिये अप्पमत्ताइ समत्यणे बहुं जहांवोहपुण्णं विवेअणं उवलम्भइ । अवस्सं खलु पमाण-तक्केहि अप्पसत्तासाहणास्स पयत्ता पाईणभारहीअसणकाराणं बहुविन्यरो मोलवंतो अअत्थि । एसा हु भारहीआ सकिई, जदारेण जगेण समहिगो ‘अप्पा एगं सततं तन्नमलिय' इच्चेवंभूअणाणलाहो । अप्प
लम्स अयित्नं जगेण भारहीमदंसण-दुबारेणं सम्वलाई ! एवं संते वि अज्न भारहवासे एगं परिमन्दोलण पनरड, जं आगप्पवायरस महया बदेश बडवायां करेइ । वट्टमाण-जुगस्म बुदिजीवि-जगम्स बहवो खलु अप्पविसए संसयालु

Page #22

वित्तणो संति । वह्माणि अबुद्धिवायस्स वायावरणं पारण एआरिसं पसरमाणं दीसइ जं, परंपरागयपुराणपद्धइअ - पमाण - तहिंतो तेमिं माणसं समाहिअं न भवइ । निस्संदेह, अज्ज संप अपद्धईए वेण्णाणि - आलो अणाए अहिअं मोल्लमत्थि; ताए चैत्र रीईए कीरमाणं तत्तालोअणं अज्ज अहिअं उब भोगिं आगरिसकारि च भवइ ।
सुहदुह - वेअणं जं सरीरफासि नत्थि, किंतु अंतप्फासिमत्थि, तयाधारेण सरीरभिन्न-सत्तिबिसेसस्स पइज्जइ अत्थित्तं । पाईण-दारिसणिहिं पि अप्पसिद्धि-मीमंसाए मुक्खतेण अस्स अणुभवस्स संविहिअमासयणं ।
इंदियाणि विसयग्गहणस्स साहणाणि संति । तेसि च साहज्जेण बिसयगाहगं किंपि तत्तं पिहमत्थि त्ति पइज्जइ | Tere सानाखा अत्थि, परंतु तेण मागं साहणं च एकं न होइ । जहा लवित्तेण लुण, परंतु तेण लवितं लबिआ

Page #23

य एक्कं न होर, एवं इंदियाणि विसयग्रहणे साहणाणि संति, अओ तडुआरेण जो साहगो अत्यि–विसयगाहगो अत्यि, सो इंदिएहितो भिन्नरूवेण सिज्झइ । इंदियाणि जइ साहगाणिविसयगाहगाणि मनेज, ता तं न घडइ । ताणि हि पंच अत्थि, ता विसयगाहगा एकंसि सरीरे पंच हवेन्ज । इणं नोववजइ । सव्वेसि हि इंदिय- . विसयाणं गाहगो एको एव अणुभविजइ । तहाहि, रूवग्गहणं चकम्खुणा हवइ, रसाइ-गहणं च रसणाईहिं, इत्यं भिन्न भिन्न-एकेक-निच्छिविसयाणि इंदियाणि अस्थि, किंतु चक्खुदारेण जो रूवस्स गाहगो अस्थि, स एव रसणाइबारेण रसाईणं गाहगो अत्यिः अत्या चक्खुआइसदियदरेण रूवाइविसयाणं गाहगो को वि एको भिन्नो एव अणुभविजइ । दिहीभ दंसणे जाअंते दठ्ठत्तेण दिही नाणुभविजइ, किंतु का वि अन्नेव एगा सत्ती अणुहोई अइ, सेव य सत्ती फासणेण फासे हवंते फासकत्तुत्तेण वि अणुभविज्जइ, तहेव सेव सत्तीरमणार रसगणे, नासाए गंधगहणे, मवणेण सहसवणे

Page #24

अ तग्गाहगत्तेण अणुहोइन्जइ । इदं, इंदियाणि विसयगहणस्स साहणाणि, कत्तूणि आवि ति अभुवगम्ममाणे नोववज्जइ । तम्हा इंदियाहितो भिन्ना का वि एगा सत्ती अत्थि जा इंदियवारेण रूवाइ-विसयाणं गाहिगत्ति सिज्झइ । उदाहरणओ वि.एअं फुडं होइ । तहाहि । जो पुध्वं चक्खुणा अणुभवा कासी, पच्छा य अंधीभूओ,तस्स विपुलदिट्ठाण विसंयाणं सरणं हवइ । एत्य विआरणीअं, इणं सरणं कस्स हवइ ? को करेइ ? इदं चक्खं सरइ ?न, तं हि नत्यि; नाहे किमन्नमिदियं सरइन, अनेण हि अणुभूअं अन्नो सरिरं न सका। जइ दिट्ठी दट्ठरोण, दंसण-सकाराण धत्तुत्तेण, सरणकत्तुत्तेण य भवे, • ता ताए वगमे पुचदिविसय-सरणं जं भवइ,
न होज्जइ । जाहे दिडिभिन्नो दहा अभुवगम्मइ, ताहे दिटिविगमे वि दट्ठस्स सरणसत्तिसंगहकनुस्स य विजमाणतेण पुवदिट्टविसयसरणमुववज्जइ । एएण अवगम्मइ, अणुभविभा, अणुहवसकाराण धत्ता, सरणकत्ता य इंदियन्वइरित्तो को वि एगो पयत्यो अत्यि, स एव अप्पा ।

Page #25

मणूसो खलु निअ-अणुभवमुल्लिहंतो भणइ"मए अंबफलं सुरं, सुणिअ पासिअं, पासिम फासि, फासिअ आइग्घिअं, आइग्घिअरसि"। अस्सि अणुभवे सवण-पासण-फासण-आइग्घण- . रसणकारि-सव्वेंदियविसयग्गहणकारिं किमवि एक्कमेव तत्तं पइज्जइ । तं एकं किं ? इंदियं ? न, .. इन्दियाणि हि पडिनिअय-एकेक-विसयम्गहणाणि। . न हि किं पि एगं इन्दियं एवं सब्बं सवणाई सका काउं । तम्हा जं एगं पडिनियइन्दियदेरेण सुणइ, पासइ, फासइ, आइग्घइ, रसइ-सबा विसया अणुहवेइ,अणुहविऊणं तस्सक्कारा संगेण्हइ,तहा इन्दियववगमे वि तस्सक्कारबला सरइ, तं सन्नेंदियभिन्नं देहवावि चेअनरूवं अप्पतत्तं ।'
पुग्गलस्स [MATTER] जे गुणा संति, तत्य चेअनं नत्थि । कत्थ वि पोग्गले भोइअतत्ते वा चेअन्नं नस्थि । अओ तेण भिन्नगुणेण तद्धम्मिभूअं भिन्नं दवं सिज्झइ । णाणगुणस्स उवायाणं कि पि पोग्गलं भाइअतत्तं वा नोववज्जइ । अओ

Page #26

तं अनस्स कस्सइ सततस्स दबस्स गुणो भविउमरिहेइ । स एव अपा । अणूसुं जे गुण-धम्मा संति, ते एव नूणाहिअ-विअसिअरूवेण थोरदव्वेमु पगडीभवंति । अणूसु अविज्जमाणं तत्थोरपिंडे न विअसेइं । चेअन्नं गाणं वा कस्स वि पोग्गलस्स अणुस्स वा गुणो नत्यि, अओ तत्योरपिंडे कहं घडेज्ज तस्स अत्यित्तं । एअ-विरुद्धं को वि एवं कहेज्जः-मज्जस्स पिहप्पिह-वत्यूसु मादगयाए अमावे वि तस्सव्ववत्थूण विसिट्ठ-संजोगे जहा मादगया उप्पज्जइ, तहा भोइअतत्ताण विसिहसंजोगे चेअन्न पि पगडीभविउमरिहइ । परंतु नेदं जहत्यं । मज्जस्त हि पिहप्पिडवत्यूसु वि अंसओ मादगया अत्थि, अआ एव तस्सम्बवत्थूण संजोगे मादगयाए परिणमणं फुडं विकसेइ। किंतु पचेअणभूआसुन्तो जहा अचेअणरुवसत्ती संभवे, तहा विलक्खण-चेअणसत्ती कहं संभवे ? जगस्स भोइअपयत्थेसु जंतेसु वा गइ-पगासप्पमुहा जे गुणा, जा सची वा दीसंति, ते गुणा, ता सत्ती वा बाहिरओ आगया नत्यि, किंतु

Page #27

स-स-अणुत्तो विकासमागया अत्यि । जाहि अहितो जं दव्वं जंतं वा उप्पन्नमत्थि, तस्स दव्वस्स जंतस्स वा गुणा सत्ती वा तेसु अणूसु विज्जति; ताण य विकसिभं रूवं. ताण . अशृण थोरम्मि दबे उपलब्भइ । अग्गिरह-जंते [ ENGINE ] जा गई दीसइ, विज्जु-दीवे [ELECTRIC LIGHT] जो पगासो अस्थि, . सो अन्नेमु वि पुग्गलेसु ( अप्पप्पमाणओ वि) . अत्यि । केवलं विसिह-संजोगेण विसिट्ठ-दन्वेसु ते गुणा, ता सत्ती विसेसरूवेण 'विप्रसिआ होति । गइप्पगासाई कस्सिंचि दव्वे मंदा हवंति, अओ चेअ अन्नहिं दबे ताण विकसिअं रूवं संघडइ । इत्थं णाणं चेअन्नं वा कहिं पि पोग्गलदधे थोर-खंथे वा किं उववज्जइ ? जइ णाम उववज्जइ, ता तबिसि रूवं सरीरम्मि मथिक्खे वा सक्कं संगमावेउं । परंतु गइ-पगासप्पमुहब चेअन्नं कर्हि पि पुग्गलदचे जइ न संगच्छेज्ज, ता सरीरम्मि मत्थिक्खे वा कहं तं घडेज्ज ? वयं अणू न पासिमो, अओ ताण गुणा

Page #28

धम्मा वा नत्थोरदब्वाधारेण अवगन्मिो । एअ-अणुसारेण चेअन्नं जया जगस्स कस्सि पि बोर-दब्वे न घडइ, ता अणूसु तं कां घडेज्न, अओ चेव सरीरे मत्यिक्खे वा कहमिव घडेज्न ?
अप्पाणस्स समन्थणे संसिदे पुणोजम्मो सयमेव सिज्झइ । अप्पस्स हि सिद्धी पाम चेअन्नस्व-एगनिश्चदम्बस्स सिदी। एवंभूओ अप्पा जइ सिदो भवे, ता तस्स पुवनम्मा पुणोजम्मा वा सिद्धा एव । नियो हि अप्पा एगं सरीरं चत्तण सरीरंतरमनस्सं धारेज्जइ. । इणमेव हु तस्स पुणोजम्मं । वत्धुओ तस्स पन्चेअं जम्मं पुणोजम्ममेव, तप्पुलं हि तस्स जम्मं अहेसि । इत्यं तस्स जम्मप्पवाहो .. अणाई बहमाणो अत्थि, वहमाणो अ भविस्सइ आ निबाणलाहा।
. पुणनम्मविसए विसेसाणुसंधाणं इत्थं अरिहर
भविउं । अभिन्न-अम्मापिअराण संताणेसु अंतरं उक्लम्भइ । अवि अ, जुगवं जम्मिअजुगले वि अंतरं परिदीसह-ताण वेण्हं सामनेण पालिस

Page #29

पोसिआणं पिणाण-सिक्खण-अणुहव-दक्खनवट्टणाईसु अंतरं दीसइ । तस्स उववत्ती रयवीरिआण वायावरण-विभेअस्प य आधारओ न होइ पज्जत्ता । पुनजम्मसक्कार-जोगो वि तत्य अरिहो विचार । एहिअ-कारणाणि अवस्सं स-कज्जं कुणंति, परंतु एत्तिअमेत्तेण विभारणान. विरमइ; ताणि कारणाणि वि स-मूलमवेक्खंति.। मूलकारणस्स सोहो बट्टमाणजीवण-संजोगेसु न लमइ । तयत्यं वट्टमाणजीविभाउ परत्या आलोअणं काउं जुज्जइ । '
एरिसा वि जणा संसारे दीसंति, जे अणीरअणायारा सेवंता वि धणी, सुही अत्थि, तहा एरिसा वि संति, जे नीइ-धम्मपहे चस्ता वि दलिद-दुही संति । एत्य किं कारणं ? किंआणुरूवं फलं कत्य? कहमेरिसं विचित्तं भवे परंतु वट्टमा - जम्मेण पुन्बजम्मणाणुसंधाणं जया विचारिकरः तया इणं उववज्जमाणं पइज्जर । पुचजम्मगहि. कम्मसकाराणुसारेण वट्टमाणं जीवणं निफज्जइ,.

Page #30

बट्टमाणजीवण-कम्माणुसारेण य भाविं जीवणं सिरिज्म ।
एरिसी वि घडणाओ जगम्मि जाति जं, बह-चोरिआइ-अवराहकारिणो वि अवराह-दंडा छडिज्जति, अन्ने पुण अणवराहिणो दंडिज्जंति, मारिजंति । कहमेवं ? परंतु एसा सब्बा गंठी पुणजम्मवायस्स विआरणेण छुट्टइ । पुन्चनम्मोवजिअविचित्त-कम्माणं विचित्त-विवागा उदयमागंतूण विचिनपरिणामा दंसेंति । इणमेव कारणं जं, भिन्नभित्रमाणुसाणं संते वि समाणे उजमे ताण फलसिद्धी वेचित्तमुवलब्भइ, तेसुं साहल्ल-नेप्फल्लरूवं पि अंतरं परिदीसइ। समाण-परित्यिईए पोसिआणं पि एगस्स बुद्धी, सरणसत्ती अतिन्वा होइ, अन्नस्स पुण अईव मंदा। अओ साहणोजमसामन्ने वि एगो विजाए-कलाए सिग्यं सोकरिसं साहेइ, अन्नो अ तत्थ पच्छा चिटइ । एकस्स वाणि-कइत्त-संगीसत्ती अप्पायासेण संपज्जति, अन्नो पुण परिस्समेण वि तारिसिं समलयं न लहइ । एगो धणोवभोगी

Page #31

भवइ, अन्नो पुण दलिह-दूहयो । अयं सलो पुन्चजम्मणसकारपरिणामो । एअं खलु पुग्वजम्मसकारप्पहाणं, जं, पंचसचवरिस-पओ बालो ससंगीअकलाकोसलेण अणुरंजइ नबसन्हं । बारमेत्त-असिक्खिअबालस्स यषपाणपविधिको वि अवगम्मइ पुन्वभवीअचेअन्नाविची। ___ जइ पुणजम्मो भवे, तया पुलजम्मस्सरण कई न होइ? इअ भवेज पसिणो । परंतु वट्टमाणजीवणस्स वि पुषघडणा न सवा सरणमागच्छंति, ता पुन्वभवस्सरणं तु साहाविअमेव अञ्चंत-दुक्करं। जत्य जम्मकंति-सरीरकंति-इंदियकंती भवेज, एवंभूअमखंडपुन्वभवस्स परं परावट्टगं भवेज, तत्य केरिसं णाम पुबजम्मणसरणं! तहावि कस्सइ कस्सइ महाणुभावस्स दाणि वि पुन्बजम्म-सरणं जाअइ । तबुत्तंत-आवेअणं पि गवेसण-परिक्खासमेअंअणेगहुत्तं पयडीभूअं देसस्स पसिद्धपत्तिासु।
जइ न सिआजम्मतरस्स, अदिहस्स (कम्पस्स) वा अत्थितं, ता मणुस्स-किईए फलं एडलोइन

Page #32

माणावमाणाइसीममेव भविस्सइ । परंतु वयं जगम्मि पासिमो,माणवस्स साहु-असाहूणि कजाणि विणेव एहलोइअ (पुरकार-तिरक्काराइ) फलाई सव्वहा तिरोहिआई पि हवंति । एवं च इमाइ दसाए ताणि कज्जाइं सव्वहा वझाई चेअ होर्हिति ।
मणूसकिच्चाणमुत्तरदाइत्तं जम्मंतरेण रक्खिज्जइ । मुअण-महाणुभावस्सोवरि पि कयाइ घोरआवत्ती आगच्छइ, विणा अवराहेण दारुण-दंडो आवडइ । परंतु तयाणि नस्स माणस-संतीए पुणब्भव-सिद्धंतो. बहूगारगो भवइ । वट्टमाणजीवणस्स घडणाण अणुसंधाणं जइ परत्थ न होज्ज, मणूसो हयासो भवे, आवत्ति-समए तस्स समंतओ घोर-तमिस्सं दीसेज्ज ।
अम्हाण (माणवीअ) जीवणम्मि जया-तया . 'अकम्हा'-घडणाओ भवंति। ता घडणाओ दिट्ठ
उवजुत्तकारण-उज्जोअविरहेण 'अ-कम्हा' होतु, किंतु निम्मूला न भविउमरिहंति । ताण भविअव्वं मूलेणं । जइवि अकम्हा, तहवि कम्हा ? इच्चस्स

Page #33

सोहे परामरिसिज्ममाणे अदिहस्स (कम्मरस), जम्मंतराणुसंधाणस्स य अत्यिचं उपयज्ममाणे णज्जा ।
को विमणूसो एवं विचारेइ-अप्पाणपुणभवाई किमवि नत्थि। अस्सि संसारे भोग-विलासरमणमेव जुत्तं । अयं देहो एक्कस्सि समए पंचहिं भूएहि मिलिहिइ, पच्छा 'अहंरूपं न कि पि . होडिइ । अहं पाणि-दयं करेमि अहवा पाणि-हिंस, सञ्चं वएमि अहवा मूसा, संयमिओ चिहामि अहवा अनियमिओ,-जहेच्छमायरामि, ता का हाणी? नत्यि हि को वि संसारे कम्मफलदाया ।
परंतु एसा विधारणा अण्णाणमूला, भमपुण्णा। इह संसारे को वि अनीइ-अनाय-अणायारचोरिआ-वहे काऊण सिरिमन्तो भवेज्ज, विलासोम्मादेण विहरेज्ज, परंतु एआवया तस्स दुकिचाणं उत्तरदाइत्तं न दरीभवइ । सज्जणाणं दुक्खि दसाइ, दुज्जणाणं च सुक्खि दसाइ पच्छा पहिभ-परित्थिइअइरित्तं किं पि अदिट्ट-कारणं जइ न भवेज्म,

Page #34

तयवत्था-पयरणं जइ इहेव समत्तं हवेज्ज, तयणुसंघाणं जइ अग्गे न हवेज्ज, ता एरिसी थिई खलु अझप्पिअ-जगम्मि घोर-तमिस्सं सिआ।
जम्मंतरवाय-सिद्धतेण परोवयार-भावणा संपूसइं, कायन्त्र पालणे अ तप्परया लम्भइ । परोक्यारस्स अहवा काययपालणस्स लोइअफलाई पञ्चक्खाई संति, तहावि जीवण-दसाए दुक्खित्तं जइ न पडिसाइ, ता तओ जम्मंतरवाई हयासो न भयइ । आगामिजम्मस्सद्धा कायव्व-मग्गे तं थिरीकरेइ । सो जाणइ, कायव्वं कयावि निष्फलं न जाइ; वट्टमाण-जम्मणे जइ नहि, आगामि.. जम्मणेतं फलिहिइ । इत्यं जम्मंतरावटुंभा मणूसो
सक्कम्मपरायणो हवइ । तस्स मिथुभयं पि न होइ ।जओ, जो अप्पाणं निचं अमरं वा अवगच्छइ, सो मिथु देहपरिवट्टणमेत्तं अवगच्छद; सो मच्चुं एकं वत्यं ओसारिऊणं वत्यंतर-धारणमिव अव
गच्छइ । स मच्चु सक्कम्मसालिस्स पगइमग्ग... देरभू मह । इत्थं मच्चुभयस्स ववगमेण तस्स

Page #35

२१ कायब्बनिट्ठा पगइसीला भवइ । जो अप्पाणं निर्ण बुजाइ, सो अबस्स अहिअकरणं सुवस्स अहिअकरणमवगच्छह । स अवसुज्मइ-वेरेण वेरं बर। तहा कयाण कम्माण सकारा अणेगजम्मंतरपेरतं पि अप्पाणजुत्ता अवचिहिऊण समए-विवागोदए... दीहरकालपज्जतं पि स-फलं अप्पाणं झुंनाति । . इत्यं अप्पवायसिद्धतवेई सन्चे अप्पे स-समाणे अवगंतूण सव्वेहिं सदि मित्तिमणुभवइ, तस्स रागदेस-चासणा:य हसति । एवंरीईए तस्स दिटिसम्मं पूसइ, तहा विस्सप्पेम्मो विकसइ । देसजाइ-वण्ण-संपदायभेएसुं पि तस्स दिहि-सम्म 'अबाहि चिटइ । स एवं अवगच्छइ-मरिऊण आगामिजम्मणे अहं कत्य, कीए भूमीए, कस्सि वण्णे, काए जाईए, कह संपदाए, कीए थिईए, काए पत्तीए बग्गम्मि अ उप्पज्जिस्सं, इस अण्णाय; तम्हा कस्सावि देसस्स, वण्णस्स, संपदायस्स, कीए विजाईए, तहाहीणवगं मनिज्जमाणं वहा रंक-रोरं मणुस्सं, मणुस्स-समायं वा पर देसो, घिणा, असम्भावो व कार्ड न जुज्नइ ।

Page #36

२३
इत्थं अप्पवायसिद्धंत निष्पन्नदिट्टिसकारपरिणामओ अप्पवाई अहवा जम्मंतरवाई केणावि पाणिणा सद्धिं विसदभावं अधरंतो " पंडिआ समदंसिणो" इच्चेअं महंतमायरिसं स जीवणे अवतारेइ, सब्वस्स य उत्रयारकरणे जहसतिं रसं गेण्ड । एवं ईए विस्सकल्याणभावणासाली सो अप्पकल्लाणसाहणे सभलीभवइ ।
अणेगतकिआण अप्पाणईसर - विसर संदेहो होइ । केइ उ ईसरं बहिकाउं जयंति । परंतु जया ते दारुणदुक्खऽकंता भवति, भयंकरवाहि किलेसमागच्छति, तया तेसिं हिअयं माउकं जाअइ । 'तयाणि तेसिं सव्वं तक जालं छिंदिज्जइ, सब्बो मण - आवेसो परिसाम, ईसरस्स य सरणं तेसिं free- पट्टे सहजकियं भवइ । ते तयाणि ईसरं नमंति, सरंति, तं च अहिलक्खीकाऊण सुवस्स काहलयं, दुब्बलयं, असहाययं, पात्रपरायणयं च पुणो पुणो पगडीकाऊण पराए भत्तीए तस्स सरणं जायंति | माणवस्स उग्गा वि माणसिई कहोरया

Page #37

आवत्ति-समयम्मि परिवट्टइ, सदिलीभवइ । मच्चुसमओ पुण गंभीराए वि गंभीरा परित्थिई । तयाणिं तु अइउग्ग-नत्थिअस्स वि नत्यिअत्तं गलइ, तहा, दुक्खपासाउ छुट्टियं को विण्णवणीओ-कस्स सरणं घेत्तवं इन्चस्स चिंताए तस्स . हिअयं वाउलं भमइ ।
जइ न अब्भुवगम्मेज्ज अप्पाण-पुणभवईसराण अस्थित्तं. सिआय पुण्ण-पावं कप्पणासंभूभं मिच्छा, ता अज्झप्पि-जगं अघोरदुइसमाविसेज्ज, तत्य महाघोर-अरायगया पसरेज्ज । एआरिसीए कप्पणाए-"अप्पा नन्थि, ईसरो नत्यि"-उत्थाणे एव हिअयस्स सव्वा पसत्रया लुटिज्नड़, पत्थरिज्जइ पुण तत्य निरामयातमिस्समइविसदं।
अप्पा, कम्मं (पुण्ण-पावं), पुणजम्म, मोक्खो, इसरो अत्ति तत्त-पंचगमेरिसं परोप्परसंबद्धमत्थि, जं, एगस्स अंगीकारे सव्वाणि .

Page #38

सेसाणि अंगीकयाणि होति, एगस्स पुण अणभुवगमे सन्माणि दूरीभवंति । अप्पाणस्स अब्भुवगमे पुणब्भवो अब्भुवगो एव । अओ एव पुण्ण-पावं पि तेण रादि समागयमेव । अप्पाणस्स पुण्णमुद्धी एव मोक्खो; तम्हा तस्स वि अंगीकारो अप्पणा सहेब भवइ । ईसरो पुण मोक्खलक्खणो एव । ईसरत्तं नाम मुत्तत्तं । अत्था पुण्णसुद्धो अप्पा एव परमप्पा, स एव य इसरो । तओ ईसरवाओ वि अप्पयायमेव समाविसइ ।
ईसरसिद्धिसंबंधे अहिअपारायणमणावस्सयं । थेवेणेव सक्कइ अवगमिउं । जहा जगम्मि मइलमड़रस्स अस्थित्तमत्थि, तहा सुद्ध-मउरस्स वि . अत्थित्तमत्थि । एवं असुद्ध-अप्पाणस्स अत्यित्तेण सुद्ध-अप्पाणस्स अत्यित्तं पि अवस्सं घडइ । मइलदप्पणाऽऽधारेण सुद्ध-दप्पणस्स अत्थित्तमवगम्मइ, वहा असुद्धअप्प-देरा सुद्धअप्पस्स वि अत्थित्तमवगम्मइ। सुद्ध-अप्पा एव हु ईसरो। जीवस्स अंसओ सुद्धी दीसइ, ता पुष्णा वि मुद्धी तस्स संभवइ । जस्स सा सिज्झइ म्ह, स एव खलु ईसरो।

Page #39

२६ - अप्पा मूढ-दसाए वट्टमाणो बहिरप्पा बुबइ । भएमावं पत्तो भद्दप्पा, सम्मईसणस्स संपायणेण अन्तरप्पा,सम्मग्ग-पगइसीलत्तेण सयप्पा,विकासस्स महंतभूमिआए उवलंभेण महापा, जोगोकस्सिसाहणेण जोगप्पा, पुण्णसुद्धीए (पुण्णत्तस्स) . संसिद्धयाए अपरमप्पा भवइ। इत्यं अणस्स अन्मासपगरिसो जया परं कटं पावइ, तया सो परमंप्पा भवइ । एवं च परमप्पीभवणमेव ईसरत्तं, तमेव . ईसरपयं । केण वि एगेण ईसरपयस्स अहिआरो नत्यि रक्खिओ, किंतु जो को वि अप्पा अप्पविकासमग्गम्मि पयाणं करंतो-अप्पसाहणं विकसावंतो उत्तरुत्तरमुन्नई साहेइ, अंतो अ अभास-सिहरं चडिऊणं पुण्णमुद्धिमासाएइ, सो ईसरो भवइ ।
इदं णो झेअं । एअत्यं सन्चप्पमं सज्झायस्स आवासयत्तमत्यि। सज्झायस्स सच्चो अत्यो मुवस्स अज्झाओ, अत्या अप्पस्स अज्झयणं भवइ । अप्पाणमुद्धिकारयं वायणं सबोचम-वायणमत्यि। तो

Page #40

२७
मर्ग बहुसुंदर - पभाविअं भवइ । तओ चित्तस्स कुसक्कारा, मणस्स मलिणवित्तीओ आहमति । तभी अप्पाणम्मि संतो पत्थरिज्जइ । अज्झप्पिअं बायथं पुन्नकालिअ - महापुरिसेहिं विउलं णो दिण्णं । एअस्स महन्भूअविसयस्स जेत्तिअमहिअं परिसीलणं भवे, तेतिलं हिआवहमत्थि । भिन्नमिन-ईए तस्स अणुसीलणं जेद्दहं भवे, कायन्त्रं । अस्स गंथस्स निम्माणं पि तेणेत्र अभिप्पारण कयमत्थि । अप्पएसी उबदेसगो लेहगो वा परोवएसस्स सेलीए विवत्थुओ सुवमेव उवदिसइ । ममात्र एत्थ सेव थिई अत्थि । तस्स य उल्लेहो थावसाण - सिलोगे दीसइ ।
अज्झपिसिओ वेरगप्पाणो अस्थि । स वेरग्गरसभरिओ होइ । राग-देस- मोहा एव सव्वसंसारदुक्खाणं मूलमत्थि । अज्झप्पिअसाहि बसिट्ठी तस्स उच्छे अणत्थमेव भवइ । अओ अ तस्स मुक्खो सिओ अप्पविकास- अप्पसंति - पढावणमेव अत्थि । इणं च राग देस- मोहाणं भीसणयाए

Page #41

बत्यवमवलोअणमकराविजणं कह कीरेन्ज? संसारस्स असारयाए, विसयाणं निम्गुणयाए, भोगाणं भयंकरयाए, कामस्स कुडिलयार, सरीरस्स नस्सरयाए, इंदियाणं मादगयाए, चिचस्स य चवलयाए तारिसं चिनणं आलिहिऊण वायगाणं हिअयम्मि निम्मोहदसाए भावणाइ जम्गावणं हि अज्झप्पिअ-. गंथस्स कज्जमयि । तडत्यं जइ विभारिज्जइ, ता जगस्स खणभंगुरयाए उपदंसणे अज्झप्प-सत्थं कि अजुत्तं करेइ ? वयं निअ-चक्खुणा विसयाणं विसमचं किं न निहालियो? ता भोगनिंदणे अज्मप्प-सत्यं किमणुचिरं करेइ ? खणभंगुरसंतावपज्जवसाइ-भोगेसु लंपडीभविऊणं सजीवणस्स अहोपाडणं, तहा अप्पसंतीअ सासयलाहस्स गमावणं को वि नणु कहेज्ज विचक्षण-कज्ज ? मणूस-जीवणरूवं उच्च-सामगि पाविऊणाविमणूसो अपविकासस्स लक्वं वीसरेज्ज,भवेज र जडवायपूअणरसिओ-केरिसीयं ही दुक्ख-कहा! जीवणस्स सव्युत्तममायंसमुवदिसंतमिणमेकमेव वकं पजतं“प्रापणा सर्वकामानां परित्यागो विशिष्यते."

Page #42

[पारणा सयकामाणं परिहाओ विसिस्सइ]
भोगेसु हि अप्पस्म मुच्छणमत्थि, तो अवरिमुत्थाणे तस्स विकासो । चामो खलु अझप्पिई चिगिच्छा अत्थि । चारण हि अप्पाणम्मि अणाइकालओं संठिाण दारुणमोह-रोगाणं चिगिच्छा भवइ । जह जह सो चिगिच्छा-पयत्तो विवइ, तह तह अप्पस्स आरुग्गं पूसइ । पुण्ण-चाएण य पुण्णमारुगं सिज्झइ।
अज्ञप्पस्स उवएस-करणं जेत्तिअंसरलमत्यि, तेत्तिभं पालणं नत्यि । कइवाहा उवएस-कुसला . एरिसा होंति, जे जणसमूहं वेरग्गरसधाराए वहा
वेउं तीरंति;किन्तु समुक्खयाए दूरीकरणं तेसिं बहुविअडं पडिभाइ। कहणं खलु सरलं, करणं पुण कढिणं । संनासो अज्ञप्पिल-जीवणस्स उच्चकक्खा अस्थि । सो महंता महतो पुरिसत्यसज्झो मग्गो अत्यि । तस्सिं महामग्गे आरोहणं महावीरिअ-कज्जमयि । मन्ने सि नत्थि समाण-जोग्गया। अभी अहिगारमन्तरेण दीहर-चलणारंभगो अहो

Page #43

पडेज त्ति संभवइ । उच्चकक्खागहणाय सजोग्गयाए । अवलोअणमावासयं । वेरग्गप्पिअ-मुमुक्खुस्स अज्झप्पिअकहा-भावणासु मणं बहुं लगइ,तत्थ तस्स रसो आवेइ । तहावि संसार-मोहो तस्स नोसरइ। संसारप्पवंचे मग्गो एव स थक्कइ, धम्मसाहणवावारें मंदो एव चिहइ । एरिसाई उदाहरणाणि बहूई दीसंति । अस्स कारणं मोह-दसा। सा उवसमेज ता अग्ग-मग्गो सरलीभवेज़ । परंतु मोहदसाए अवसरणं वहु-कढिणमत्यि। एवं संते वि जगववहारभूमिविहारी संसारवासी वग्गो वि स-गिहत्यासमस्स आवासयस्स समुचिअस्स का ववहारस्स बाहो न आवेइ, तहा सुवं अज्झप्पिअ-भारगं विकासेउं, अज्झप्पिअ-चट्टणं च पोसेउं पारइअज्झप्पिअजीवणं जीविउं पभवइ । तेहिं (गिहत्येहिं) जीवणस्स सच्चं आयंसं सन्मत्तेण लक्खीकाऊण संसारवासे वसंतेहिं पि न तारिसं संसारववहारलिनीभव्वं जं मसजीवणं निस्सारमेव गमाविज्जेज । संसारवासे वि ते अप्प-विवेगं जग्गावेळ, अज्झप्पिअ-वित्तिं च पोसेउमरिहंति । अज्झप्पिई

Page #44

वित्ती जह जह पूसइ, तह तह गिहत्यासपपवित्तिविसया आसत्ती मंदीभवइ, तह तह य अज्ञप्प-जोगो अहिअं विकसेइ । इत्यं भावणाविभूसिओ दिहिसंपन्नो सकारी अप्पा अगारभूमिआए वि अज्ञप्पिग-पगई साहेइ, जगरत य आयरिसरूपो वि होइ।
जइ उच्चं न चडिज्जइ, तहावि आयरिसो उ उच्चो भावणिज्जो । निम्मोह-दसा जइ न पाविज्जइ, तहवि सो महंतो आयरिसो दिहिसमुहो निधेओ । सो आयरिसो जइवि आयरणम्मि न
ओअरेज,तहवि तस्स चिंतणं मणणं बहुमावासयं । तस्स - दिन्बमग्गस्स, ताए ईसीअविभूईए भावणाए रसिगीभव्वं । इणं पि हु सोहग्ग-इन्धं । तग्गोअरं तत्तणाणं खलु उच्चतमं परमावासयं तत्तणाणमत्थि । तस्स अणुसीलणं जेई होहिड, तेहं लाहावहं । अप्पा तेत्तिलो हलुओ इविडिइ । अप्पिअ-सज्झाओ जावमेत्तं विकसि हिइ, तावमेत्तं अप्पा वीरिअसंपन्नो भविहिइ । परिणामे, अप

Page #45

३२
वीरिअम्मि पचंदरूवे विकसते महाणुभावो मोहजाला छुट्टिय पभविस्सर अप्प - साहणाए महंतमुकरिसं साहेउं । अंते अ साहण-विकासे परं करूं समागए संपाविहिइ अनंत- सासयं . परमप्प - मंगलं ।
अयं पायय-- अज्झत्ततत्तालोओ मम सकय-अज्झत्ततत्तालोअस्स [अध्यात्मतत्त्वलोकस्य ] रूवंतरमत्थि । अवस्सं खलु थेवा नूअण-सिलोगा, जेसिं सकयरूवं सक्कय - अज्झत्ततत्तालोए नत्थि, एत्थ कत्थइ कत्थइ अंतराले निवेसिआ अस्थि । सुहिणो पढेज्ज, भावेज्ज इमं गंधं पत्थावणा-ममेअं ति भावेमालो विरमइ
कति पुण्णमासी,
वि. सं. १९९५, जामनयरं ।
नायविजओ ।

Page #46

FOREWORD,
2
s
Nyāyatirtha Nyâyavishārada Muni Shri , Nyāyavijayaji Maharaja, who has sung this Adhyātmatattvāloka, and who has written many' other books, is a pious Jaina Nork of erudite scholarship. I have had the good fortune of coming in contact with this great soul and all the while I have been impressed with his brilliant genius and nobleness of irind. He has sacrificed the pleasures of his life for the sacred cause of Religion-Religion not in its narrow compass, bút ir 3 widest extent, and in its true essence. His religious views are' very liberal, and far from being sectarian and hence appeal to the hearts of people, belonging to different sects. He discards all the parapherna. lia of Religion, and interprets it as ono that links together by an immortal chain, the hearts of people at large. Ho has resorted to this saintly life, it seems, as a consequence of some inward. callof heart' incapable of

Page #47

2
.
being resisted. The book named “Dipākrandanam" ( The wailings of the helpless) is magni. loquent of the surges and tumult of his heart, and his exhortations to God, pended by him. in that valuable work, are symbolic of the warbling stream of sympathy and feelings of piety running in the innermost recess of his heart.
He has a very high capacity of delivering, public lectures in a bomely and convincing style. Whenever he proceeds to the rastrum to deliver a lecture, he is 60 highly inspired and transported with joy at baving to deliver the sacred message of God, that he forgets himself, and his limbs keep time with the tunes of his heart. This is largely responsible for the ineftaceable stamp he leaves on the minds of the audience.
His religious tolerance exposes bis translucent heart and gathers round him many an admirer [both western and eastern). He freely mingles with the students, as is evidenced by his advice to the students, written in Sanskrita verses, during his stay for four months'

Page #48

3
at Bombay, and instills knowledge into their minds. It is this affability of heart, this digni. fied simplicity, this magnanimity of mind, this rich learning, that makes othors bow their heads before him in deep reverence.
His mastery over the difficult Sanskrita and Prakrita languages; is indeed laudable. The Jaina monks deserve a great deal of credit in keeping these languages alive and the worthy Muni Sbri has fairly contributed to the Sanskrita literature by his compositions. This Prakrita composition is a work of great genius and highly bewitching the bearts of the Präkritaknowing reader. .
He is an author of many books of which his tiforfer, fiatan and this PTHThethi, are of out-standing merits and are valuable treasures. In his fr-fory for he has paid a glowing tribute to Lord Mahavira and this nice booklet should claim a front place in the library of every student fond of literature.
This Adhyātmatattvāloka is composed in Prakrita, in the present edition, and also in Sanskrita in the previous editions. He has

Page #49

also undergone the trouble of gracing this work by translations into English and Gujarati, and the readers are largely helped by these translations.
Poetry is the soul of literature, and the Muni Shri has marvellously got hold of this soul. His verses are bedecked with simplicity coupled with dignity. The smooth and unchecked flow of his poetry is really charming and fascinates the readers. It is an echo of the ruminations of his heart. Every verse slides forth into another in an unbroken link. His heart flings a word and the word easily setties itself in a beautiful rhyme...
In the foregoing Sanskrita-Gujarati edition he has written an exhaustive preface in Gujarati. The readers of this book wili find a Prakrita translation of this preface in the present edition. It is an intelligent summary of his philosophical ideas. Man, as he says, is steeped in deep ignorance and hankers after material happiness. He is, so to say, raising delusive turnips at his farm, and does not realize the true form of happiness. He is at his wit's end to find out where the real and

Page #50

abiding happiness resides. There is no peace without the purification of the soul and the latter can only be achieved by pious conduct. Man has to keep at bay the implacable foes like Lust, Pride, Anger and Avarice. He lays special stress on this pious conduct and by a logical chain of arguments, hammers out the truth that 'A well-behaved infidel far surpasses a man of faith, divested of pious conduct.' Society stands unshaken on the rock of this eternal truth, contained in Sadāchara.
The pinnacle of man's glory lies in the development of the soul, the effulgent being with its all-ambient rays. The soul is an entity distinct from all the material world. The Muni Shri has clearly brought to light the mingled though truly separate, existence of soul. The senses perform their functions, but their manipulation rests entirely with this supreme being in the body.
. With the realization of this soul, man understands, as he says, the theory of Re-birth. He has lucidly expounded this theory. He has also analysed life' into its various aspects and

Page #51

holds out an immaculate mirror. to life. He tries to render the impervious pervious by a smooth flow of arguments.
He does not believe in the word 'accident and dives deep into its reason, arriving at the conclusion that 'Every effect hus 'a canne.' He advises all to go on doing good deeds, because the accumulation of good deeds is sure to blaze forth at the proper time. I
He lively endorses the view that the non-acceptance of soal, re-birth and the existence of God, would plunge the world into the bottomless ocean of chaos. In such a state the very lise itself would be stripped of all its pleasures and encircled by the untransgressable sea of dismay and disappointment.
Ultimately, he finishes his prefáce by exhorting the readers to always look up to the sky, i. e. they should pitch their ideals high. The poem 'Andrea Del Sarto' of the well-known poet Browning, compares favourably with this. The painter in this pcem says:

Page #52

“Ah! but a man's reach should exceed his grasp or what's a heaven for ?".
To come to the text proper, the Muni Shri has divided this composition into eight chapters, and they are arranged like the rungs of a ladder to reach the goal of Absolution. The first chapter is devoted to Chery or Fiatgort-thé awakening of the soul. The second chapter deals with great which consists of devotion or attachment to preceptors, parents, elders and God, etc., and is a step to the elevation of the self. In the third chapter on
The distinguishes between the e and a souls and explains the eight steps to Yoga.
He advises man to bridle his mind, speech and actions and to keep himself away from malpractices. He vehemently points out that man must preserve celibacy which is the soul of man's development. Without this, a man will ever be rotting in the weltering pool of misery. The fourth chapter preaches rury

Page #53

the conquering of all passions. Man should rise head and shoulders above these passions, and should not be allored by their tempting waters. These are his veritable foes and he has got to conquer them for obtaining absolu: tion. The fifth chapter named a t speaks of the restraining or curbing of the fickle... mind for the sake of meditation. The mind is.' difficult to be checked like the wind. Still however, by constant and proper practice this can be achieved. Eveness of mind and meditation are interdependent. In the sixth chapter on suprafata he dilates on the various kinds of Ferra. Feelings play an important part in Batafera, and one who has cultivated the feelings, mentioned in the chapter, attains to a high level. The seventh chapter is devoted to part. He treats the difficult subject of
to comprehensively and points out the different modes of The highest progress of Yoga leads the soul to a point from where it never goes down. The last chapter FTA-FERAT

Page #54

is replete with fervent appeals to men, emanating from the pious and benevolent heart of this sage. He sounds a warning to those who are slum. bering in ignorance, to rise and perceive the truth held out by Great men. All are not gifted with equal powers, yet there must be a de liberate and sincere attempt.on the part of all to step to the path that leads to the uplift of the soul. Universal Love, indeed, takes a man to the path of absolution. This love not only benefits thr man himself but also the whole world.
To conclude, this book is a compendium of the older teachings, written with fresh energy and deep insight. This work will, therefore, be a great treasure to the Prakrita literature, and should be studied by all the Prakrita---students. All honour to such poets, pbilosophers and sages who acquit themselves créditably of the sacred responsibilities imposed on them and save the world from going to its rack and ruin! All honour to such divine persons who put in black and white their ideas refined by their experience and thus

Page #55

10
replenish the general stock of Knowledge! All honour to these personalities that shed their blissful lustre over all that happen to fall in their orbit directly or indirectly!
Jamnagar.
13 th. November
1938.
M. R. TRIVEDI.
B. A. S. T. C.
Bigh School Teacher.

Page #56

SOME IMPRESSIONS.
The modest author (Muni Mahārāja Nyêyavijayaji) in the concluding Shloka, claims t be posscared of no more than a smallering of knowledge. But the success which has attended his efforts in presenting so dificult and abstruse a subject in gracefed and easy floring Sanskrita rerne, shows not only the Author's great proficiency in Sanskrita but also his long and close intimacy rith the subject. Natvarlal Mapokial Surti,
B.A. LL. B., City Magistrate, Bhavnagar. · I hare frall confidence in the fact that whaterer is projected from the mind and heart of so illustrious an author as Muni Maharaja Nyāyavijayaji, must hare that perfection which his deep learning and high moral conception of life guarantee. All throughout the work there breathes a spirit of toleration a rare rirtue amongst religious controversialists.

Page #57

The author has undoubtedly realized that a religion is after all, a means to an end and the end is God, the Truth, the Absolute, the Brahma, the Final Cause, the Jina or whaterer name re assign to that final spiritual condition which we try to attain. In the fundamental ülentity of all religions we must seek our ne juge if we desire to adrance spiritually.
Tribhuvandas K. Trived!
Dewan, Bhavnagar State. Indeed, I have had many opportunities of coming into close contact with this great soul, and 1 hare learnt how to respect one who has embraced cheerfully all the miseries of life in order that others may enjoy happiness. A few such eminent saints, a fero such torchbearers of light vill keep up the reputa. tion of any country as the greatest home of piety, righteousness and rirtve.
B. Bhattachārya,
M. A., PH.D. Director, Oriental Institute, Baroda.

Page #58

विजय- मंतो ।
सुनिच्छिओ रे ! विसयाण चाओ
वज्जेहि तम्हा सयमेव तुं ते ।
ते वज्रमाणा तुह आवयाप
चत्ता सयं ते पुण संपयाथ ॥ १ ॥
अमू वीरो णूणं महसमर - खित्तं जयइ जो अमू वीरो कंठीरव-वह-महोयं वहइ जो । स वीरो वीराणं परमिह समत्ते वि भुवणे निभऽग्गामं जो जयह परमप्पाण-बलों ॥२॥
जिणेहिसे तुं जइ नो कसाथ
जिणेहिसे तेहि तुम बरेहि ।
कसाय- जेउस्स तवोन्नयत्तं
कसाय - वस्सस्स य दुग्गयन्तं ॥३॥
नायविजओ ।

Page #59

सुद्धि-पतं ।
असुदं दर वि
सुद दरणं पि
पिढे सिलोग-पायंका
६ १२-३ २४ ४७-२
२६.
५१-४
५१-.
हि ११०
सह-कोसेमहान पि १५
प्राहन
सी

Page #60

किंचि सूअणं । पारंभे एत्य 'मयो,' 'हिअये' आइ-पओगेसु ए-ओ सरा 'य'-आवरिआ आगया, किंतु अवण्ण-भिन्न-सरा 'य-अणावरिआ-नग्गा एव सोहेज।
ए-ओ सराण पच्छा 'अ'-लोवरूवसंधी पुब्बपायय-गंथेसु वि उपलब्भइ, तयणुसारेण एत्थावि आइम-पयरणदुगे केसुइ पओगेसु दीसइ, परंतु तस्संधि-अकरणमेव सुंदरं ।
पढमेमु वेमु पयरणेमु एत्थ थेव-पओगेसु सरपच्छा 'च-पओगो आगओ; किंतु सर-पच्छा . जहोचिंअं 'अ-पभोगो अहब 'य'-पभोगो · सोहेज्ज; 'च'-पोगो उ अणुस्सार-पच्छा
सुंदरो। संसोहणिजं जं किंचि एत्य पावेज कोधिमा । अवस्सं मे निवेएज, इअ पत्येमि संजलिं ॥
नायविजओ।

Page #61

विसयकमो।
पिहुंको पदम-पयरणं संबोहणा । ..
[Spiritual instruction] १ बीम-परणं पुष-सेवा । .. ... . [Preliminarles of Yoga] तीब-पथरणं अटुंगजोगो ।
(Eight stages of Yoga) all बोत्य-पवरणं कसाय-जम्मे ।
[Victory over passions] १५९ पंचम-पयरणं झाण-सामगी। .
[Requisites for Meditation] R02 -पथरण झाब-लिखी ।' . [Success in Concentration] २२५ सत्तम-पयरणं जोगस्सेणी ।
(Various kinds of Yoga] २४५ अदुम-पयरणं अंतिम-सिक्ला ।
[Last Word] २५७

Page #62

अज्झत्ततत्तालोओ।

Page #63


Page #64

परमं पयरणं ।
संबोहणा।

Page #65

अयाचतताको भो
अष्पषेऊसमणक्खगम्यं
पिचा कणेच विसं हणीअ ।
अणाइकम्मप्पचयप्पयं जे
तिहा पवंदे अहयं परया ॥
हयं हहा सत्थविसारयतं
अणत्थऊ य गिरापडुतं ।
विष्णाण वेइत्तमवत्थयं 'च
नासाइओऽज्झत्तछुहारसो चे ॥
३
नाणस्स भत्तीअ किया-तवाणं
[ पदम
पयोअणं वट्टइं एकमेअं ।
मणस्समाहोअ असेसदास
विसोहणा अप्पगुणप्पासो ॥
४
झाणं च मोणं च तवो किया चे
नज्झत्तमग्गाहिमुहीहवेज्जा ।
न हो कल्लाणनिबंधणं ना
जुत्ता हि लक्खाहिमुही पडती ॥

Page #66

TEUT
3
Vy three-fold salutation to the Higher Souls who drank deep of the spiritual nectar imperceptible to senses and overcame the poison of harma accumulating from tiine inmemorial.
,
Proficiency in scriptures is of no avail, eloquence proves harmful and physical sciences come to naught, if the spiritual ambrosia be not tasted.
indeed the sole object of knon:ledge, devotion, austerity and religious rites, is the . illumination of the soul by the removal of all the internal impurities with the help of deep concentration of mind.
. Meditation, silence, penances ard sacred
ceremonies, if not practised with a view to self--realization, vill not be productive of good result. Those ellorts are commendable, that are directed towards the at:ainment of} the goal.

Page #67

ममततालोओ
-
- दीपं समुदम्मि तरं मरुम्मि
दीवं निसाए अगणिं हिमे य ।। काले कराले लहए दुरावं
अझप्पतत्तं बहुभागधेओ ॥
जरा जराए मरणस्स मिच्चू
रायंसवाही अहिलामयाणं । अम्मबीअम्भि-अणंतविज्जा- .
निआणमझप्पमहाविभूई ।
ते चम्महस्सावि संग पवंडा
. छिदाउलो होइ तवो विजेहिं । अन्झप्पवम्मापिहिए उ चित्ते
सुनिच्छिअं कोष्टदसं वयंति ॥
पासम्मि अज्झत्थिअपाउसस्स
___मणत्थले पूसइ जोग-बीअं । पुण्णंकुरा निम्भरमुल्लसंति
सव्वत्थ संती उवगम्मए च ॥

Page #68

parcai]
संबोहणा
5
In this very formidable Kaliyuga it is a rare and fortunate being alone that attains Adhyātma [ the spiritual life) difficult of attainment, which is like an island in ocean, a fruitbearing tree in a desert, a lamp during night or a hearth in winter.
The resplendent spiritual grandeur is the vanquisher of the old age, annihilator of death, consumer of all diseases, conflagration to the seed of the tree of birth and death, and the instrument of limitless knowledge.
Before the deverfailing shafts of Cupid, : even austerities are rendered vulnerable; but
surely they prove blunt-take no effect on mind armoured with spiritual light. .
8 With the pouring down of the shower of Adhyârma ( spiritual light ), the seed of Yoga takes root in the barren mind, sprouts of merit shoot forth in abundance and everywhere quietude reigos.

Page #69

अझत्ततत्तालोओ
पढम
अझप्प-सुज्जे पसरंततेए
मणप्पुराए परिमासमाणे । कत्तो तमो सूसइ भोग-पंको
सिग्धं पलायंति कसाय-चोरा ।
आणंदपुष्णं च छुहं समाहिं .
अझण-चन्दे पसरावमाणे । न जस्स चित्तम्मि छिहाऽऽविआसि
पसू निस्वेण स मोहजम्मा ।
जोज्झप्पसत्थं वहए सुतिहं.
भवं भयं तस्स कुदो तिलोए! । स अणतंतो विहरं निच्वं
अणुत्तरे संति-सुहे रमतो ॥
काऊण पावाणि विभीसणाणि
जेऽणंतदुक्खातिहिणो हवीअ । जं तारिसाणुधरणं वि कासी
वणिज्जएऽज्झप्परसायणं किं? ॥

Page #70

संबोहणा
9
When spiritual light shines resplendent in the city of mind, how can there be any room for the darkness of ignorance? The mire of desires dries up and the thieves of moral uncleanliness flee away.
10 The person with no yearning after the spiritual moonlight productive of nectarlike blissal concentration, lives to no purpose, like a beast though endowed with the form of man.
. . 11 Fearless treads, in the three worlds, the man who wields the very sharp weapon of Spiritual. Light. He, self-dependent, always remains enjoying unsurpassed happiness of peace. .
12 Words fail to describe the elixir of Spiritual Knowledge which emancipated even those wretched beings who, by the perpetration of monstrous sins, brought on themselves endless miseries.

Page #71

अझततचालोओ
[
.
१३ गुमणचित्तस्स निअस्सस्वे .. तडत्यवित्तिस्स भरणांचे। अझणरायंसरगुप्पसाये . ..
लिखीसु लखीसु य ऊणया का?
कम्मरि सध्वजगणवं
पचा बहुतं समयं पक्यो । तिरखयो पा. धणिभं धुओ वा
न लसए णो अवअरपा ।
अणा च कम्मो च परो भयोऽस्थि
सुक्खो च तस्सिद्धिकरो पदोऽस्थि । ... इच्चेवमंतकरणे विधेआ
' सम्म पईई सुविचारणाहिं ॥.
छम्मत्यधीगं न परोक्खभावा
पञ्चक्खधीगोअरयं उर्वन्ति । ईदियण्णाणकयोवदेसा
संता अहत्य परिपंति किंतु ॥

Page #72

parceir]
With the propitiation of the supreme Lord STETTA, what Siddhis and Labdhis are not within the reach of one whose mind is conc. entrated on the real nature of soul and who is disinterested as regards worldly phenomenon.
... He, who has attained high equanimity knowing all the worldly phenomenon goaded by karmic forces, is neither pleased nor displeased whether extremely eulogized or censured.
.
15
:After careful and thorough investigation, (our) mind should be firm in the conviction of soul, actions (Karmas), next vorld and Salvation and means leading to its attainment.
16 :: Super-sensual objects are ever beyond the power of perception of men with physical senses or imperfect knowledge, but they exe realized in their true nature by the righteous with the belp of the advice of those that are endowed with superphysical knowledge.

Page #73

अझत्ततसालोओ
[परमं
सुप्पतसं अहिलक्खिऊणं
अमृढदिट्ठीअ करिजए जं ।... विजेहि अझप्पमुदीरिअं तं .
चिन्धं पबुद्धाइ दसाअ एवं . . . . १८
. कल्लाणभूभं किमवीह वोर्नु
बोसट्टउत्थारमणीभवामि । जइच्छहऽज्ञापनगाहिरोह
मिवोहहेणं हिअयण मित्ता! ॥
पुण्णयहावा गरुआ विसिट्टो
__ संपजए माणुसजम्मजोगो। सयासया. तं सहलीकुणंति ।
सग्णाणओ सोहिअ अप्पषितं ।
देहा अणंता गहिआ इमेण
जीवण मोहावरणाऽऽविएण । मोहम्स सत्ते खलु देहजोगो
देहे च लद्धे पुण एव दुक्खा ।

Page #74

mai]
संबोहणा
17
The wise define Adhyātma as everything that is done clearly keeping in view the unsullied nature of soul. It is the very chara. cteristic of the enlightened state.
.
18
Here I am eager to say something auspicions. Listen, 'o dear friends! with an attentive heart, if you desire to reach the highest summit of Adhyātma..
... 19 The excellent human birth, the best of all lives, is the result of the great power of meritorius deeds. The wise turn their lives tu advantage by the purification of their own conduct with the help of good knowledge.
20
The phenomenal soul being overpowered by ignorance, took innumerable births; infatuation
leads to the attainment of bodies from which · proceed miseries.

Page #75

१२
अज्झत्ततत्तालोओ
२१
सरीरिणो जम्म- जरा - मईणं
दुहाणि सत्थाणुभवा वयंति ।
रोगाइहआणि पुणो बहूजि
भवम्बुरासिम्मि भयंकरस्मि ॥
२२
तम्हा पुणो जम्मनिरुम्भणडुं
मोहं हणेउं सुजणा जयंति ।
मोहो हि संसार-महालयस्ल
[ पढमं
म्भो समन्तासुहरुक्खपीअं ॥
२३
सव्वे वि दोसा पभवंति मोहा
मोहस्स नासे नहि तप्पयारो ।
बच्चेवमज्झष्पगिरारहस्सं
मसिणोऽन्तकरणे निमंति ॥
२४
भवी अटंतो भवचक्कवाले
भुञ्जीअ भोगा बहुसो बहुत्ता ।
तहावि तित्ति अगयो इयाणि
मणूस भोगेसु गवेसए à ॥

Page #76

संबोहणा
13
21
It is evident from scriptures and experience that the birth. old age, and death of a living being, are full of miseries. Moreover, there are many perils arising from diseases and the like in this dreadful ocean of worldly life.
22
Consequently to avoid the recurrence of birth, the wise try to destroy illusory attachment, because it (only) is the root of all sufferings and the main prop of the gigantic worldbailing.
. Delusion is the source of all vices; the farmer being destroyed the latter cease to develop; so the wise ( always ] bear in their miundo this the secret of Spiritual Knowledge.
The phenomenal. soul wandering in the world-revolution has sjared many times various kinds of worldly pleasures; still be. Det being satisfied, is now feverishly hankering · after human enjoyments.

Page #77

अझत्ततत्तालोओ
पिढमं
पाणेण रित्तीकरणे वि पाहो
रासिस्स तिप्पो तरिसोन जस्स । तणग्गभागस्थिअआउविन्दु
पाणेग किं तस्स हिवेज तित्ती! ॥
पारं संयंभूरमणम्बुहिस्स
ओयंसिणो पाविउभीसरा वि । अपारतिण्हामगरागरस्स.
उल्लंघणे काहलयं बहंति ।
अखंडभूमण्डलसासगतं
न दुल्लहं दुल्लहमेअमेव । ताहानिरासोवगयावगासं
. संतोसणामं रयणं अणग्यं ।
न तं सुहं अत्थि धराधराणं
न वा सुराणं न पुरन्दगणं । जरिंस सुहे तुट्टमणप्पट्टए
महाणुभावा समयं जचंति ।

Page #78

O]
संबोहणा
25 When his thirst has not been quenched, even thougb he has drunk and exhausted the whole ocean, can he ever be satisfied with a drop of water standing on the top of a blade of grass ?
26
:
Even those gitted with indomitable energy who can cross over the great ocean called Svayambhuramana, are too feeble to cross the unfathomable ocean of desires.
.' 27
* The sovereignty of the whole world is not unattainable; but the only thing difficult of attainment is the jewel-like and iovaluable contentment which finds scope only after the cessation of all desires. .
28 · The happiness having contentment for its origin in wbich the wise pass their timo, is beyond the reach of even kings, gods and Indras.

Page #79

" अवालो ।
अमतततालोओ
कामुमवं अं सुहमत्यि लोए
दिव्वं च बुन्दारय-आलयम्मि । विदह-सुक्खस्स पुरो न किंचि ....
खजोअतंअव्य खरंसुणोतं॥
वहत्यि को जाम जहिं करित्ता :
वयं ममत्तं सुहिणो हवंजा?।।. सव्वं षि मोहावरणेहि जुता
संगम्म को कं सहिअं कुणेजा।
सवे वि तण्हातविआ जगम्मि
सक्केज को कस्स समं पदाउं!। कीरज संबंधविही वि केण!
फलाघहो कत्था नाह जम्हा ।
सवे पराहीणदसा इहत्थि
को कं सततं पभवेज काउं । सयं दलिदो हि कहं समत्थो
हवंज काउंसिरिमन्तमन्नं! ।

Page #80

gadi)
संबोहमा
The happiness arising from worldly pleasures in this world and also the heavenly happiness are decidedly much inferior to that derived from the total cessation of desires, just as the light of a fire-fly to that of the Sun.
30 There is nobody in this world with whom we can identify ourselves and ever continue our friendship, and can make ourselves happy; when all are under the potent influence of illusion (Mohal, who can, with the association of whoin, achieve self-interest (spiritual good).
.
.
31
All being heated by the fire of desires, none is capable of making others peaceful there being no possibility of reciprocal relation, witts whom can we bring out friendly association ?
32
None being master of himself, who can then liberate others ? How can one, himself poverty-striken make others rich ?

Page #81

अज्मत्ततत्तालोओ .
[फ्टम
३३.
सन्यो जणो सत्यणुमन्नचित्तो - सत्था च सम्बन्धविही समगा । पेम्मप्पाईवरस स एव तेलं. .
सत्थे समत्ते अइ : को गु कस्स! ।
...
जरसथि वित्तं परं आ
। माउकओ होति अणा समगा । । पालिहजोगे पुण भायरा.वि
परंमुहा होज सही पिया चि।
पिआ य माआ य सहोअराई
सव्वं कम्मपुरणप्पाहमं । अपत्थवत्तं अवि संगचक्कं
अजाणगो अप्पणयं मुणे ।
न वत्थुओ कासा को वि अत्यि
विहेव मोहा वहए जणोऽयं । अझप्पदिहीअ विचिंतणम्मि
मासेश निस्सारमिणं समान। .

Page #82

gará).
संबोहणा
33
Self-interest governs all minds; all fri. endly relations are due to it. It alone feeds love as oil, the light. When once the interest ceases, the bond of union surely breaks.
. 34 All persons become servile dependents. importunately soliciting favours of him who is the possessor of immense wealth. But when he is reduced to poverty, even his own brother or even an intimate friend is loath to look at him.
. 35 The relation of father, mother, brother, sister and friend arises from the working of Karma; but the ignorant attribute such relationships, though unreal, to soul.
36 lo the whole phenomenal world, nobody is 'really related with another. lo vain does this world trouble itself painfully out of illu. sory attachment. If one judges from the standpoint of spiritual wisdom, one would be convinced of the unsubstantiality of ail objects.

Page #83

-
अज्झतसतालोलो
[पमं ..
महालयाऽऽरामसुलोअणाई
जं बज्झदिट्टीअ विलुकमाणं-। . मोहं समोप्पेइ तमेव वत्थु ..
वेरग्गलच्छिं पुण अंतरप्या ॥ .
३८ . मरीइयं पाणिअमिक्खिऊणं
मयो जहा धावर तिव्यतिण्हो । . भोगा सुहत्तेण तहा मुणे
धावंति मोहेण तहिं मणूसा ॥
कत्थरिआसोरहलुद्धचेओ ..
मिगो जहा धावा, तन्निमित्तं । जाणाइ णो ते पुण सोअरत्थं पाणी तहा सोक्खकए सुहप्पा ॥
४० . पुव्वण्ह-मझन-परण्ह-संझा
नतेसु संदीसह अत्य-सत्थे । होन्तं विचितं इह वैसरिस्सं
कहिं क्यं विस्सलिमो पयत्थे ? ।

Page #84

Previ).
संबहिणा
37
Palatial buildings, gardens ( pleasure. grounds ), beautiful-eyed ladies, etc, is viewed from the phenomenal standpoint, fetter the mind; but the same things viewed from the spiritual standpoint, bring on the glory of disattachment.
38
As a very thirsty deer runs after mirage, deluded by the iMusion of water; so this creature, taking worldly pleasures to be real bappi. ness, strives for them.
39 Just as a deer, being strongly attracted by the fragrance of m:isk, , wanders here and there for its acquisition and dose not know it to be in its own navel; in the same way a stupid person makes ineffectual exertions for happiness, but does not know that his inner self is full of bliss.
40 In the morning, at noon, in the after noon, in the evening and at night all objects of the world undergo changes. What then sho uld be the object of our trust?

Page #85

अझसतत्तालोओ -
[पडर्म
ओवाहिओ एस समो वि संगो
भबे घसंताण तणधराण । समावसिद्धं परमत्यरूवं
चिरूव-संबंधमुविषखमे कि ।
कस्सत्यि नारी तणया य कस्स
कस्सत्थि मित्ता पिअराय कस्स।। गन्तव्यमेस्स परत्य इत्तो,
सद्धिं परं होजा पुण्ण-पावं ॥
'४३
समुहमझं गिरिणो गुहाए ।
पायालदेसे तिअसालये था। काहिं वि गच्छेज, न मच्चुणो. तु,
हवंज गुत्तो तिजयप्पडओ।
स-ओय-धारिश-विस्मवीर
चन्दारया जे नियई निसीहा । सासीअ भूमंडलमंगउत्तं
अन्तं गया ते अवि रित्तहत्या ।

Page #86

preci)
संबोहणा
41
The whole (phenomenal) relationship is superimposed on all human beings. Why do you, then, disregard the real and natural relationship based upon the Knowledge of soul?
42
Whose is the wife, whose is the son, whose, is the friend and whose are the parents ? Oh, man! You singly have to go accompanied by (only ) merit and demerit.
Wherever one may go either to the interior of the ocean, or to the caverns in mountains, or to the nether-worlds or to the · abode of gods, he will not remain concealed from the god of death, the mightiest in all the three worlds. be
44
...! Even the sovereign kings whə dissipated the forces of the excellent warriors of the world by dint of their mighty arms, and who once supremely ruled the terrestrial globe. left this world indeed with empty hands.

Page #87

२४
अज्झतप्तालोओ
४५
बीसुं जसो जाण वसुन्धराय
गाही निसावस्लमोदसुम्भो । महाभुआ ते वि हया जमेच
वायाय वक्कं सहसा पसुता ॥
४६
महालयोऽयं च सिरीनिहीमा
इणं पिया यस परिच्छयो य ।
झाऊण एवं हरिसेइ लोओ
न किंचि अच्छीण निमिल्लणे तु ॥
४७
सुदारुणे आउस - अन्तकाले
[ पड
मोतुं वित्तं वि महादुहेहि !
अत्थं तहा देह-निकेयणाई
धम्मो च होही गमणे सहायो ||
૪૮
इमेण देद्देण कुणेहिसे जं
पुण्णं तमन्नत्थ भवे सहायो - ।
गमिस्स माणस्स हवेहिए ते
कुडुम्बओ नेगतमो वि किंतु ॥

Page #88

पयरणं ]
संबोहणा
45
no more.
Even the paramount kings whose glory bright like the rays of the moon, was sung everywhere on this earth, were struck by the god of death, and to be prostrate on the grounds with their distorted faces.
46
Man becomes elated with the thought of the palace, the treasure, the beauties and the retinue; but once the eyes are closed, they are
24
47
At the horrible time of death, when having forsaken the wealth acquired with great troubles, and the body and the houses etc., one departs; [meritorious deeds] alone, if performed, will be helpful to him.
48
Whatever good deeds you will perform here, will alone accompany you to the next world; but none of your belongings will be of avail to you when departing [to the next world].

Page #89

२६
अजायतत्तालोओ
[पम
जगणपंच सयलं असारं
नाऊण काऊण मणं चिरं । चिंतेहि अन्तकरणम्मि सम्हं
कल्लाणसंसाहणमत्यि कत्थ!।
को हो जीवस्स सरण्णभूओ ..
दुहिस्स पाउल्लदसम्मि लोए।। धम्मं सरणं वि पवज्जए जो
दुक्खोसढं तस्स जयम्मि नत्थि ।
संसारदावम्गिडहिज्जमाणो
सयेज्ज धम्मोषवणं जिओ चे । न तस्स दुक्खाणुभवावयासो
तमो तपन्ते तरणिम्मि कसो ? ॥
माइव्व पूसह, पिइव्व पाइ,
भाइव्व पोणेइ, सिणिज्झए च-। मित्सव्व धम्मोऽणुगमिजमाणो
न संपयं तत्थ निरायरतं ।

Page #90

संबोहणा
49
Ponder deeply upon the matter-in what does the spiritual good lie, knowing the whole world to be unsubstantial and abandoning the fickleness of mind.
50 There is no helpful resort in this perplexed world to an embodied soul exposed to miseries. If Dharma, the sole refuge, be not resorted to, nothing else can relieve him of the distress--there is no medicine for him in the world.
51 There is no scope for miseries, when the embodied soul scorched by the conflagration of the worldly existence, resorts to the pleasure.garden of op ( meritorious deeds ). of what significance is darkness when the sun shines?
52 i Religious duty, if discharged properly,
Tears the embodied soul like a mother, protects him like a father, loves him like a brother and consoles him like a friend; consequently it does not deserve to be disregarded.

Page #91

अज्झत्ततत्तालोओ
. [फ्टम
मामिद्धि-पासिद्धि-सुबोह-रम्म
जम्मं उर्वशाणुहवेसि सम्मं । जस्साणुभावेण तमेष धम्म
उविक्खसे चे न इणं सुकम्मं ॥
आईति धम्मस्स फलं तु लोआ
साहति जो तं पुण आयरेण!। महंति पावस्स फलं न जाउ
पहंति तस्सायरणे तु संक्ति ।
फलाणि अम्बस्स सिहिज्जिरे चे.
संरक्खणं तस्स विधेअमेष । एवं च कजं सुहसंगमत्यं
न धम्मरक्खं कुणिरं मुरुक्खा ॥
सुहस्स मूलं किर अत्थि धम्मो
छिन्ने च मूले फलसम्भवो को! । आरूढसाहाविणिकिन्तणं तं
मोतृण धम्म मुहसेषणं जं।

Page #92

Trent]
संबोहणा
53
It is not proper if you disregard Dharma. which has bestowed upon you birth beautified by wealth, fame and good knowledge; or by dint of which you enjoy happiness acquiring all of these.
. 54 All desire to reap the fruit of merit [Dharma); but they do not perform it with interest ! All are willing to repudiate sin; but they are ever intent upon committing it !
.
55
If mangoes are desired, the mango tree must be reared. In the same way, if happiness
is to be attained, it is necessary to perform • Dharma which the ignorant do not do.
56
:- Dharma is the root of happiness. If the · root be cut off, you cannot reap the fruits.
To be engrossed in pleasures without caring for Dharma, is in itself equivalent to lop off the branch, on which you are sitting.

Page #93

अमत्ततत्तालोओ
[पडमं
पोम्मस्थि विज्जुश्शवला, अपिक
कुम्भव्व देहो, सिमिणव्व सका । मच्चू पुणो संनिहिओ पिसल्लो
दुवेज ता धम्मनिहित्तचित्तो।
. पोसं तहाऽलंकरणं घउस्स
काउं सया कम्मवसे विलासं । परंतु नाऽऽओ सि इह तयटे
____कायव्यमाराह असोअमल्लो ।
भत्ताणि भुजाणि सुरोअगाणि
पीआणि पेआणि रसम्भुआणि । बाहिं सरीरं जइआ खिवेह
ताहे णु केरिच्छविरूषयाई ! "
६०
रसायणं सेवउ सव्वया वि
भुजेउ वा पोटिअभोअणाई । तहावि नस्सेज न देह-कुम्मे
भप्पावसेसीभवणस्सहायो ।

Page #94

qaroi ] ..
sagot
57
Wealth is fickle like lightning, body is. ephemeral like an unbaked earthen pot, associ. ations are momentary like a dream and the ghost' of death is at hand; therefore one should be devoted to Dharma.
58
You ever enjoy pleasures by nourishing and embellishing your body. But you have not come here for that purpose. Abandoning delicacy discharge your duty.
:
59
Think about the foul transformation the objects undergo, when they are thrown out of : the body--the very objects once enjoyed as
· palatable dishes and extra-ordinarily flavoured • drinks.
60
Even you may resort to medicinal compounds serving as elixir vitæ and tonics; yet the physical (jarlike) frame can never be made to acquire immunity from destruction.

Page #95

अज्झततत्तालोओ
[
रोगेहि देहं खसि भविस्त
मत्तो जणो अन्तरियेसु तेसु । ते पायडीहोति जया बहित्ता
दीणाणणो पासह दुक्खमेव ।
पम्मुकमोहीमविऊन देहे
मणस्सुकिल्लीकरणे जयेजा। न देहसोहे पुरिसत्यसिद्धी ..
चित्ते तु सुद्धे पुरिसत्थसिद्धी ।
अन्नत्थ मोक्खाउ न वत्थवं सं
देहं च तस्साहणमत्थि बज्ज्ञ । अमुं मुमुक्खुस्स सिवोवओगि ।
अमुं बुभुक्खुस्स भवोवओगि
इमा सरीरा पिहडा मलाण
सारं असारा अहिलंखसे चे। परोवयारा कुण सोवयारं
मणस्स मोत्तुं किविणं अवत्यं ।

Page #96

priui).
Bangun
61
The physical body of creatures is the repository of diseases. As long as they are hidden inside, ore reniains blind with lustful passions. When once they become manifest, the wretched person of dejected look, sees nothing else but misery everywhere. .
62 So disattach yourself from body and apply yourself to the purification of mind. The real object of manly effort is the purification of mind, and not that of the body.
63 There is no real happiness in any other place except in the final Emancipation (ATH). And physical body is the 'external instrument of it (Moksha). To a person desirous of · Emancipation, this body is helpful to Moksha,
while to a person, desirous of worldly pleasures, it is helpful to Samsar [the transmigratory cycle).
64 . If you desire to have something substantial from this unsubstantial body, the receptacle of impurities, achieve self-benefit through benevolence to others, abandoning the narrowdess of mind.

Page #97

अज्झत्ततत्तालोओ
[पटमं
६५
जेणेव देहेण विवेगहीणा
संसारबीअस्स कुर्णति पोस।। तेणेव देहेण विवेगवन्ता ।
संसारबीअस्स कुणंति सोसं ॥
मिट्ठन्नभोगं सममायरंति
दुवे जणा एगतरो तु तत्य । बंधेइ कम्मा विउडेर अन्नो
मोहे विवेगे च विभमाणे ।
धावन्तो जीवबहो न जाओ
___ पासन्तओ चे पुण जाअवन्तो । तहावि हिंसाफलमाइमम्मि
मूढे, बिइज्जे न घिओवओगे ॥
संतूसए सामयमेत्तओ वि _णाणी, अणाणी ण धणण्णवा वि । न छत्तिवण्णाइवणे वि मुत्ती
मोहिस्स, णाणिस्स गिहे वि मुत्ती ॥

Page #98

· Tertui]
Hatcon
38
65
The same body which men bereft of wisdom ( discriminating powers ) utilize for watering the seed of Samsara ( births and deaths), serves for the wise as an instrument for destroying it.
.66 While two persons are enjoying the same sweet dish, one of them as the result of ignorance, accumulates Karmas, while the other with his wisdom, destroys them.
67
Suppose that no insect is killed while one is running with his eyes shut [blind with infatuation) and that some insect is killed by another walking with his eyes open (with discriminating powers). However, the former, being ignorant of the real principle of life, incurs sin
of Hinsā; while the latter, on account of his · attentiveness, incurs none.
68
The enlightened is satisfied even with the Shyāmaka-food, while the ignorant is not satiated even with an ocean of wealth. The infatuated one cannot be liberated even by residing in the forest of Saptaparna tree and the like; while the seer, even residing at home, gets Enancipation.

Page #99

३६
अज्झत्ततत्तालोओ
६९
असुद्धमन्तकरणं भवत्वं
विशुद्धमन्तकरणं सिवत्थं ।
निधायणं माणस कम्मसाणं
[ पटमं
सव्वष्णहाणं पुरिसत्थखित्तं ॥
रामं देशं च परत्य किया
मुहा मणुस्सो गमप सजम्मं । सुहं च सन्ती परमत्थओ उ.
वित्तं भयन्तस्स समं भवन्ति ॥
७१
परोन्नईए कह तुं जलेसि ?
परक्लईए हरिसेसि कम्हा ? | फासंति नत्रं तुव दुव्विगप्पा
तुमच बंधंति उपाय-पासा |
७२
दुब्बिन्तनं कोरण जं परत्व
पडिज्नी तस्स सुबं समेह ।
आघायओऽन्नत्य करिजमाणा
पच्चाहई हन्दि ! भवे सुवस्स ॥

Page #100

पथर]
संबोहणा
३७
69
Mind if impure, revolves in Samsāra, and if unsullied, leads to spiritual bliss. In reality, the annihilation of mental impurities is the highest stage of manliness.
70
Man loses his life to no purpose by cherishing feelings of love for and hatred agai. nst others. Really speaking, happiness and peace are secured by him who has the equanimity of mind.
..
71
Why do you envy the rise of others ? Why do you rejoice at their fall ? Your evil. · thoughts do not affect any one else, but on • the contrary, they entrap just you in the
meshes of Karma. . .
72
Evil thoughts cherished against others affect one's own self. Blow given to others reacts against one's own body. "Action and reaction !"

Page #101

३८
अज्झचतत्तालोओ
[पटम
फ्रोदये चे तुह दुप्पयत्ता
.. सिआ खई का तुम तत्व लाहो!। ईसं कुणन्तो विहलं परत्य .
हाणि सुवस्सेव कह करेसि!।
- ७४ विकासरं पट्टा जस्स पुणे
पचड्ढमाणोदयभागधे-।। समनहाकाउमलं न को वि. .
भवे कि सुज्जं पडि धूलिखेषा!
परोषयागे खलु धम्मकम्म
पराषयारो अ अणंजकज्जं । चत्तण धम्मं चरणं च पावे
विसस्स पाणं अमय विहाय ॥
जा उन्नई चावनई च अस्थि
पुण्णस्स पावस्स च जम्भिरं तं । पुण्णे समत्ते विहवो अवह
ता नस्सरे को गु सुहम्मि मोहो!।

Page #102

Preet]
.
eur
What advantage do you derive, if your wicked efforts mullify the success of others ? Worthlessly cherishing jealousy towards others, indoed, you do harm to your own self.
74
When one's merits fructify in full force, there is none who can reverse the tide of his increasing prosperity. What is to be done by throwing dust towards the sun ?
75
.: Beneficence towards others is, indeed, the meritorious or religious duty (Dharma ), while, to do ill to others, is a sinful act. To commit sin having abandoned Dharma, is like drinking poison discarding nectar
76
Rise and fall result srom merit and demerit. When the stock of merit is exhausted, the star of prosperity sets. Then, why are you fascinated by momentary bappiness?

Page #103

अजमसतचालोओ
[फ्टम
विचित्तमेसजमवेक्खिऊणं .
किं गुम्मसे, खुप्पसि कोहले किं?। कम्मस्स एसो निहिलो विवागो....
पुण्णोदयो पाडा लोद्धअं च ॥
इन्दा सुरा चक्कधरा नरिन्दा :
ओयंसिणो वा सुसिरी सुरुषा । सब्वे सकम्मप्पभवा भवन्ति
सन्ताणं को कम्मफलम्मि मोहो! ।
सया विलोपन निभं चरितं
हसेइ अं उकरिसंघ एए। दवस्स निझाअइ हाणि-बुड्ढी
. न लोहडको निअए सवितं ।
विदेसि दूरीकरिडं दुहं चे
चरित्तदोसा समवाकरहि । महेसि सुक्खं सययं असुपखं
सपा सवायारपरी हवेति ।

Page #104

परणं ]
संमोहना
77
Why are you wonder-struck and stupefied at seeing the varied prosperity in this world? It is all the result of Karmas; and rise of merit degrades one who is attached to worldly pleasures.
78
81
Indras, gods, kings, paramount rulers and those possessing prowess, prosperity and beautyall are made up by their own Karma. Then, why should a wise man blindly attach himself to the fruits of Karma.
79
One should always introspect oneself whether one is [morally] elevated or degraded. The greedy persons interested in acquisition and loss of wealth, do not examine their character.
80
If you want to ward off misery, remove impurities of character. If you wish to be endowed with excellent happiness, keep your conduct always good.

Page #105

अज्झत्ततत्तालोओ
[पडमं
णिहोडिङ दुपगई गुणाण
अब्भासहेडं च पडंसुआए-। नियंतणं नूण निअस्स जुत्तं
जहप्पसत्ति सहिएसगस्स ।
...
करेसि दिहिं न गुणे परस्स .
घेनुं तु दोसा सइ अस्थि सजो। . जुत्तं पुरीसे पिव 'सूअरस्स
दोसे परक्के न तुमे रमेउं ।
सव्यो अणो दूसणसंजुओऽथि
निद्दसणो णामं स. बीअरायो । न किं पुणो पेच्छसि तुं अहत्ता
.निकमाणच डहिजमाणं! ॥
कि मोरउल्ला कुणसेऽन्नचिन्तं?
किणो उवट्ठासि विधऽनकम्म? । कि धूमपुजं जयसे अ घेखें
विकप्पाजालं पसरावमाणो! ।

Page #106

predi]
संबोहणा
81
It is higbly necessary for a person who wishes to achieve self-good, to regulate hin:self his best, with determination, in order to dispel bad habits and to practise virtues.
82
Without appreciating the virtues of others, you are always ready to find fault with them. You take delight in the faults of others just as a hog does in filth; but such a course of life is quite unbecoming.
.
83
Oh, man! every human being is full of faults; only the Passionless One is faultless. Do not be blind to what is burning under your own feet. .
.
.
.
84
: Why do you fruitlessly trouble yourself with the thoughts of others? Why do you uselessly interfere with matters which do not concern you ? You try (as it were] to accumu. late volumes of smoke, as you indulge in odd thoughts !

Page #107

अझत्ततत्तालोओ
[पडर्म
सुक्खस्स दुक्खरसन को वि दाया
जीवो सयं सारवए धणे णं । संतप्पए दुल्बरिअस्स देरा ...
हकारिऊणं सयमेव दुलं ।'
सायं असायं व सरीरिखढे
लग जहाकम्मषिवागजोर्न । मच्चेज णो उकरिसे सुहस्स
न उविवेजाब दुहागमम्मि ।
निसाविगमे दिअहो समेह
दिणावसाणे व उवेह गई। तदेव विस्से सुहदुक्खचक्कं
नाउं अधीरीभवणं न कुना ॥
उदेह रगोऽत्यमुवेइ रगो
सहस्सरस्सी घिहो जहेस । तहा महन्ता घि समत्तजुत्ता
उवागमे आवय-संपयाणं ॥

Page #108

85
None is the giver to an embodied soul, of happiness and misery. It itself generates them. In reality, it itself invites misery through its immoral condact and then becomes afflicted.
36
Happiness and misery pursue human beings owing to the rise of various kinds of Karmas. So one should not be infatuated with pride at the attainment of prosperity; por should his mind be agitated at the approach of calamity.
.87 · When the night ceases, the day breaks and when the day closes, the night falls; in the same way a wise man knowing the revolutionarý turns of the wheel of happiness and misery in this world, should never lose bis mental balance.
88
The sun is red when it rises and also when it sets; similarly the great men are and remain the same in glorious prosperity and overwhelming calamity.

Page #109

अझसतसालोगो
[
.
बहुजलं हाडयमग्गिताये
सिआ महंतो तह आषयाए । दुक्खप्पसंगो खलु सत्त-हेम- ...
परिक्खणाए कसहिनद।
पत्ता विपत्ती नियमेण भोगा .
पारिजए णेष वुझाबमोस। करेज से संसहणं समेण
चयोऽन्नहा कम्मिआसंकला
अप्पाणरूवेण तणुं विअंता
विभति नेअं खलु को अहं शि। एअस्स जो सस्सरणं जगस्स
सुवे भमो फुज्जर केरिसोऽय! ।
महंतमायंसमुवेअवन्ता
सरूवसक्खाकरणे जयंति । लद्धे सरुघम्मि न किंचि पप्पं
न सिझएऽनप्पमुहस्स सेकं ॥

Page #110

90
91
89 As gold attains parity in fire, so also the high-souled one in calamity. Truly the time of calamity is a touch-stone for the golden character.
The adversity that befalls one, has surely to be undergone. It cannot be warded off by any kind of evil reflections. So one should suffer it with patience. Otherwise there would be increased the ties of karmas. (It does not denote not to remedy; proper correctives essentially deserve to be taken. ? .. Those (with the idea of super-imposition of their sell] who'identify their bodies with souls, do not realize their true nature-they do not know who I am. This world has forgotten its own self. Oh, of what sort this bewildering delusion of one's own self is !!
92 : Those who have firmly fixed their highest ideal, strive for self-realization. Self-realization leaves nothing to be attained. Real welfare cannot be achieved by one, who is not directed to the soul (3TICAEC) i. e. who does not work with a view to attain self-realization.

Page #111

४८
अज्झत्ततत्तालोलो
[पदम
इमो जणो माइमुहो सिमुत्ते
तारुण्णकाले तरुणीनुहो । जरागम पुत्तमुहो हवंह, ...
न मोहलुकोऽमुहो तु होइ ॥
पुव्वं पुरीसम्मि किडिव्य होजा :
तमो पुणो बम्महगाहो । जरग्गवो अकमणे जराए ।
सिआ मणूसो न पुणो मणूसो ॥
संपाविडं अप्पणयं विकास
लिच्छति देवाणि वि माणुसतं । तमेव किं तं मइलीकरोति ?
संसारपावासुअ! सोपसे किं? ॥
सयहि साहिउम्सुओ सि
परं सहाऽऽगच्छि गेष किषि। तुमेऽत्थि चे किंचण बुद्धिततं
चितेहि ता सासयमंगलस्स ।

Page #112

पचर)
संवा
.
93
This human being has a leaning towards his mother in his infancy, towards his young wife in his youth; towards his sons again in old age: but a fool as be is he has never any leaning towards self.
This human being (in infancy) is rolling in filth like a hog, and afterwards (in youth] he is swayed by passions like an ass; and after then he resembles an old ox when overtaken by old age; but he never acts like a true man in his whole life."
95 . Even gods long for human birth in order,
to obtain spiritual elevation, then why do · you defile the same ? O wanderer in the
world-revolution (der)! why do you slumber?
96
You always remain eager to achieve worldly objects; but nothing will accompany you. If you have something of intelligence, think of the way of eternal welfare.

Page #113

५०
अज्झत्ततत्तालोओ
[ पढमं
९७
जुण्णा जरा किं मरणं मयं किं
गया हया कि जुवया तया किं ? । किं संपया निश्चल - ऊसवा वा
जं मोहपा सुत्तमणो सया सिं? ॥
९८
मणोबलं इंदियपाडवं च
सत्थं सरीररस च विजय जा उत्तच्छ काउ पुरिसत्यसिद्धिं
वुड्ढत्तणे किंचण ते न होही ॥
मियो वि रंको छुहछोणकुच्छी
बली वि होनाssमयजज्जरो च । बच्चे हे पुण उनओ वि
उवत्थिय कम्मणदुषिवागे ॥
१००
कम्मुब्भबं नाडयमे अमत्थि
विरार अभं सरअस्स वाऽऽसु । अस्सिं पवंचे फुडनिग्गुणत्ते
भवे सुही मोहवसंवयो णो ॥

Page #114

पयरणं ]
संगोदना
97
Has old age lost its sting? Is death gone from this world? Are diseases impotent ? Is youth everlasting? Will prosperity t permanent? Why do you then remain in illusory sleep?
98
"?
So long as mind is active, so long as senses can work and so long as the body is sound, try to realize the ideal of life. In old age you will not be able to do anything.
99
When Karma is ripé for painful consequences, even a king becomes a pauper with belly emaciated with hunger, even the strong decays with diseases and even the exalted is reduced to degradation.
100
The whole phenomenal world is a drama acted by Karma. It will vanish in a moment like a cloud in the autumn. So a wise man should not allow himself to be deluded by the phenomenal expansion apparently unsubstantial.

Page #115

अझत्ततत्तालोओ.
[पदम
१०१
दुहाणि भोच्चा सुयहणि जत्थ.
___ सरीरिणो जम्मणमाघहंति । दळूण तं ठाणयमेव भूयो
पावंति मोहह मोहलीला ! ॥
१०२ सुहाहिलासेण जलन्तकाम-
इंगालजालासु नि खिवंति । मोहंधलत्ता • सलहव्व किंतु . बाहा सबप्फा फलओ मुति ॥
. १०३ एसा मई चे विसयाणुसंगा
... समं समागच्छिा कामवित्ती । तमेअमन्नाणविअम्भिअतं
अजेण वहिव्व विवड्दए हि ॥
१०४
परिहिआ जत्थ सरीरसत्ती .
अहिडिओ जत्थ मइपगासो । पवडिआ जत्थ सुरूव-कंती
मोहेण तं हम्मइ विजमेव ! ॥

Page #116

M
]
EM.
.
101
The embodied beings become extremely glad when they again look at the place from which they take birth, suffering immense misery. Oh! of what kind is the play ol passion?
102 Men like moths, through blindness of infatuation, cast, themselves in the blazing flames of the fire of passions, in order to achieve happiness, but consequently they have to shed hot tears.
, 103 If you believe that passions will subside .. with the indulgence of sensual pleasures, then
this belief of yours is the result of ignorance; · because, on the contrary, the passions are
greatly excited by enjoyment as fire is more inflamed by pouring purified butter (Ghee ) in it.
104 By yielding to illusory attachment one destroys one's vitality (elixir Auid) which is the source of bodily strength and which develops intellectual powers and charming loveliness.

Page #117

अझत्ततत्तालोओ
[पढमं
धोरं वि वेरम्गसुहारसेणं
जाएइ चित्तं मइलं पुणाऽऽसु-। .. विआरहेउस्स उवागमम्मि, अयं हु अपरा अबलो हणे ॥
१०६ जहंदियासा मणरूबसूओ
जुजेइ तेऽत्थेसु तहा चलंति पाडंति गई पुण मूढमत्तं हा! कैरिसं एस परासयत! ॥
१०७ . जयत्तईसासणसत्तिओ वि
मणोबसीकारवलं पहाणं । सच्चो पर सो न विकीरए जो
विकारसामग्गिसमीवगो घि ॥
१०८ झेयत्थिरो सुद्धविवेगवोहो
__ पचंडधिज्जो विसया निअत्तो । अझप्पभाषासढिलो भवे चे
कुजा सरो तस्स विसंतुलो किं? ॥

Page #118

संबोहणा
५५
105
The temptations being near, the mind though purified with the nectar of renunciation, becomes at once defiled again. Indeed, the feeble soul degrades itself.
106
The senses proceed horselike to those regions (objects) to which the charioteer-mind leads them, and they cast down the ignorant soul in an abyss. Oh ! what a servitude is this?
107
The strength of curbing the mind is superior even to the ruling power of the three worlds. He is truly great who is not affected by seductive passions even in the : midst of immoral impellent forces.'
108
.. If one intent upon the ideal, endowed
with unstained discrimination and indomitable courage, and averse to sensual pleasures, be absorbed in the contemplation of self, Cupid is powerless before that person..

Page #119

अजाचवचालोमो
फिर्म
पसोऽत्वि सारो कसिणस्स सत्क
सत्यस्स सन्वेहि समस्सरेण । साहिजमाण सुविसारयेहि
अप्पाणसाहीणयमावहेजा ॥ . . ११० . . . स एष धीरो स च एव पीरो .
स एव विज्जं स च एव साह । जेणिदियाणं अवरिं 'ससत्ता
वित्यारिआ माणसनिज्जयेण ॥.
सव्वप्पाणिकिवुलभावहिअया मोसाविहणायरा
थूणत्तासमुहा तहा अविलिआ सम्बंभचेरव्यया । लोहोसारसमावहा स-थुधआ दोसेसु अहंसणा उज्जू कभवाऽऽमयाण भिसआ वंदे अहं सूरिसा ॥
११२ वंदे तत्तबुहा अमोल्लसमयासेजाणुमण्णा तहा
तिण्हापासुघणाघणा भवतरुप्पारोहपसूवमा । आलिद्धा गरुई खमं अदरिआ विहायकामासया
वेरग्गोज्नरपव्यया पलिविअप्पोदाममोहद्दमा ॥

Page #120

पयरणं ]
संबोहणा
५७
109
This is the essence of all scriptures, unanimously proclaimed by all the learned:.. Secure self-control.
110
He alone is courageous, he alone is vigorous, he alone is learned and he alone is a saint, who gets mastery over his senses by curbing his mind.
111.
I salute to the good whose hearts are wet with compassion for all beings, whose acts are not stained by falsehood, who are averse to theft and deceit. who are fully chaste, who are able to check the torrents of greed, who are admirers of others'. virtues and indifferent to others' defects, who are straightforward and who are physicians to cure the disease in the form of perverse Samsara.
112
I bow down to them who know the truth, who are lying on the precious bed of equability, who are the showers of rain to the dust of avarice, who are an axe to the sprout of the tree of Samsara, who have embraced high forbearance, who are free from pride, who have dispelled sensual desires, who are a mountain to the fountain of disattachment and who have burnt the terrible tree of delusion.

Page #121

ส
अज्ञचततालोओ
[ पटमं
११३
सुहाकंसी सव्वो पययह तयत्थं तिहुअने किलेसाणुक्केरा भवर अणुहोन्तो तहवि सो ।
तपवं संसारं मुजिअ विसमं दुक्खमइअं महप्पा निस्संगीहविथ निअ-अप्पम्मि रमए ॥
११४
पुष्णाणंदोऽयमप्पा परमबलमओ सुद्धचेयन्नरूवो सव्वुभा सिप्पयासो तहवि पविसिउं कम्मुणा हा! जडेणं । नीओऽच्चतं मिलाणि अह विमलदसं नेउमेअं जइत्था पुन्वृत्तं एत्थ भूयो सुमरह सुदढं कम्मधारी स मोहो ॥ ११५
काउं सत्यं हिअयकमलं चतबज्झम्पसंगं
सम्मारामे समुवविसहऽत्तस्स उद्धारणत्थे । आलोइत्था अइ ! सुमहणो! ऽणाइबद्धस्स सम्मं होजा सप्पावरिमवदयो मुक्खरायो वि को णु? ॥
११६
इच्चेवं गिमेहिणो वि समणे सन्भावणालंबणा अज्झष्पं विरयति चास्वरिआ सस्साहणाराहणा । पपणेव पण ते वि भवओ मेल्लिजिरे भीसणा
इच्चेवं परिभाविओ पदमओऽज्झयोवएसो मणा ॥

Page #122

patoi]
.
संबोहणा
113
Alt beings of the three worlds long for happiness and they strive hard for it, still they suffer various kinds of miseries. It is for this reason that the wise, knowing this Samsāra to be full of dreadful calamities, give up all illusory associations and absorb themselves into the realization of Self.
114 The soul is by nature full of bliss, pre-eminently powerful, pure consciousness, an illuminator of all the universe; but alas ! such a divine soul is completely defiled by stupefying Karinas; so, now you should try hard to invest it with its purity. Firinly remember, ignorance is the root cause of Karma.
115 Oh, wise persons, quiet your lotus-like heart extricating it from all phenomenal objects, and then encamping in the garden of peaceful quietude consult yourself for the elevation of Soul ensnared in the meshes of Karmas from times immemorial. What prince of fools even would bear antipathy towards his soul?
116 Thus even householders, endowed with good knowledge and conduct, paint the spiritual wisdom on their hearts, resorting to highly elevating thoughts; and thus, by such means even they become liberated from this formidable Samsára. Here in the beginning, is in this way explained the brief spiritual teaching.

Page #123

सत्यविसारय-जइमापरिज सिरिविजयधम्मरि-गुरुचरण-सीस
णायविसारय-णायतित्व मुणिणायविजय-विरहए
अज्झत्ततत्तालोए
संबोहणाणामं पदमं पयरणं
समत्तं।
THMANDUTHUSAMITIHAAHUN

Page #124

'पुव्वसेवा'

Page #125

अझत्ततत्तालोमो . [मं
जोगाहिरोहो जइ दुक्करो णो
किं दुक्रं ता भुवणत्तये वि । जोगस्स भूमीअ समागमत्थं
दंसिजएऽयं पढ़मो उवायो ।
भत्ती गुरुणं परमप्पणो य
आयाग्सुद्धी चरणं तवस्म । निस्मेअमदेसविजिअतं..
एसा पकित्तिजइ 'पुब्वसेवा' ॥
पिआ च माआ व कलागुरु च . .
वुढा पुणो ताण कुडुम्बवग्गे । धम्मपगासपवणा च सन्ता
गुरुण वग्गो समुदीरिओऽयं ॥
जो पणामी विणयेण तस्स
चित्ते वि तस्सिं बहुमाणवित्ती । विणीअभावो एरओ ॐ तस्स
, नावण्णवायस्स नियोहणं च ॥

Page #126

pakai ]
पुषसेषा
Nothing in the throe worlds is difficult, if the practice of Yoga be not so. Below is described the first means of achieving this task.
The following constitute what is termed [by Haribhadra Acharya's Yoga-Bindu) Primary duty (Purva seva]:-worship of the elders and of God, purity of conduct, practice of religious austerities and absence of aversion to final Beatitude..
Parents, teachers, elders in the caste apa saints devoted to preaching conducive to spiri.
tual good-these constitute the class of elders : (Guru-Varga).
These elders should be saluted with modesty; feelings of respect for them should be cherished in heart; courteous behaviour should be adopted in their presence; and blasphemous talk if carried on regarding them, should not be listened to.

Page #127

अज्ञातसालोजो
पि
पुजत्तमम्मापिअराण अजं
ओमाणकारी लाधी बुहो वि । सबैज किं धम्मगुरुस्स पाया? ..
अबमूलो न हि एहए ॥
महोषगारा जगघिस्सुआ ते
कायव्यमज्जं खलु सिं उपत्थी । मोहाउला ते परिदूमि ते ..
जे धम्मकम्मं चरिडं महन्ति ।
जधा
वुड्ढस्स सव्वा गुरुलोंगसेवा
गिलाणसेवा पुण अत्तसेवा । संसाहणं जीवणमंगलस्स
सेवापहाणो हि मणुस्सधम्मो॥
पबुद्धतत्ता अणपक्खवाया
महव्वया सम्गुणगारवा य । धम्मस्सरुवस्स च धारणम्मि
पडू गुरू संत-गहीर-धीरा ॥

Page #128

पयरणं ].
generar
६५
5
Respect for parents is the first essential. A man though learned, is unwise if he disres pects them. What, can such a man propitiate. the religious preceptors? A tree which has not taken deep roots, is sure to remain stunted. 6
They [Parents] are well known benefactors [i. e. all are under a load of innumerable obligations rendered to them by their parents]. To serve them is the first duty. They are. ignorant, who having tormented them, wish to go on performing religious practices.
7
Service to the aged to the elders, to the diseased and to the distressed is the instrument of making life auspicious. Indeed, service is the essential duty of human life."
8
They are religious preceptors [Gurus] who know the essence of true Knowledge, who are impartial, who practise great vows [Mahāvratas), who possess greatness by their sublime virtues, and who being tranquil, solemn and patient are clever in preaching the religious principles.

Page #129

अज्झत्ततालोमो . [
तहाविहा ते गुरषो भवम्मि
संयं परं जो तरिडं जयन्ति । सरीरिणो उद्धरिउ परा वि,
परोक्याराय हि सणउत्ती॥
उच्छबरागाइअसम्बदोसो
समत्ततत्तप्पयाणयोहो । स पुण्णसुद्धो भयवं परप्पो
साहिजए 'देव' पयामिहो ।
रागेण देसेण षयं पपुण्णा
तहेव देवो अवि संभवे थे। को तत्थ अम्हासु च ता विसेसो
विवंचिउं सम्मरणोऽरिहंति ॥
अरागभावो पुरिसत्यसको
देवस्स ततं परमं तमेव । छोणेसु रागाइअसणेसुं
पुण्णो परो समुदेह जोई ॥ .

Page #130

geta]
पुन्यसेवा
Not only do such teachers try to cross the world-ocean, but also try to help others to cross it. Truly the good always work for the benefit of others.
:
10
.
The entirely pure Supreme Sonl who is free from all faults as attachment etc. and whose Knowledge is all-illumining is called God.
If it is possible for God to be full of attachment and hatred, like us-the mortals,
then there is no wifference between Him and .. us. The rise may properly distinguish this.
12
1. Freedom from passions is to be accomplished
by efforts. This is the very characteristic of God. When impurities such as attachment etc. are totally wiped out, then only there arises the divine Light of Omniscience.

Page #131

ટ
अजासरांचालोभो
१३
जो बीअरायो परमेसरो सोऽ
पिर्य पिर्य वा नहि तस्स किंचि ।
रागाइससाssवरणाणि ताप
जोगे न सुद्धो न च सव्वदंसी ॥
१४
अम्हे सरामा भयवं बिरागो
अप्पम्णुणो अम् स सव्ववई । सोऽतविज्जो वयमप्पविज्जा
अम्हाणमारज्झतमो स तम्हा ॥
१५
गुणाण से संसरणा सचित्त
[ बीअं
सोहनवीणीभवणं हि पूआ ।
दोसrsers चरिअरस सुद्धि
निम्माणि कम्मविही समग्गा ॥
१६
विलासकज्जं विविदं विछेउं
सबा सुहेणं समयो मिलेजा ।
संपत्थणाय परमेसरस्स
नेवाsuगासोsह को पमायो ! ॥

Page #132

PRO).
general
13
He who is devoid of passions is God. He has no likes and dislikes. Attachment etc. conceal Reality. They are the veils to the Soul. How can one swayed by them, be called pure and omniscient ?
14
We are passionful, God is dispassionate. We know little, while He knows everything. We are of little power, while He is possessed of infinite power. He deserves, therefore, to be worshipped by us.
. . 15
. To try to purify the mind by meditating His virtues, is really His worship. Indeed, the sole abject of all religious rites, is the purification of conduct by removing evils in it.
16
· Some-how we always continue to spare
time for chatting with friends and for enjoying diverse pleasures; but alas ! we do not spare [even a short] time for the prayer of God.

Page #133

अज्ञातवासोओ
[बोनं
अधुबईए फिर बत्यवीए
जस्सत्यि चित्तं सिहिरं जो सो । समषिउं भागवई विभूई
लहह ओआसमवस्समेव ।
लोआववायेगवई निरासो
सुदाहिणतं च कयष्णुवा । सम्वत्य निंदापरिषजणं च .
संतत्त्वो संगययासिर ।
उरालया व्वयवजणं व
कयाण्णापरिपालणं च । नालस्सवस्सं पुण अम्गहो च
जोग्गेसु कज्जेसु विवंगजुत्तों ॥
सम्पत्तिजोगे णमिरत्तणं च . .
देण्णं न दुक्खेऽजव-मदषा च । महन्तमग्गे च समारुरुक्खा
বিষ অভিব।

Page #134

predi]
पुवसेवा
17
The man whose heart longs for the real exaltation of his soul, does surely manage to get time for the worship of God.
Bel We
18
Abandonment of scandalous paths, readiness to share others' burdens, gratefulness, abstention from speaking ill of others, praise of the good, necessary speech proper to the occasion,
.19 .
Liberality, refraining from wrongly spend. ing money, keeping of one's promise, not being subjected to idleness, reasonable persistence in proper work,
..
.
.20
Politeness in prosperity, loftiness of mind even in poverty, straightforwardness, gontleness, desire to follow in the footsteps of the great, contentment, zealousness to do good to others,

Page #135

७२
अज्झत्ततचालो ओ
२१
सिद्धंतहाणी न य लोगभीप
सम्वत्थ ओचिवविधायगतं ।
पपयारो सयम्हणिजो
जोग्गो सयायारविही सुहीहि ॥ [चाहिं कलावमं]
२२
सजीवर्ण केरिसमारयह
सुनोइअं जोगपहारुरुक्लू
तमंकिअं णेण विचारयाणं
[
फुडं भवे माणसंभूमिआप ॥
२३
तो निरूषीअ बहुप्पयारो
जहस्ससति उचिओ स काउं । देहस्स सुद्धी हिअयुजलसं
विवेगओ जत्थ करिजमाने ।
२४
किंचिव्वहाए अघि सम्भवम्मि
तत्थाऽऽयरे व पयल्लणिज्जं ।
अन्भासओ सो सुअरो हवेज्जा
कटुं विणा कत्थ च अत्यसिद्धी ।

Page #136

पमरण]
पुव्यसेव
21
Adherence to one's principles in spite of the opposition of the people, and aptitude for always doing the right thing at the right moment-these, the good persons should understand, constitute the rules of good conduct.
22
52
From this,, it will be clear to the considerate ones to what moral height a man who wishes to tread the path of Yoga, must raise himself,
23
Austerities are of various kinds; a person should practise them according to his capacity. If the austerities are properly practised they 'purify the body and ennoble the mind.
24
Even though some pain may be caused by the religious austerities, yet a man should not view them with dislike. They become easy through practice. Can there be any success without endurance?

Page #137

अज्झसतसालोओ
बीअं
अपाणलाहे च सरीरलाहे
उवोसि होजर सूपओनि। मला सरीरस्स मणस्स आवि...
छेसूण जी विकसागर ।
विसुद्धअप्पाणसमीपवास
ओआस-अत्यं पभणंति धीरा । फसायनासं घिसयाणुसंग
चार्य विणा सिमा नोक्सासो ।
- न पत्यषो भोअणमत्तधम्मो
देहस्स संगेज करिजए । गुत्तो अणाहार-महापयत्यं
ससत्तिओ अब्भसि तवो ता ॥
दुञ्चितणा मकमिरे न जत्थ
जोगा च संपाउणिरे न हाणि । अक्खाणि णो णिझरिर पुणाइ
कुज्जा तवं तं सुविचारजुत्तं ॥

Page #138

: 25 Religious fast, which is very useful to soul and body, elevates life by dispelling physical and mental impurities.
26
According to the wise the word Upavāsa (fası) means dwelling near the pure Soul. It [Upavāsa ), in reality, cannot be accomplished without the removal of passions and worldly pleasures. .
, .. 27
* Eating is not the real nature of soul. It is due to its contact with the body. Therefore it is proper to practise austerities according to one's capacity, in order to attain that high state where the need of food etc. vanishes.
:
.
28
These austerities should be wisely performed, so that evil thoughts do not distract the mind and the resulting powers (of body, mind and speech) and senses are not impaired.

Page #139

अज्झत्ततत्तालोओ
[वीनं
रोगाइउप्पाइअपारवस्से
कहूं मणुस्सो सहए समां । अप्पाणकल्लाणनिबंधणं तु
तवं न सेच्छाइ समायरे ! ॥
३०
वयंति संता, पडिवज्जए च
भवरल दावव्व भयंकरतं । विचित्तरूवा पुत्र कम्मसिट्टी
ता भोगकीडीभविडं न जुत्तं ।
चायण मुत्ती न पुणाइ भोगा, .
भोगाच रोगा च भयंति मिति । भोगेण मोक्खो उपलब्भए चे.
जोगस्स किंको व भवे अडतो?।
अन्तस्सरीरं पयरंति कम्म
पच्चत्थिणोऽणंतवलणवाहा । अन्नं पवेस्सं जा पोसणिज्जा
ननं पवेस्सं जह सोसणिज्जा ॥

Page #140

परणं ]
gearten
199
29
Man suffers all pains when he is subjected to diseases and the like; but he does not willingly practise religious austerities for the sake of spiritual welfare!
30
The wise declare and the truth is brought home to us that this phenomenal world is terrible like conflagration, and that the Karmic forces are excessively odd. Such being the case, it is not proper for a human being to be enjoying worldly pleasures like worms. 31
It is renunciation and not worldly enjoy. ment that leads one to Emancipation. Sensual enjoyments and diseases are close associates. What is the use of Yoga and who will remain transmigrating from one life to another in the world [Samsara] if it is possible to attain liberation by enjoying pleasures
32
Enemies infinitely powerful in the form of Karmic forces reside in this body. Food should be taken if they are to be nourished and avoided if they are to be [dried] destroyed.

Page #141

अझसतंसालोओ
[ी
- ३३ सम्पाइओ चे तष-आयरेणं
कस्स सम्मं सहणस्सहावो ।. हिआवहो होइ सहस्सहुतं . ..
रहो न होही मरणक्मनोवि
भुती सई वा रसवजिआ वा
थेषोण-कुच्छी, मिअवत्थुहिं पा। मिट्ठासणाणं पि समत्तओवा
उपालिआ सा वि तबस्सलवा ॥
गद्धस्स दूरीकरणं तकोऽत्यि
पतं रहस्सं इह तस्स सबं । धन्ना रमंतेऽत्य विवंगदीष- ...
प्पोमासिअप्पुभाइदेउमाना ।
कल्लाणरूवो परमोऽयवम्गो
भवाहिणंदा गरिहेहरे तं । अनाणसामजमिणं, न तत्ता
सुहस्सरवं परिजागिरे ते। .

Page #142

qui]
art
33
If the lesson of endarance be learnt through the practice of ansterities it becomes useful in many ways, even the pangs of death are lessened thereby. :
34
Taking meals once a day, taking flavourless meak, eating less than necessary, taking temperate meals and the eating of very delicious food with indifference-these are also varieties of Tapas
. .. 35
or
Abating sensual desire is the very essence
IS. Blessed are those who delight in it treading the paths of spiritual development illamined by the light of discrimination.
36
.
..
:. Liberation, which is the stage of highest welfare, is censured by those who feel happiness in wat klly pleasures. But this is the climax of ignorance They do not know happiness in its real nature

Page #143

अज्झत्ततत्तालोओ
[ीचं .
संसारभोगे सुहमबिइज्ज
___मण्णन्ति जे लुत्तविवेगनेत्ता । निस्सेअसं ते जणु णीरवन्ता ...
दयापर्य नाणिमहासवाणं ।
सुस्साउभुत्ती महुरं च पाणं .
मणोण्णवत्थाहरणाइधाणं । इओ तओ पनडवं जहिडें
वयंसगोडी सुमुहीमुहं च ॥
इच्चाइ सम्ममणेगरूवं
. संसारवासे पगडाणुभूई । मोक्खे कुदो परिसखेडयस्स . ला पसारेंति जणे कुबोहा ।
[जुम्मं]
संसारमोनेसु सुई जमेव
पडिजए तं खलु दुस्लमवि। . चुच्छत्तणाओ, खणभंगुरता,
मीसालिअत्ता विअणोलिहिं च।

Page #144

garia
37
Those blinded by ignorance who beliere unparalleled bliss in worldly pleasures, disregard Absolation. Such are, indzed, pitiable from the point of view of the rise
38-39
Delicious food, sweet drinks, charming dress and urma nents, freedom of movements, parties of friends and company of beautiful womensuch and other kinds of happiness are apparently experienced in this world; but they are aboont in the Absolation Persons of perverted knowledge spiced such poisonous and palatable notions (as sweet-balls) among the
Whatever happidess is conceived to exist in the enjoyment of workdly pleasures is nothing but misery, because it is valueless, transitory and mixed with various kinds of tocments.

Page #145

अज्झत्ततत्तालोओ
[बीअं
कम्मप्पणासप्पभवं अणंत
प्पगासजुत्तं सुहमबिइज्ज । बिन्दू तिलोईसुहमत्थि जत्य ... मुत्तीअ वम्फेजइ को सुही मो? ॥
४२ एवं च मोक्खापडिकूलवित्ती
सिरोमणी बजरिओ उवाओ। जस्सि थिए निव्वळए परो वि
उवायरासी इहरा निरत्यो ।
इच्चेव जोगप्पुदुमाहिगारि
पवत्तणं सीसिअमत्थ ईसि । जहव्व मग्गे इह संचरन्ता सम्मत्तिणो गंठिभिआअ होन्ति ।
४४ विमलं खलु तत्तदंसणं
इह 'सम्मत्त'पएण वुश्च । अववग्गपुरप्पसणं
न भवे मुद्दमपाविअस्स गं ।

Page #146

प]
gariten
A
41
Who will not long for the attainment of that unparalleled happiness accompanied by infinite [spiritual] light, which is the result of the destruction of all the Karmic forces and before which all the pleasures of the three worlds, are nothing?
42
So inclination towards Absolution is the chief means, in the presence of which other requisites, if absent, become available, while in the absence of which all other requisites of Yoga, are of no use.
43
Thus is shortly described the mode of conduct which a novice in the practice of Yoga, should follow. Those who observe it properly, are able to cut off the Karmic knots, and attain right belief ( सम्बन्दर्शन).
44
The unsullied perception of The Truth is called Samyaktva [right faith]. This right faith is the passport for admission into the city of Liberation. Without this passport, no one is entitled to Liberation [Moksha].

Page #147

सत्यविसारय-जइणायरिज सिरिविजयधम्ममूरि-गुरुचरण-सीस
णायविसारय गायतित्व मुणिणायविजय-विरहए
अज्झत्ततत्तालोए
'पुन्नसेवागावं बीअं पयरणं
समचं ।
IST

Page #148

तीअं पवरणं ।
अट्ठगजोगो

Page #149

अन्झत्ततत्तालोओ
मोक्खो स दुक्खाणणुविद्धमेवाड
तं सुहं सातयमत्थि जत्थ ।
समग्गकम्मक्खयलक्खणो सो
न निव्वुई कम्मलवे चि सेसे ॥
२
सगाववग्गा विमेव संति
सगा हि पाओ भए, न मोला ।' सगे सुहं इंदियजं सतावे
मोखे सरुवं अहं अनंतं ॥
३
[ तीअं
अप्पा सकम्मा पुण चीअकस्मा
संसारिओ भण्ण' तत्थ अज्जो । दाविजय निव्अ मुत्त- सिद्ध
बरहाइसद्दे हि अकम्मओ अ ॥
४
णुव्वीअ जोगस्स वहं पुराण
जोअण्णु-संता अघवग्गद्देउ ।
अहंगमंओ स पुणो पसिद्धो
आप तत्थ कहेमहि ॥

Page #150

. parai)
pastat
. Final emancipation is that state where there is boundless and eternal bliss unalloyed with miseries. It is characterised by the destruction of all the Karmic forces. Final beati. tude cannot be attained so long as there is left even an iota of Karma.
2
Heaven and final beatitude are quite different states, because one is certainly to fall down from heaven, while there is no such lapse froin final beatitude. The happiness in heaven is derived from senses, and is alloyed with affliction, while that in final beatitude, being of the very nature of the Supreme Soul. is infinite as well as is unmixed with misery.
.: 3
i Souls are of two kinds, namely, those subject to and those free froin the forces of Karma; the former are termed embodied beings (Fert), 'while the latter are designated Nivrita, Mukta, Siddha, Brahma etc..
. Ancient saints conversant with Yoga have chalked out to us the path of Yoga for the attainment of Absolution. It is treated under eight heads. A brief exposition of it will be attempted here.

Page #151

८८
अज्झत्ततताओ
जमणियमाऽऽसणपाणा
यामा पचाहिई अ धारणयं ।
झाणं तहा समाही
इअ अहंगाणि जोगस्स ॥
६
तत्थाऽहिंसा सच्चाऽ
तेअभापरिगहा य जमा
णियमा सोअं तोसो
तव - सज्झाया तस - पणिहाणं ॥
F
गत जुत्तिसहा सरीर
[ तीअं
सरीरिणो णेव अभिनयाप ।
परो भवो कस्स हि संभवेजा
नासे सरीरस्स सरीरिणासा ? ॥
८
एवं न एतत्तणं पि
जुत्तं सरीरस्स सरीरिणो अ ।
एवं पि हिंसा उवबजय णो
देहिस्स देहस्स विणासणे वि ॥

Page #152

Tervi )
अटुंगजोगो
Self-restraint ( 7 ), observance of reli. gious and moral rites (FATA), different postures of the body ( AA), suspension and suppression of the breath (TOTTA), withdrawal of the senses from sensual objects ( THIETT ), concentration of the mind (Tu), contemplation (PTA) and profound meditation (AA )these are the eight stages of Yoga
Non-injirry (HEAT), truthfulness (print), refraining from stealing ( VFTS ), celibacy (24 ), renouncement of all sorts of property ( 3 )-these constitute restraint (Yama); while purification (ETV),contentment(Frente), austerities (av), study of spiritual truth (nat), and contemplation of God (* informa) these form religious observances [.Niyama ).
7 It does not stand to reason to say that the body and the embodied soul are absolutely connected, because if we suppose tbe soul perishing with the body, the existence of the other world remains unaccounted for.
8 Neither can it be reasonably maintained that the soul and the body are absolutely separate, because then the soul would not feel distress by injuring the body and so there will be no Hinså even if the body of a living being be destroyed.

Page #153

अजमस्तवालोओ
[तीमं
मेहाविषो ता पडिएंति देहा
मिनं पि देहावरि कहंचि । जोगा अभिन्नंति सरीर-धाए
भवे वहा तं णिगदंति हिंसं ॥
आ कीडया आ य सुराहिराया
सव्वत्य जीवेसु सुहासुहस्स । पियापियत्तं परिचितिऊण
कत्यावि हिंसायरणं न कुज्जा ॥
सीरियो पल्लह-बलहं च
पाणा सुवं ताण कए मणुस्सा । सामजलच्छि पि परिश्चयंति
ता किविहं दाणमलं वहस्स ? ॥
अस्स चित्तंबुरुहस्स खेल
_ हिमोदगेणं पगिलावणे वि। हिंसावगासं परिपजरंति
कहीकिईए पुण देहिणो किं ॥

Page #154

perrui]
.
अटुंगजोगो
The wise persons therefore believe that the soul, though distinct froin the body, has come to be encased in it and that this relation brings about, somehow or other, an identity bet iveen them. Hence the pain caused by hurting the body or by the loss of body is called injury (Hinsa ).
10 All the creatures from Indra down to a worm like happiness and dislike pain. Taking this into consideration, a person should ever refrain from doing harm ( to others).
One's own life (Prāna) is the dearest thing to the embodied beings. For its sake alone, eren sovereignty is discarded. Can we then conceive of any charitable act to expiate the sin of killing?
12 Even injuring the lotus-like heart of another by the cold water of causing pain, is considered by wise persons to be a kind of Hinsa [ injury ). Much more it is a Hinsă if a life is blotted out from the surface of this world.

Page #155

. अबलोबो
[बी
व पापहेस मुख्यार पावु.. . आय वा पाणिवहो क्याह । . किं जाअए जीविणासहेऊ
हालाहलं जीविअसंपयाए!
क्वामुमो कंटकमंगता
: पाणी बहे केदह-दुग्लिो मु!। पाणी हणंताऽहब ममाणा .
अप्पस्स र परिवड्दवंति ।
हिंसा परस्साऽसुहबिन्त वि
- परावयारे पुज दुल्चए कि? । विस्संगिमितीइलपखणं जो
_णासी अहिंसं स मुणी तत्तं ।
धम्मो अहिंसं अवलंबमाणो .
हिंसाइ आविष्भवए कई गु? । न जाअमाणाणि हि पाणिआओ ...
जम्मेति पोम्माणि भासणाभो ।

Page #156

Tacot]
अटुंगजोगो
13
The slaughter of beings, being itself the cause of sins, neither brings merit nor destroys sin. Can the deadly poison [ Halāhala ) which destroys life, ever prolong it ?
We are pained when even a thorn is pierced in à part of our body, how much then would a being which is being killed, be agonised ! Those who kill and torment others increase self enmity. ..
15
..
.
: Even thinking ill of others is a Hinsa, then what to say of doing ill to others ? He who has understood Ahinsă to be universal brotherhood, has realized the truth.
16
Merit which accrues from non-injury can never accrue from injury. Lotuses which grow in water can never have fire as their source.

Page #157

अजानतत्तालोओ
[ती
परस्स दुक्लीकरणं कसाव
विकारजोगेण कहंति हिंसं । परोधयारपवक्किआए
भवे न हिंसा जणणे वहाए ॥
असावहाणा वि थिई अहिंसा
कबम्मि वाहिप्पर णाम हिंसा । सव्वेसु कज्जेसु घिोषओगो
भवं सुहेसी जयणापयट्टो ॥
सवप्पयारेहि वयं अहिंसं
___सामच्छहीणो चरिउ गिहत्थो । थोराण अंगीण निरागयाण |
संकप्पओ हिंसमवाकरिजा ॥
स हिंसगो वुच्चा जो सरीरा
___ अहिंसगो माणसओ सहिंसो । कारण हिंसासयणे वि सुद्धो
घोगचित्तो भणिओ अहिंसो ॥

Page #158

TTO)
अटुंगजोगो
17
Causing pain to others through the influence of passions, is called Hinsa. In a benevolent good action there is no Hinsā, even if rain is caused.
18
Negligence frith respect to the observance of Ahinsa, is also a Hinsā. He who is desirous of his own good, should in every action be careful and devoted to the principle of Ahinsa.
:
19
.
Those householders who are unable to fully observe the vow of Ahinsa, should refrain from intentional injury (Hinsä ] to innocent creatures who are Trasa-mobile (moving beings, opposed to Sthāvara-stationary-immobile).
..
20
Those who are mentally violent though non-violent physically, are violent; while those whose bent of mind is piously inclined, though violence is physically committed by them, are truly non-violent.

Page #159

अज्झत्ततत्तालोओ
२१
एवं च जो दुब्बलमाणसम्मि
धम्मो अहिंसा लहर पठ्ठे ।
अओ अहिंसा खलु वीर-धम्मो
[ तीअं
बीरो हु सम्पाला वीर-धम्मं ॥
२२
परम्मि सारीरिअसोरिअस्स
पदंसणाओ अहिओयसालिं । सण्णाणचित्तस्स समत्थिरत्तं
हिंसाई उक्किट्ठबला अहिंसा ||
२३
हिंसापसूई पडिहिंसगत्तं
वरेण वेरस्स परंपरा य । बलं अहिंसा खलु वरि-चित्तं
णामंद, तोसेइ, वसीकरंद ॥
२४
तेओ परो एस पर सिरीमा
इणं परं भग्गमिदं महत्तं ।
नरिन्द-देविन्द - मुणिन्दमुंढ
णमंसिअं सच्चमहव्वयं जं ॥

Page #160

prvi )
अटुंगजोगो
21
Thus, it is established that those who are mentally weak, cannot practise the path of non-violence. Non-violence is the path for the brave, and only the brave can tread on that heroic path.
22 It is very difficult, say rather very heroic to show forgiveness or to keep equani. mity of mind towards the opponent than to exhibit physical proivess to him. The power of non-violence is really superior to that of violence.
23 . Counter violence is born from violence; from revenge follows a regular succession of hostility. The force of non--violence is such that before it even the heart of an enemy bows down and it makes him gratified and submissive. ::. .: 24
• This is the refulgent light, it is allsurpassing wealth, it is the best fortune and real greatness; namely the great vow of truthfulness adored by the humble heads of the lords of the human world, of heaven and of sages.

Page #161

अज्ञाततत्तालोगो
[वीयं
मोसा उदीरिजा अम्मि मत्वे
मोसावराहम्मि तहिं च अत्वे । केरिच्छयं अन्तरमिक्खणिज्जं .
जुत्ता हि कज्जेसु तुलासमा धी॥
धणजणं नायपहाणुकूला
वएइ को उजमओ असक्कं?। आरंभओ धीरिअओ उ सज्झा
. आवजमाणा पडिकूलजोगा ॥
सव्वे वि दोसा पडिसंति संते
जहत्यवाए पविअम्भमाणे । मिगाहिराए परिकोलमाणे दंतावलाणं हि कुओ पयारो? ॥
२८ . . गच्छेउ लच्छी, सयणा अराई
· भवंतु, पब्वायउ कित्ति-वेल्ली । अजेव ओहावउ वा वि मच्चू
छिवेज धीरो अलिअं तु जेव ॥ .

Page #162

qurtoi] ...
wgirsitat
25
A man should examine the difference between falsehood and the object for the attainment of which it is uttered. Intellect in action should work like a balance.
26
Who says that wealth cannot be obtained in trades justly and honourably conducted ? Of course a man should bear with patience the obstacles which beset his path in the beginning.
27
.
'When the principle of truth fully develops in män, all his faults vanish. Is it possible for elephants to roam where the lion sports ?
..
28
Wealth may be destroyed, relatives may become enemies, ill-fame may spread around and death may approach at this very moment, but a wise person should never tell a lie.

Page #163

ܕ
अज्झचततालोओ
२९
किलिस्टर जोअ सरीरधारी
सचं पि तं वो मिगदेज बायं ।
पुट्ठो बि जंपेज कयादि मम्माविक्ककसं वेरनिबंधणं मो
३०
पुर्णति ते सकम- अंबुपहि
[ तीअं
पिच्छीतलं. सुन्दरभागधेया
जेसिं विचारं वयणं तनुं च
मूसा - बिसं जो रिअए कबाइ ॥
३१
पुलुडो वि हुआसणेणं
संदीभवे दुव्वयसा न लोओ । सच्चं वयं अल्लिवए मुअं जं
तं चंदणं णो रयमावली जो ॥
३२
चला च लच्छी विसदा य भोगा
सत्थेगमग्गा सयणा समग्गा । अओ किमत्थं खणजोविअम्मि
मुलं वपज्जा फरलं व इन्दि ? ॥

Page #164

perçoi ]
अटुंगोगो
29
A person should not speak even truth if it causes pain to another. Even when asked he should ever refrain from uttering harsh and stinging words which generate hostile feeling.
30
Those persons of- enviable fortune whose mind, speech and actions are not contaminated with the poison of falsehood, indeed purify the earth with the prints of their lotus--like feet.
. 31
...A tree even though burnt down by fire, puts forth new foliage, but the wound made by cruel words never heals. Neither sandal pastë nor a necklace of jewels is able to give that pleasure which truthful speech gives. . .
32
For what purpose, should a man resort to falsehood, when the life is evanescent, the wealth is transitory, the objects of pleasure are vexatious and all the relatives are engrossed in seeking self-interest ?

Page #165

अज्झत्ततत्तालोओ
[ती
।
अपचयं निम्मवए जणे जं
____ठाणं पणामेइ दुवासणाणं । . दोसा बहुत्ता कमसो जणेह
न धीरसाली अलिअं वह ॥
वयाणि सेसाणि बुहा अहिंसा
सरम्मि पालीसरिसाणि बेति । सच्चस्स भंगे पुण पालिभंगा .
अणग्गलं तं खलु विपर्वज ॥
धणं हरन्तेण परस्स दिण्णो ,
दाघी सधम्मोववणे सटेण । न सं हि सत्थ-सुहं सवेइ ..
__ रुण्णो अमू ता अघहा वि भट्ठो ।
'
दालिद-दोहमा-अकित्ति-देह
च्छेआइअं थेअ-फलं निएउं । सनामणिज्जं न हु किं पि थे
छुच्छ पि गेझं न बले अपुच्छं । .

Page #166

med
andet
fo
for
33
be patient one does not speak falsehood which creates distrust among people, which produces wicked desires in the mind and which gives rise to manifold sins one after another.
34
Wise persons believe all other vows to be embankments of the lake of non-injury. So swerving from the vow of truthfulness, is pulling down the bank and then the water ( of non--injury ) flor's unchecked.
35
A vile person who robs another of his wealth, burns the garden of his own religious merits by doing so. The stolen wealth does not allow a man to enjoy it with ease. That wretched person is thus deprived of happiness here as well as in the next world.
36
Seeing that poverty, bad luck, in amy and mutilation of body, etc. are the fruits of theft, a person should give up this habit; even a blade of grass should not be touched without permission.

Page #167

१०४
अज्झत्तततालोओ
३७
अजावि णो दिट्टमिणं सुअं वा
जं चोरिआलस्वणओ मधुस्लो ।
होसी घणं संचिणिऊण सको
भोगम्म अभिष्भलसं
३८
जो चोरिआ डाइणि लंपडो सो सत्थं न हारीअ परं दिहिं य बिज्जं व मई मेरे होही कुही पेन्च पि ओलि अन्तो ॥
३९
मारिजए जो लहए खणं सो
इको च्च दुक्खं, हरिए धणे उ । सप्तपोत्तागणो स जाव
जीवं ति होजा सर बेअ-हित्थो ।
४०
[ तीर्थ
नीआइनीअं खलु तकरतं
अत्थेअवित्ती पुरिसत्थ-सत्तं ।
पसत्यहत्थस्स य साहुवाओ
समंत दुखाय परत्थ णाओ ॥

Page #168

Predi]
अटुंगजोगो
37
Uptil now, we have neither seen por heard that a man has, by accumulating wealth by thett, been able to enjoy happiness without a lurking sense of fear.
35 Not only does the unfortunate man who is addicted to the witch in the form of the!t, lose peace of mind or health, but also steadiness strength, discrimination, modesty and good state in the next world.
. . . 39
a man, who is murdered, suffers pain alone and that too for a moment, but wit! the. deprivation of wealth a man suffers duritie his whole life and along with his sons, grandşons and all the family. The habit of stealino therefore, should be given up. .
40 · The habit of stealing is indeed the meane: - thing; while non-stealing is the path of right action or the field of manliness. The man whose hands are unstained with sin, is praised, his difficulties, if any, are overcome and he obtains heaven after death.

Page #169

१०६
१०६
अज्झत्ततत्सालोओ
अझत्ततत्तालोओ
सीवं
जस्सि पईवे सलहंति दोसा
___ जहिं मिअंके परितासंती । जत्थम्पुनाहे गुणमुत्तमूई
तं थुव्यर केण न बम्होरं ! ॥
सहस्सभाणुम्मि जहिं तवन्ते
नस्सन्ति सव्वाषय-अंधयारा । इतृत्वसंपायण-कप्पाखे
अणुक्ल जाउ तत्व बाहें ।
सीहासणे बंदह अच्छमाणो
सुरसरोजा सुइ-भत्ति-अल्लो । ते बम्हचेरव्वयबद्धचित्ता
माणंसिणो भूमितले जयंति ॥
कलेति मंता वहए अंकित्ती
संनिज्झमुम्मत्थइ देवया घि अकूरसंसाहिअमंगलम्मि
परिष्फुरन्तम्मि धम्मि बम्हे ॥

Page #170

Who does not enlogize the vow of celibacy which barns down all faults, as a lamp does moths, which like the moon alleviates agonies and which like the ocean produces the jewels of virtue ?
42
Every moment one should be attentive in observing the row of celibacy which, like the sun shining with full lustre, destroys the entire darkness of calamities and which, like the wish-yielding tree, gives the desired objects.
... 43 Those high-minded persons intent upon observing the vow of celibacy, to whom Indra, the lord of the gods, humble with pure devotion, bows down, while taking his seat on the throne, are always victorious in the Earth.
3. When the vow of celibacy, which leads to life of highly auspicious state, shines forth, the sacred Mantras fructify, the fame spreads over the Earth and even the gods honour the chaste persons with their paesence.

Page #171

. १०८
अझचतत्तालोओ
[ती
अधीन भूरि बलमल्टिक्न्तो
रतप्पयाहं विकसाकमायो । मुहे फ्याकावं सिरन्तो
___धीरस्स बंभो सुविचारलभो ।
न तं मुझं पुण्यनिसायरस
पडुष्पिर पागडिङ पहाशे। न तं रसं दिइफलाणि आदि ।
मुझं रसं जं विअरे बंभो ।
जो पाणभूत्रो चरिअस्स, जो अ..
हेऊ परब्दम्हपयस्स, अम्हा ।। निरेड् मेहा सरिअब्व सेला
बम्हो महागारवभाणभूओम
इहं परिट्टा तइसो पत्थ
जम्हा न त महिलअ बंभसील । आवाय गत्ते रमणिनमंत
घोरं व किंवागमुवेज मग्गं ।

Page #172

पर
अपने
15
Celibacy which gives immense strength to the bones, which derelops the corpuscles of blood and which imparts the glow of vigour to the face, is attained by the resolute only with good thoughts.
46
Neither ibe full moon nor the celestial fruits are able to give that pleasure and satisfaction which chastity bestows.
The vow of chastity, which is the essence of character, which is the origin of unity with the Supreme Spirit and which is the source of intellectual lustre just as a mountain is that of a river, is the receptacle of high grandeur.
48
A man should not give up the path of celi. bacy which secures excellence in this world and beaven in the next, and resort to such a wicked
path which is fascinating in the beginning but · bitter in the end 1.ke the fruit of Kimpåka.

Page #173

११०
अज्झत्ततत्तालोओ
[ती
तथव्य देहम्मि न तावहेऊ
भत्तिव्य हेऊन पुणो समस्स । न वित्त-कालाइवयन्ववक्खी.
बंभो परं जीवणमुम्भनेडं ॥
सामच्छसाली गिहमहिणो णो
जे सव्वहा संभमव्वयाय । ते देसओ तं धयमायरंजा. .
सदार-तुडा परमरषज्जा ।
इस्थि प धूभं भइणि व अग्मं ।
___नि कुदिट्ठीअ अविश्खमाणे । झाऊण उग्गं निअकोह-तावं
कुजा कुदिहिं न परंगणाएं ।
दूरे परत्थीगमणं सपत्ती
जोगो वि मेरारहिओ न जोग्गो । परस्स पत्तीअ सुसीलयाए
सुहासमो दंपह-जीषणस्स ।

Page #174

POP)
अटुंगडोयो
19
Celibacy, which does not pain the body like religious usterities, which does not subject it to exertion as devotion and which does not require the expenditure of time, money and the like, is a highly powerful life leading upward.
50 Those householders who cannot always and wholly observe the great row of celibacy, should observe it partially by being faithful to their wives and avoiding the contact of other women.
. .. 51
One gets wrath and is paided to the quick, when another looks with an evil eye at one's wife, daughter, sister and mother. • Experiencing tbus, and thinking that others may also feel similarly, one should not entertain evil intention about others' wives.
52 When it is improper for one to passionately indalge in the company of one's own wife, what then to say about another's wife. The happiness in married life depends upon the moral parity of both the husband and wife.

Page #175

११२
अज्झत्ततत्तालोओ
[तीमं.
पिज्जं सरीरस्स समस्थि राश
हए अ राइम्मि पुरस्स हाणी । रक्खेज तम्हा सरओ सरस्स
. तं बम्हसंनाहधरं करिता ।
सव्वस्सणासो वहरं च चंडं .
बंधो अ देहंतभयाउल । परत्थ घोरत्थलसंथवो अ
परंगणासंगम-दुप्फलाई।
सारंगनेत्तं सिरिसव्व कोमलं
पेऊत्तवाणिं महुअव्व उज्जलं । समूससंतऽम्बुअगंधि-पचण
पखवेस-अस्सं म्हिअपुप्फवासिणिं ॥
पआरिसिं चारुकलाकलावं
___ सुन्देरपुण्णं पि परिश्चएजा। साहारणस्थि अहवा परस्थि णा विवेगी विस-वल्लरिव्य ।
[जुम्ग].

Page #176

paco)
अटुंगजोगो
173
53
Semen is the king of the body. When the king is killed, his city becomes a mass of ruin. Therefore the king should be saved from the arrows of Cupid by making him pot on the armour of Brahmacharya.
. 54 Total destruction of property, deadlı enmity, bondage, painful fear of the body being hanged and residence in the terrible hell in the next world-these are the penal fruits of coming in touch with another's wife.
55-56 A discreet man should give up thoughts of another's wife, of a miss or of a harlot, even though she may be fawp-eyed, tender like a Shirisha flower, of nectar-like speech and lovely 1ike a Madhooka flower; even if her face be frag. rant with the sweet odour of the fully developed lotus and splendid like the full moon, even if she showers forth flowers in the form of smiles, and even if she extremely beautiful be eminently accomplished in various arts, knowing her to be a poisonous creeper.

Page #177

अझसतसाहोओ
मणमा ती पायपउत्ती
कायणउत्ती अमिहो विस्ता। आन साहारषजोसिआ ता
सुहावहा होन्ति निसेविनायो।
विवेगभट्ठो हक्ए कुसंग
__ संगप्पसंमा गणितसंगी। तहाविहो जेण व सक्कर
___ बंधू गुरू मोहमहन्धलखो।
कुष्टि पि जाऽऽलोमा लच्छि-लिच्छ . .
__ सणिद्धनंत्तेष दणिनं च। होझिअं तं कुणई सणेहाऽऽ
डोवं न कंखेज कयावि वेसं.
देहस्स हाणी दविणस्स हाणी
गुणाण हाणी अ जसस्स हाणी । एवं महाहाणिघरं मुङ
सं मुदिट्ठी पडिअमाए यो ।

Page #178

सरपं]
बटुंबजोगो
S7
The company of harlots whose thoughts, speech and action do not correspond to one another, siektes wo happiness to the man (who seeks it].
A man attached to a harlot becomes engrossed in the company of wicked persons and thereby loses the faculty of discrimination to such an extent that he, being blinded by temptations, ceases to pay respect to elders and relatives.
A man should never seek the company of a barlot who, though devoid of true love.
art, outwardly shows great regard fot him and who out of greed for money looks upon even a leper with an eye of tender love as if be were the cod Cupid.
By the company of harlots body, money, fame and virtues all are destroyed. Thus powing them to be an abode of great ruin, one should refrain from their contact.

Page #179

११६
अज्झत्ततत्तालोओ
६१
रूवं समालोइअ मचए जं
सरुवमध्यंतरयं तईअं ।
चिंतेज चं थेरिअओ जणो ता
[ तीअं
सिआ सरंदोलिअ - माणसों णो ॥
६२
परंगणा संगहुआसणम्मि
समादुई पाउणिरे गुणाणि । अओ परं किंचि न नीबलप्त
अओ परं णो अहमं पिबुतं ॥
६३
आवेदअं पत्थ पुमाण एभं
जं बंभचेरं विलयांजणो वि । तप्पज्जओ तं अरिहेर घेत्तुं
परित्थि अप्पणयं निउं ॥
६४
अलाण-लाहं च सरीर-लाहं
बलस्स लाहं च गुणान लाई । विवितिऊणं स-मणं च धीरी
काऊण सीला न कलेज जाउ ।

Page #180

• पचरणं]
अगजोगो
61
If a man who runs mad with the handsome form, ponders cahnly over what its inward mature is, his mind would not be tossed to and fro by passions.
62
११७
All virtues are sacriticed in the fire of the evil of seeking the company of a woman who is not one's own wife. This is the climax of mental feebleness. This is the meanest type of human character.
63
The vow of celibacy, which in the foregoing exposition is said to refer to men, will be found equally applicable to women themselves if they think over their own condition.
64
One, having considered spiritual and physical good, and the acquisition of strength and virtues, and thereby being firm-minded, should not swerve from the path of morality.

Page #181

अज्झत्ततत्तालोओ
[तीअं.
सहावसिद्धो सुपवित्तवित्ति
आलंबमाणो अकिलेससको । बंभो सयाऽऽणंदमओ भिसेइ ...
दीवव्व जीए, उब जंतवाई ॥
रक्खंति जे अवखुडिअं ससीलं .
तूहं परं अच्छरसापुरो नि । सोण्डीरसालीण सिरोमणी ते
तवित्ति-तूरा गयणे जदंति ॥
परिग्गहा मुच्छर मुच्छणा य
कम्मप्पबंधत्ति विलोइऊण । परिग्गहं सबमवाकुणंति
__. व्वाइरूवं मुणओ घिरग्गा ॥
गिहत्यवित्ती मुणिआ य भिन्ना
परिग्गही ता न मुणी गिहिस्व । परिगहीणं च मुणित्तणम्मि
न कीस गेहीण भवे मुणितं ? ॥

Page #182

पयरणं]
अटुंगजोगो .
११९
The Yama of celibacy, which is natural, dependent upon mental purity, easily attainable and which is ever pleasing, shines like a light in life and is the best of austerities.
66 Those are the foremost of the powerful and their glory is extolled in heaven, who, even in the presence of a nymph [ a beautiful lady ), unbrokenly maintain the vow of celibacy, the best Teertha.
67
Because of covetousness illusory attach. : ment creeps on a being, and illusion forges the
bonds of Karma. Seeing this the sages being disattached, renounce all money and other worldly objects.
68 Householdership and Yatihood are quite different states. One who possesses Parigrahamoney and the like, is not a monk, but a householder. If we call a man who is covering and accepting gifts, an ascetic, then why should a householder who also accepts gifts, be not called an ascetic ?

Page #183

अज्झत्ततत्तालोओ
[तीमं
परिम्महो नाणुचिओ गिहिस्स
झुणिजए तेण मुणो परंतु । दबोचमोगे मयणप्पसत्ति
पवेसणरसावि न दुव्वयत्तं ॥
७०
लाहासरणावि धणमाहम्मि
मिलाअए साहुचरित्तधम्मो । संसारदुव्वायनिरोहहे
साहुस्स साहुं अपरिग्गहत्तं ।
मिहत्यवम्गो अपरिम्गहत्त
पहं बलम्गेउमलं न होइ । अबो कुणेजा स परिम्गहस्स
पमाणमासप्पसरावरोहिं ॥
परिगहस्साऽक्खलिए पयारे
तण्हा उवेल्लेइ अमेरयाए । एवं च पोओ विष सायम्मि
भवे णिउझे सरीरधारी॥

Page #184

porcoi ]
अटुंगजोगो
69
Possessing (limited) property is not improper for a householder, while an ascetic will deserve censure if he has property. If the desire for enjoyment of wealth finds place in the heart of a monk, then what guarantee is there that the desire for satisfying lust will not find place in his heart?
70 The acceptance of wealth though made with a good view, becomes the cause of the degradation of the character of Yatikood. Non-covetousness which is the means of subduing the pernicious whirlwind of worldly life, is essentially important for a monk.
71 Householders are not able to practise the vow of non-covetousness, therefore they should set a limit to their holding of property, so that the currents of ambition may be checked. . . . 72
We should bear in mind that greed obtains unlimited hold on the mind of a man if covetousness be uprestrained; and hence he is undone in the ocean of Samsara, just as a boat (overloaded] sinks down in the ocean.

Page #185

૨૨૨
अज्झत्ततसालोबो
[वी
.
परिग्महाऽऽसत्तिवतीमवन्तं
मुसंति थेगा विसवामिधान। . अग्गी अ आलुखइ कामरूवो
तहा निरुज्झंति कसाब-वाहा ।
पावस्स वेल्लि असुहस्स खाणि . . .
दोसाण अम्मं च वयंति आसं । ... आसुम्मिणो आसु चरति तत्थ
न जत्य तिम्मंसु-सुहंसु-अंसू ।
लोहण्णवो अकमिअत्तिलोओ
उत्थंघिओ तेहि पयल्लमाणो । देसा वि गेहीअ इमं जम जे
एषविहा संति मिही वि पत्रा।
आरंभभारा भववच्छमूलं
परिग्गहो कारणमत्थि ताणं । परिम्गहं तेण अगारवन्तो
कुजा अवस्सं निययष्यमाणं ॥

Page #186

अलुमजोये
133
73
A man who abandons himself to greed, is robbed by thieves called worldly objects, is burnt by the fire of last and is besieged all around by the hunters in the form of passions.
74
Hope is called the creeper of sins, pit of misery and source of vices. The waves of hope dash violently in the place where neither the rays of the sun nor those of the moon are able to penetrate.
75 Those who have even partially practised the vow of non-covetousness, are able to check the tides of the ocean of greed which has pervaded the ihree worlds. Such persons though bouseholders deserve to be congratulated.
76
Activity (worldly undertakings involving sins-injury and others) is the root of the tree of worldly existence, and acceptance of property is the cause of this activity. A householder should therefore set a limit to the acqisition of property.

Page #187

१२४
अज्झत्तनत्तालोओ
[ती
पण अहिंसाइ-यमा अहस्स
सत्तिं चरेउ अरिहंति सब्वे । एसत्थि धम्मो खलु सव्वभूओ . . . .
साहाविईमा पुण जीअ-गोई ॥
जमा अहिंसापहुडी बुहेहि दि- . .
क्कालाइमन्जाइअयाविवजिआ। ते सव्वभोमा भणिआ. महव्वयं
वितकबाहे पडिवषखचिंतणं ॥
हिंसाइणो संति वितकसंणया
पच्चेअमेए खलु सत्तवीसई । कोहेण लोहेण य मोहओ किआ
. करावणाओ अणुमोअणा पुण ॥
नवत्ति मेआ मिउ-मज्झ-तिव्व
भेअत्तणा होंति जहुत्तसंखा । पच्चेअमेए मिउ-मज्झ-तिव्वभेएहि भुजो तिविहा भवंति ॥
(जुग्गं)

Page #188

gercoi]
174
77
78
All should always observe these five Yamas according to their own capacity. The observance of these Yamas applies to all and forms the root principles of conduct in life.
When these Yamas (Ahinsa and others) are not delimited by time and space, etc. they constitute the Great Vows (HETAT) which are to be observed in all places and at all times (FRA). When perverse ideas assail us, we should think of their opposites (and thus dispel them).
79-80 Hinsă and others are called Vitarkas. Each of them has twenty--seven varieties. They are either [1] committed by oneself, or [2] caused to be crmmitted by others, or [3] suffered with approval to be committed by others; again through (a) anger, [b] greed or [c) infatuation. We thus get nine varieties. Each of them is again three-fold, according as the sin is of mild, ordinary or impetuous nature. Thus we get twenty-seven varieties. Every one of these last again is further divided under three heads according as it is mild, ordinary or impetuous.

Page #189

१२६
अज्झततत्तालोओ
૧
अनंतमण्णाणमणंतदुक्खं
विभावणिजाणि फलाणि ताणं ।
पण उक्कोसयमागयाणं
फलं जमाणं निगदति इत्थं ॥
८२
अजव्ययत्थेरिअसालि-अग्गे
निसग्गवेरा वि हवंति संता । सच्चे व आगमिए पहुं विणुजमेणावि फलस्स सिद्धी ॥
८३
[ तीमं
अथे अनामव्वयनिश्चलते
भवे समता रयणाण सिद्धी । मे थिरे विजमहोदओ आऽ
परिग्गद्दे जम्मकई तबोहो ||
८४
जोगस्स दिट्ठी पवदंति अट्ठ
कमेण अंगेहि सहऽट्ठहिं ता ।
बोहो सुसद्धाणसमन्निओ अ
gods दिट्ठी, पढमित्थ मित्ता !

Page #190

पयरणं]
-
अटुंगजोगो
81
One should well reflect on this truth that unfathomable ignorance and unending misery are the results of them. What result is brought about by the Yamas when they are practised to perfection, will now be stated.
82
In the presence of one who firmly obser. ves the vow of Ahinsa, even creatures with natural Antipathy mgainst one another, are quieted down into being friendly. When the vow of truthfulness is determinately practised it fructifies actions without efforts.
. When the vow of non--stealing remains unshaken, there is the acquisition of jewels from all quarters. When the vow of celibacy is firmly observed it gives highly excessive power, and the vow of non--covetousness fructifies into illumination of past births.
.
84
The wise say that Yoga is practised in eight progressive stages (ie) which are respecti.vely correlated with the eight divisions of the Yoga. Drishti is a perception associated with right belief. The first of these Drishtis is called Mitra.

Page #191

१२८
अज्यत्ततसालोओ
[ती
मिसामवं दसगमस्थि मंद
कणो तिणग्गिस्त इहोवमाणं । नयोधयारे इह खेअवित्ती
न घट्टणं देसजुअं परत्य ||
देवाहिदेवे कुसलं च चित्तं
पवंदणं संसरणं च तस्त्र । जोगस्स बीअं इह घट्टमाणो.
मेण्हेइ ए सुहभागधेओ ॥
संसारवासा विरया असंगा .
महव्वयाई परिपालमाणा । आयंसभूआ सुहसाणम्मि
जहोवि सेवा पुण्णसाली ॥
८८
उविण्णया एत्थ भवण्णवाओ
सामनरूवेण अभिग्गहा वि । कलाण-घाणीण समायरो अ
सदा परपस्थनियोहणे अ॥

Page #192

पयरणं]
-
अटुंगजोगो
S5
In this. Drishti perception makes a tardy progress. Hence it is said to resemble a spark of the fire of grass. In this stage one does not get tired in rendering service to others; peither is rancorous to others.
: 86. Afortunate one who has elevated himself to this position, indeed sows the seed of the YoRn consisting of the fond attachment to the Dispassionate One, salutation to and remembrance of Him.' . .
. : 87 . And he, the meritorious onė, duly serves those who have forsaken the association with worldly exisļence, who are observing the Great Vows and who are ideals on the path of spiritaal good.
While a man is in this Drishti, he naturally feels a disgust for the ocean--like Samsāra. He ordinarily submits to progressive discipline and has deep respect for religious-auspicious precepts and full faith in listening to the essential principles of spiritual wisdom.

Page #193

अझस्तत्तालोगो
[वी
एवं च दिहिं पुदमं पात्रो
किवापरो दुक्सि-दसेसु मदो । ओचिपसंपालणतप्परो अ... .
निरूविओ जोगविसारपहि ॥
दुबोह-धम्मे जलवाहवासो . .
दुम्वत्तणदुम्मि सिमो कुदारो। सस्संगई जा पगई हेऊ
संपाडणं तीअ. इहं हवंह ॥
मंते 'पराक्त्तण'णामकाले
उक्कोसओ पावइ दिहिमेअं । उवागए भावमलम्मि हासं, .. कुओ मलस्सुक्करिसे विवेगो? ॥
९२ 'जहापयट्टे करणे ठिईमा . .
आसन्नयग्गठिमिअस्स अंते । तातं 'अपुव्वं करणं' भणति
जोगण्णो समिजाराणामी ॥

Page #194

परपं]
गोगो
89
Those adepts in Yoga say that the goodminded one who has attained to this stage, syinpathises with the distressed and takes to right line of action...
The acquisition of the association of the good, which is the shower of rain in removing the heat of misunderstanding and a sharp axe in cutting the tree of bad conduct, becomes helpful, in this stage, to spiritual elevation.
91 The fortunate one attains to this stage when the last paravarta time at the most remains, the internal impurity being lessened. If the internal impurity is dense, it is impossible for one to attain to right discrimination.
92 This Drishti of above-mentioned virtues is attained to in the last Yathāpravrittikarana stage, by him who is nearing the cutting of thie Karmic knot. The wise say that he is metaphorically said to have reached the Apurvalarana stage, because it immediately follows the Yathāpravritti Karana stage.

Page #195

२५२
अझत्ततत्तालोमो
(तीअं .
जिजामा चोहह भासिरे 'गुण
द्वाणाणि,' भासिजइ तत्थ आइमं । पारंभदिलुि समुवागए इम,
सामनओ वणिअमागर्म पुणो ॥.
जमप्पहाणा पदुमत्थि मित्ता,
सारा बिइजा नियमपहाणा। सोअस्स सम्भावणओ अ तत्व
देहे विरत्ती, न परंग-मोहो ।
मुसससिद्धी सुमणत्तणं च
एक्कग्गया इंदियजंतणं च । अणस्सरूवंम्खनजोगया य एवं फलाई परिकिसिआई ।
. (जुर्ण)
संतोसओ उत्तिमसोक्खलाभो
तवेण सिद्धी तणु-इंदियाणं । सज्झायओ देयय-दसणं च
उत्तो समाही पणिधाणओ अ ॥

Page #196

पयरणं ]
अडुंग जोगो
१३३
93
In the Jaina scriptures there are fourteen stages of development of the virtues [Gunasthana). He who has attained to this Drishti, is said to have reached the first stage of development. That the scriptures say that even all those who have not yet reached to this Drishti, are of the first stage [Gunasthana), is an ordinary or general description.
94-95-96
In the first Drishti stress is laid on observance of Yama, while in the second Drishti called Tara, observance of Niyama is imperative. Of the Niyamas [ शौच, सन्तोष, तप, स्वाध्याय and pat-form], proper practices of purity [bring on indifference for one's own body and disattachment towards other bodies; moreover, by the practices of purity, one acquires passi. vity, purity, concentration, control over senses and fitness for the introspection of his inner-self. And from contentment results the acquisition of excellent happiness; perfection of the body and the senses is acquired through religious austerities; repetition of sacred verses and Mantras leads to the blessed sight of the deity; and the meditation of God facilitates deep concentration [Samadhi].

Page #197

१३४
.
अज्ञासामारो
[तो
रोज दिट्टीज व बोमवनि
बोकम बोहमुदाहरति । गुरुवा पत्य सुहावरम्मि
तसायबोहस्स पुणो समीहा ॥
पीई बहुत्ता इह जोमतत्त
कहासु, मत्ती अमला य संते । अजोगमकम्मस्स य आखरो न
__ सिट्ठा प्रमाणं ति प्रत्य सम्मं ॥
जन्याऽऽसणं जोगतिइनअंग
दिट्ठी बला सा भनिआ तिइजा । ददं च कम्पिकमरयासो
. वमं इहं दसणमाविअन्थि ॥
बहू अ तत्तस्सवणाहिलासो
खेको न जोगेगवायवा । असाहुनव्हा-तरवजणेणं
थिरं सुहं चासणमेत्य अत्थि ॥

Page #198

अटुंमजोयो
***
97
In this Târâ Drishti the wise say that the perception is like a spark of fire of cowding cake. Here is one interested in doing beneficent or religious works and desire for realization of truth is developed.
98 In this Drishti there is unmitigated fondness for hearing the subject of Yoga, pure devotiqz towards the good and no inclination towards bead actions. And in this Drishti one cherishes religious tolerance considering the wise and the good as authority.
99 . • The third standpoint is called Bala in which is secured a seat of posture (Asana ), the third stage of Yoga. Here the perception is as stendy as the light of a spark of wooden fire.
100 ... At this stage one feels an ardent desire for hearing the religious or spiritual truth; ficklerqindedness vanishes and so it does not obstract the path of Yoga; and on account of the absence of evil desires and of haste he attains to the fixed and comfortable seat.

Page #199

१३६
अज्झत्ततत्तालोओ
[ तीअं
१०१
समं लहंते इह अंतराया
दंदाहिघाओ न य संभवे । अवाय दूरीभवणेण किच्वं
सिआ समत्तं पणिधाणपुत्वं ॥
१०२
जहा रसण्णस्स जुवस्स कन्ता
जुत्तस्स गेअस्स्वणाहिलालो । तहा इणं दिट्टिमुवागयस्स
तप्ताववोहसवणाहिलासां ॥
१०३
तहि असंते विहलं सुअं पि
बीअस्स बावो विवं ऊसरम्मि । संते तु तस्सि परसाहणाई
कमोघघायायं न दुलहाई ॥
१०४
दिप्पा जुआ पाणयमेण जोगु
स्थाणेण मुक्का भणिआ बस्थी । इमाइ तसरसवणन्यवित्ती
दीवहासंनिहदसणाए ॥

Page #200

Fact]
अहंमडोगो
१३७
101
Owing to the acquisition of this posture all the obstacles are removed. There is no possibility of his being affected by heat and cold and the like; and the impediments being removed, all his rites are done carefully and with mature deliberation.
102
One who has attained to this state, takes as much delight in hearing the knowledge of reality as does a young man of refined taste with his beloved by his side, in hearing song. 103
In the absence of the,desire for hearing the knowledge of truth (T), the hearing of it, bears no fruit as do the seeds in a barren soil, while if the desire for hearing it, exists ardently, the other means for the destruction of Karmic forces, are not wanting.
104
The fourth standpoint is called Dipra which is characterized by cessation of breath [Pranayama ], and is free from the obstacles to Yoga. In this stage he hears the truth. The perception here resembles the light of a lamp.

Page #201

१३८
अज्झत्ततत्तालोओ
[वीनं
जो सास-पस्सासगईअ रोहो
तं जोगओ पाणयमं भणति । स रेचगो पूरग-कुंभगा य ..
तत्थाऽऽइमो बाहिरसासवित्ती...'
तापूरणं पूरग-नामधेओ
तत्थेरिअं कुम्भगसंणो अ। एगस्सहावा नहि जोगकारा
ता एरिसे जंति पहे विके।
१०७ . भाषा पुणो पाणयमो उ यम
भावस्स रेआ, तह पूरण । अंतस्सहावस्स थिरीकिईए,
आवंहों यत्थवमेअमंग ।
१०८
थीए बि पुत्ता अवि मित्तओ घि
धम्मो पिओ पत्थ निआसुओ वि । खिवेज सासू अवि धम्महेडं
पाणंतकह विन तं चएन।

Page #202

अमजोबो
१३९
105--106 Control over inhalation and exhalation of brath is called Pranāyāma. It consists of Rechaka, Puraka and Kumbhaka. Rechaka mcans exhalation, Puraka means inhalation and Kumbhaka means suspension. Those who Practise Yoga, do not necessarily follow the same method, therefore some follow this path.
107
• Breathing out passionate feelings with regard to externals is called Bhava-Rechaka, breathing in feelings with regard to internal nature is Bhava-Puraka and making steady in the mind the real truth is Bhava-Kumbhaka. This Bhava-Pranayaipa is the real part of Yoga
108
In this Drishty, Dharma is dearer to him oven than wife, friend and son. He becomes ready to sacrifice his life for the sake of Dharma and does not abandon it even at the risk of life.

Page #203

१४०
अजात्सतसालोओ
[सी
एवं मवक्तारजलं चात्ता
तत्तस्सुहस्साउपएण पुणे । बी परोहप्पवणं करेइ
महामई सग्गुरुभत्तिसाली ॥
११०
इमासु दिट्ठीसु चऊसु ठाइ
मिच्छत्तयं गठि-अदारणेण । गंठीअ मेओ हवए थिराए ।
न ता चउक्के इह सहयोहो ॥
अवेजसंवेजपयाहिधेअं
मिच्छत्तदोसं पवयंति पण्णा । उम्गोदए तत्थ विमूदचित्ता
सजीवणं ऐति अहोगईए ।
मिच्छत्तदोसस्स पराजएण
संसारदुक्खोहनिबंधणस्स। सस्संगओ दुग्गइहेउभूओ
कुतकराहू हपए पलाओ ॥

Page #204

परणं ]
अगजोगो
28?
109
The wise one with due devotion to his preceptor, throws the salt waters in the form of the worldly life and feeds the seed of Yoga with the sweet waters of true knowledge.
110
In these four stages perversion [Mithyatva] persists because the knot of Karma is not loosened therein. It is however accomplished under Sthira aspect. So no inner perception is possible in these four aspects.
111
The term Avedya-samvedya-pada [the state in which what is comprehensible is not comprehended] means Mithyatva [falsity ]; and at its terrible rise, those stupefied by ignorance lead their lives to a lower stage. 112
Through the association of the good the falsehood which brings on the succession of misery in the worldly existence, being overcome, Rahu in the form of perverse reasoning or of doubt Kutarka] which leads to degradation, vanishes.

Page #205

१४२
अजयसतत्सालोओ
सो
समंबुषाहे पडिकूलवाया
सम्बोहपोम्मम्मि हिमोक्वाया । सद्धाणसल्ला सयपोसगा य
हणेइ पाणी सहि कुतका ॥
सहासु वायप्पडिवायजप्या .
विसारयाणं विधिहा हवंति । तत्तंतसिद्धी न लहिजए ता
इहत्यि णायं तिलपीलगस्स ॥
एगे अहिष्णू अमुंग पपत्थं
जहाणुमाहि निरूपयति । तमेष अभे विधुहा पयत्य
। तयन्नमवेण समत्वयंति ॥
चे हेउवाएहि अईदियत्था
भवेब सका गणु निधि । ता एप्तिआ ते समयाउ होजा।
विणिच्छिा विस्सविसारएलु ।

Page #206

H
]
•
satirsitet
243
113
One destroys his own good by resorting to perverted reasoning (909) which is an unfavourable wind dispersing the clouds of tranquillity, which is like a fall of snow on the lotus in the form of good advice, which is like a thorn in a righteous belief and which serves to excite pride.
114
In the assembly of the learned people take place discussions and rejoinders of various kinds. Indeed they do not lead to the realization of truth or absolute conclusion. This is illustrated by the example of 'Tilapilaka' (an ox turning round in a mill).
115
it is almost seen in the assemblies of learned people is that the learned disputants on one side try to establish one syllogistic conclusion in one direction while their learned opponents prove the contrary supposition.
..
.
116
If incontrovertibly logical proof had been possible as regards matters beyond the reach of senses, the learned men of the world could have arrived at a definite conclusion long before the time.

Page #207

अमत्ततत्तालोओ
[ती
६७
न बायमग्गा न य तकसत्था
___ पयासए घी अयप्पयाणं । तत्तस्स सिद्धीअ पहो जहत्यो
जोगो, विणा तं न हु अप्पसिद्धी ॥
नऽभासमेत्ताऽऽगमसंगहाणं
नऽनस्स सत्थत्थवला जएणं । तत्तत्थबोहस्स हवेज सिद्धी
आलंबए सा समसालिसीलं ॥
न सहमेए कलहो विधेओ
णाणाविहाणं खलु दसणाणं । विचारणीअं परमत्थत
समं हि पासंति समेक्खियो उ ॥
तसावयोहस्स कर सजीअ
सोहम्मि भव्वं सा तप्परेण । पराभवे दसणमोहणस्स
सद्दिहि-आधिभवनं भवेइ ।

Page #208

पयरणं]
अगजोगी
117
Neither by discussion nor by logical reasoning can inner intelligerne 'be enlightened ihwy those who have nat directed their efforts to the elevation of tuner (spiritual) life. The only way to know what is the truth is Yoga, without which it is quite impossible to achieve real welfare.
118
Wot only the study of scriptures nor victory over others on the strength of scrip. tural erudition, leads to realization of truth; but it depends' upon conduct characterized by mental tranquillity.
119
.
It is not proper to dispute over the different technicalities of various systems of philosophy; but we should reflect upon the real truth in them. Indeed, the impartial ones look on all things impartially.
120
:: For the realization of truth one should always be alert to purify one's life. When the Darshana-Moba [i.e. the Kernia which overcasts Right Faith-Samyak Darshana] is overcomie, there arises true discrimination or unsullied perception (FRA).

Page #209

अझत्ततत्तालोओ
[तीमं
पत्तारि विही पुरिमा सिरति
मम्गाऽऽमिमुक्खेण विमुत्तिजोगं। मिछत्तवंता वि तयप्पभावा
कल्लाणजोग्गतिमपुम्गलत्या ॥
१२२ संतो विणीओ अमिऊ निसन्मा
भहो तहा चारुचरित्तसाली। . मिच्छत्तवतो वि विमुत्तिपत्तं
सुत्ते मो संसिम्मिअचो ।
१२३ . सेसे 'परावट्टणणामकाले
उकिट्ठभावेण भवति अड़े। सहिद्विणो णाम सिक्स्स लोहे
उबिट्टयाए णमो विलंबो। - १२४
. भासीम सहिडिवउकमेअं
थिराय कंता य पहा पराब। पचाहिई तत्य भवे घिराए
पद पगासो रणपहामो ।

Page #210

godi]
saat
289
121
When one pudgala-paråvarta time at the most remains these four stages are acquired. Even though having Mithyátva, they are directed towards the goal, because their Mithyatva is lessened. Therefore they, being auspicious, lead to the path of Salvation.
122 One who is tranquil, modest, good--Datured and endowed with excellent conduct, even if possessed of Mithyātva, is commended in Shastras as Dharmika and is blieved to be fit for Liberation. .
123 • When half of the Pudgala-parāvarta time at the most remains, an embodied being attains right. belief (P TA), that is to say those having right belief, reach Absolution within the said time.
124 .::The stages where true discrimination arises, are four, namely Sthirā, Kāntā, Prabha and Park. While under the aspect of Sthirā there is Pratyähāra i, e. a complete withdrawal of all senses from sensual objects. The perception in Sthira is clear like the lustre of a jewel

Page #211

ve
अज्झत्ततत्तालोओ
१२५
समाहिई जा करणाण अत्था
चाहि सा परिवेदया। सहिहिमेअं पढमं गयस्ल
सहावबोहो भमवजिभो म ॥
१२६
कम्माण गंठीअ विमेअजेण
. विवेगसंभासिरमाणसाचं
संसारबेट्टा पडिभाइ बाल
धूलीघरकीलणसंनिव ॥
१२७
णरुव-जई परमत्थतत्तं,
वेगपिओ नूण परो पवंचो ।
एवं च भोगो भवभोगिभोगाss-.
[ तीअं
भोगस्सरूवो पडिभार कथ ॥
१२८
तभ अ कंता भव पवेसो
तारापदासंनिहंसजाए ।
चित्तस्स देसे थिरबंधणं जं
तं धारणं एत्थ वयंति संता

Page #212

परणं ]
अहंगजोगो
125
Pratyahara, the fifth stage of Yoga which is acquired in this (fifth] Drishti, Drishti, means withdrawal of senses from all phenomenal objects. The inner perception [sukshma-bodha] which first arises under this aspect [Sthira). is clear [free from doubts].
126
१४९
To those who are enlightened by discri mination through the destruction of Karmic knot, worldly activity appears like a sport of children erecting a structure of sand.
.127
Under this aspect, [to those who are spiritually advanced] the natural state of Soul is known as the highest truth and everything else, phenomenal. Thus worldly enjoyments are felt as a dreadful expanse of the hood of the serpent in the form of Sansara.
128
Henceforth the enlightened soul passes on to the stage of Kanta where the perception. is like the lustre of a star. Dharana which is the characteristic of this stage, means fixing the mind steadily on an object.

Page #213

१५०
अज्झत्ततत्तालोओ
[तीनं
१२९ जोगस्स छटुंगमिहोवगम्म
ससाहणे एह बहुं विकास। थिरतणा अन्नमुआ न पत्थ
. भवाय भोगा न य जग्गिअस्स।
तत्तेण मायंबुमवेक्खमाणो
तम्मज्झओ जाइ जहा अखिन्नो। . भोगा सरूवेण तहा विअंतो ____ अणाउलत्तेण तओ. पयाइ ।
१३१ मीमंसणा भाभा दीविआभा - मोहंधयारक्खवणम्मि एत्थ । तत्तप्पगासे अ महुजलत्ते ,
कुओ पयारो असमंजसस्स! ॥
दिट्ठी पहऽकज्जुहतुलबोहा
साणेकसारा रहिआ रुमाए। झाणोभवं एत्थ पवट्टए सं
समप्पहाणं सवसं गरिटुं।

Page #214

पपरणं]
अढंगजोगो
129
Having attained, in this Drishti, the sixth stage of Yoga, the man goes further in his spiritual progress. And on account of the steadiness of mind, he ceases to rejoice in everything else. And worldly enjoyinents do not bind him who is inwardly awakened, to Sansāra.
130
One who knows the truth about mirage, passes on untroubled through it. So one who understands the true nature of worldly happi. ness which is mirage-like, experiences it being disattached and advances on through it.
, 131
Here is right and profound consideration (Mimānsā) which is like a lamp for dispelling the darkness of ignorance; and with the high splendour of true knowledge, there is no room for irrational inclination. ..
. 132 The seventh aspect is Prabha. The perception therein resembles the brilliance of the sun. Dhyana (meditation ) is its chief characteristic and it is devoid of disease. It confers the excellent bliss which is swayed by tranquillity and for this very reason is self-dependent.

Page #215

१५९
अज्झत्ततत्तालोओ
[तीमं
सव्वं भजे अन्नवसं हि दुक्खं ..
सब्बं भवे अप्परसं च सुक्स सुहासुहं बत्थवम अमुत्तं
तत्तोवलद्धी अ गुणो इहत्यि ॥
...
. १३४
जा धारणाए विसम्मि पश्चए
गताणयऽन्तकरणस्स तं मयं। झाणं, समाही अ तमेवं कित्तिओ
. सरूवमेत्तप्पडिभासलक्षणं ।
१३५
असंगपित्ति रह सप्पवित्ति
पर्य पहाए लहए महष्णा । पसंतवाहित्तमवीदमेव
दमेव नामंतरओ परत्य ॥ .

Page #216

paroi ]
अटुंगजोगो
2442
133
Dependence on others constitutes pain and self-dependence constitutes happiness. This is the real nature of happiness and pain. The quality called realization of Truth is manifested in this stage.
134 Dhyana is defined as the concentration of mind on the object of fixed attention. Intensified Dhyana is Samadhi. The concentration in Dhyana when connected with the function of Dhyāna, is called Dhyāna; and the same Dhyana' when freed from such a function, is named Samadhi. Samadhi is the pure flow of meditating the only fixed object, without any other function. The current of concentration in Samadhi flotvs uninterrupted like tho incessant flow of oil, while in Dhyana there is some break. (In fact Dhyana being of various kinds, Samadhi is also called Dhyana.]
1
135 The high--souled one advances under this aşpect, to the state of disattachment ( pro) in which the current of spiritual reflections and spiritual performances proceeds in an excessively pure condition. This is the reason why this state is called Sat-Pravritti-Pada (Free ). It is Prashantavāhitva designated by the Sānkhyas, and it is also named in various ways by others.

Page #217

अज्झत्ततत्तालोभो
१३६
परा परा णाम समाहिनिट्ठा
-दिट्ठी समा संगविमुक्कभावा । सप्पीकया हो इहं पवित्ती
बोहो समाणो पुण चंदिआए ॥
१३७
[ तीमं
मासज दिहिं चरिमं महोनओ
सद्धम्मसंनासवलेण केवलं । लद्धं परं जोगमजोगमंतओ
पप्पाsaari लहर अकस्मओ ॥
१३८
मिसाइ रुवं निगदीअ मिती
ताराइ तारो अ मणोविकासो । बलाइ सस्साइणकम्मसत्ती
दिप्पार अंतकरणस्स दित्ती ॥
१३९
थिरा थिराए पुण तत्तभूमी
कंताभ कंतो समभावभावो ।
झामपहाभासुरया पहाए
समाद्दिजोगो अ परो पराए ॥

Page #218

पथरणं]
..
अटुंगजोगो
136
The eighth aspect called Farā is rooted in Samadhi. All attachment (AT&T) disappears here. One, advancing to this Drishti which is endowed with the perception like the moonlight, is identified with the soul.
137
One who has supremely advanced in this last Drishti, obtains absolute Knowledge (Kevalajnana) on the strength of Dharmasannyāsa yoga. And in the end of life he attains final emancipation, having destroyed all the remaining (i. e. Aghāti) Karmas through the last Yoga which iş Ayoga (free from all activities--all inward and outward movements).
. . 138-139 1. The state of Mitra is said to be friendship, that of Täră is mental development, that of Balá is the power of practice, that of Diprā is luminousness of mind, that of Sthirā is firm ground of practice, that of Kantã is radiance of mental equanimity, that of prabha is the brilliance of meditation and that of Para is the achievement of Samadhi.

Page #219

अज्झत्ततत्तालोओ
[वीमं
१४०.
तणगोमयकट्ठहब्बभु
कणदीवजुतुल्लमीरियं । रयणोडुदिणेसचंद-भा
सममेआसु कमेण दसणं ॥
खेगाइदोसा इह निग्गया तह- ..
__ ईसाइआ अट्ठ गुणा सिआ कमा । च्वेवमटुंगसमेअमट्ठग ..
दिट्ठीण वुत्तं मणिअं जहामई ॥

Page #220

quoi )
बढुंगजोगो
$419
140 (To recapitulate briefly ] The instructive light in the first four is successively like the sparks of the fire of grass, cowdung, fuel and lamp-light; and in the last four it is respectively like the light of jewel, star, the sun and the moon.
While acting under these stages, the eight evils us languor, etc. disappear and eight eminent qualities as freedom from hatred, etc. are attained respectively. Thus are briefly expounded here the eight Drishtis along with the eight--fold Anges of Yoga, according to my intellectual capacity.

Page #221

सत्थविसारय-जइणायरिअसिरिविजयधम्ममूरि-गुरुचरण-सीग
၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀
ဝဝဝဝ
नायविसारय-नायतित्थमुणिनायविजय-विरइए
अज्झत्ततत्तालोए
अटंगजोगो णाम तीअं पयरणं
DogoSpoooooOOOOC

Page #222

चोत्थं पयरणं
कसाय-जओ।

Page #223

१६०
अज्झत्ततत्तालोओ
१
अप्पस्सरूवं पदमं पवेज्जं
जोगपवासोसुअमाणसेहिं ।
स एव जोगस्स हि अत्थि भूमी आगासचित्तोवममन्नदा उ ॥
२
अप्पाण- खित्ते करिसिजमाणे
जोगेण जस्तेहि जहत्व निब्नं । अयंत- निश्चा भवए विभूई
आणंद - विष्णाण-बलस्सरूवा ॥
३
[ चोत्थं
इदं पयत्थब्बिअप समत्तं
. अंतब्भवंतं न पिधे सिआ तो । ते विणि जीवो अ जडो अ अस्थि चेअनमम्हाssaरिअं जडेण ॥
४
पसिद्धमेअं च जडस्स जोगा
अप्पा किलेसा सह संसदेइ ।
देहा पुहत्तेण सरूवबोहे
उबंर संघारमसेस दुक्खं ॥

Page #224

percoil
.
Fer-vat
18?
Those whose minds are eager for treading the path of Yoga, should first recognize the nature of the Soul; because Soul is the proper field for practising Yoga; otherwise the practice of Yoga would be tantamount to drawing a picture in the void."
2
The spiritual field, if constantly tilled with (the plough of} Yoga with proper efforts, yields the divine grandeur involving infinite knowledge, infinite bliss and infinite power.
.: 3 This whole universe is included in the two categories which are not differentiated by anything else. They are animate and inanimate (जीव and अंजीव). Our soul is enshrouded by matter. :
It is a well-known fact that soul is always subjected to various kinds of misery through union with matter. When the discriminating knowledge that the soul and the body are separate, arises, the soul is liberated from all miseries.

Page #225

१९६२
अज्ञततताओ
चोत्यं
मालोबमाणा अवि जम्म-मच्च
जराऽऽमओवदवदुक्खपुण्णं । संसारमप्येअरमोहदोसा
समुव्विवंते न सरीरिणो नो ॥
बुहेहि वाहिप्पर सव्वदुक्ख
निआणमप्गुण-अणाणमेगं । तं तम्भवं तन्विलया विराह
तवेहि उम्गेहि वि नेहरा .
भवो कसाएंदियपारवम्सं .
___ अप्पस्स मोक्खो पुण तंजइतं । कोहारणो तत्थ कसायसंणा
वत्तारि उत्ता भववच्छमहा ॥
जो वेरहेऊ परितावभूमी
समऽग्गला दुग्गइवत्तणी अ । उप्पजमाणो पढमं सठाणं
दहेज अन्नं न व पावगव्व ॥

Page #226

परणं ]
कसाय-जओ
१६३
5
Though men see that this world [Sansara] is full of miseries such as death, old age, diseases and other calamities, they are disgusted with it on account of intense delusion.
6
i
The wise say that ignorance of Self is the only source of all miseries. The pain arising from this ignorance is destroyed when this ignorance is destroyed, otherwise it is not destroyed even by severe austerities.
7
The subjugation of the soul by passions and senses, is its worldly existence [Sansara]; and the victory of the soul over them, is its liberation: Anger, etc. are denominated Kashayas, and are said to be rain nourishing the tree in the form of Sansara.
8
Anger is the source of enmity, cause of affliction, a bolt--like impediment to quietude and a way leading to degradation. When it arises, it like fire first burns its own abode; and it may or may not burn other objects

Page #227

१६४
अझत्ततत्सालोओ
[चोत्यं
मन्तुस्स तस्सोवसम खमा समा
खमा परं साहिउमापमंगलं । जा संयमारामविसालसारणी किलिट्ठपावद्दिविर्भअणासणी ॥
[जुम्म]
कोहो कसाओ मिउ-मझ-तिव्याऽऽ- ..
ईहिं पयारेहि पसिद्धरूवो । जारिस्सरूवो स उदेह तारि
रसाणुविद्धं विढवर कम्मं ।
जोगस्स पजा परमा तिइक्वा
तओ परा अपवलंस पुट्ठी । जा तं विणा लिच्छह जोगलच्छिं
हलाहला वंछइ जीविशं सो ॥
अकारणं वऽणगकारणं वा
जया तया कुझा निबलप्पा । एवं च दोसकमणस्स पत्तं
होन्तो अम होइ किलेस-भाणं ।

Page #228

TATO)
'कसाय-जओ
Forbearance, which subdues anger, is essential for the attainment of spiritual good. This [for bearance) is a broad channel in the garden of self--restraint and it is a thunderbolt in rending asunder the hills of heinous crimes.
10
.
Anger is well-known to all to be of various degrees, such as gentle, intermediate and violent. Proportional to the intensity of anger is the tenacity of Karma.
11
Forbearance is the highest path of Yoga, whereby spiritual power is developed. He who desires wealth of Yoga without it, is like one who desires (continuance of) life from drinking poison. .
.
12
.
.
A weak--minded person gets angry now and then unnecessarily or even by a trifling cause. And thus he, being subjected to various faults, renders his life miserable.

Page #229

१६६
अझनतत्तालोओ
चिोत्यं
मणो सरीर रहिरं च जस्म ।
जहा जहा निब्बलयं वयंति । कुद्धस्सहावे अहिईभवन्ते . .
तहा तहा सोच्चदसं. स ह ।
निसम्म अनस्स दुभासिआणि . .
नोत्तेहआ होति महाणुभावा । संपायणिज्जो सहणस्सहावो
सढे सढतं अरिहं न काउं ॥
नोदेइ रोगो परदुब्बएहि .
पव्वायए णेच सिलोग-पोम्मा । ओहीरए नावि अ किंचि दव्वं
कुझे ज णो चिंतिम माणभंग ॥
समस्सहावस्स समासरण
कुद्धो सयं जीहा माणसम्मि । चित्तरिम से जाना आऽणुतावं,
समो हि कोहज्जलणम्मि पाहो।

Page #230

पयरणं]
कसाय-जो
१६७
13
The more one's mind, body and blood are weakened, the more the anger is excited and the more pitiable he becomes.
14
The generous--hearted are not susceptible to anger on hearing bad words from others. One should acquire the quality of forbearance. One should not stoop to revenge.
Why should a wise man be angry? By ill words neither disease is engendered, nor is reputation sullied, nor is there the likelihood of the loss of wealth, nor is it also proper to be angry thinking himself insulted.
.
:
.
.
16
:. If we resort to the virtue of forbearance,
the angry person feels himself ashamed; and afterwards in his mind arises · repentanco, because forbearance serves as the shower of water to the fire of anger.

Page #231

१६८
अज्झत्ततत्तालोमो
[बोल
कोहेग ओआसमुवेइ धेरै
वेरेण दुज्झाणपरंपरा ।। एवं खलते सुहसाहणम्मि ...
आसज रोसासयपारतंतं ।
पुराअण पेरह रूसमाणं
ममाण कम्मं, अह चिंतणीअं । संकुज्झमाणम्मि परासिए वा
रूसेज कम्मम्मि पओअए बा? ॥
कयाषराहे जइ णाम कोवो
कम्मो णु ता किं न कयावराहो? । ई फुडीहोर विधारणाए
कम्माणुबंधो सयलावराही.॥
तेल्लोकवीरा परमेसओ वि
उपाइवं सावरिमातणंते । -नीअ दिट्ठीअ खमावहाए
अम्हाण ताहे न खमा खमा किं? ।

Page #232

PRVI ]
कसाय-अयो
17
Anger breeds enmity. Eomity gives rise to a series of evil thoughts. Thus he who conducts himself on the path of the elevation of Self, deviates from the right path by being susceptible to anger.
18 On the other hand, it should be considered that our previous Karmic forces make a person angry. With whom should we be angry? With the angry person who is no master of himself or with the Karmic forces which make him so ?
.. 19 If it is proper to direct anger towards the offender, then, has not the Karmic force committed the offence? With inquiry, all offences clearly appear to be the work of Karma.
. .. 20 . Even the Lords--the lordly sages revered by the three worlds, the highest of the valiant heroes in all the worlds, extended mercy even towards those who were cruelly distressing them, then why should we not practise for. berance ?

Page #233

१७०
अज्झत्ततत्वालोनो
[चोत्य
२१ . पकंपमाणोडब-रसनेत्त
किलिह-पस्सेअकिलिनआसो । ओ समालोइअ कुज्झमाणो
कारुण्णपत्तं जरभिन्भलव्य ॥ -
२२ जराउरे दुब्धयणं कुणंते
. कोवो जहा कीर णो दयाए । तहा दयाए अवलोअणिजो
कोहजरा दुव्वयणं. कुणतो.
. २३ . पारेवयत्ते अषणप्फते
अप्पाऽऽगओ पस अगेगहुत्तं । तयाऽभिमाणो गलिओ कहऽस्स
में संपय दुव्ययणं न सझं? ॥
समाउसंतो समए समेण
धिप्पेड़ पञ्चाउसणा पुणाइ । पलोवणस्सोपसमाय वारं
जोगं न उत्तेजयामधणाई ।

Page #234

कसाय-जो
१७१
21
On seeing an excited person with lips shaking, eyes red and with face heated and full of perspiration, one should think him to be an object of pity as though he were attacked with fever.
22 . As anger is not excited out of mercy towards a feverish person uttering bad words, so a person speaking evil words, being under the influence of feverish anger, should be treated with pity.. .
23
. This person has many times taken birth in the vegetable kingdom and in that of pigeons (insects). Where had he lost his pride then that he does not now bear the bitter words?
Pacification pacifies the reviler, who is on the contrary, more excited by imprecations. Water extinguishes the blazing fire and not fuel, etc. which only increase it.

Page #235

अझचतत्तालोओ
चिोत्यं
धणं जदं थी परिवजिआ य
. चचो समग्गो सयणाण बम्गो । कम्हा पकोवायरणं इआणि
तहावि तं चे हयभागया सा ॥
तहाविहो को भुवणत्तए वि . .
सिआऽहिगारो जहि कुझिउं णो?। महाण सव्वे जइ कत्थ कोहो?
न कम्मसग्गे इह कोह-ठाणं ॥
ये इहं केत्तिलवासरं. जं
कोवाणले पंजलणं विधेयं । चे एहिअत्थे उचिओ णु कोहो
पारत्तिअत्थे पसमोन ताहे? ॥
जमा कुणेज्जे णियमा कुणेजे
कि कुणेज्जे अ तवं कुणेज्जे । परंतु चे नत्थि समावगाहो
सव्वं वि गच्छिन्ति निरत्यया ते ॥

Page #236

Theoi]
FR-a
कसाय
102
03
25
When all-- wealth, wife and the whole family-are abandoned, why should wrath be resorted to ? However if it still persists, it is a great misfortune.
. 26
Is there any such person in all the three worlds, with whom we are authorised to be angry? If all are ours, there is no scope for anger. Indeed, in this creation of Karma.it is not proper to subject oneself to anger:-there is no person whom we can consider as subject to our being angry.
. 27
: How long are we to live in this world that we should allow the fire of anger to burn? If we can tolerate anger for the mundane purpose, should we not entertain forbearance for the good in the other world ?
28
You may practise vows, religious obser. vances, rituals and austerities, but if there is no mental quietude all these are in vain.

Page #237

१७४
अज्झसतत्तालोओ
चिोत्वं
२९
मणो सरीरं घयणं च जस्स
ओगाहिरं वंतिसुहासमुहे । धन्नो कयत्थो स महाणुभावो
जस्सऽस्स-पोम्मं खलु पेच्छणिज्जं ॥
जमेव कोहंधदसाइ कम्म
कीरेइ सजो विवरीअरुवं । तमेव कोहे परिसाममाणे
तवावहं होज दुहावहं च ॥
संतजणाए व विहोडणे वा .
समप्पवाहाभिरओ उ संतो । झाएज मे किंचण नासए को
संशिस्सरूवं मम निश्चलं जं ॥
३२ . जया जहत्थो पयडीहवेह
मेअप्पासो तणु-चेअणाण । तया न उच्द-सरीरमोहो
धीरो विकीरे सरूय-मग्गो।

Page #238

पचरणं ]
कसाय-जम
29
The high-souled man whose mind, speech. and body are plunged into the ocean of nectarlike tranquillity, is blessed and really successfull, and is one whose lotus--like face is worthy of being seen [reverently].
30
१७५
The undesirable act which a man blinded by wrath, does in haste, tends, on the subsidence of anger, to bring shame and distress.
31
A sage who is engrossed in the torrent of mental equanimity, if calumniated or assailed, thinks thus:-" There is nothing of mine which is destroyed. My real nature which is Sat-chit pure and perfect Spirit, is indestructible or unchangeable."
32
When clear
illumination reveals the difference between Soul and body, then a spiritual hero disattached from the body, is engrossed in his true nature and ceases to be swayed by passions.

Page #239

१७६
अज्झत्ततत्तालोओ
३३
किआ सुसाहा य तवो सुसाहो
ाणं सुसाहं निअमा सुसाहा । दूसाइमेगं स य कोहरोहो
स साहिओ साहिअमेव सम्वं ॥
३४
[ चोत्थं
अं गिइत्थेहि वि जत्थ-तत्थ
कुद्धस्सहावायरणं न जुतं । सव्वत्थ सव्वेसु वि घोसणेसा
तस्संजमे उज्जमणं हिआय ॥
३५
अणेगसत्थाणि विलोइआणि
पतं च अज्झप्पगिरारहस्सं । तहावि लद्धा जर णो तिरक्या
ओ तया सो हिअपण मुक्तो ॥
३६
न जाव संरम्भइ माणमाइ
कसायदोसप्पयरप्पयारो ।
कोदो भवे ताव असकरोहो
न ताव संपजर अप्पसंती |

Page #240

To
]
Fractant
१७७
33
Rites, austerities, knowledge and vow's are easy to practise, but only wrath is most difficult to be subdued. If it is subdued, everything else is already accomplished.
34
Even the householders should understand that it is not proper for them to be angry everywhere and anywhere. We Proclaim to all that to try to curb anger is beneficial.
2
:
35
. If a man has not succeeded in acquiring the virtue of forbearance even after pouring
nerous religious works and mastering the secret of spiritual knowledge, he must be thick-headed.
36
As long as the progress of such evils as Egotism, etc. is not checked, anger cannot be subdued; nor is spiritual tranquillity acquired.

Page #241

१७८
मत्ततत्तालोमओ
[चोत्यं
माणेण अम्हान महावराहो
को हरन्तेण विवेग-चक्नु । तहावि संगो परिहीरप णो
अरिस्स एआरिसदारुणस्स!॥ - ३८
. विवेग-सीर अह रक्खणी
नप्पसप्प भिडिअं सिआ ता । विज्जासुहारस्सिमणुण्णरस्सी
माणन्भविद्धसणओ'फुरति ।
विमारणाए पडिभाइ सम्म.
ठाणं न माणायरणस्स किंचि । पचक्यामिक्खिजद एव णाम
लोअम्मि एका अहिओ बिइजो।
नाऽणनसाहारणबुद्धिअत्तं
नाऽणन्नसाहारणसत्तिअत्तं । माऽपन्नसाहारणसंपयत्तं
संगच्छर गविरया कहं ता!।

Page #242

मारवं]
बसाय-जचे
37
Pridie las committed the heinous offence d robbimg us of our sight in the form of right understamallimg Notwithstanding we do not refrain from resorting to such a terrible enemy!
38
If the milk of discrimination is to be preserved, it should be preserved from the serpent in the form of arrogance. The cool mocow-light of learning shines forth when the clouds of prüde are dispersed.
:
39
It is wel derstood by thinking that mo object is worthy of being taken pride in. k is a matter of direct experience in this world that ewany man somewhere meets another who is more than a match for him.
40
We are not endowed with matchless intelligence power and prosperity. Why should ve the be vain ?

Page #243

अझत्ततत्तालोओ . [चोर
४१
म फुलनेत्तेहि सिरी पसना
दिण्णो वरो नावि सरस्सा। महत्तपुण्णं च कयं न किंचि
मडप्फरो विप्फुरए तहाधि!।
न धीरिअं वान गहीरिअंवा
न सासहितं न परोषयाये । गुणे कलाए न समुन्नयत्रं
ममोमबाउलदसा महावि! ।
कवेण कामप्पडिमो वि मञ्चो
कालंतरे आमयओ गिलाइ । रणो वि रोरीभवणं फुडं व
कोताऽवलेवायरणम्मि अट्ठो? ॥ .

Page #244

percor]
कसाय-जओ
Oh! the vain gloriousness of human beings, though the goddess of wealth with her eyes blooming smiles not on them, the goddess of learning confers no boon on them and they themselves have not performed any great action!
42
Though there is neither patience, nor solemnity, nor endurance, nor benevolence, nor any other eminent quality or art. yet man entertains arrogance ! [ Really speaking, arrogance is censurable in every state--even in the state endowed with all of these and also all other excellences. It follows from real wisdom that the more grandeur increases, the more
humility is maintained). ... .
43
A man even though equal in beauty to the god Cupid, becomes after a lapse of some time, emaciated with diseases; and it is quite evident that even a king may become a beggar. Thon, does what benefit accrue from the cherishing of pride?

Page #245

१८२
अज्झत्ततत्तालोओ. [चोत्यं
सामनवग्गो खलु लक्खणाई
_अमू अ कोडीसममू अ भूवं । ममू अ चक्केसममू अ देवं .
अम् अ देविन्दममू मुणिन्दं ॥
अमू असवण्णुममू अ विस्स
विस्साहिणाहं परमेसिभारं। सम्मत्तणेणं अवलोअए चे कुओ तया तत्थ मयावगासो!॥ ..
. [जुम्म] . सत्वे सुरिन्दा भसलंति जाण
__ पयम्बुए ते परमेट्ठिणो वि । छिवंति नाहंकरणं मणा वि
वपुल्लया ता कह. संगया णो? ॥
मणेण संतेण निआहिमाण
चंटुं मणूसो परिचिंतए चे। अमू तया तस्स जगेड विड
भवे परेसिं पुण हासभूमी ॥
४८ महव्वयम्भोअ-विहावरीए
__ तवम्सुहादीहिराहुणा य । जो माणमग्गेण न संचरेह
सो धन-पुण्णो सुरगेअकित्ती ॥ .

Page #246

proi)
कसाय-जओ
44-45
There is no scope for arrogance, if a man of the middle class keeps properly in view a' millionaire, and a millionaire a multimillionaire, a multimillionaire a king, a king a paramount lord, a paramount lord a god, a god the Indra, the Indra the lord of Yogis, the lord of Yogis an omniscient one and an omniscient one the Lord of the whole universe-- the embodied Paramātmā.
46
When the Lords of the world--the lordly sages, at whose lotus.- like feet, the gods--the Indras swarm like bees, are not at all touched by pride, is it then proper for us to be proud ?
47
If a man coniposedly views his arrogant conduct well, he would be ashamed for his proud conduct and also he would feel it to be an object of ridicule to others.
48
That man, who does not tread the path of pride which is like a night to the lotus in the form of Great Vows and which acts like Rähu to the moon of austerity, is blessed and his glory is extolled by gods.

Page #247

अज्झत्ततत्तालोओ
[चोत्यं
भवस्सरूवं परिचिंतिऊण
धारेह ता माणभुअंगसंग। वाऽमयं तस्सहयारिआए
भवे पर मोहविसोवभोगो ।
माया मया जोगलया-दुआसो ...
पाणऽग्गला दूहवया-निआ । बज्जेज ते सव्ववहारलच्छी
आर्कषिणो अपहित्यिणो वा ॥
पए पए जे अवहंति भं
किं पासिआ ते सुहिणो धणेण! । बनायो किं ववहारवित्ती
घेपेज जं कुच्छिअदभव ।
नायप्पाटो मणुओ भवे चे
सिआ सुही उजमओ अवस्सं । दुई वरं नायपरिक्लरूवं
नाऽनाय-मग्गेण परं पहुत्तं ।

Page #248

परणं]
कसाय - जभो
49
Therefore realizing the nature of this phenomenal world, keep off the pride-serpent. Its association brings on no good. On the contrary, it forces one to swallow the bitter poison of infatuation.
50
234
Hypocrisy is fire scorching the creeper of Yoga; it is an impediment to Knowledge; and it is the source of misfortune. It should be cast off by those who desire their spiritual elevation, and also even by those who long for progress in their worldly or social dealings.
51
Are those who are habituated to hypocrisy, ever seen to have become happy by wealth? Cannot a man lead a righteous life and maintain himself without resorting to hypocrisy ? Why should the evil way of fraudulence be resorted to ?.
52
If a man acts in conformity with justice. and honesty, he is sure [as a rule] to be happy in his dealings. Difficulties, while adhering to the path of virtue, are preferable to the acquisition of prosperity by resorting to unlawful and immoral means.

Page #249

૯
अत्ततायेग
ब पे इतिट्म्मविधमषाहो विज्ञापिच्वं 'घषि अहं हि ।
-घर्ष सज्जासमंडमूत्रं निचितसंति पुष नारित्वं ॥
बहूब इंमागरमेव लाई
लुदासवा नं तुवरंति काउं । विचारिलड किंतु ई. सुमचं जीवनचं
4
माया-पवं चिट्ठा को रिम्स
सुपि नावि अ तं सुहेब ।
मां पुषो तं सययोपधाई
[ बो
जम्मेद तो खरंपरा व
या पसवस्थ भूमि
वहा असप्पाचवपतिषंसु ।
न संसरजा मणसमू
मायाऽऽपरं दुम्बइमा

Page #250

कसाय-अओ
53.
Even a poor man should look upon himself to be rich if his righteous conduct is not slackened. Wealth earned in deceptive ways is indeed perilous and ends in distressful state, while it acquired by fair means, tends to peacefully live.
54
.
Having seen the gain obtained through deception, the avaricious become eager to practise it. But they should fairly think of the ruin of career brought about by hypocrisy.
55. Wealth obtained through deceit, does not last long, and such wealth cannot be enjoyed with case; it also proves destructive to kinsmen and it gives rise to a series of miseries.
56
.: One should not resort to deception, the generator of disbelief, the axe in uprooting the line of trees in the form of reputation, the pricking thorn in the heart and a path leading to degradation.

Page #251

૮૯
अज्झत्ततत्तालोओ
५७
जेहिं सुई उज्झर पारकेरं
पतारिऊणं निअ-अत्थ-लोहा । पूसंति हिंसाविसवल्लरिं ते
धम्मो कुओ परिसनीदयाणं ? ॥
५८
[ चोत्थं
पिवीलिआई हलुआ सरीरी
रक्खति जत्तेहि, जरे पुणो जे । खिवंति कट्ठे परिर्वचिऊण
न ते दयाधम्मविचारयन्ता ॥
५९
पतारणा - वट्टणमेकदो उ
देवत्तवे गज्जणमन्नदो भ । आरिसा व तवंति किंपि
काऊण धुत्ता तिलयं णिडाले ॥
६०
पर्वचणारूवय संनिवाए
किआ -पओ विक्कि अमावहेइ ।
सुद्धे मणे उवस्यमायसल्ले
पहुप्पए बीअयमंकुराय ॥

Page #252

previ]
FT4-7737
57 They who distress others by practising deception out of selfishness, nourish the poisonous creeper' in the form of injury. What do such merciless persons concern Dharma ?
58
Those who, though protect with efforts, small insects such as ants, etc. yet bring calamity to human beings by misleading deceptions, do not understand the principle of mercy.
.. .
59 On the one hand, there is ardent prompt. ness in the use of. deception and on the other hand, clamorous uproar in the worship of God is heard. It is a great wonder that such.deceitful people are not at all ashamed to
put on the sacred mark [free] on their · forehead.
60 . The milk in the form of the practice of religious rites, taken under the influence of delirium of deception, affects a change for worse. The seed sown in the mental field, when purified by the uprooting of deceit, tends to sprout forth.

Page #253

१९०
अझत्ततत्तालोगो
[चोत्यं .
संसार-सिंधुस्स विलंघणहूँ
अझप्प-पोए बहुभागलम्मे । चे छिद्दलेसो अवि दंभरूवो
सिआ न तापारगई तो ता ॥
___ ६२ वणे हुआसो कलहो सहिते . .
वाही सरीर कमले हिमं च । जहा तहा संतिकरम्मि धम्म
उवापवो होअर दंभदोसो ॥
.
पओअणं किं नु मुणिव्ययाणं
जं तेहि कोरेजर' दंभकज । दंभावयासो न सुहकिआए
• अन्नत्थ पावस्स य पोसणाए ।
एगंतओ नाणमई रिसीणं
न वा निमेहो स्खलु धम्मसत्थे । चरेज ता सञ्चसुहाहिलासी
पहे अमायं सइ आरियम्मि ।

Page #254

पयरणं]
कसाय-जो
.61
Even if there be a small hole called hypocrisy, in the spiritual ship, obtained only by pre-eminent merits, useful for the purpose of crossing the ocean of the phenomenal world, then, the crossing over to the opposite bank is impossible.
Fraud is a danger to Dharma--the source of peace, as fire to the forest, quarrel to friendship, disease to body and frost to lotus.
63.
Of what purpose is this hypocrisy to those who have vowed asceticism that they should practise it ? Indeed it does not get scope for its play in righteous practices, and in unrighteous ones it tends to nourish sins.
64
The great sages have laid down no rules absolutely mandatory and prohibitory. Hence one should not resort to deception; he should frankly tread a noble path.

Page #255

१९२
अझततत्तालोओ
चिोत्थं
महो! सएऊण बगप्पवित्ति
जणो पवंचिजह पंवगेहिं । परंतु वंका अविवेग-अंधा
अप्पं पतारेंति निपंसणा ते ॥
निस्सलयाए वयालणाओ
अपाहिरे धम्मिअ-गंथकारा । एवं हु जोगेगवाप्पवेसी
एवं हु मोक्ग्बुजमणे विकासो ॥
पाडवरो मोक्खपहम्मि एगो
संपत्थिआणं सुमहासयाणं । स लोहनामा भुवणे पसिद्धो
मोहम्स रण्णो पढमो पहाणो ॥
एको हु लोहो भवचक्कमूलं
निलोहया चेअ य मोक्ख-मम्गो । एअं हि संसार-विमुत्तिमग्ग
दिदसण जोगविऊ कुणंति ॥

Page #256

W
]
Ar-12
१९३
65
Alas! the world is cheated by fraudulent persons resorting to crane-methods; but, as a matter of fact, those mean persons blinded by the darkness of illusion, deceive themselves.
66 The sacred scriptures have preached instructions for observing the vows with pure inotives purged of hypocrisy. It is the only way which secures one an adimission to the path of Yoga; and in this very manner the effort for absolution gets developed.
67 indeed, the most horrible of the robbers · against high-souled persons who are journeying
on the path of salvation, is well-known in this : world, as greed. It is the chief minister of the king delusion ( 476 ).
68 Indeed, greed solely is the source of the phenomepal world; and its non-existence is the sole means in the attainment of freedom. Wise persons who are authority on Yoga, have thus ontlined the differentiation of the paths of the phenomenal and the non--phenomenal.

Page #257

अझसतत्तालोओ
[चोत्थं
लोहो पुरोगो अहदुज्जयाणं
तस्सि जिए किं न जिअंतिलोए ? | कोदारणासे अवि सेसभूओ
मोहो करञ्जिजइ लोहघाए ॥
लोहो खु चिंता-लइआसु कंदो
रक्खो गुणाणं कवलीकिाए । विग्यो महंतो. पुरिसत्थफज्जे
जिणे तं सत्तसमुह चित्तो ॥
चे सत्तिओ ते पुरिसाहिमाणो
चे अस्थि लोअग्गपयाहिलासो । फारेहि फारं गुरुलोह-पार
नीरंजणत्थं तुह पोरिसं ता ॥
सागा वि पूरेउमसत्तओ जे
सकुच्छि-कुच्छिल्लमभागधेआ । अंदोलिअन्तकरणा महत्थ
लोहाऽहिकंतेण भवंति ते वि! ॥

Page #258

पयरणं ]
कसाय-जओ
69
१९५
Greed ranks first amongst the indomitables. When it is subdued, nothing remains to be subdued in all the three worlds. Delusion (मोह) itself is destroyed when greed is overpowered, otherwise it remains even after the removal of anger, etc...
70
Greed is a bulbous root of the creepers in the form of anxieties. It is a demon devouring as a mouthful, good virtues. It is a great impediment to the achievement of success, or to the expanding of a manly effort for the poble motive. He whose heart is an ocean of vitality or spirit, subdues it.
71
Oh good one! if your pride is pious and legitimate, and if you desire to be foremost among the people, then, strive hard with all your might to batter down the ramparts of greed.
72
The hearts of those who are
able
to stuff their bellies even with vegetables, are also again moved with the breeze in the form of intense desire

Page #259

१९६
अझत्ततत्तालोओ
[चोत्यं
सहेइ णो लोहकवट्टिओ कि?
लोहोद्धओ किंन करेइ कम्मं? । अणत्यमम्मापिअराण यावि
कुणेइ लोहच्छुरिआ-हयक्खो - ७४ जे दूमिउं निकरुणं जणे सं
ओअन्दिऊणं निचिणी कोसं । . काऊण जे दारुणसंगराणि
दावीअ मिष्फं पलयावभासं ॥
लोहद्दिआ ते अवि मिच्चु-काले
होही सहाऽऽदाउमलं न कि पि । एगागिणो रंकमुहा पयाया
सकम्मसाऽऽसुत्तिअघोरपाया ॥
(जुग्गं)
केणावि सद्धिं न गया छमेसा
लोहेण जूरंति विहेव लोआ । सम्मं विचारिजइ चे विवेगा
तोसाउ सुक्खं पडिभाइ एगा ॥

Page #260

पयरणं ]
कसाय -जओ
73
What affliction does a greedy person not bear? What action does he not do? One, whose eyes are blinded by the knife of greed, does not scruple to launch even his parents into calamity.
74-75
१९७
The greedy ones who tormented the people mercilessly and filled their storehouses with wealth they seized, and those who fought in terrible battles and created the horrible scene of universal destruction; were not able to take anything with them at the time of death. They, who have bitterly degraded themselves by their own heinous deeds, were forced to go alone with their humiliated faces.
76
This earth has never accompanied anyone. People are uselessly distressed by greed. Contentment alone contributes to real happiness if we rightly reflect.

Page #261

अज्झचतत्तालोओ
चिोत्यं .
कए प्यासे पउरे वि इटुं
जणो न संशउणए तयाणि । किलिस्सए कि त विचारणीअं.
तं पारकेरं न जमम्हकेरं ।
बहुप्पयासेहि वि नत्यसिद्धी ..
अयत्तओ कस्सह कजसिद्धी । एवं धुवं चिंतिअ कम्मसत्ति
झंखेज नाणिट्ठसमागमम्मि ॥
सखस
न काउमुजोअमिमा न वत्ता
परंतु लोहोत्थविगप्पधूमा । अप्पाणचित्तं कसिणं विहेव - कज गिहत्येहि वि हन्दि ! कम्हा? ॥
कोहस्स रोहस्स समो समत्यो ।
__ अलं च माउक्कमहंकिए। मायाऽऽमयस्सोसढमुज्जुआ य
लोहप्पहाणप्पवणो अ तोसो ॥

Page #262

portoi ] -
झाण-सामम्मी
Even after tremendous exertions being made, the desired object is pot obtained and it brings on distress to the mind; but we should consider that what belongs to us, does not belong to others, or what does not belong to us, belongs to others.
78
Success in one's desired object is not attained by some even by various kinds of efforts and is obtained by some quite easily. So considering the inevitableness of the working of the Karmic forces, one should not be sorry, . if one has to face unwelcome occasions.
: 79 . : From this, cessation of activities is not to be inferred; but why should honseholders however, blacken their minds to do purpose with the smoke of fanciful ideas raised by greed?
.
80
Tranquillity of mind is able to remove anger; gentleness destroys pride; sincerity vanquishes deception; and contentment is potent enough to eradicate greed.

Page #263

२००
अज्झत्ततत्तालोमो
[बोत्वं
कोहाइपाउम्भवणप्पसंमा
निवारए चिंतिम पुज्वमेव । माए पसंगेण कसायभावे
सिआऽऽसु वाहित्त-उवायसेवी । ...
न लम्भए जम्मणभिष्फरण्ण
पेरम्तदेरं सिवमन्तरेण । अर्णतमापुल्लबलप्पणासं :
- अखंडिआ दीहरसाहणाओ ॥
.
एगतिअच्चतिअदुक्खनासो
असम्भवो नृण भवप्पवासे । तस्साहणं सवकिलेसजाल
समूलनिम्मूलणमेगमतं ॥
कोहाई परिपंथिणो जह जहा पाविज आफुण्णयं उजच्छेज तद्दा तहा दुइलयं चत्तण दुक्खावहं ।
जो कोहाइविआरकारणसमाओगे चलीहोर णो कनो होज विलसि ओ महबलो सो जोगसंगाऽऽगमे? ॥

Page #264

gere]
FEPT
202
81
Ope being attentive beforehand should contrive so as not to display anger and other passions. If they rise yet occasionally, care should be taken to curb them immediately by the means already described.
.82 Without the manifestation of infinite power of one's soul through unobstructed lorg practices, it is impossible to reach the auspicious end of the horrible forest in the form of Sansara.
83 fult and permanent destruction of misery : is indeed impossible so long as there is rambling in the phenomenal world (Sansara). It is only accomplished by the uprooting of all infatuation ordelusion
. 84 . One should exert oneself, discarding carelessness or mental feebleness, to take such steps as will make one more and more free from the foes--anger and others. He who possessed of sublime spirit, is not affected when confronted by passions, is sure to reach without delay the summit of the mountain of Yoga.

Page #265

Goooooooooooo
सत्थविसारय-जइणायरिअसिरिविजयधम्मसूरि-गुरुचरण-सीस.
POO0000000000000000oococoo00000000
नायविसारय-नायतित्थमुणिनायविजय-विरइए
20000000000000000000000000000000
अज्झत्ततत्तालोए
कसाय-जओ णाम चोत्थं पयस्वं
समतं ।
DooooooOopseo

Page #266

पंचमं पयरणं
झाण-सामग्गी।

Page #267

२०४
अज्झत्ततत्तालोओ
[पंचम
कसायरोहाय जिदिमतं
जिईदिअत्ताय मणस्स सुद्धी । सम्मोहणत्थं समया, अमू माऽ- .
ममत्तभो तं पुण भावणाहिं।
भीमा भवंभोणिहिणो भयं चे
ता दिनाणं विजए अपना । सरिस्सहस्साऽपरिपूरणी
सिंधुव्व जेणेव हवंति तिप्पा ।
देतदुक्तं गय-मीण-भिंग
पतंग-सारंगकुलं पयार। अगम्मि एक्केकहितीमदोसा,
सव्यक्खरमास्स कहेव ता का? ॥
अचुच्छमुच्छप्पणपश्चलाणि
जेउं असत्ती जग इंदिआदि । भूमंडलंदोलगसत्तिणो वि
मोयंसिणो किंणु बलस्स मोल।

Page #268

3). •
Bror-Elli ft.
The subjuration of senses is conducive to the removal of passions. It (subjugation of sonsas) results from the purification of the mind, which, in turn, is brought on by tranqui. llity, taking its birth from the absence of egoism; and the absence of egoism, really springs from reflections or meditative practicos.
2
One should try to get mastery over ope's own senses, if one is afraid of this terrible ocean of worldly existence [Sansåra ). The senses remain unsatisfied like the middle part of the Ocena which is not filled even by thousands of rivers.
:
3
It is quite evident that herds of elephants, fish, beos, moths and deer, go to destruction through the fault of excessive attachment of each, to one sense only; then what to say of those who are under the influence of all senses ?
of what value is the power of the powerful one who is able to shake the terrest. rial globe, if he cannot get mastery over bis seases capable of bringing intense delusion ?

Page #269

२०६
अज्मत्ततत्तालोओ
[पंचम
अंतवलोम्भावणहेउमेगं
स-इंदिआणाऽवरिमाहिव। तयत्थमन्तकरणस्स सोहे
आवासए जत्तपरेण भन्यं ।
मणप्पिसल्लो सारं ममंतो
जगत्तयं पक्खिवर दुहाऽरे । अरायओ निस्सरणो मणूसो,
गबेसणिज्ज कह हन्दि ! ताणं! ॥
चतूण गेहं तवमायरन्ता
मोक्खस्स लाहाय महासए बि । खिवेज चित्तं चवलस्सहावं
पचंडवायव्व कहिं पि आसु ॥
मणस्स सोहेण विणेव जोग
____घराघरारोहणमीहए जो । मूढो हसिज्जेह परहि देसा
हणाहिलासी एव पंगुलो सो ।

Page #270

vereni]
ma
२०७
Complete mastery over the senses is the sole cause of the awakening of inder vitality. So for its sake one should be assiduous in the purification of the mind.
The demoniac mind, unconstrainedly wandering in thiş phenomenal world, throws the inhabitants of the three worlds in a pit of misery. Alas, this universe is without a ruler and protection ! Where should refuge of the world be looked to ?
The unsteady mind, like a hurricane, all at once hurls down even great ascetics who practise austerities renouncing all mundane affairs for the attainment of absolute freedom.
8
A foolish man who without the purification of mind, wishes to ascend the hill of Yoga, is as ridiculous as a lame man who desires to travel on foot.

Page #271

२०८
अज्झत्ततत्तालोओ
रुम्भंति कम्माणि मणस्स रोहे
उब्बेल्लिरे तस्स पसारणम्मि ।
असंयमो संयमणं च तस्स
भवस्स मोक्खस्स य अस्थि मूलं ॥
१०
असे सविस्सम्भमणप्पवीणो
मणपर्वगो विणिअंतणिजो केणावि जत्तेण विकारपहि
न अनहा संति-सुहं हि पप्पं ॥
११
[ पंचमं
रस्समूर्ख सयलागमाणं .
एगं तमंतकरणस्स सुद्धी । सायप्पच्चलमेगमुखं
झाणं तमंतप्यरिडिमूलं ॥
१२
पदोविया जोगपहप्पगाले
जोगंकुरप्पोम्भवकासवी अ ।
मणस्स सुद्धी पढमं विधेया
सिमसा जो समको पयासी ॥

Page #272

gordi]
etaraft
Po
When the mind is controlled, the karmic forces are checked and when it is at large, the Karmic forces multiply. The cortrol of inind is the source of absolute freedom and its want is the source of bondage.
10 Even by whatever means possible, the monkey.- like mind habituated to rambling in the whole world, should be kept under complete control; otherwise, peace or happiness is not attainable
. The parification of mind is the only
essential principle of all scriptures. Contempla. : tica alope suffices for the umihilation of the
· Karnic forces; and its sole source is in the .. complete parification of the mind.
.: 12 :: The purification of mind, which is the boncou--light for the illumination of the path of Yoga and which is the land for the sprouting forth of the seeds of Yoga, must be first attained. Without it every effort is fruitless.

Page #273

२१०
अझततत्तालोओ
[
जहा अहा जिल्लसए समत्तं
. तहा तहा दोस-मलो झरेर । तहा तहा पूसह चित्तसुद्धी
वहा तहा बड्ढा संमओ वि ॥ ..
१४
जया मणस्संयमणस्स देरा
खणं पि सम्माणुहवो उदह । । सुहं तयाऽलोइअमुल्लसेइ
वण्णिजए कि णु सया समो ता?॥
सम्मंजणं पूरिअमधि अस्सा
सल्लोअणे मोहतमपणाला। अभू सरूवं परमेसरस्स '
सुबम्मि संपासह पुण्णमुत्ती ।
दूरं दिवं, मोक्खपयं सुदूरं
___ सम्मा मणस्संनिहि तु सोक्खं । आसाइउं सकमिहेव भवं,
इहेब मोक्खो समयारयस्स।

Page #274

We']
manuft
28€
13
As the virtue of egnanimity progresses, faults or impurities are wiped out, purity of mind is nourished and delight is increased.
14
Indescribable, indeed, is the inner delight when even for a short time the mind is drawn iawards and repdered quiet! Then what to say of those who are always possessed of imer tranquillity ?
15
. The high--souled one, whose immer sight is fall of the collyrium of quietude, sour, by the removal of delusive ignorance, within himself the true nature of the Supreme Soul
16 . ..The celestial bliss is at a distance and that of absolate freedom is at a greater distance; bat it is possible to enjoy sublime happiness in the inner sphere (heart or mind) throngh quietude. In this very life there is absolute freedom to those who are possessed of supreme peace.

Page #275

२१२
असत्ततत्सालोओ
[पंचम
पेजस-पासोमण-मंदिरम्मि
समत्तरूवो हक्ए जईए । संसारदावाणलदाहतावो
अप्पाणमक्खंदा किं तहमं? ॥
शहतावा
.
अप्पाणमा परमो विमिन ..
___ अप्पेण सम्म अणुहोइ जाहे । ताहे पयासेह समत्तणं से
असक्कलाहं विवुहेसराणं ।
संरक्खिए मोहमिगेसरेणं
भयंकरे दोस-वर्णाम्म दाही । समत्तरूवजलणऽञ्चिओ जे
दाहं परं तं परिनिट्ठिअत्था ॥
निसग्गवरा अवि देहधारी
__ आलोअणा जस्स मिहो समंति । विअम्भए ते समया-बलं तं
तमेव देवस्स परा विभूई
.

Page #276

पवरवं] .
साग-सामग्गी
23
17
Is it possible for the conflagration in the form of this gross material world to approach the great soul, on whose mental field the Dectarious shower of equality pours dowo?
18 When the soul ( person ) fairly distingui. shes itself is quite separate from all earthly objects, there is awakened the sense of oquality which is inaccessible even to the lords of heavens.
. 19
.. They are quite successful who have manifested the high flame of calm equality in the terribile will forest of passions, well preserved by the lion of delusion ( ).
::. That, beings thougho possessed of natural antipathy are quite pacified at the sight of the great is the charm of the force of equanimity. This is the supreme magnificence of the Supreme Soul.

Page #277

२१४
अजात्ततत्तालोजो
२१ अनिश्चमावाइअभावणाओ
महेसिणा बारह भाविआओ। विमावणा ताण ममत्तरब
तमप्पणासे समया पुरे ॥
२२
देहो न निचो विहवो न निच्चो
भोगा न निचा विसया न निधा । विणस्सरो एस समो पपंचो.
न किं पि अस्था-बिसओ इहत्यि ॥
नरेसरा चक्कधरा सुरेसरा
जोगीसरा वा भुवणत्तएसरा । सब्वे वि मच्चुस्स उति गोमरं
भवे इहं को सरणं सरीरिणो? ॥
दुक्खाणि दुकम्मविवागकाले
दोमन्ति उग्गाणि तणूपरस्स । पडगए को विन तस्स ताणे,
मम्गोवदेसा सरणं तु सम्ता ।

Page #278

पाल]
सार-साली
२१५
21
The light of equanimity flashes when the darkness of egoism or attachment is destroyed by means of contemplation of twelve mental reflections beginning with phenomenal evanescence, propounded by great sages.
22
Anitya-Bhāvanā:-Body, wealth, enjoyments and objects of senses are all liable to destruction. All the phenomenal world is transitory. There is nothing here reliable.
. 23 Asharana-Bhāvana:-When kings, paramount sovereigns, Indras, Jorldly Yogis and lords of the three worlds, are all inevitably doomed to destruction ( are within the reach of death), then whose protection could be resorted to by embodied beings?
. At the time of the maturation of evil Karmic forces, terrible miseries befall embodi. ed beings. None is able to protect them. The goodthe sages are considered to be the refuge only on account of their showing a right path.

Page #279

२१६
अज्झत्ततत्तालोमो
[पंचम
२५
भवण्णवो जम्म-जराऽ-पसाण
पाणीअपुण्णो सर-वाडवो अ। संमोह-आपत्त-विवत्ति-मच्छो
कुमो णु सोक्य इह परिसम्बि? ॥ .
एगागिणो संति सवा सरीरी
इहऽत्तमाणा भव-भीम-रणे । काऊण पावं सपरत्यमेगो .
किलिस्सए पेच गई मताणो ।
विलक्मणो बाहिर-बिस्स-विस्सा
सञ्चिम्महाणंदममो खु मया । इणं सरीरं फुडमन्नमप्पा
को णवए ता भुषणे अणन्नो ? ॥
मला सर्वतो नवहिं सपष
देरेहि काओ असुहस्स गेहं। को तस्स मोहा अथिरस्स रोआss
लयस्स अप्पाण-हि हणेजा।

Page #280

pacot]
झाण-सामग्गी
Rue
25
Sansara - Bhāvana:- The ocean of worldly existence is full of the waters in the form of birth, old age and deaih, and has the submarine fire in the form of cupid, whirlpool in the form of ignorance, and fishes, alligators, etc. in the form of calamities. In such a world [Sansāra ) how can we look for happiness ?
26 Ekatva-Bhavana:--The embodied souls come and go alone in this terrible forest of the phenomenal world. In this revolutionary world the embodied beings, having committed sins for themselves and others, go alone to the other world and alone experience distress [as the fruit of their evil actions), being without any shelter.
27 Anyatva Dhāvanā:.- The soul endowed with intelligence and eternal bliss is quite separate from all, outward phenomenon. When this body is evidently separate from the soul, what other thing is to be identified with this soul? . . . .
28 . . Ashuchi Bhavana:--This body, from which continually flows impurity through nine openings, is an abode of dirt. Who may be indifferent to one's spiritual good by being attached to the body which is ephemeral and an abode of diseasas?

Page #281

२१८
अन्मत्तततालोमो
[पंचम
ओबामणो-पाणि-सरीरकम्मा
ते भासवा कम्मनियोअग्रेण । बंधन्ति कम्मं असुहा सुहाओ
जोगाउ देही अमुहं सुहं हि ॥
३० अहा जलं गेहा जाणवतं
छिदेहि, कम्मं तह देहधारी। रंधेहि जोगेहि सुहासुहेहि
मस्सि थिए नित्थरणं न हो । ३१
. चिरोहयं जं पुष भासवान
स संक्रो बुखद कोषिपहि। विहाषणा आसव-संवरस्स
__मणो भवोदासिदसो भवे ॥
कम्मलाओ कन्क्ष निजरत्ति
दुहा सकामेअर-मेअओ सा । पागो हि कम्माण जहा फलाणं
सयं उवाया अवि निव्वलेइ ॥

Page #282

og Toto]
माण-सामम्मी
288
29
Asrava Bhavana:--Yoga is here the activities of the mind, speech and body; and it being the channel of the influx of Karmic forces is designated Asrava. Embodied souls assimilate Karmic forces good or bad, according to their good or bad Yoga.
30 .
As a vessel with holes admits water, so the embodied soul attracts good or evil actions (Karmas) through the holes in the form of good or evil Yogas. As long as this Asrava [channel of Karma) prevails, nobody gets out of this phenomenal world ( Sansara ).
31
Samvara Bhāvanā:--The learned call the 'stopping of this Asrava-the channel of Karmic forces, Samvara. The reflections of Asrava and Samvara bring on indifferent attitude of mind to worldly affairs.
32
Nirjarā Bhavana:- The destruction of Karmic forces is called Nirjara. It is secured in two ways: volitional or non--volitional, they (Karmic forces)reach maturity of their own accord like the fruits on the trees or by the employment of expedients.

Page #283

२२०
अज्झत्ततत्तालोमो
[पंच
डोगो समगो जा-जीवपुण्णो
जहा तहा तप्परिक्ति । सा भावणा लोगविआररूवा
मोवसीकारफलप्पहाणा ।
.
दामो
सरीरिणो उद्धरि दुहामो
पवेदो केरितधम्ममगो । लोमस्स लोगुचरसेहि.
जो नेह कलाणपत्रं महत्वं!
बम्मो समा मद्दवमज ।
सोमं व सर्व तव-संबमा । नामो तहाऽकिंवणया य बम्हो
हरुचेवमुत्तो इसहा सुहाय ।
कम्मे किलिडे अालीभवन्ते
लद्धे वि जोग्गे नर-जम्मणम्मि । अहन्यकल्लाणपहाणुकूला

Page #284

qaroi ]
शाण-सामग्गी
२२१
33
Loka - Bhāvana:--Reflection on the world full of animate and inanimate objects (as it appears to be or it is ), is Loka--Bhāvanā. Such meditation is highly conducive to the subjugation of mind.
34
Dharma-- Bhāvana:--The Supreme Sages have propounded the grand truth ( Dharma l
for the extrication of embodied beings from : miseries, which the grand truth-Dharma )
leads to the real welfare.
.:
.'.
35
Dharma is said to be tenfold:--forbearance, tenderness, candour, purity, truth, austerity, restraint, renunciation, property lessness and
celibacy. This is the excellent path leading to . happiness.
.
36
- Bodhi-Bhāvanā:--This glorious human birth is secured when the severe Karmic forces are weakened. Even then it is very difficult to obtain the real power of discrimination (Bodhi-Ratna) which is the first instrument of the achievement of real welfare.

Page #285

२२२
अज्यसतत्तालोओ
[पंचम
एमारिसीहिं खलु भावणाहिं
सुवासिअंतकरणो मुमुक्खू । ममत्तथूणावहरिजमाणं संरक्खि सका सम्म-लच्छि ।
३८ समत्तमालंबिअ झाणमावरे
सम्मं विणा तत्य कर विडंबणा । • साणं समायाइ जहा जहुन्नई
___ तहा तहऽप्यावरणं पिलिया।
शाण समतेण विणा न हो - सम्मं न कोआसह झाण-हीणं । परोपरावेक्षणको अमणि
संपाविरे उकरिसं दुबे वि।
अधि दारुणपाबमारियो
परिचित्ता सुहजोगलाहणे । परम समुवागया पर्य
सबलं कम्म-मलं मालि।

Page #286

Parai)
झाण-सामग्गी
२२३
32
... The aspirant after emancipation whose heart is well scented with these reflections, becomes strong enough to preserve the glory of equaninity from being seized by a plunderer in the form of egoisın.
38
Concentration is well secured by resorting to equanimity which being absent meditation cannot be well accomplished, on the contrary the under-taking of meditation proves causing degradation. The more the meditation progresses the more the Karmic forces enveloping the soul, are reiňoved.
.
..
39
Concentration is not attained without equanimity, and equanimity is not elevated with
out concentration. Both being interdependent · one renders the other steady and vice versa.
40
The embodied souls, though they were encumbered with heinous, sins, attained, being turned to the path of auspicious yoga, to the highest state ( final beatitude ] by the washing off of all Karmic dirt.

Page #287

ooooooooooooo
सत्यविसारय-जइणायरिजसिरिविजयधम्मपरि-गुरुचरण-सीस
नायविसारय-नायतित्वमुणिनायक्जिय-विरइए.
3000000000000000000000000000000000
अज्झत्ततत्तालोए
माण-सामग्गी णाम पंचमं पयरणं
समतं ।
Jooooooooooooool

Page #288

कई पपरणं
झाण-सिद्धी।

Page #289

अजमत्ततनालोओ
[मं.
गप्पस्सबर्व खलु मोक्त-तत्तं
तं नऽप्पसुद्धीम असिद्धयाए । मप्पस सुद्धी अ कसाय-हाणं
णज्जेज तम्हा तहिमेव मुत्ती॥
सुद्धो तबो अप्परस्सरूवो
तं नाणजोगं निगति सन्ता । । सम्पविनासाहणसमभूओ
अणंतरं निव्वुह-कारणं सो ॥
ना किमा उपदसं गयाणं
मावस्सई सा बबहार-मगे। गुणावहत्यि ति परंपरामो .
मिल्वाण-संपारगया अमूना ।
किमा प्रवेक्खिजा अक्खलंती
मम्भासिणो चित्त-विसोहणत्थं । बाबाजोगा उ महानुभावा
समप्पाहे निरया भवंति ।

Page #290

पयरणं]
झाण-सिद्धी
२२७
The real nature of Soul is itself Moksha [Absolution), which is impossible in the absence of spiritual purification, which, in its turn,
consists of passionlessness. Therefore, Moksha · lies in passionlessness.
. The meditative absorption in the nature of one's own Self is the pure and highest austerity (Tápa), It is called by the wise the Jnana-Yoga--the Yoga pertaining to knowledge. It is the only aim of all [religious activities, and it is the direct means of final beatitude.
...
3 The performance of the daily religious ceremonies, which is not necessary for those who have reached the higher plane, is benefi. icial to those who are engaged in the ordinary course of life. The Karma-Yoga is thus a sure, though indirect, means of Perfection.
4
. The careful performance of good actions (religious ceremonies] is necessary to a beginner for the sake of purifying his mind; but the high--soulęd ones, who have reached the plane of Yoga, enjoy the unshaken quietude in the spiritual plane.

Page #291

२२८
अज्झत्ततत्तालोओ
་.
मणो थिरोभावमुवागओ बि
रओबला झत्ति चलीहबेर ।
उत्थंघ तं पुण सुपयत्ता
अम्भासओ साहणजागरूओ ॥
[ छठ्ठ
कोलेसु लोलं खलु चितमं
कज्जं परं निग्गहणं च तस्स ! तिब्बो अवक्विज तत्थ जन
तयत्थमभासपरेण भव्वं ॥
समन्भसेउं सुहकम्मजोगं
समुज्जलं जो समयं पवनो । तया उदासीणमणोदसस्स
लेवावहो तस्स भवे न कम्मो ॥
८
चित्रं समासाइअ मोअप णो
न वsप्पिअं पाविअ जूरए जो ।
स किंकरीभूअहिली अगाम
आरुढजोगो बलु बीअराओ ॥

Page #292

percoi }
Atra-fert
२२९
5
The mind though steadily fixed, quickly loses its balance through the force of Rajas; but a wakeful student in the practice of Yoga, controls it by right efforts.
Mind is the foremost of all fickle things. To control it, being the most difficult thing, requires a very keen effort. For this purpose one should be assiduous.
The high-souled one, who after having properly practised the Karma-Yoga, develops the sublime sense of equality, is always in. different (to the world ) and so is not affected. by his actions.
8
The dispassionate one, who does neither take delight in the attainment of a cherished object nor does he feel sorrow on getting what is unpleasant, and who has enslaved all his senses, is said to have reached Yogihood.

Page #293

२३०
अझसत्तालोओ
छिटुं
निम्भीइओ निचलनासिअम्ग
दिट्ठी पसन्नाणण-पुंडरीओ। सिलिट्ठ-ओहो अणफासमाणो
रया रएहिं विगयप्पमाओ ॥
छिहाविमुक्को निमभूहणे वि
बहुत्तसंवेगसरोनिमग्गो। अमसकारुण्णनिही .भवामो
परंमुहो दहु-पमोअओ अ ॥
एवंविहो निडिअकम्मजोगो
समाहिअप्पा सिरिमाणजोगा। शाणे पर्वसं कुणए सुघोरकम्माडवीडाहदधाणलम्मिः॥
(तीहिं विसेसयं)
कुसील-नारी-पसु-संढवज
ठाणं विवित्तं उपगम्ममच्छ । णाणासणाणं पिथिरं सुहंच
जमेष भासेज तमासपज ॥

Page #294

razoi
प्राण-सिद्धी
222
4-10-11 The tranquil-minded sage who is free from fear, who has his eyes fixed on the tip of his nose, with his lotus-- like face full of joy, with his both lips closed and with his teeth not touched, who is devoid of inertness, who is quite indifferent to his body, who is merged in the lake of great Samvega ( spiritual wisdom or » keen desire for spiritual emancipation), who is full of intensely sympathetic emotions, who is averse to the worldly enjoyments, who is an object of exquisite joy to the beholders, and who has completely practised the Karma--Yoga and bas exalted his soul by Jnina Yoga as well,-such a yogi enters the conflagration of contemplation burning the forest of terrible Karmic forces.
.
12
A solitary place uofrequented by women. animals, impotent persons and men of low habits is necessary for proper meditation. That posture which he thinks to be steady and comfortable among the various postures, should be selected.

Page #295

मझत्ततत्तालोबो
साणाय कालो विमओ न को वि
अस्सि समाहीसमओ स सस्तो । पिओ निसण्णो साओ विझाया ...
झाएज झाऊण निआणुकुलं ।
माणस्स सिद्धी वदति विण्णा .
__ आवासयत्तं . दबभावणा। मिति पमोमं करणं उवेकर
जुन्जेज, तं झाणमुक्क्यो ।
मप्याण-दिहिं पविकासिऊण
देहिस्स सब्यस्स वि सव्व-लोए । विसुद्धपेम्मा हिम-चिन्तणं जं
भासिजए सा विहेहि मित्ती ॥
गुणेहि धिप्पन्ति समुजलेहि
जे के वि लोअम्मि महाणुभावा । गुणसु तेसिं बहुमाणभावो
पमोअभावो परिवहअव्यो ।

Page #296

grapente
ATA-PALI
२३३
13
There is no fixed time for concentration. That time is the best when mind is steadily calm. One may meditate, sitting, standing or lying down. That posture may be adopted, which is suitable for concentration.
The wise admit the necessity of firm thoughts (Bhavanas) for facilitating Dhyāna (meditation). Bhāvanās are of four kinds:--friendship. joyful. ness, pity and impartiality. These feelings (Bhavanās) should be cultivated, because they strengthen contemplation... .
: 15 :: To-cherish auspicious feelings for the Food of all the beings in the world that all beings may be happy and none may do sinful deeds, is called Maitri-- Bhavana, which is really zwakened by the elevation of the spiritual view.
16
The feelings of reverence for the virtues of whatever persons shining by the excellence of merits, is called the Pramoda--Bhāvana.

Page #297

१३४
अज्झत्ततत्तालोओ
चिं.
वीणेसु दालिह-उवदुएसु
लुक्केसु भीएसु किलेसिएतु । वित्ती पडीआर-परायणा जा
कारुण्णभावो परिकित्तिभो सा.
वित्तहि चित्तं भुवयं भवीहिं ..
विचित्तकम्मेरिमवित्तियति। ... दहण मज्झत्थगई उविक्खा, -
बुढेसु दुहायरणं किंमत्य ! ।
भवेह झाणं धुवमा मुहुत्ता
. एगग्गसंपञ्चयलक्षण तं। माणं अवायं च विवागतसं
संठाणमालोअद् एत्य जोगी।
आलंबिऊणं पुरिसुत्तमाणं
आणं अबाहं परिचिंतणं जं। वत्थुस्सरुवस्स जहत्थरूवं
आणाभिहं तं पदंति झाणं । .

Page #298

Fred).
ar-fersit
234
17
The desire to lessen the miseries of those who are helpless. poverty--stricken, diseased, frightened and distressed is called the Karunā Bhavana.
.
18
The wise ones assume indifferent aititude looking at the strange world full of beings varied on accouat of their diversified actions instigated by strange Karmic forces. Of what ase is evil action against the wicked ?'
. ..19 Dhyzina continues for one Muhurta (Forty. eight. minutes). It is defined as the continuous waruffled meditation. The Yogi in Dhyāna contemplates Ajnā, Apåya, Vipāka and Sansthāna.
'
.
20
Ajm.--Dhyana:--To contemplate truth in its true Detare by following the infalliable injunction of Sages of spiritual eminence is called the Ajdā Dhyana.

Page #299

२३६
अज्झततन्तालोओ
२१
अज्झप्पमग्गेण विणा भवम्मि
भमीअ अप्पाऽयमणंतकालं ।
रागाइदो सेक्कसीभवन्ता
निरिति नावायमहाडवीओ ||
२२
मोहंधयारंघल माणसेण
कयं न किं किं कसं मयाइ ? |
नरे तिरिच्छे नरयम्मि चोम्गं.
दुक्ख न किं किं उवगम्मए झ? ॥
२३
गहीर संसार दुहणवे में
कालो वुडंतस्स गओ लमग्गो ।
कस्साऽवराहो अवरस्स पत्थ ?
अयं माओ मम बालिसस्स ! ॥
२४
बोहिं पि संपाउणिडं मह व
दुट्ठा भणोवायसरीर-जोगा ।
[गं
पजालिओ सोवरि धूमकेऊ !
पत्थावराही अवरो भबे को ? ॥

Page #300

भाग-सिद्धी
21
Vipaka-Dhyana:---This soul is wandering from time immemorial in this world-revolution, as it did not resort to the spiritual path. Beings subject to passions such as attachment, hatred etc. cannot themselves get out. of the dense forest of distress...
2 . Ah! what variety of sins have I not committed-1. whose mind is over--darkened by infatuation? OK! what terrible miseries have I not undergone in the hell and in the animal and human lives?
. .. 23 My whole time is totally wasted in being immerged in the deep ocean of the miseries of the world ( Sansara ). Whose fault is it? It is my own foolish self.
24
3. Though I obtained the knowledge of real. ity, I caused the fire (of misery ) to burn on my head through the evilness of the mind, sporch and body. Whom I can find fault with! Surely I and I alone !

Page #301

२५८
अझत्ततत्तालोमो
[.
साहीणभूए अवि मुत्तिमम्गे
मोहा कमओ में सवमप्पपामो!। मदेख मिक्वं अह लखरखो
मोक्खे सतंते बिभमो तहेस।
एवं हि रागाइभदूसणाहि
जाया अवाया परिचिंतणीमा । जहिं उवाया अवि तप्पणासे
___ झाणं बिइज्जं तमवायणाम ।
उदीरिओ कम्म-फलं विवागो ।
सुहासुहत्तेण य सो दुमेओ । दब्वाइजोगाउ अ चित्तरूषो
सरीरिणो साऽणुहवं समेह ॥
माणदसंपाडगदम्बजोगा
मुहो, तयन्नो विवरीमदब्या । खेत्ते निवासा मुगिहाइअम्मि
सुहो, तयनो पतिकूलखेत्ते ।

Page #302

Pri]
Amor-feet
239
239
25
Though the path of absolution was at my disposal, yet I lowered my own soul through illusion ! Just as a man who has got a kingdom goes begging, so I wandered in this world, though absolution was within my reach!
-
26
In this manner the Dhyana in which one meditates on the obstacles or difficulties arising from attachment and such other passions, and on the means to surmount them, is called Apaya Dhyana.
27
Vipāka [ Maturation] is the result of : Karma. It is of two kinds, good and bad. It
is variously experienced by the embodied souls
through its association with matter, space, : tinte, disposition of mind and existence.
28
The good Vipäka (maturation] of Karmic forces associated with matter ( Dravya ) is seen in having pleasant objects, and the bad Vipäka, in having unpleasant objects. The good Vipāka associated with space is in the residence in confortable houses etc., while the other Vipäka, in the residence in uncomfortable dwellings etc.

Page #303

२४०
अज्झततत्तालोओ
सुदेवसन्तपडिम्मि काले
yer, arai faaiकाले ।
पसाय - तोसाइअ - चित्तभाषे
सुहो, तन्नो विवरीअभावे ॥
३०
सुदेव-मचारअसम्भवेसु
सुहो, तयनो अ परत्थ बेभो । इव्वाइजोगा इस चित्तरूवं
चिंतेज कम्मस्स फलं तिइज्जे ||
३१
अप्पप्परटुं गयणं अणंता
तं अमुत्तं सपलादिवाविं ।
मज्झग्मि लोओ तह उद्ध-मज्झाऽहोभागओ जो तिजगस्सरूपो ॥
३२
झाभंति एअस्स अहत्थरुवं
[ अं
झाणे तयब्भासपरा बस्थे ।
मग्गाण संपज्जा सुद्धधम्म
झाणे ससंवेज्जनदिअं सं ॥

Page #304

Partai]
a-feira
.
34€
The gooil Vipäka in connection with rime is seen in having the pleasures of spring etc., while the bad one is the reverse of it. The good Vipaka through mental emotions is the good feeling of the pleasure of mind, while the bad one is the reverse of it.
30 The good Vipaka through the births is in the lise as a happy god or a happy mad etc., while the bad one is the reverse of it. Thus are thought of the various results of the Karmic forces associated with Dravya and the others, in the third Dhyana damed Vipaka.
The formless and endless ether is everywhere supported by its own self, in the middle of which is this region (Loka), whose three parts viz. the upper, the lower and the middle are styled the upper Loka, the lower Loka , and the middle Loka respectively.
32
The subtle nature of the above--said world is thought in the fourth kind of Dhyana. In such a spiritual Dhyana there is octained bappiness whicb is intuitional and beyond the domain of seases.

Page #305

थर
मारायचोगो
[
प्राणप्पहावेण लहंति पेच
महिड्ड्सिालि सिदिय सुपुमा। पुणो निजम्मं उवगम्म बाई
जोगस्स मम्मे पर पति ।
निसुट्टकोमा लुभमाण-लोहा
पलोडमोहा पहजोग-बोहा । अकामलोहा कयचिन्तरोहा
भवंति ते साहिबजपसोबा ।
माणं सुक्कतओ ते परममुषगया पुण्णपुण्णोजकता पुण्णजोई समग्गावरणखषणओ केवलण्याणति । धम्मं नीसेसदुक्खप्पसमणपवणं पुण्ण-पुष्पं विसन्ते पुण्णाऊ जंति पुण्णा परममयपयं सच्चिारकर्ष ।
अस्सच्छदापणसमा भवचक्कबहिणो
जो अप्पसोहणपरोस हवेर सरो। मोदाकुलोभमइ,मोहखएण निम्मको
ईसक्षण पपडीहवर सहयो।

Page #306

PAT.
झाण-सिद्ध
3
Through the power of Dhyana highly meritorious persons habituated to spiritual Dbyāna, obtain heaven full of very great prosperity, in the next world. They are again born in a noble family and progress further on the path of Yoga.
34 Those high--soaled persons who are highly conversant with Yoga, progressing further on the path of Yoga, eradicate all passions unger, arrogance, greed, attachment and infatuatima, and getting complete mastery over their mind, achieve the full purity of soul.
. 35 Those then attain the supreme ShuklaDhyina, and anxibilate wil the destructive Karmic forces and being perfectly pare, acquire Kevaka-nana--the climax of the elevation of knowledge. And then they preach to the world Dharma [the trath] .which shows the path of the subsidence of all miseries, and after phenomenal death those Perfect Souls attain the bighest status of Sat-Chit-Ananda.
36 . Beings. wandering in Sansåra, are like a dirty mirror. Among them the soul which idea Tours to purify itself, having attained perfect purity, acquires the status of God. The soul, when enshared by illusion, wanders in Sansara, and when relieved from it. is God.

Page #307

इम
सत्यविसारय-जइणायरिबसिरिविजयधम्मसरि-गुरुचरण-सीस..
नायविसारय-नायतित्थमुणिनायविजय-विरइए
Pooooooooooooooooooooooooooooooooo
DOOOOOOOOOco ooooooooooccocco
अज्झत्ततत्तालोए
झाण-सिद्धी णाम छहं पयरणं
समत्तं ।

Page #308

सचमं पयरणं
जोगस्सेणी ।

Page #309

२४६
अज्झत्ततत्तालोओ [ सप्तमं
माणसवित्तिनिरो
संपण्णापअरेहि भेवहिं ।
जोगं वदति विष्णा
झाणविसेसो इहं पदमो ॥
fararterat
ओ ओ, मणस्स वित्तीओ ।
सव्वा झिज्जति तया
केवलणाणं पयासेइ ॥
देहस् य वित्तीओ
३
जया निरुद्धा भवंति तक्कालो ।
जोगो भिज्जर णेवाऽ
संपण्णाया स्विद्दारं ॥
४
अझपं भावणा झाणं
समया वित्तिसंखभ ।
इचेवं पि महत्पाणो
अक्खासी जोगपद्धरं ॥

Page #310

चचरणं ]
storçãoît
1-.2-.3
210
Restraining the functions of the mind is called Yoga by those well-versed in the Yoga philosophy. The Yoga is twofold:--Samprajnata & Asamprajnuta. The former is a particular kind of Dhyana. The Asamprajnata Samadhi is characterized by the destruction of the functions of the mind. When all the functions of the mind cease, the Knowledge of the Absolute--Kevala Jnana arises. That Yoga in which the functions of the body cease, is also not different from, the Asamprajnāta Yoga, and is also the entrance of Absolution.
Those who are adept in Yoga, have also laid down five kinds of kinds of Yoga:--Adhyatma [spiritual inclination], Bhavani [Reflection]. Dhyana [Meditation], Samata [Equanimity] and Vrittikshaya (Eradication of the functions of the mindl.

Page #311

२८
प्रात्तात्तालोमा
सर्म
इच्छा य सत्यं व समस्थयाय
इत्यं पि जोगस्स भणीम मेया। मडो सुबोहस्स पमाइणो वि ...
जो धम्मकम्मायरणाहिलासो ।
विसुद्धसरस्स सुजाणिणो म
पमायवनस्स अहस्ससति । जो धम्मजोगो क्यणाणुसारी
स सत्यजोगो निगदिईय
ईगम्मि ओगे पहुयं गयस्स
सत्याऽपसज्माणुमवेगगम्मो । उदेह जो अप्पसमत्ययाए
सामस्थजोगो परिभासिमो सो ।
- सिद्धिसंगारणहेउमेना
___ सव्वे वि सत्या उपलब्मबोहा । सव्वष्णुमा तो इहरा हवेजा
ता पाइम'णाणगओ सजोगो ।

Page #312

पयरपं]
जोगस्सेणी
289
Ichhāyoga, Shastrayoga and Samarthyayoga are also divisions of Yoga. The first of these is Ichhayoga where one though knowing well and already desirous of performing religious practices, is lazy. (The desire of advancing on the way to spiritual good is Ichhàyoga ).
6 It is called Shastrayoga where the degree of right belief and that of right knowledge are higher than what it is in the Ichha yoga, and where laziness is destroyed and where the practice of religious ceremonies is in conformity with sacred scriptures according to one's capacity. .
The wise persons call it Sämarthya-yoga which, perceptible only to such intuitional perception as is unattianable even with scriptural knowledge, is achieved by his pre-eminent spiritual exercises by the great sage conversant with the practice of Yoga through scriptures.
8 All the special means for the achievement of. Perfection are not capable of cognition through scriptures. If it be so, Omniscience can be obtained by the studies of scriptures only, but it is otherwise. So this Samarthya yoga is connected with intuitional knowledge [ Prätibba-jnana)

Page #313

मझतननालोमो
(सत्तम
त पाइभ केवलणा-भाषु. ..
पुन्दावगासं मनोदवान। 'रिभरा', 'तारय' एवमाइ- ...
मामाणितस्सि अबरेवति।
संनासरूवो भयमस्थि जोगो :
स धम्म-जोगेहि भवे दुमेो । तेनुब मजो खवयवलित्ये
सेलेसिमायरस दस गियो ।
मच्या समासाहम जोगमाज
__ अणंतयं फोर मप्पवित्र । तण मोहापरणंतराषा
खजो सिआकेवलमामाली।
पदो अजोगो विमणोवयंग
वावाररोहा परिपुष्णयाए । महोदषणं सह जोअमेष
जोगोमवंभोनिहिरोहरुमा ।।

Page #314

जोगरलेणी
This
The morning light precedes the rise of the sun in the morning, similarly Pratibha-Jnana (the intuitional divine knowledge)precedes the absolute Knowledge (Kevala jnana). Other Yogis even designate this knowledge as 'Ritainbhara* (holding to the truth) or 'Taraka' (spiritual clearness.)
10 This Yoga is also known as Sannyasa Yoga. It is of two kinds: Dharma -Sannyasa and Yoga-Sannyasa. The first of these is practised in the state of Kshapaka--Shreni (the eradicatii route), and the other, in the state of Shaileshi [rock--like firmness).
11 Having attained the first (i. e. Dharma.. Sapnyas) Yoga, the soul manifests its infinite power; and having destroyed all the destructive karmas (Moha, Jnana--Darshana-āvarana and Antaraya) at once becomes divine soul endowed . with infinite Knowledge--Kevala- jnana--becomes the embodied god omniscient or omnipotent.
. 12 : The second Yoga, i.e. Yoga--Sannyasa is not any meditation, but it is such a state or an effort where all the functions of mind, speech and body are stopped in every way. So it is A yoga on account of the stopping of all niovements inner or outer. It is also called Yoga, because it leads on to the state of Absolute Freedom. This Yogn is the shore of the ocean of worldly existence.

Page #315

२५२
अज्झत्ततत्तालोओ
[सत्तम
जोगा इमा तक्खणओ अकम्मी
सन्तो सिवं पावर मुकदेहो । . सेसाणि कम्माणि हि केवलम्मि
लद्धे, खणे व विणासए सो॥
हेहत्यियं लाउफलं जलम्मि
उम्मं जहा गच्छा लेवणासे । उद्धं तहा गच्छ सम्बकम्म
मेवप्पणासा विमलो परप्या ॥
अयं सहावो वि मभो बुहाणं
जंजाइ कम्मावममम्मि उद्धं । उम्मं वयंतो अवचिट्ठए सो .
सण लोमगार परप्पा ॥
तो महो पहन मारवस्ताs
भावान यऽम्गे अणुवमहत्ता । अपेरगत्ताहि न वा तिरिच्छि
लोअस्स अग्गे शपिओ भवे तो। .

Page #316

परणं]
जोगरी
13
२५३
This Yoga is acquired at the last moment of life by the Omniscient. By means of this Yoga being in a moment destitute of all Karmas the soul relieved from the body, attains absolute freedom. The Karmic forces, which remain at the time of the attainment of Omniscience, [Kevalajnana], are completely destroyed in a moment under this Yoga.
14
As the gourd which stands firm at the bottom of water, floats on the water when the dirt with which it is besmeared is cleared off, so the perfectly purified soul goes up when the plastering of moral impurity of all Karmic forces is destroyed.
15
It is the nature of the soul to go up when it is free from all Karmic forces. The ascending Supreme Soul at once reaches and abides in the topmost part of Loka.
16.
Thus the superior spirit does not descend from this plain owing to the absence of heaviness or weight. It does not ascend higher for the want of auxiliary motion. It does not progress forward in an oblique direction without being assisted by initial velocity, consequently its proper abode is at the top of the phenomenal world.

Page #317

अज्झत्ततसालोओ
[सत्तम
महेसरा ते परमेसरा ते
. संयंभुणो ते पुरिमुत्तमा ते । पिमहा हे परमेट्टिणो ते
तहागया ते सुगया सिवा त ।
स ईसरो हे सुहभागधेआ!
मे माणसे होजउसकप्पो! । माम् उषाओ परमप्पलाहे
महत्तपुण्णो परिवहअव्वो ॥
आलंबणं भवा जारिसमेरिसी बु.
संपजए परिणई इअं सटवणायं । आलंबणं परमनिम्मलवीअरागो
थे घेणए नणु तया किमवश्वणिज ? ॥

Page #318

gercoi]
जोगस्सणी
17
: These Perfect Souls are Maheshvaras, Parameshvaras, Svayainbhus, Purushottamas, l'itämahas, Parameshthis, Tathagatas, Sugatas aud Shivas.
:
18
( good lucky persons ! let this divine Lord be seated as a swan on your lotus-like heart; or let Him enlighten your heart like the sun. Keep this constantly before your mind that this is the essential means for the attainment of the Supreme Spirit.
li is within the cognizance of all that : the soul takes within itself the form or .. impressions of the objects meditated upon.
What desires remain ( unsatisfied when the dispassionate Supreme Spirit, perfectly unsulli. ed, is resorted to ? .

Page #319

इभ
सत्थविसारय-जइणायरिअसिरिविजयधम्मसूरि-गुरुचरण-सीम
၁၁၁၁
0000000000coccooooocc00000000000ooc.
नायविसारय-नायतित्वमुणिनायविजय-विरइए
अज्झत्ततत्तालोए
जोगस्सेणी णाम सत्तमं पयरणं
समतं ।
nococoooooooooor.

Page #320

अट्ठमं पपरणं
अंतिम-सिक्खा ।

Page #321

१५८
मनाततत्तालोमो
[भामं
मणंतसत्ती बलु एस चेअगो
पवाउं तं जयए महोदओ। सव्वं पयासह तहिं पयासिए
सम्वं तमिस्सं अपमासिए तहिं ।
.. मोहप्पणासेण च तप्पयासणं
मोहप्पणासो वि अनन-चिंतणा । चिंतेज-को हं भव-संगमो अको
जनं किम किमिणं सुहातुर ।
समावबोहप्पभवम्म जम्स
विआरणम्साभसणं न भन्थि। आवाणुजायस्स पिहजणस्स
न तस्स वरम्गमुदेर साई॥
न साईवरम्गविवजिसने
कलाण-मग्गे हवए पबेसा। एवं व होजा विहलो निजम्मो
बिगरणं तेण समभसंड ॥

Page #322

पयरणं]
अंतिम-सिक्खा
This spirit is the receptacle of limitless powers. Only the fortunate one endeavours to realize it. When this spirit shines, all the objects are illumined and when it does not, all the objects are enveloped in darkness.
The soul shines when infatuation is totally destroyed. The destruction of infatuation results from the reflection of Truth (Tattvas). One should think of, who I am, why this worldly existence or wandering in Sanskra is, what happiness and misery are and what this phenomenal expansion is.
True renunciation does not arise in an ordinary man who is a inere imitator and who is not accustomed to reflection, the cause of developing the knowledge of Truth.
. And no one can enter the path of absolution without real renunciation. Thus human life would be wasted. So one should be devoted to maintaining good thoughts (Dhāvanās. ]

Page #323

२६०
अज्झत्ततत्तालोओ
[महमं
एक्कस्सहावा न हि सन्बलोआ
विचित्तकम्माणुगमा ममंता । माउस्स-धी-मत्तिविचित्तयाए
न मग्गमेगं अरिहंति सम्वं ॥
समग्गसामग्गणुकूलया वि
___ सव्वाण देहीण न संभवेह । भवंति सन्वे अरिहा न तम्हा
सामनओ जोगपहाहिरोहे ।
पुजा जहासत्ति तहावि पूर्ण
कायब्वमप्पुन्नईमावहतं । मम्गे पयाणे लणि पि ठाणं
বিৰা যি ঘাৰি বাসি ।
पिसस्स दोसा अबनेउमेव
धम्मस्स सत्थाणि निमोरमाणि । कुजा अओ कारणभो जहत्य
किमाविहि निम्मल-भावणाए ।

Page #324

get]
ifra-festa
28?
All people randering (in this world) by their varied Karmic forces, are of diversified natures. On account of the diversity in age, intellect and power, all persons do not deserve to act in one and the same way.
It is impossible to conceive that all ombodied beings can command facility with regard to preparatory means. So all do not become equally fit to practise Yoga.
Yet one should indeed strive to exalt one's soul'according to one's abilities. One, thaugh moving slowly on the right path, reaches the goal surely even after a long time.
• Religious scriptures have been propounded for the sake of the removal of mental impurities. So keeping this object in view, one should perform the rituals with unsullied mind.

Page #325

૨
अज्झत्ततत्तालोओ
धम्मस्स तत्तं हि अयस्स सुद्धी
तयत्थमेवsत्थि अ कम्मकंडे
विसोहणं होइ मणरून जा ता
किआ वही पावर सत्थयत्तं ॥
१०
[ अट्टमं
नाणापयारा अवि कम्मजोगा
सार्हेति सुद्धिं जा : माणसस्स । सत्रे वि णेआ उब ओगिणो ते तम्भेअमेसा कलहो न तो ॥
११
जाणाfवहा कम्मविहो पणीआ
आ अम् माणसं - सोहणाय ।
एगस्स सज्झस्स हि साहणारं
बहूणि, का तत्थ बिरोह-वत्ता ! ॥
१२
विमोहवायावरणाऽऽउलम्मि
वीलुं असन्ते भव-चक्कवाले । कहिजए कम्म- बलेण सव्वं
सुदुलहसं पुण अप्प - सेअं ॥

Page #326

pyroi ]
far-fetET
383
9
Indeed, Dharma is said to be the purity of mind, for the sake of which alone religious rites are meant to be performed. The fruitfulness of actions is in proportion to the purification of mind.
10 . Religious rites and ceremonies, even though of different kinds, should be considered to be useful if they are directed towards the purification of mind. It is not meet to dispute with regard to their diversity.
All religious rites and ceremonies have been propounded for the purification of mind. Aed as there are various means for one and the same end, their diversity is not objectionable.
12
. In the phenomenal world, which is every. where full of illusive and disturbing atmosphere, everything can be attained by activity; but the spiritual good, the most difficult of attainment, requires very great efforts.

Page #327

अज्झत्ततत्तालोओ
[अटुमं
देहस्स रोगाऽऽहि-उवाहि-तावा
विणासिणो अन्ज सुवे व अस्सः ।। कर अधम्मायरणं चरे को?
जं पेच पाडेर किलेस-कूवे ॥..
उब्बिग्गमंतकरणं जई
संसारदावाणल-संकिलेसा । भमू भव जागरिओ सुतिण्हं . .
कसाय-माग निअ-रक्खणम्मि ॥
मणस्स जेआ हि जगस्स जेआ.
सव्वा रमा तश्चलणे लुढ़ति । न दुग्गई नावि अ दुहवनं
अन्नत्थ हन्दिन्दियदासभाषा ॥
धम्मो अहिंसा-तव-संजमत्ति
तं संवमाणं अणपाव-छाहें । पा-वीदओ आअरिडं हरी वि
पवंदिरे पा-वडजेण सन्तं ॥
.

Page #328

predi]
अंतिम-सिक्खा
13
For the sake of this boily which is to be destroyed to--day or tomorrow owing to the distress of various kinds of diseases, agonies and disturbances, who would commit uprighteous actions which hurld down the doer into the obyse of misery in the next world.
14
He who is feally disgusted with the torments of the conflagration of Sansara, should be wakeful with all his might to protect himself from the blows of passions.
.
..
15
.
He who is the conqueror of his mind is the conqueror of the world. The riches of the world roll at his feet. The servitude to senses is the only way to degradation or misfortune. .
. . . . 16
The nature of Dharma lies in non-injury, austerity and restraint. Even Indras coming down from the foot-seat of their throne, fall at the holy feet of the saint and bow to him who adhering to the above--said Dharma, has rendered himself beyond the reach of even the shadow of sin.

Page #329

अज्झत्ततत्तालोभो
[भट्टम
सीलं हणंता मइलायरेहि
नांगं परं किंतु सुवं पि भग्गं । मलंति, एजारिसलोलचित्ता
सजीवणं सन्तमसे खिवंति ।
असत्ययं रुन्धिउमेहमाणं
जिल्लूरिउं 'माणसिई गिलाणि । : तहा सिलो परिओ दुमेउं
बभब्वयं अस्थि अमोह-सत्ति ।
दुहाणुपायस्स विघायणथं . .
अंतप्पसायस्स व साहणत्यं । माह सुसीलायरणावलंबो
__ अखंडधीरेण मणोवलेण ॥
चिंतचित्ता सयला मगूसा
दुहं सयं कस्स निवेइऊणं । संतिं समीहेसि महाणुभाव!
संयं सि सको, भव सावलंबी!।

Page #330

पथरणं ]
stfarm-feren
17
terrible darkness.
Those who destroy the virtue of Brahmacharya by their misbehaviour, not only ruin their body, but their fortune also. Such fickle--minded persons throw their life in
18
२६७
To cure physical restlessness. to dispel mental dejection and to restore reputation the observance of Brahmacharya is the most unfailing power.
19
For the removal of calamities and for securing mental serenity it is necessary observe the vow of Brahmacharya with the uninterrupted firmness of mind.
20
All men are overtaken by anxiety. Before whom do you wish to tell your sorrowful tale of misery for redress? Depend upon yourself! You are yourself possessed of ability.

Page #331

२६८
अज्झत्ततत्तालोमो
[मनु
२१ आसज मग्गं सयमेव वं
सरीरधारी दुहिमा भवति । निक्कंटया मज्झिमपद्धई उ
सया सयायारपरायणतं ॥
असण्डपण्णो वि चरित्तसाली
पुण्णो अ धनो अ सुभागधेओ। भयस्सइस्सावि मईअ पाडि
एफद्धी विहीणो न समायरो चे ॥
सुही दलिदो वि सतोसभावा
दुही नरिंदो वि अतोसभावा । सुक्खं च दुक्खं च जहत्थयार'
तोमे अतोसे अ मणस्स अत्थि ॥
मण पसाओ हि सुहस्स लक्षणं
मणऽपसाओ पुण दुक्ख-लक्खणं । सयायरो एव सुहस्स कुंचिआ
फोरेज ठीणं तहि अण्ण-वीरिअं ।

Page #332

पयरगं]
अंतिम-सिक्खा
२६९
21
By the deviation from the right path, embodied beings themselves invite misery. The unobstructed general way to happiness is to live always a righteous life.
22
A man of good character though knowing little or wanting in intellectual power, is pious, fortunate and blessed; while one of misconduct though a rival to Brihaspati in his brilliancy of talent, is of a low position or of a mean type.
. Even a poor man is happy by his contentment, while even a king is unhappy by his covetousness. Really speaking contentment is the origin of happiness and covetousness, of misery.
24
3. The comfort of the mind and its uneasiness are the characteristics of happiness and misery respectively. The only key to happiness is good conduct, for constantly adhering to which one should make one's strength alive or forceful.

Page #333

अज्झत्ततत्तालोओ
[अट्ठमं
उस्सेअफुल्लीभविडं न जुत्तं
थुणेज चे तु कहवाहलोआ । सकाल-निंदा खलु संझराय
चला विचित्तो हि जगस्सहावो. ॥
असूअ-डड्ढो अहिमाण-डट्टो
परत्थ लोहाऽऽढिअनिठुलत्तो। इन्भो वि दुक्खं जिअए विमूढो
आढत्त-सस्सेअउदक्कभंसो ॥
सको भवं चे न परोवयारो
परावयारं तु न जाउ कुजा । धम्मक्किआए जइ णो पउत्ती
नाधम्मकम्मायग्णं तु कुजा ॥
हिंसाइ विस्सुअमेव पावं
___ पयत्तणं तत्थ न चे करंजा । होजा सया मज्झिममग्गगो वि
ताहं वि संमिझइ अप्प-सेअं॥

Page #334

TOTO) -
fan-ferien
31
25
Ti is not proper for you to boast or to be pussed up with pride, if some eulogize you. Honour and dishonour are fleeting as the colours of evening. The nature of the world is indeed strange.
26
Even a rich man if he be burning with jealousy, stinged by arrogance, cruel to others out of greed--if he be thus dull--witted, lives a miserable life. Such a man, indeed strives to destroy his auspicious future.
27 Never mind if a man cannot oblige others but he should not do nor tend to do ill to others. If a person cannot perform the special religious rites, he should at least refrain from commiting unrighteous deeds.
d . 28
.: Injury and the like are well-known as sins. If a person does not commit them and constantly adheres to the path of morality, even then he is sure to accomplish his spiritual welfare.

Page #335

२७२
भज्झत्ततत्तालोओ
[भट्टम
पामाणिवत्त ववहारसुद्धी
मोचिसओ संयमणं च जम्स । सजीवणं सो सुहिअं करेइ
मोक्खस्स कप्पेज य विस्सबंधू ।
जाएइ अझप्पिअजीवणस्स .
पारंभणं नायपरायणता । मग्गाणुसारित्त-गुणेसु विण्णा
ठावीस आइम्मि गुणं तमेव ।
सद्धाणहीणो वि परोक्त्रतत्ते
जिण्णासुधुद्धी गुणपक्सवाई। भवं सयायारपरायणो चे
.. कल्लाणभूमि नियमेण गामी ॥
दोजनमोगो जइ अस्थिअते
- तमत्यिअत्तं खलु नाममत्त । दोजन्नपुण्णा बरमस्थित्ता
सोजन्नपुण्णं बहु नत्यिअ ।

Page #336

poredi]
sifara-fatat
203
29
. Ile who is possessed of honesty, purity in dealings and proper restraint, makes his life happy, and being a friend of the universe [all the beings of the world), he hecomes fit for Moksha.
- 30
Spiritual life begins with moral purity, which is laid down.by the wise at first among the virtues leading to the right path-- Margānusari Gunas.
31.
a person, even if he does not believe in things imperceptible, to senses ( Paroksha Tattvas such as soul, rebirth etc.), but is desirous of knowing the truth, is an admirer of the virtues of others and is intent upon observing a virtuous life, will surely be blessed with spiritual welfare.
32
. That theism is only nominal which is accompanied by wicked conduct. Atheism endowed with meritorious conduct is far better than theism conjoined with wicked conduct.

Page #337

२७४
अमत्ततत्सालोओ सर्व
न संपदायंतरकारणेण
कुजा मणं संकुचिभं परत्व । सम्वं हि भत्ता परमेसरस्स
परोप्परं होजा भाउभावी।
न निच्छिभं किंचण कम्मकंड
ननिच्छिकं पिअ संपदावं । मोबस्त लाहाय वदंति संता
नल्लाहमूलं तु समत्तणे ॥
कसायनिग्घायणकम्मसीला
___ बारित्तसंसोहणदिष्णचित्ता । महासया कत्थ वि संपदाए .
निस्संसयं मुत्तिदसं लहति ॥ .
धम्मस्स तत्तं परमत्थभूभं . .
बदति सन्बे समभाववित्ति । जएज जो तत्थ सिवं स गामी .. [सं न धम्मंतरवेमणस्।

Page #338

पपरणं]
अंतिम-सिक्खा
3.3
One should not be provincial to others owing to their following another sector religion. As all are devoted to God, we should cherish brotherly attitude to one another.
34
For the, attainment of Absolution there is fixed neither some special mode of rites or ceremonies nor some special sect or religion; but the source of its attainment lies in spiritual tranquillity or equanimity only.
.
.
35
Persons belonging to any sect or religion, . if they are devoted to annihilate their passions and to purify their conduct, undoubtedly obtain final emancipation.
36
The real or essential principle of Dharma is unanimously admitted to be spiritual tran. quillity. Ile who strives for it will be liberated. So it is improper to be adverse to other sects.

Page #339

२७६
अज्झत्ततत्तालोओ
[मान
णाणस्स साहा इह भिन्न-भिन्ना
चारित्त-तत्तं पुण एकमेव । तमेव णाणरस फलं विधेअं .
न धम्ममेए विसमो हवेत.
बुझेज सम्मेण परो न रोसा
वरेण वेरं समुवेह बुड़ित । बल हि सिटुंभुषणम्मि पेम्म
परप्पबोहे वि अ सूवओगि ॥ .. ३९
. अजुत्तवायस्स विसोहणं पि .
अरत्त-दिद्वेण मणेण कुजा ।। समस्सहावा हि महाणुभावा
सम्वत्थ, किं णाम मयंतरेसु ॥
कसायो पाडह संपदाय- .
भत्तो वि अप्पाणमहोगई। भसंपदाओ वि कसायरोहा
अप्पाण-सेवरिसिरेह ॥

Page #340

Perroi]
sifaH-ferrer
37
There are various systems of philosophy, but the fundamental principle of all these is one and that is character; and this is the necessary consequence of knowledge. It is improper to have a perverse attitude towards other sects.
. 38 • It is probable to make others understand with courteousness, but not with anger or impudence. Hostility is excited by hostility. In the whole world, love is the best of all powers. Even in enlightening others it is very useful..
39 Even the refutation of unreasonable arguments should be carried on without par. tiality and hatred. The high-minded are everywhere equanimous, then what to say of their being equable towards other sects.
40 A person who is subdued by passions, even though adhering to his religion, degrades his life; while a person who has subdued his passions, in spite of his not following any special sect, secures the high blessing of his soul.

Page #341

अन्मत्ततसालोओ
[अनुमं
धम्मे इणं पाषयणं समाणं
गंथाण वा आयरिमाण वा बि । धम्मस्स सिद्धी चरिअस्स सोहे। किआपबंधेहि वि नेहरा उ॥
४२ भवंति सुद्दा वि चरित्तयन्ता
तहा दुआई वि चरित्तहीणा । पाट्ठिभो को विन जाइमत्ताः
गुणा गुणीसुं हिं भवंति पुजा ।
मणोजएणं जरणो हवेह
बम्हो पुणो बम्हविकासपेण । खया य ताणेण भवेज खत्तो
कायब्धकम्मे मणणा मणूलो ।
चिंतेज झेभं नर-जीवणस्स
तस्सारभूआ न अत्थ-कामा । होता पिरो निम्मल-आयरम्मि
कुजा निअं अन्नहिभपयट्ट।

Page #342

पपरण]
अंतिम-सिम्खा
41
All scriptures and preceptors are at one with regard to the definition of Dharma. Dharma lies in the purification of conduct; other wise, the religious rites prove fruitless.
42 Even amorg the classes which are said to be lor', there may be persons of good conduct, while, even among the Brāhinanas there niay be soire who are of bad behaviour. Nore can be considered to be superior or worthy of respect simply on account of one's birth or caste. Really speaking it is the virtues that are the object of reverence.
. 43 One becomes a Jaina by control over the mind, a Drahmana, through the elevation of spiritual knowledge, a Kshatriya, by protecting others from Janger and afflictions, and a Manushya, by the consideration of real duties.
. The aim of human life should be rightly considered. Wealth and enjoyment (Artha and Kāma) are not its ideals. Being steady in good conduct one should make oneself benefi.
cent to others.

Page #343

२८०
अन्मत्ततत्तालोओ
[भनुमं
सग्गो वि दुक्खालयमामयाविणो
निरामओ पण्ण-गिहे वि खेला । . आरुग्गमजं पुरिसत्थसाहणं
तं रक्खि संयमओ व सका ॥
सच्छं जलं सुद्धसमीरणं च
सुसंगई सत्तिअभोअणं च । सच्छत्तजोगो सुइवायणं च ।
आरुग्गलाहाय परिम्समो अं॥
पच्चूह-संपत्थणमीसरस्स . .
कल्लाणभूअं सइ संविधे। झाऊण सेजा-समए वि सम्म.
पसन्न-अंतकरगो सुर्वज ॥ .
४८ . बहुगेणं सयढी चलंह • जहा तहा णाणकिआजुगेणं । मम्हाण अप्पा पगई करेर
एमेव सच्छो मउरो व होई ॥

Page #344

पयरणं]
अंतिम-सिपला
363
43
To the diseased even heaven is an abode of misery, while the healthy sports gaily even in a cottage of leaves.Healtb is highly helpful in human activities; and its acquisition and protection depend upon self-restraint.
46
Puro water and air, good company, simple and wholesome ( Sättvika ) food, cleanliness, reading good books and proper labour--these are the means essential for health.
Daily pray to God in the morning; and also at the bed--time remember Him, concen. trate your mind on Him; and then with good thoughts and joyful emotion, fall into sleep!
48
As a vehicle moves by the co-operation of two wheels, so our soul can be elevated by the conjunction of knowledge and practice. This is the very way through which the soul becomes purified like a unsullied mirror.

Page #345

२८२
अज्झत्ततत्तालोओ
[अट्टमं
न देव्ववाया वह तुं दइन्नं
उत्थारओ फोरसु वीरिभते । भच्छेरभूअं सभलत्तणं तं
पावेहिम दारिअ विग्धसिन्नं ॥ .
नवीणविण्णाणचमकयाणं
___ नमोक्खसत्थेमु धिणा विधेआ । चित्तप्पोगा बहवा हवेजा
जुत्तो न अमाप-पहो तु हाउं ॥
जरे वि सती भणिआ अणंता
एवं च चित्ता बहवो पोंगा । सुकोसलेहिं अरिहंति होउ
जुत्ता तओ किं जडमोहलीला ? ॥
नाऽऽविकिईणं सवमकिईणं
___ सीमऽस्थि लोए जा सुप्पोता । परंतु वाहम्मद कम्म-सिट्टी
न तेण संसूसइ नावि मोक्यो ।

Page #346

पयरगं]
अंतिम-सिम्खा
49
Do not be coward by resorting to fatalism, awaken your spirit by zeal; and so you will surely obtain wonderful successfulness, eradicating all obstacles.
50
Those, who are wonderstruck at the miracuļous success of scientific experiments, should not look askance at the scriptures of absolute freedom. May the various experiments flourish, but the spiritual path should not be abandoned. ..
. 51
Even the inanimate objects are believed to possess endless powers. Thus wonderful events may take place by well-devised experi. ments. But then it is not proper to be ensnared in the sportive illusion of the materialism.
52
If the scientist be clever, then, there is no end to wonder-working in this world, but the existence of the Kārmic forces and Absolution is not affected by it.

Page #347

२०४
अन्झत्ततत्तालोओ
[अट्टमं
अम्सि महामोहग-विस्सचक्के
होऊण मोहाऽऽगरिसाउ दूरे । सएव भव्वं सपरोक्यारि
कायबसंसाहणतणरेणं ॥
संसारवासम्मि निवासिणो वि
दसाइ कत्थावि महाणुभावा । न वीसरेजा खलु सन्झबिन्दु
आयाऽऽहिमुक्सं हि रहस्समंते. ॥
तएवं संखित्त गदिअमिदमनप्पविसए
मए अप्पण्णेणं पि निहिअसंसाह्रणकए । समालोएहिन्ते स-हिअ-स-यणा अप्पमविणं
पवुद्ध तो कस्सिचण मम कयत्यत्तमहि ॥

Page #348

पवरचं]
अंतिम-सिक्खा
२८५
53
· This world is strangely attractive. Keep alook from its inlatuating attractions, and be devoted to actions beneficent to others as well as to your own soul!
54
Though living in Sansara, men should not forget the aim and end of life under any circumstances. In the end, disposition to the soul is the secret or quintessence.
3 . 55
Thus I, possessed of a smattering of knowledge, have briefly described the above.. mentioned subject regarding the spiritual knowledge fo: my good. The good and sympathetic will [I believe ) go through it. I shall think myself to have been more successful, if some one is enlightened thereby.

Page #349

1000
अ
सत्थविसारय- जइणायरिअसिरिविजयधम्मसूरि-गुरुचरण -सीस
नायविसारय-नायतित्थसुणिनायविजय विरse
अज्झत्ततत्तालोए
अंतिम - सिक्खा णाम अट्ठमं पयरणं
समत्तं ।
DO
၁

Page #350

पसत्पी।

Page #351

२८८
अज्झत्नतत्तालोओ
विजा-सिक्खण-धम्मिअभावपसारणगरिदृजत्तेहिं । साहिथिअसेवाए जगपंडिभगीअकित्तीणं ॥१॥
साहिब-णाणजोगा अणुगहिएहि विदेस-विण्णेहिं । भहिथुणिअ-वंदिआणं भत्तिप्पभार-णमिरहिं ॥२॥
भारहनिवाऽहिगारिप्पणमिमआयससाहुवरिभाणं । उवासम-संयम-समयामुतीणं विस्सबंधृणं ॥३॥
लोगुत्तरपुण्णजोर-मंगलमयतव-महंसिदेवाणं । सन्थविसारय-जहणाइरिअ विजयधम्मसूरीगं ॥ ४॥
चरणंभोरुहभिंगो सन्तकिवाभिवुओ ममणवालो । काही पाइअगंथं अप्प-हिनं नायविजओ ण ॥५॥
तेसिं गुरुपायाणं पट्टधरत्ते पहाणसीसाणं । इइहासतत्तमहुदहि-घि जावलहपयप्पसि द्वाणं ॥६॥
धी-तेअभासुराणं विबुहाऽऽवासयपबंधक तूणं ।। गुणगारवगहाण सूरीणं विजय-दाणं ॥७॥
[सनहिं कुलगं]

Page #352

gersit
૨૨
I, the beggar of the grace of saints and an humble disciple of the great sage Shastravisharada Jainacharya Vijaya Dharma Suri whose glory has been extolled by the erudite of the world for his great efforts for the propagation of the studies of Sanskrita and Präkrita and of religious emotion, and for literary service as well, who has been eulogized and saluted out of holy reverence and pure devotion by many western learned scholars whom he has obliged by helping in their literary service and studies, whose ideal character of saintly life has been bowed to by the Nareshas and officers of India, who was an incarnation of quietude, restraint and equanimity, and who of highly magnificent grandeur was endowed with the sense of universal brotherhood and auspicious austerity-I, Nyayavijaya have composed this Prakrita work. Now Indravijaya Suri possessed of the greatness by virtues, is well performing his duties as the successor of the great sage Guruji,Indravijayasuri who is renowned by the sig nificant titles of Itihasatattva-mahodadhi and Vidyavallabha etc., who is effulgent by intellectual power and lustre, and who has written many important works useful to the learned.[1-7]

Page #353

२९.
मज्झत्ततत्तालोमो
मझत्ततत्तालोअस्स सकए रअस्स मे। कयं स्वंतरं एमं पाइए थेव-वड्दणं ॥८॥
विकमओ जलनिहि-निहि-निहि-ससि
[१९९५] वासम्मि जामनयरम्मि । पासावासे पुण्णे पायडिओ मे अयं गंथो ॥९॥

Page #354

पसत्थी
This Prakrita work is the change of my Sanskrita work Adhyatmatattvaloka which I had turned to Prākrita before a long time. Of course, some nerv verses have been added to this volume. [8]
This work was brought to light after the rainy season ( Chaturmāsa) of the year 1994 (Vikrama Samvat), which I passed at Jamnagar (Kathiawar). (9)

Page #355

၁ ၁၁၁၁၁၀၀၀၀၀၁၉
सत्थविसारय-जइणायरिअसिरिविजयधम्ममरि-गुरुचरण-मीस
नायविमारय नायतिन्थमुणिनायविजय-विरईओ
၁၀၁၁၁၁၁၁၁၁၁၁၁၁၁၁၁
अज्झत्ततत्तालोओ
. ၁၁၁၁
")၁၁၁၁၁၁၁

Page #356

सद्द-कोसो ।
[एअगंयगयकइवाहसदाण अथवोहो]

Page #357

अज
अक्क (अर्क) अखंद. (मा स्कन्द) हमा अक्खा (आ+ख्या) अक्खुडिअ (अखंडित) अगणि (अग्नि) अच्छ (१ आस् , २ अच्छ) १ मे, २२१७ अच्छेर (आश्चर्य)
(१अद्य, २आर्य ३आज्य [धृत]) अज्झत्त (अध्यात्म) अन्झत्थिा (आध्यात्मिक) अस्सप्प (अध्यात्म) अड (अवट)
मा (अनार्य) अत्त - (१आत्मन्, २आर्त(पीडित]) अत्तमाण (आवर्तमान) ममतु, ३२ घूमतु
(आस्था ) अस्थि (आस्तिक)
(आत्मन्) अप्पणय (आत्मीय) अप्पाह (सं+दिश् )
स मायो, हे अप्पुल्ल (आत्मिक)
अणज
अत्तमाण
अत्था

Page #358

अभिडिल
अलिअ
अल्ल
अल्लिव अवअच्छ अपत्यय अवत्यवं अवरि अवलेष
(आकान्त) દભાએલ (संगत) (अमृत) (अलीक)
અસત્ય (आई)
ભીનું (अर्पय्)
આપવું (हाद्)
ખુશ થવું (अपार्थक)
નિરર્થક (अवास्तव) અવાસ્તવિક
ઉપર (अवलेप) અહંકાર
રચવું કરવું . (उमय)
બે-અને (सी, अम्, अद) मे (अधस्तात्) (अहिकान्त)
પવન (कांस्)
ચાહવું
अवह
अवह अह
হিজল अहिलंब
..
আহৰি आगरिस माढत
आ (आचार्य) (माकर्ष) (आरब्ध)
मा
मा
२९

Page #359

आढप्प (आ+रभूनुं भाव - कर्मनु रूप) यारं लघु
आदिअ
(आहत) मारेल, यावर पामेज
आय
(आगत)
આવેલ
आय
(आत्मन)
आर्यस
(आदर्श)
आयर
आयरिस
आरिय
आलिद्ध
आलुंख
आवया
आवासय
आविअ
आसज
आह
आहिमुख
आदिवच्च
इंगाल
इन्ध
शहरा
(१ आचार, २ आदर)
(आदर्श)
(आर्य )
(for) sula lain, Y'AS
(दह् )
બાળવું
(आपदा )
આત્તિ
જરૂરી
આવરાએલ
પામીન
ચાહવું.
(आवश्यक)
( आवृत)
(आसाद्य)
(कांक्षू )
(आभिमुख्य)
(आधिपत्य)
इ
(अंगार)
(चिह्न)
( इतरथा)
સમુખપણ
સ્વામિત્વ
અગાર
અન્યથા

Page #360

ईसि
उउ
उक्केर
उक्खय
उच्छूड
उज्जु
उत्यंध
उत्थार
उद्ध
उप्पाल
उन्म
उम्मत्थ
उम्ह
उल्ल
उवक्खड
उवत्थि
उब्विव
उवल्ल
उस्सेअ
chr
(ईवत् )
उ
(ऋतु)
(उत्कर)
(उत्खात)
(उत् + क्षिप्त)
(ऋजु)
(रुधू )
(उत्साह)
(ऊर्ध्व)
(कथय् )
(ऊर्ध्व)
( उत् + विज्)
(अभ्या+गम् )
( ऊष्मन्)
(आई)
(उप+स्कृ) पडाव, संस्ावु
(उपास्ति)
ઉપાસના
ઉદ્વેગ કરવા
(प्र+स्)
સમૂહ
ઉખાડેલ
ફેંકી દીધેલ
રોકવુ, રૂવવું
(उत्सेक)
કહેવુ
पासे भावपु
સંતાપ, ગરમી
ભીનુ
પ્રસરવુ
ગ

Page #361

ऊसव
ऊसार असुन
(उत्सब) (आसार) (उत्सुक)
राणी .
एगवई पहि पत्ता पत्थ
(एकपदी) (इदानीम् )
માર્ગ હમણું
(अत्र)
.
एसज
ओभन्द ओअर
ओआस
(ऐश्वर्य) ( प )
१५ ओ. (आ+छिद्) छीन (अवत)
तर (१ अवकाश, २ उपवास) (निर्झर) (अर्पय् )
આપવું (अवमान) અપમાન (ओजस्विन्) બલવાન (आई)
ભીનું (अवसीदत्)
सी
.
ओझर ओप्प
ओमाण ओयंसि ओल ओसिअन्त

Page #362

त्योहाव ओहीर
(आ+क्रम) (अप+ह)
म १२ स५४२५ १२
कड़वाह कउहा कणेहश्च कम्मंव . कम्मस
(कतिपय)
કેટલાક (ककुम् ) दिशा (कणेहत्य) , I - ( उप्+भुज् ) १२यो
(कल्मष) १५, २ मसिन . (भ) मांग
(कदर्थित) मिन पामे . (कृष्ण) (कृत्स्न, २कृष्ण) १५, २ मणु (कर्तव्य) (कस्यचित् ) नु (काश्यपी) પૃથ્વી (कातर)
કાયર (किरि)
भु (कुत्सित) નિદિત
कवट्टि कसण . कसिण कायव्व
स
कासह
कासवी
काहल किडि कुच्छि कुच्छिल केदह केरिच्छ
छि
(कियत्) (कीदृक्ष)

Page #363

कोआस कोंट कोहल
(वि+कम्) ( कुंठ) (कुतूहल)
विस -मन
થાંભલે
खसिब
વ્યાપ્ત
(स्तम्भ) (खचित) (मस्ज्) (क्ष्वेटक)
खुप्प
खेडय.
गग्गर
ग .. (गद्गद) (गर्त) . (गर्दभ) ..
गह
ખાડા
. गर।
(प्रस्त)
गद्ध
गई गब्बिर
(ग) (गुर्वी) (गर्विन् ) (गौरव) (ग्राम)
साता सारे, भहारी । मारी
गारव
गेझ
घेप्प
(ग्रहणार्थक प्रड्नु भ-भा१३५)

Page #364

(त्याग) (तुच्छ)
उमा
छम्मत्थ
अही
છાયા
छिहा
EFFEEEEEEEEEE
(क्षमा)
પૃથ્વી (छद्मस्थ) असश, सराय (छाया) (स्पृश्) २५० वो (स्पृहा) (भुत) - (क्षीण)
(तुच्छ) (१सुधा २क्षुध ) अमृत, २९
छीण
बुहा
जाआ
(यदा)
જ્યારે (त्यक्त) (यत्न)
(यापय्) गमन | (१जीव, २ जित) १०१, २०तामेली
(जि) १७त', २ ४५ पाभवा
जव. जिअ
जिण

Page #365

૧૦
(ર
)
- શરમાવું
पुण्ण
(૪)
(હિ)
ખિન્ન થવું
(સંત)
સંતપ્ત થવું
(સી) (પુવ૬) (નિ) .
ક્ષીણ થવું નિનવું '
ཟླ ཐ ཝཱ ཨ ་སྦེ་ ལྕེ་ ཟླ་ ༣ ༔ ལསྶ སྒྲ
(ર ) (સ્થાન)
જામેલ
() '
કરડાયેલો
(૫)
બળેલ
(ામનું, તમ્, ) એને, આને ([જાણવું]નું ભાવ-કમરૂ૫)

Page #366

न्य
णासी
णि
णिज्मर णिडाल
(-अप) यतन३५ (शा (ney)नुमा-३५)
(अज्ञासीत्) oney (मस्) सुनु (क्षि) क्षीय
(ललाट) णिम
(नि+अस्) स्था५४
(उन्+लम्) सस पिल्लूर . . (छिद)
छ णिहोड (१निवारय) निवारण ३२३,
(२ पातय ) २ पाउनु
. (आ+क्षिप) माक्षेप वो गुमण्ण . (१ निमग्न, २ निषण्ण) १ ०२४१
(प्रकाशय् ) suशित २३
णिस
णीव
तहस
तण्हा
तप्पज तरिस
(तविष)
સ્વર્ગ (तृष्णा ) (तात्पर्य)
(तर्ष) __ (१ तपस् , २ स्तव) १५, २२७ति
(अ) શરમાવું (तप्त)
તરસ
तव
বমিজ।
તપેલ

Page #367

तिला .
तिह
तिण्हा . तित्ति तिप्प
(तितिक्षा) क्षमा, सहित (ती६५) (तृष्णा ) (तृप्ति) (तृप्त) (त्वर् ) ત્વરા કરવી
पा-बाप
तुवर
• (तूर्य) (तीर्थ)
(स्त्री)
ચાર
थेअ
थेण
(स्तावक) स्तुति नार (स्तेन) (स्तेय) . . थोरी (स्तेन)
यार (स्थैर्य)
સ્થિરતા (स्तोक)
५ (म्थल)
धेरिम
शेव
.
(दैन्य) (दंतावल)
दंतावल दरिअ
ગર્વિ

Page #368

दाणि दारिसणिभ . दाव
य
दिहि दीहर दुआर दुम दं [दवा]
(इदानीम् ) हुमला (दार्शनिक) ( दर्शय) બતાવવું
આપેલું (धृति) (दीर्घ)
___ig (द्विजाति) प्रार (धवलय् )
ધળવું (द) भी नु (दावर)
साये। (दुर्भग) Troll (द्वार)
.
(देव)
.
અત્યા
પૃથ્વી
(धात्री) (धैर्य) (दीप) (धैर्य) (दुहित)
દીપવું
પુત્રી

Page #369

निअ.
नित निपंसण निम्मव निव्वल
[ग] [निवृत्त] [नृ-पासन] राम
[नि+मा] मनायु, ३२ [नि पद्]
नियु, मन [निपातित] 38 (निहित) स्थापित, भूत (भंजन) . ना. १२॥
निसुट्ट
निहित
नोरंजण
पउत्ति
31, २ ॥
समय પ્રભાત
पच्चूह
(प्रतीति)
(प्रवृत्ति) (१ पशु, २ पांसु)
(प्रत्यल) (प्रत्यूष) (पथ्य) (कथय ) (प्रतिश्रुन् ) (अनु+बज्) (शम्) (अर्पय)
पजर पडंसुआ पडिअग्ग पडिसा पणाम
प्रतिक्षा मनुस શાન થવું
આપવું

Page #370

पप्प
(प्राय) પામવા જેગ पम्भार
(प्राग्भार) सारे सोने पयल्ल
(प्रास) પ્રસરવું परंमुह (पराङ्मुख) विभु५ परक
(परकीय) પાર परिवित्त (परिवृत्त)
બદલાયેલ परोप्पर
(परस्पर) पलिवि.
(प्रदीपित) બાળેલ पलोह (पर्यस्त) ३३-4u पत्रण (१ प्रवण २ पवन) १५वी २५न पब्वाय
म्लै) मा ५ पहाण' । (१ प्रधान, २ प्राहण) १ थान, २ ना।
(प्र+भू) समर्थ - पाइ (प्राकृत)
साक्ष पाउस
(प्रावृष) वर्मा पागय (प्राकृत)
પ્રાકૃત पाडिवया (प्रतिपद) पाउचर (पाटश्चर)
ચર पाडिप्फद्धि
(प्रतिस्पर्धिन् ) प्रतिरक्षा पायड
(प्रकट) पार
(प्राकार) पारकेर (परकीय) પાર; पा-वडण (पाद-पतन) ५२ ५४४

Page #371

पा-पीट
सी
पावासु पासु पासुत्त
(पाद-पीठ) (प्रवासिन्) (पांसु) (प्रसुप्त)
સુતેલ
पिक
पिच्छी पिसल्ल
पिह
पिहड
पुध
(पृथ्वी ) (पिशाच) (पृथक्) અલગ (पिठर) मान-विशेष,यासी (पृथक् )
અલગ (पुर्) नगरी (पीयूष)
अमृत (पर्यन्त)
કિમી લક્ષમી
परंत
पोम्म पोम्मा
पोरिस
(पौरुष).
बाहा
[वाण] १ मांसु, २ मा
हाथ [प्रभूत

Page #372

भग्ग
भप्य
भयस्सर
भसल
भाण
भारह
भिप्फ
भिन्भल
मिस
भिलय
मइल
मंतु
मग्ग
裏
मच
मच्यु
मडप्फर
मणिभं
१७
भ
[१ भाग्य, २ भग्न ]
[ भस्मन् ]
[बृहस्पति ]
[भ्रमर]
[भाजन ]
[भारत]
[ भीष्म]
[विन्दल]
[ भास् ]
[भिषक् ]
म
[मलिन]
[१ मंतु]
[२ मन्यु]
[१ मग्न, २ मार्ग ]
[मद् ]
[ मर्त्य]
[मृत्यु ]
[मनाक् ]
ભસ્મ
ભય કર
દીપવુ
કૈલ
૧ અપરાધ,
ર ક્રોધ
ગ કરવા
માણસ
અહંકાર
જરા

Page #373

मण्ण्ण
मल.
मह
माउक
मिच्चु
मिला मीसालि मुंढ .
(मनोस) મનહર (मृद्) मसा-या (कांक्ष) (१ मृदुक, २ मृदुत्व) (मृत्यु)
પ્લાન થવું (मिश्र) મિશ્રિત (मूर्धन्) મસ્તક (शा) (मूर्ख) .
मुरुस्ख मेरा
મર્યા
मल्ल मोरउल्ला मोसा मोह
(मुन्) मेस-भू (मुधा)
था (सपा)
सत्य (१ मोघ, २ मयूम्ब) १ व्यय २ मिन
रण
रयण रस्सि रा-उल
(रक्त) मेस, 10 (अरण्य) (१ रत्न, २ रचन) र स्थना (रश्मि ) કિરણ (राजकुल)

Page #374

रायंस
योग प्रदेश का
73
(राजांस) (प्र+विश्) (वृक्ष) (रुदित) १ (और)
रुण्ण
, २ शे
તુંબડી
लिच्छ लु
(अलावु) (लिप्स) मेगा
કાપેલ (रुग्ण)
રોગી • (लुङ्) આળોટવું
पंक
.
वंदारय
. यश्च
. (वक्र)
(वृन्दारक) १४१, २ भुस्य (१ कक्ष २ व्रज ) २
(वृक्ष) (कथय) (वर्धय) वार
નિશ્ચયાર્થક અવ્યય (कांक्ष)
बजर
वड्दव
वणे

Page #375

धम्मह
वलग्ग
वह वहा
(मन्मथ)
કામ (आ+रह) ५३ (व्यथ्) st 2 (व्यथा) (व्याकुल) (ज्यादाय) (i) ta (द्वार)
बाउल्ल
पायाय वार
वारण
(व्याकरण)
घास .
घासा
वाह
बाहम्म
वाहित्त
वाहिप्प विअणा विदण्ह विउड विज्ज
(वर्ष) ११.४२, २ १२सा (वर्षा) . १२साह (व्याध) शिकारी (न्याहन् नु लाभ'३५) .
(न्याहृत) -3 (थनार्थ व्या+दनुसार-भ-३५)
(वेदना) . (वितृष्ण) सालित (विनाशय) नावो (वीर्य) (वीडा)
Sim (भर्जित)
ઉપાર્જિત (अर्ज) पान १२ (छोटे)
विट्टा
विदत्त
वि.व
विणि

Page #376

वित
थिदाय
विरा विलया विलि विसंतुल
(वृत्त) १ माय२१, २५ (विद्वत)
વિન (वि+ली) वि१५ पाभव। (वनिता) (व्यलीक) અસત્ય (विसंस्थुल) વ્યાકુલ,
અવ્યવસ્થિત
(विषम)
विसद विहल विहा विहग विहोडण
वीसर
वीसु
बुंदारय . वण्णाणि वरम्ग वेसरिस्स बोसट्ट
(विफल) (वृथा) (विहीन) (ताडन). (वि+स्मृ) વિસરવું . (विष्वक) थारे तथा (वृन्दारक) १ भुम्य २१५ (वैज्ञानिक) (पैराग्य) (वैसदृश्य) विक्षत-विचित्रता (विकसित) विसात
(सदा) (शयित)
સુતેલ

Page #377

।
(स्वैर) (शृंखल)
સાંકલ શિખર
(शृंग)
सहर संकल संग संसा संनाम संपाज्य
.
આદરવું
२१
सकप
सका सकिरह
(संध्या) (मा+) (संप्र+आए) सय (संस्कृत) (संस्कार) (सत्कार) (संस्कृति) (साभ्य) (साध्वस) (शिथिल) (शनम्)
समास सटिल सचिव
सत्य
સામે
(१ शाल, २ शख, ३ स्वस्थ, स्वास्थ्य,
५साई, ६ शस्त) (सार्धम्) (स्वात्मन्) (सपल) (१ समस्त, २ समात) (समाकुश्) भाशया
समल समत्त समाउस

Page #378

सिणिज्य
२३
(सम्मुख) मिभुम सर (१ शर, २ स्मर, ३ सरस्, ४ स्वर)
१ माण. २१म, 3 41-12, ४२१२ सरण
(१ स्मरण, २ शरण) सरय . . (शरद)
श६४ सम्स (शस्य ) १ ५२५, २ क्षेत्रात वान्य सामच्छ . (सामर्थ्य) सामज्ज (साम्राज्य) सारव · . (समानरच्) २ययु, 154:४२
(स्निह) स्नेह रो सिन्न . (सैन्य) सिमिण (स्वप्न) सिर .. (एज्) स -य-१२ सिलिह (लिष्ट) સંયુકત सिविण (स्वप्न) 'सिह
(कथय) सीस (१ शीर्ष, २ शिप्य) १ भत्त: २ शिष्य
(सौन्दर्य) सुकिल्ल
(शुक्ल) सुक्ख
(शुष्क) सुज्ज
(सूक्ष्म)
ચાહવું
सीस
सुंदर
(सूर्य)
सुण्ड

Page #379

सुवे
सूब
सूरिस महव सेज्जा सोअमल सोण्डीर
[श्वम] भारतीय [सूत]
साथि [सुपुरुष [सुभग] सौहान [शय्या ] [सौकुमार्य] सुभाता [१ शौण्डीर, २ शौण्डीय] ૧ પરાક્રમી ર પરાક્રમ
इकार
हलुम हसं हित्य हिसीअ
[आकारय] . प्राय [लघुक] [हम्] स भवा[प्रस्त] सयक्षात, त हिषीक] . . ,न्द्रिय [मधम्] नारे

Page #380

न्यायतीर्थ न्यायविशारद मुनिन्यायविजयजी. Nyaya Visharada Nyaya Tirtha Muni Nyayavijayaji

Page #381


Page #382

शाबविशारद-जैनाचार्यश्रीविजयधर्ममूरिगुरुभ्यो नमः ।
म्यायविशारद-न्यायतीर्थमुनिश्रीन्यायविजय
विरचितः अध्यात्मतत्त्वालोकः।

Page #383


Page #384

Preface.
Nyāyatirtha Nyāyavisharda Vunimahārāja Nyāya. vijayaji is the author of this valuable sanskrit work • Adbyātmatattvāloka.' The work being full of spiritual thoughts, is useful to men of diverse religions. Its style is lety, smooth, natural and forcible. Ho expressed bis desire that I should undertake to translate it into Foglish and add explanatory notes for the benefit of the Jains and the non-Jains. The circumstances had been such as would hardly have permitted the task, but in spite of them, I yielded to the suggestion of the Manimalārāja. Fate had already dealt a crushing blow to me in my declining age by taking away my only son; the wound was hardly healed-I am afraid it is beyond core-when a fresh blow was struck in the removal of my grandson. The careers of these have been very briefly sketchod out further on. Without Jilating on personal worries, I may say, it was such circumstances as thes, that at first made me hesitate to take up the work: but at last I consented to do it; as I thought it would provide me solace in my sorrowsas it actually did-and as a Jain, it was a duty incumbent on me to contribute my humble share to the work of propagat. ing true knowledge of Jainism in the world. There are many -misconceptions about Jainism among the non-Jains. To remove them is ths chief object with which notes, &c, are published. In preparing them, I have had to draw on many Jain standard works and English editions of some of them.
There are many difficulties in compiling such a work. In the first place, the subject matter is too easily comprehended by the ordinary man. One has to wado through a sen as it were before one can set to its end. The

Page #385

II
Detaphysical theories and the Logical conceptions inrolood therein, and the peculiar doctrine of Karma are all special to Jain philosophy. Sages have written volumes to explain them, Morcover they are based on personal experience and self-realisation by these old authors, which is wanting in my case, Therefore to trauslate their experience in more words by one who lacks it is a task well-nigh impossible. Howovor, rely ing on the correctness of the theory of the Jains and having Bought the aid of the ancients and the moderns I set myself to do the work and I shall feel amply repaid if thereby oneray of truth about Jainism illuminates the mental vision of the reader,
I owo my sincere thanks to some friends who have helped mo in differont ways in preparing my notes and translation. My special thanks are due to Mr. Tribhovandas Kalidas Trivedi, Dewan, Bhavnagar State and to Mr. A. J. Sunawalla, B. A, LL, B., for useful discussions, criticismos and valuable suggestions to Mr. Framji Kharscdji Coachbuilder for the life-sketch of muy grandson, Prataprui Lullubhai and for practical suggestions and to Prof. H. B. Bhide, M. A. LL. B., who has very kindly and keonly goue uver all tho notos and English translations; and I should add here, but for his generous and arduous co-operation and help, I should not have been able to place this work confidently before the public.
I should be wanting in duty if I omitted here to thank the Hon'ble Mr. Sallabhai Samaldas Mehta, C. I. E, who very kindly drow my attontion to several inaccuracies of spelling in the early part of the text. I should also think Messrs. M. G. Kapudia, B. A., LL. B., Solicitor and P. X. Kapadia, B. A., LL. B., for haring gone through the notes on the chapter on Drishti and Introduction rospectively and to Mr. V. K. Patel, M. A., for his help to me in translating some portion of the work..

Page #386

It is gratifying to note, & non Jain gentleman who bolaly bmare all the expendit.nre of the publication of this work, prefers to remain incognito, and the best and grateful thanks of ourselves, the reading public and the Jain community are specially due to him.
I acknowledge my indebtedness to the authors of different works such as Key of Knowledge, Epitome of Jainism and Jain-Dristiye Yoga which I consulted and from which I de rived useful help as to ideas and the renderings of technical phrases. I also roforrod to Yogashästra, Yogadrishtisamuch chaya, Jnānārnava, Jainism, Oatlines of Jainism, Study of Jainism, Nyāyāvatāra, Nayakarnikā, Practical Path, notes on Jainism, Arya, &c., and my thanks are due to their authors. I am also grateful to the soveral Jain and other institutions for having placed their works freely at my disposal.
I crave the indulgence of readers for spelling mistakes, as the proofs could not be available for correction more than once. · My work lays no claim to originality and comprehonsive treatment of all aspects of Jainism. All the ideas have been given expression to by the venerable sages of bygone times, in
the clearer and more convincing terms. Mine is the task of -a · carrier; the beautiful things are there, ana i only bring them
near to the reader. The flaws and imperfections which may havo crept in are solely due to my defective workmanship and I earnesuy pray that the reader may lo: thereby be against Jainism,
M. J.

Page #387


Page #388

INDEX TO NOTES.
109
112
Adhyātma
... 1 Spiritual knowledge, Preeminence of- ... 9, 13, 16, 36 Siddhis ... Atman ... Karma ... Moksha ... Rebirth ... Moha, source of all vicosDesires, Subdual of - Law of Karma ... True aspect of love ... Räga, Undesirability of Worldly relations, Futility of-... World-drama, Floeting nature ofInnor-self, full of bliss, illustration of a deer,
124 Study of Tattvas, Utility of- ...
129 Aweinspiring aspect of death ...
131 Dharma, true support Body, Obloquy of- ... Moksha and bodily pleasures, contrasted
... 148 Body, Different uses of, by the ignorant and the wise ... - Different results of the same action with different motives. 163 Froolom from Rága and Dwesha essential for spiritual
awakening ... Spiritual awakening continued ... Dåsattachment from worldly pleasures Good deeds, also cause of bondage Solf-examination ... Facadication of wicked thoughts... Righteous conduct ....
135 146
159

Page #389

( 4 )
183
186
. 187
189
Ārta Dhyāna, condemned .... Spiritual preparedness Worldly prospects, illusive Human life, superiority of- .. Vigilance for shaking off Karmas Human life, Vanity of ... Elimination of Karmic energies... Passions, Evil consequences of — Senses, uncontrollable, advisability of curbing Preliminaries of Yoga
... Filial duty Duty towards spiritual teachers... True God Nature of Godhood ... Object of worship ... Tapas ... Désiro for Moksha Samyaktya Yoga .... Swarga and Moksha, distingnished Ahimsā ... Truthfulness Non-stealing Story of Nāgadatta ... Celibacy ... ... Story of Sudarshana... Excessive passion, Condemnation of Non-possession of property ... Limitation of property, decesuary Yamas further considered Yoga-Drishti . Gunasthāna
346 .... 400
Авара
Prādāyāma Dharnă ...

Page #390

N19
534
543
566
575
... 578
180
ex
... 581
... 589
(5) Dhyada ... *** ... Samyama Victory over passions Atman-Yognbhumi, story of two "painters ... Householder's datios ( Jaina ).... Samsära and Moksha distinguished Anger, illustrations of a Jain ascetic and Dwaipāyana Kashāyas, Various degrees of... Forbearance, Illustrations of - ... Story of a Brāhmana and Chándāla Anger, Sublual of Māna, Bühubali .... .... Männ, Evil consequences of; illustrations Mána, story of Sanatkumăra ... Desires, boundless; fruits' of denial Māyā, Evil conequences of- ... Māyī, not desiçable ... ...
Māyā, Himsă in disguise : True and false ideal of worship ...
Day.i, story of Mahābala
Māyā, story of two ascetics ... · Lobba, Evil results of; illustrations · Lobha, desirability of its conquest
Lobha, root cause of wicked acts Kashāyas . .. Kashāyas, Subdual; of; favourable to Yoga-practice Story of Rudradeva ... Mird-parification ... Samatā ... Sabjugation of senses Nine Tattvas, Samitis, Guptis, Bhāvanās Parishabas,
Charitras ... Anitya Bhāvanā, Story of a mendicant Asharana Bhāvanā, Story of Shrenika Samsāra Bhāvanā ... . ...
591
$
607 609 619
620
625
...
654 667

Page #391

Dhavana
...
(6) Ekatva Bhāvanā, Story of Namiraj Anyatwa Bhāvanā, Story of Bharata Ashuchitwa Bhāvanā, Story of Sanatkumāra Asrara Bhāvanā, Illustration of Pandarika ... Samvara Bhāvanā, Illustration of Kundarika Loka Bhāvanā Dharma Bhāvani ... Bodhidurlabha Bhāvanā Dhyāna Siddhi ... Jnānayoga, Kriyāyoga, their interdependence Dhāranās Various kinds of Yoga Adhyātma, Bhāvanā, Dhyāna, Samatā, Vrittikshaya;
Ichhāyoga, Shāstrayoga, Samarthyayoga, Mantrayoga, Layayoga, Hathayega, Rājayoga, Jnānayoga, Kriyā."
yoga, Bhaktiyoga ... ... ... 748 Last word ..
. . . ... 750
m7

Page #392

अध्यात्मतत्त्वालोकः।
(मूलग्रन्थः।)
अध्यात्मपीयूषमनक्षगम्यं पीत्वा कणेहत्य विषं निजध्नुः । अनादिकर्मप्रचयात्मकं ये त्रिधा प्रवन्दे परमात्मनस्तान् ॥१॥
हतं हहा : शाम्रविशारदत्वमनर्थहेतुश्च वचःपटुत्वम् । विज्ञान वेत्तृत्वमपार्थकं च नाऽऽस्वादितोऽध्यात्मसुधारमश्चेत् ॥२॥ ज्ञानस्य भक्तेस्तपसः क्रियायाः प्रयोजनं खल्विदमेकमेव । पेतःममाधी मति कर्मलेपविशोधनादात्मगुणप्रकाशः ॥३॥
ध्यानं च मौनं च तपः क्रिया च नाध्यात्ममार्गाभिमुखीभवेञ्चेत् । न तर्हि कल्याणनिवन्धनं स्याद युक्ता हि लक्ष्याभिमुखी प्रवृत्तिः॥४॥
दीप पयोधी फलिनं मरौ च दीपं निशायां शिखिनं हिमे च । कलौ कराले लभते दुरापमध्यात्मतत्वं बहुभागधेयः ॥५॥ जरा जराया मरणं च मृत्योः सर्वापदानामपि राजयक्ष्मा। जन्मगुबीजाग्निरनन्तविधानिदानमध्यात्ममहोदयश्रीः ॥६॥
तेऽपि प्रचण्डा मदनस्य बाणाश्छिद्राकुलं यैः क्रियते तपोऽपि। अध्यात्मवाऽपिहिते तु चित्ते निःसंशयं कुण्ठिततां भजन्ते ॥७॥ अध्यात्मधाराधरसन्निपाते मनोमरौ पुष्यति योगबीजम् ।। पुण्याङ्करा निर्भरमुलसन्ति सर्वत्र शान्तिः प्रसरीसरीति ॥८॥

Page #393

( २ )
अध्यreneral प्रसरत्प्रतापे मनोनगयो परिभासमाने । कुतस्तमः ?, शुष्यति भोगपङ्कः, कपायचौरैः प्रपलायते च ॥९॥
आनन्दपूर्णा च सुधां समाधिं वितन्वतेऽध्यात्मसुधाकराय । स्पृहा यदीये हृदि नाविरासीत् पशुर्नृरूपेण स मोघजन्मा ॥ १० ॥
योऽध्यात्मशस्त्रं वहते प्रतीक्ष्णं भवेद् भयं तस्य कुतस्त्रिलोक्याम् ? | - तिरस्कृतो वा नितरां स्तुतो वा नाध्यात्मविद रुष्यति मोदते व ११ ॥
विधाय पापान्यतिभीषणानि येऽनन्तदुःखातिथयां बभूवुः । एतादृशामप्युददीधरद यत किं वर्ण्यतेऽध्यात्मरसायनं तत् १ ॥ १२॥
आत्मस्वरूपस्थित चित्तवृत्तेर्भवप्रपञ्चेषु तटस्थदृष्टेः । अध्यात्मराजेश्वरसुप्रसादे का न्यूनता सिद्धिषु लब्धिषु स्यात? ॥ १.३ ॥
आत्माऽस्ति कर्माऽस्ति परां भवोऽस्ति माक्षाऽस्ति तत्साधक हेतुरस्ति इत्येवमन्तःकरणे विधेया दृढप्रतीतिः सुविचारणाभिः || १४ ||
अर्वादृशां नैव परोक्षभावाः प्रत्यक्षधीगोचरतां लभन्ते । अतीन्द्रियज्ञानिकृतोपदेशैः सन्तो यथार्थ प्रतियन्ति किन्तु || १५ ||
शुद्धात्मतत्त्वं प्रविधाय लक्ष्यममूढदृध्या क्रियते यदेव । अध्यात्ममेतत् प्रवदन्ति तज्झा नचाऽन्यदस्मादपवर्गबीजम् ॥१६॥
अध्यात्मभूमीभूत ऊर्ध्वभागे दार्त्स्न्येन यद्यस्ति व आरुरुक्षा । महाशयास्तर्मुपदिश्यमानं निबोधतेदं हृदयेन तायत् ॥ १७ ॥
महीयसा पुण्यसमुचयेन सम्पद्यते मर्त्यभवो विशिष्टः । सार्थक्यमेनं च नयन्ति सन्तः सञ्ज्ञान- सम्यक्चरिते प्रपथ ||१८|| . प्राप्तान्यनन्तानि वधूंध्यनेन जीवेन मांहेन वशीकृतेन । मोहस्य रु खलु देहलाभो देहे च लब्धे पुनरुप्रदुःखम् ||१९||
जन्मक्षणे व संगमे च पञ्चत्वकाले नियतं हि दुःखम् । रोगादिजातानि पुनः कियन्ति दुःखानि मेयानि भवाम्बुराशौ ? २०||

Page #394

(३) देहान्त रानागमनाय तस्माद निघ्नन्ति मोहं मुनयः प्रयत्नैः । मोहो हि समागमहालयस्य स्तम्भः, ममस्ताऽमुखवृक्षबीजम् ।।२१।। मर्वेऽपि दोषाः प्रभवन्ति मोहाद माहस्य नाशे नहि तत्प्रचारः । इत्येवमध्यात्मवचोरहस्यं विवेकिनश्चेतमि धारयन्ति ॥ २२ ॥ संसारभोगा विविधा अनेन जीवेन भुक्ता बहुशी महान्तः। तथाप्यतृप्ती जडवुद्धिरेष तृप्त्यै नृभोगेषु विचेष्टते ही ! ॥ २३ ॥ रिक्तीकृतेऽप्यम्युनिधौ निपीय तृषा न यस्योपशमं प्रयाता। तृणाग्रभागस्थितवारिबिन्दुपानेन तृप्ति किमसौ लभेत ?॥ २४ ॥ नवा नवेच्छा सततं जनानां प्रादुर्भयन्ती मकलप्रतीता। कर्तव्यकार्योंघसमाप्तिरत्र नास्त्येव तृष्णाऽस्खलितप्रचारात् ॥२५॥ कार्यान्तरं नावशिष्यते मे कार्य विधायेदमिति स्वचित्ते । कुर्वन् सुमेधा अपि तत्समाप्ती कार्यान्तरं कर्तुमनाः पुनः स्यात्॥२६॥ पारं स्वयम्भूरमणाम्धुराशेः सम्प्राप्नुवानाः* प्रबलौजसोऽपि । अपारतृष्णाम्बुधिलंघनाय कर्तुं प्रयास न परिक्षमन्ते ॥ २७ ॥
अखण्ड भूमण्डलशासकत्वं न दुर्लभं दुर्लभमेतदेव । • तृष्णानिरासोपगतावकाशं सन्तोषरत्नं परमप्रभावम ॥ २८ ॥
न तत् सुखं बिभ्रति भूभुजोऽपि न तत् सुखं स्वर्गमदो न चेन्द्राः । . यस्मिन् सुखे तुष्टमनःप्रभूते विवेकिनो निर्गमयन्ति कालम् ॥२९॥
कामोद्भवं शर्म यदस्ति लोके दिव्यं महच्छर्म पुनर्यदस्ति । तृष्णाक्षयोद्भूतसुखश्रियस्तद् न षोडशीं नाम कलां लभेत ॥३०॥ इहास्ति को नाम तथा विधो नः कुर्मो वयं यत्र ममत्वभावम् ? । सर्वेऽपि कर्माशयबन्धभाजः कस्योपकारं खलु कः करोतु ?॥३२॥ सर्वे च तृष्णानलतापतप्ताः शक्नोति कः कस्य शमार्पणाय ? । सम्बन्धमप्यातनुमश्च केन ? न क्वापि सम्बन्धफलोपलम्भः ॥३२॥
शक्तीशानः ।

Page #395

(४) सबै पराधीनतयैव सन्ति कः कं स्वतन्वं प्रविधातुमीष्टे ?। स्वयं दरिद्रो हि परं विधातुमाव्यं कथङ्कारमलम्भविष्णुः? ॥३३॥ रहस्य निष्पादन आदितस्तु श्राम्यत्यविच्छेदकृते च पश्चात् । एवं दशायां परिभज्यमाने स्नेहे भृशं ताम्यति मानवोऽयम् ॥३४॥ यत्प्रेम्णि चितं रमते त्वदीयमन्यत्र चित्तं रमते तदीयम।. कथं वृथा मुखसि तत् परत्र ? नोकपक्षः प्रमदाय रामः ॥३५॥
अनन्यसाधारणभावतः कस्त्वद्गोचरं प्रेम दधाति लोके ।। एवं न चेत् क्वापि न तर्हि धीमन मोहो विधानुं भवताम्ति युक्तः।३६॥
यत्प्रेमजन्यं परितापमेषि तत्तापहानाभिमुखः म चैद न । तत् तादृशं प्रेम विषस्य कुण्डं मत्वा परित्यज्य कुरुष्व तापम् ॥३७॥ नेहोनहि स्थायितया क्वचित् स्यात् स्याद यत्र तत्रापि भवत् मुतीव्रम। एकस्य मृत्यावितरस्य दुःखं दुःखास्पदं प्रेम ततोऽस्त्यवश्यम ॥३८॥ सर्वो जनः स्वार्थनिमग्नचंताः स्वार्थश्च सम्बन्धविधान दक्षः । प्रेमप्रदीपस्य स एव तेलं स्वाथै समाने खलु कः किमीयः ? ॥३९॥ पितति मातेति सहोदरेति मिति कर्मस्फुरणापजातम् । अवास्तव खल्वपि मन्दमंधाः मम्बन्धमात्मीयतया प्रवेति ॥४०॥ यस्यास्ति वित्तं प्रचुर तदीया भवन्ति मवें मृदुलम्बभावम् । दारिद्रय आप्तेनु सहोदरांऽपि प्रेमी वयम्योऽपि परामुखः स्यात् ।।१। न कोऽपि कस्यापि ममस्ति लोक वृक्षेत्र मोहाद व्यथत जनोऽयम् । अध्यात्मदृष्ट्या परिचिन्तयेञ्चद निःमारमेतद निखिलं प्रतीयात्॥४२॥ महालयाऽऽरामसुलोचमादि यद बाह्यदृष्ट्या परिदृश्यमानम् । भवेद् विमोहाय, तदेव वस्तु वैराग्यलक्ष्म्य पुनरात्मदृष्टया ॥४३॥ . दुःखं विना किञ्चन दृश्यते न सुग्वस्य लेशोऽपि भवप्रपञ्चे। तथाप्यहो ! वैषयिक प्रसंगं सुखम्वरूपं प्रविदन्ति मूढाः ॥४४॥

Page #396

मरीचिकां वारितया विलोक्य मृगी यथा धावति भूरितृष्णः। भोगान सुखत्वेन तथा विदित्वा तान प्रत्यही धावति देहधारी १५॥ कस्तूरिकासौरभलुब्धचेता मृगो यथा धावति तन्निमित्तम् । न वेत्ति तु स्वोदरवर्तिनी तां मूर्खस्तथा सौख्यकृते मुखात्मा ॥४॥ वपुः क्षणध्वंमि विनश्वरी श्रीमत्युः पुनः सन्निहितः मदेव । तस्मात् प्रमादं परिहाय धर्मे बद्रीयमः स्यात् सततं सुमेधाः ॥१७॥ प्रभातकाले दिनमध्यकाले सायं च काले खलु वैसदृश्यम् । पदार्थसाथै परिवृश्यते तत् क्वार्थ वयं विश्वसिमा विचार्यम् ॥४८|| नारी किमीयां तनयः किमीयो मित्रं किमीयं पितरी किमीयौ?। गन्तव्यमेकाकिन एव *हीतः पुण्यं च पापं च परं सह स्यात ॥१९॥ मम्बन्ध औपाधिक एष सर्वः समारवासे असतां जनानाम् । स्वभावमिद्धं, परमार्थरूपं ज्ञानादिमम्बन्धमुपेक्षसे किम् ? ॥५०॥ गिरेगुहायां जलधेश्च मध्ये पातालभूमी त्रिदशालये था। क्वाप्येतु मृत्योस्तु भवेन्न गुप्तः स भूर्भुवःस्वस्त्रितयं हि शास्ति ॥२१॥ 'प्रचण्डदोर्दण्डबल व्यपास्तजगद्बला दुःमहतेजउग्राः।। प्रशासति म्म क्षितिमण्डलं ये तेऽपि प्रयाताः खलु रिक्तहस्ताः॥२२॥ जेगीय्यते स्मेन्दुमयूखशुभ्रं यशी यदीयं पृथिवीतलेऽस्मिन् । महाभुजास्तेऽपि हता यमेन व्यादाय वक्त्रं सहसा प्रमुताः ॥२३॥ महालयोऽयं धनकोश एष इमाः सुमुख्यः परिवार एषः । ध्यायनिति त्वं भवसि प्रफुल्लो दृशोस्तु सम्मीलितयोर्न किञ्चित्।५४॥ अनेन देहेन करिष्यसे यत् पुण्यं तदन्यत्र भवे सहायः । गमिष्यतस्ते भविता, न तु स्वात् परिच्छदादेकतमोऽपि कश्चित् ।९५ चित्रालतकाक्षकनालिकेरश्चिन्तामणिः कामगवी सुरद्रुः । प्राप्त किमप्यन्यदलौकिकं वा किं तेन मिद्धिर्मरणे पुरःस्थे ? ॥२६॥
* हि इतः ।

Page #397

अस्ति त्रिलोक्यामपि काशरण्यो जीवस्य नानाविधदुःखभाजः ?। धर्मः शरण्योऽपि न सेव्यते चेद् दुःखप्रहाणं लभतां कुतस्त्यम्?।।५७|| संसारदावानलदाहतप्त आत्मैष धर्मोपवनं श्रयेच्चेत् । क्ष तर्हि दुःखानुभवावकाशः? कीदृक्तमो भास्वति भासमाने?||५८ मातेव पुष्णाति पितेव पाति भ्रातेव च नियति मित्रवञ्च । प्रोणाति धर्मः परिषेवितस्तद अनादरः साम्प्रतमस्य नैव ॥५९॥ सौस्थ्यं धनित्वं प्रतिभा यशश्च लब्ध्वा सुखस्यानुभवं करोषि । यस्य प्रभावेण तमेव धर्ममुपेक्षमाणो नहि लजसे किम् ? ॥६०॥ इच्छन्ति धर्मस्य फलं तु सर्व कुर्वन्ति नामुं पुनरादरेण | नेच्छन्ति पापस्य फलं तु केऽपि कुर्वन्ति पापं तु महादरेण ॥६१|| इष्यन्त आम्रस्य फलानि चेत् तत् तद्रक्षणादि प्रविधेयमेव । एवं च लक्ष्म्यादिफलाय कायर्या कुर्वन्त्यबोधा न हि धर्मरक्षाम्॥६२।। सुखस्य मूलं खलु धर्म एवच्छिन्ने च मृले क्व फलीपलम्भः ? | आरूढशाखाविनिकृन्तनं तद् यद् धर्ममुन्मुच्य सुखानुपङ्गः ॥६३॥ करोषि यत् त्वं वपुषः सदैव पोषाय चालङ्करणाय चेहाम । प्रतिग्रहः किं नु फलस्य देहाद वितर्फितश्चेतसि वर्तते ते ? ॥६॥ भुक्तानि भोज्यानि सुरोचका नि पीतानि पेयानि रमाद्भतानि । यदा बहिस्तात् क्षिपते शरीरं तदा विरूपत्वममीपु कीदृक? ॥६५॥ रसायनं सेवतु* सर्वदापि भुक्तां पुनः पौष्टिकभोजनानि । तथापि नो नहक्ष्यति देहकुम्भे भस्मावशेषीभवनस्वभावः ॥६६॥ तैलेन मम्मनितो यथावत् स्नानात जलेनोत्तमगन्धिना च । सुराघटादप्यतिनिन्ध एप कायोऽशुचिः किं भविता पयित्रः॥६७॥ रोगः प्रपूर्ण भविनां शरीरमन्त:स्थितवेषु जनो मदान्धः । यदा बहिस्ते प्रकटीभवन्ति दीनाननः पश्यति दुःखमेव ॥६॥
सेव् ' धातोः परस्मैपदित्वे सुलभाः शिष्टप्रयोगाः ।

Page #398

( ७ )
अदा विपत्ति सकृदेव योऽत्र भूयः कदाप्याद्रियते स नैव । चित्रं पुनः सेव्यत एव देहो योऽनादिकालाद् दददस्ति दुःखम् ||६९||
तस्मात् परित्यज्य शरीरमोहं चित्तस्य शुद्धयै सततं यतस्व । न देहशुद्धौ पुरुषार्थसिद्धिश्चित्ते तु शुद्धे पुरुषार्थसिद्धिः ||७० ||
अन्यत्र मोक्षाद् नहि वास्तवं शं मोक्षश्च देहश्च मिथो विरुद्धौ । मुमुक्षवस्तेन न देहमोहं कुर्वन्ति, कुर्वन्ति भुक्षवस्तु ॥ ७१ ॥
येनैव देहेन विवेकहीनाः संसारबीजं परिपोषयन्ति । तेनैव देहेन विवेकभाजः संसारबीजं परिशोषयन्ति ।। ७२ ।।
feeraभोगं कुरुतः समानं द्वौ पुरुषावेकतरस्तु तत्र । नाति कर्माणि, निहन्ति चान्यो मोहे त्रिवेके च विजृम्भमाणे॥७३॥
चेद् धावतो जीववधो न जातो जातः पुनः पश्यत एव यातः । Tarf हिंसा मामे स्याद मूढे, द्वितीये न धृतोपयोगे ||७४ || शरीरमंत्राSSत्मतया त्रिदन्तो विदन्ति नैतत् खलु - "कोऽहमस्मि | इदं जगत् विस्मृतत्रत् स्वमेव स्वस्मिन् भ्रमः स्फूर्जति कीदृशोऽयम् १
॥ ७५ ॥
रागं च रोषं च परत्र कृत्वा कथं वृधा हारयसे भवं भोः ! | माध्यस्थ्यमेवाऽऽश्रय चेत् सुखेच्छा माध्यस्थ्यजं शर्म परानपेक्षम्
॥ ७६ ॥
परोन्नती कि परिखियसे त्वं परक्षतौ कि बहसे प्रमोदम् ? | स्पृशन्ति नान्यं तथ दुर्विकल्पास्त्वामेव बध्नन्ति तु कर्मपाशैः ॥७७॥
परोन्नत वेत् तव दुष्प्रयत्नैः क्षतिर्भवेत् कस्तव तत्र लाभः ? | म स्यात् क्षतिस्तर्ह्यपि को नु लाभस्तत्तापहेतून् त्यज दुर्विकल्पान् । ७८ ।
जागर्त्ति पुण्यं प्रबलं यदीयं प्रवर्धमानेऽभ्युदये तदीये । कोऽस्त्यन्यथाकर्तुमलं सुरांऽपि नेयं ततः क्वापि करोतु धीमान्
॥ ७९ ॥

Page #399

अभ्युन्नतिधावनति यत् स्यात् पुण्यस्य पापस्य च कार्यमेतत् । क्षीणे च पुण्येऽभ्युदयो व्यपेनि तन्नश्वरे शमणि को विमोहः? ॥८॥
संवेद्यते यत् मुखमद्वितीयं कदापि माध्यस्थ्यलयोपलम्भे । प्रशस्तकौघजसौख्यराशिरप्यम्य नैवाऽर्हति तुल्यभावम ॥८॥ . ऐश्वर्यमालोक्य भुवां विचित्रं चित्रीयसे मुद्यमि या कथं त्वम? न किञ्चिदेतत् मुरसम्पदोऽग्रे विपाक एवाऽस्ति च कर्मणाऽमौ ॥२॥ इन्द्राः सुरा भूमिभुजः प्रधाना महाप्रतापा अधिकारिणश्च । . सर्वेऽपि कर्मप्रभवा भवन्ति कस्तत मतां कर्मफले विमोहः॥८३॥ सदा निरीक्षत निजं चरित्रं यच्छुद्धिमाप्नोति विहीयते वा। हानि च वृद्धिं च धनस्य पश्यन जश्वग्नि न वृशं करोति ॥८॥ करोषि दृष्टिं न गुणे परस्य दोषान ग्रहीतुं तु मदाऽमि मन्नः । युक्तं न ते शकरवत् पुरीषे परम्य दाप रमण विधातुम ॥८॥ दोषानुबद्धः सकलाऽपि लोको निर्दपणम्त्वस्ति म बीतगगः। .. न किं पुनः पश्यमि दह्यमानमही : स्वयोरेव पदारधम्नान।।८।। वृथाऽन्यचिन्तां कथमातनोषि? वृथाऽन्यकायें किमुपस्थितः स्याः? किं धूमपुत्रं यतसे ग्रहीतुं विस्तारयन् चेतमि दुर्विकल्पान, ॥८७॥ बिभेषि दुःखाद यदि माधुवुद्ध : दुःखानुकलां त्यज दुष्प्रवृत्तिम् । नेष्टी वियोगः सुखसम्पदश्चेत् चरित्रमापादय तर्हि शुद्धिम् ॥ ८८ ॥ सुखं च दुःखं च शरीरिपृष्ठे लग्न सदा कर्मविचित्रतातः । मत्तो न तु स्यात् सुखसम्प्रयोगे न व्याकुलःस्याञ्च विपत्प्रयोगे ॥८९॥ निशाविरामे दिनमभ्युदेति दिने समाप्ते च निशोपयाति। तथैव विश्वे सुख-दुःखचक्रं ज्ञात्वा मुधीः स्याद न कदाप्यधीरः ९०॥ उदेति रक्तोऽस्तमुपैति रक्तः सहस्रभानुर्विदितो यथैषः । तथा महान्तोऽपि महोदयत्वे विपत्प्रसंगे पुनरेकरूपाः ॥९॥

Page #400

( ९ )
स्वर्ण यथा शुध्यति वह्नितापाद् विपत्प्रसंगेऽपि तथा महात्मा । षिपत्प्रसंग: खलु सवहेम्नः परीक्षणे स्यात् कषपट्टिकेव ॥९२॥ प्राप्ता विपत्तिर्नियमेन भोग्या दुर्ध्यानतो नैव निवार्यते सा । एवं च शान्त्या विपदं सहेत दुर्ध्यानतः प्रत्युत कर्मबन्धः ॥ ९३॥
fit भोः ! प्रवासादपि वाञ्छितार्थाऽसिद्धेभृशं ताम्यसि रोदिषि न्त्रम् । किं साम्प्रतं स्वाद् रुदितेन ?, पूर्व पापप्रवृत्तौ न विचारितं किम् ? ॥९४॥
अध्यात्मविद्यारमणैकलीनाः स्वरूपलाभाय सदा यतन्ते । स्वरूपलाभे सति नास्ति किञ्चित् प्राप्तव्यमित्यात्ममुखः सदा स्यात्।। ॥९५॥
अयं जनो मातृमुखः शिशुत्वे तारुण्यकाले तरुणीमुखश्च । जराऽऽगमे पुत्रमुखः पुनः स्याद् मूर्खः कदाप्यात्ममुखस्तु न स्यात् ।९६|
आदौ भवेच्छुकवत् पुरीषे ततः पुनर्मन्मथगर्दभः स्यात् । जरद्गवः स्यात् जरसः प्रहारे पुमान् पुननैव पुमान् कदापि ॥९७॥
लाभार्थ माध्यात्मिकजीवनस्य देवा अपीच्छन्ति नृजन्म लब्धुम् । तदेव किं त्वं मलिनीकरोषि प्रमादपङ्के हृदि चेत किञ्चित् ||१८||
जीर्णा जरा कि मरणं गतं किं रोगा हताः किं युवता स्थिरा किम् | किं सम्पदो वर्जितविप्रयोगा यन्निर्विशंको विषयानुषङ्गः १ ॥ ९९ ॥
दृढमानसत्वे सुस्थे च देहे पुरुषार्थसिद्धौ । यतस्त्र, वार्धक्य उपागते तु किञ्चिन्न कर्त्तुं प्रभविष्यसि त्वम् १००
sirat archanदस्ति क्षणाद विलीनं शरदभ्रवत् स्यात् । स्फुटेप्यो ! पुगलवैसदृश्ये मोहं कथं नोज्झसि बालबुद्धे ! ॥ १०१ ॥
उपस्थिते कर्मणि दुर्विपाके राज्यादि सर्व विलयं प्रयाति । क्षुत्क्षाम कुक्षिप्रतिपूरणार्थं गृहे गृहे भिश्रितुमप्युपेयात् । ॥ १०२ ॥
कर्म स्थितिर्याषद पेयुषी न भवेदवश्यं सुखदुःखसत्त्वम् । दुःखप्रहाणेन सुखं प्रपित्सोरकर्मकीभावमृते न पन्थाः ॥ १०३ ॥ |
2

Page #401

दुःखान्यपाराण्यनुभूय यत्र शरीरभाजो जनिमाप्नुवन्ति । विलोक्य तत् स्थानकमेव भूया हृष्यन्ति. हा! दारुण एष कामः१०४॥ भवेन्मतिश्चेद् विषयानुषङ्गाऽतिरेकतः शाम्यति कामवेगः । तदेतदज्ञानविजृम्भितं ते बहिर्कतेनेव हि वर्धते मः ॥ १.०५ ॥ . प्रतिष्ठिता यत्र शरीरशक्तिरधिष्ठिता यत्र धियां विकासः। ... व्यवस्थिता यत्र सुरूप-कान्तिथि प्रतिघ्नन्ति जडास्तदेव १०६।। वैराग्यपीयूषरसेन धौतमप्याशु चतो मलिनं क्षणात् स्यात् । विकार हेतौ निकट प्रयाते. कामी बलीयांश्चपलं च चेतः ॥१०॥ किं तत्र, सिंहापरि चाऽऽस्य देशाटनप्रतिज्ञापरिपुरणं यत् । *विकार हेतौ सति विक्रियन्तं न ये, त एय प्रभयो यथार्थाः ॥१०॥ अपि त्रिलोकेऽस्खलितप्रतापं किं वर्णयामा मदनं पिशाचम। महात्मनोऽपि स्फुरितप्रवाधान योऽग्रे स्त्रियाः माञ्जलिकानकार्षीत्
॥१.०९॥ मनो द्रढीयः प्रविधाय सत्वप्रतिष्ठवृत्तिर्विकस द्विवेकः । अध्यात्मचिन्तां विदधद भवेत् किमस्य कुर्याद मदनः शिखण्डी?
॥११०॥
यथा मनःसारथिरिन्द्रियाश्वान् प्रयुक्त एवं विषयेषु यान्ति। निपातयत्याशु च तत्र जीवमतोऽधिकः कः परतन्त्रभावः?||१११॥ स एव धीरां बलवान् स एव म एव विद्वान् स पुनर्मुनीन्द्रः। येनेन्द्रियाणामुपरि स्वसत्ता विस्तारिता मानस निर्जयेन ॥११२।। जितेन्द्रियं शान्तमनःप्रतिष्ठितं कषायमुक्तं ममताविवर्जितम् । उदासितारं समुपास्महे मुनि स एव सारं लभते स्म जीवनात्॥११३।। ससं वाञ्छन् सर्वत्रिजगति तदर्थ प्रयतते
तथापि क्लेशोधान् सततमनुबोभीति विविधान् । * कुमारसम्भवगतश्लाकतृतीयपादन पूर्तिः।
-

Page #402

(११) तदेवं संसारं विषयविषदुःखैकगहनं
विदित्वा निःसंगीभवति रमते चाऽऽत्मनि बुधः ॥११॥ पूणांनन्दस्वभावः परमविभुरयं शुद्धचैतन्यरूपः ।
मोद्भासिप्रकाशोऽहह तदपि जडेः कर्मभिः सम्प्रविश्य। म्लानि नीतो नितान्तं तदथ विमलतां नेतुमेनं यतध्वं
प्रागुक्तं चात्र भूयः स्मरत दृढतया कर्मभूमिः स मोहः॥११॥ कृत्वा स्वस्थं हृदयकमलं मुक्तवाद्यप्रसङ्गं
शान्त्यारामे समुपविशता-द्वर्तुमात्मानमेनम् | मन्त्रं हंहो : कुरुत मुधियोऽनादितः पाशबद्धं
कः स्यात् स्वात्मोपरि हतदयो मूढधीशेखरोऽपि ? ॥११६।। इत्येवं गृहिणोऽपि चेतमि मदा मद्भावनाऽऽलम्बनाद् ___ अध्यात्म रचयन्ति संविदधतः मंसारकार्याण्यपि। एतेनैव पथा च तेऽपि विषमाद मुच्यन्त एतद्भवाद्
इत्येवं परिदर्शितः परिमितोऽध्यात्मोपदेशो मृदुः ॥११७॥
. इति " प्रकीर्णक उपदेशः" प्रथमं प्रकरणम् ।

Page #403

(१२)
द्वितीय-प्रकरणम् ।
पूर्वसेवा।
न दुष्करो योगपथाधिरोहः किं दुष्कर तहि जगत्त्रयेऽपि ?। योगस्य भूमावधिरोहणार्थमादावुपायः परिदर्यतेऽयम् ॥ १॥ .
पूजा गुरूणामथ देवताया आचारशुद्धिस्तपमि प्रवृत्तिः। . . निःश्रेयसे द्वेषविवर्जितत्वमेव शास्त्रेऽकथि · पूर्वसेवा' ॥२॥
पिता च माता च कलागुरुश्च ज्ञातेयवृद्धाः पुनरेतदीयाः । धर्मोपदेशप्रवणा महान्तः सतां मतः श्रीगुरुवर्ग एषः ॥ ३॥
कर्तव्य एतस्य सदा प्रणामश्चित्तेऽप्यमुष्मिन् बहुमान एव । पुरोऽस्य सम्यग् विनयप्रवृत्ति वर्णवादस्य मिबोधनं च ॥ ४ ॥ आराध्यभावः प्रथमोऽस्ति पित्रोविमानयंस्तो लघुधीव॒धोऽपि । आराधयेद् धर्मगुरुकमौ किं नाबद्धमूलस्तरुरेधते हि ॥५॥ पुण्यैर्महद्भिर्गुरुदेवसेवा सम्प्राप्यते, तत्र नहि प्रमादः । कर्तुं नमो बुद्धिमतां कदापि कल्याणगङ्गाप्रभवोऽयमध्वा ।। ६ ।। अनादरं ये गुरुदेवतानां कुर्वन्ति, पात्रं खलु ते कृपायाः । अमी वराका निजकर्मदोषाहता यतः श्रेयसि प्रस्खलन्ति ॥७॥
चलश्रियै दास्यमुपैति यस्य तस्यायमानः परिषद्यते चेत् । न सह्यते तर्हि कथं गुरूणामप्य प्रिया भावुककारणं वाक् ? ॥८॥
प्रेम्णा बलाद् वा वनितावचांसि सत्कारमार्गेऽस्खलितं नयन्ति । वाचं हितां तत्रभवद्गुरूणां न मन्यते, कीवृश एष मोहः ? ॥९॥

Page #404

( १३ )
अपक्षपाताः शुचितत्वबोधा महात्रतेषु स्थिरतां दधानाः । असङ्गिनः शान्तिसुधोपभोगा धर्मोपदेशा गुरवोऽवसेयाः ॥१०॥
तथाविधाः श्रीगुरवो भवाब्धौ स्वयं तरीतुं न परं यतन्ते । उद्धर्तुमन्यानपि देहभाजः परोपकाराय सतां हि यत्नः ॥ ११ ॥
नृदेवयोगीन्द्रनतः स देव आत्मश्रियं संप्रतिपत्तुमिच्छाः । स्याद्वल्लभो वल्लभवस्तुतोऽपि योगोऽस्ति दूरे न दशेदशी चेत्
॥ १२ ॥
यथार्थदेवत्वविनिश्चयस्याभावे प्रशस्ताशयतो गृहस्थैः । सर्वेऽपि देवाः परिपूजनीया नत्वाग्रहः साम्प्रतमज्ञतायाम् ||१३|
शास्पद विषये च चारिसंजीवनीचारनयो बभाषे । विशेषदृष्टौ च परत्र साम्याद् देवी यथार्थः परिषेवितव्यः ||१४|
• न रागरोषादिकदोषलेशो यत्रास्ति बुद्धिः सकलप्रकाशा | शुद्धस्वरूपः परमेश्वरोऽसौ सतां मतो 'देव' पदाभिधेयः ||१५||
रागंण रोषेण वयं प्रपूर्णास्तथैव देवोऽपि हि सम्भवेचेत् । कस्तत्र चास्मासु च तर्हि भेदां विवेक्तुमर्हन्ति बुधा यथावत् ॥ १६ ॥
तस्मात् स देवः खलु वीतरागः प्रियोऽप्रियो वा नहि तस्य कश्चित् । रागादिसत्ताssवरणानि नाम तद्वांश्च सर्वज्ञतया कुतः स्यात् ॥ १७॥
वयं सरागाः प्रभुरस्तरागः किञ्चिज्ज्ञतास्मासु स सर्ववेदी । शरीरिणः स्मः स पुनर्विदेहोऽस्माकं समाराध्यतमः स तस्मात् ॥ १८॥
artrगोष्ठ विविधां विधातुं मिलेत् कथञ्चित् समयः सदापि । reviseकाशोऽपि न शक्यलाभी देवस्य पूजाकरणाय हन्त ! ||१९||
mariafi areafeक यदीयं समीहतेऽन्तःकरणं स मर्त्यः | उपासनार्थ परमेश्वरस्य कथचिदानोत्यत्रकाशमेव ॥ २० ॥

Page #405

(३४) लोकापवादाद भयशीलता च मुदक्षिणत्वं च कृतज्ञता च। सर्वत्र निन्दापरिवर्जनं च सतां स्तवः प्रस्तुतयांग्यशाक्तवम् ॥२१॥ कृतप्रतिज्ञापरिपालनं चामत्सद्य यत्यागविधानवत्वम् । नालस्यवश्यं पुनराग्रहश्च सुयोग्यकार्येषु विवेकयुद्धया ॥ २२ ॥ अदैन्यमापद्यपि, नम्रता च सम्पन्प्रक, महतां च मार्ग। समारुरुक्षाऽऽर्जवमार्दवे च सन्तोषवृत्तिः सुविचारताच ॥२३॥
लोकाऽविरुद्धाचरणानुवृत्तिः सर्वत्र चौचित्यविधायकन्यम् । एवंप्रकारः स्वयमूहनीयः सद्भिः सदाचार उदारयुद्धया ।। २४ ।।
चतुभिः कलापकम् ।.
स्वजीवनं कीदृशमुचनीति सम्पादयेद्योगपथारुरुक्षुः । तदेतदेतेन विचारकाणां मनोभुवां स्पष्टमुपागतं मयात् ॥ २५ ॥
बहुप्रकारं तप आमनन्ति युक्तं यथाशक्ति तपो विधातुम् । देहस्य शुद्धिहृदयोज्ज्वलत्वं विधीयमानेऽत्र विवेकपूर्वम् ॥२६।।
किश्चिद् व्यथायामपि सम्भवन्यामनादरस्तत्र न मंविधेयः । अभ्यासतोऽये सुकरं तपःस्यात् कष्टाद् विना कर्म न हन्यतेऽपि ॥२७॥
न रोचते भोजनमन्वहं च कस्मै?, परं तेन क इष्यतेऽर्थः । अयं भवःस्याद यदि सौख्यपूर्णस्तदा क्षमः स्याद् विषयैकसङ्गः॥२८॥ न वास्तवो भोजनमात्मधर्मा देहस्य सोन विधीयते तु । तस्मादनाहारपदोपलब्ध्यै युक्तं तपोप्यभ्यसितुं सुधीनाम् ॥२९॥ न यत्र दुध्यांनमुपस्थितं स्याद् योगा न हानि पुनराप्नुवन्ति । भीणानि न स्युःपुनरिन्द्रियाणि कुर्यात् तपस्तत् सुविचारयुक्तम्।३०।धनस्य हेतोरथवा नियोगे स्वस्वामिनः संसहते बुभुक्षाम् । उद्देश आत्मोन्नतिसम्पदस्तु तपो यथाशक्यपि नैव चित्रम्! ॥३॥

Page #406

( १५ )
वदन्ति सन्तः प्रतिपद्यते च दावा भिकल्पो भव एव भीमः । विचित्ररूपास्ति च कर्मसृष्टिस्तद् भोगकीटीभवितुं न युक्तम् ||३२||
नानाविधस्वादुरसप्रपूर्णभोज्योपभोगे प्रविधीयमाने । प्रपद्यते यद्यपवर्गलक्ष्मीर्भवे तदा को बत पर्यटन् स्यात् ? ॥ ३३ ॥
अन्तःशरीरं प्रचरन्ति कर्मप्रत्यर्थिनो गुञ्जदनन्तशौर्याः । अनं प्रवेश्यं यदि पोषणीया नाम्नं प्रवेश्यं यदि शोषणीयाः ||३४||
सम्पादितश्चेत् तपआदरेण कष्टस्य सम्यक् सहनस्वभावः । बहुप्रसक्ने फलवान् तदा स्याद् रौद्रो न च स्याद् मरणक्षणोऽपि ॥३५॥
भुक्तिः सकृद वा रसवर्जिता वे-षदूनकुक्षिर्मितवस्तुभिर्वा । दिव्याशनानामपि साम्यतो वा प्रकीर्तिता सापि तपःस्वरूपा ॥ ३६ ॥
मास्य मन्द्रीकरणं तपोऽस्ति प्राप्तं रहस्यं तपसोऽत्र सर्वम् । धन्या रमन्तेऽत्र विवेकदीप प्रोद्भासितात्मोन्नति हेतु मार्गाः ||३७||
समग्रकर्मक्षयतोऽपवर्गो भवाभिनन्दा इमकं द्विषन्ति । अज्ञानसाम्राज्यमिहास्ति हेतुरही ! महादारुण एष मोहः ||३८||
संसारभोगे सुखमद्वितीयं ये मन्वते दुप्तविवेकनेत्राः । निःश्रेयसं ते समधिक्षिपन्त आश्चर्यपात्रं न सतां भवन्ति ||३९||
सुस्वादुभुतिर्मधुरं च पानं मनोज्ञवस्त्राभरणादिधानम् । इतस्ततः पर्यटनं यथेष्टं वयस्यगोष्ठी सुमुखीमुखं च ॥ ४० ॥
इत्यादिकं शर्म बहुप्रकारकं संसारवासे प्रकट प्रतीतिकम् । ast क्व नामेति विषस्य मोदकान् प्रसारयन्त्यज्ञगणे कुबुद्धयः ४१॥ युग्मम् ।
संसारभोगेषु सुखं यदेव प्रतीतिमारोहति दुःखमेतत् । shere क्षणभङ्गुरत्वाद् दुःखान्वितत्वादमहत्त्वतः ॥ ४२ ॥

Page #407

(१६) समस्तकर्मक्षयतोऽखिलार्थप्रकाशयुक्तं सुखमद्वितीयम् । यस्मिन् त्रिलोकीसुखमस्ति बिन्दुर्मुक्तो क इच्छेन्नहि?, को भवेत् ।
ब्रिद ! ॥४३॥
एवं च मुक्तावनुकुलवृत्तिरवाद्युपायोऽभिहितेषु मुख्यः। यस्मिन् स्थितेऽन्येऽपि भवन्न्युपाया यत्रास्थिते व्यर्थ उपायराशिः
॥४४॥
इत्येव योगप्रथमाधिकारिप्रवर्त्तनं किञ्चिदिदं न्यगादि। यथावदस्मिन् पथि सञ्चरन्तः सम्यग्दृशो ग्रन्थि भिदा भवन्ति ।४६).
अधे परावर्तननामकालेऽवशिष्ट उत्कृष्टतया भवन्ति । सम्यग्दृशो मोक्षपदस्य लाभेऽप्ययं विलम्बोऽर्थन एव भूयान् ॥४६॥
विमलः परिणाम आत्मनः ।
किल सम्यक्त्वमुदीरितं बुधैः। . अपवर्गपुरप्रवेशनं न हि मुद्रामनवापुषामिमाम् ॥ १७ ॥

Page #408

( १७ )
तृतीय-प्रकरणम् ।
अष्टाङ्गयोगः ।
यत्रास्ति दुःखाननुविद्धमेवानन्तं सुखं शाश्वतमेष मोक्षः । समग्रकर्मक्षय लक्षणोऽसौ नास्ति मुक्तिः सति कर्मलेशे ॥ १ ॥
offrent भवतो विभिन्नौ स्वर्गाद् यतः स्यात् पतनं, न मोक्षात् । स्वर्गे सुखश्रीः पुनरिन्द्रियोत्था ज्ञेया परब्रह्ममयी तु मोक्षे ||२||
सकर्मकाकर्मको द्विधाऽऽत्माऽऽदिमस्तु संसारितया प्रसिद्धः । अकर्मको निर्वृत-मुक्त - मिद्ध - ब्रह्मादिशब्दैरभिधीयते च ॥ ३ ॥ मोक्षrssar योगविदः पुराणा योगस्य पन्थानमदीदृशन्नः । अष्टानभेदः स पुनः प्रसिद्धः प्रदर्श्यते किञ्चन तत्स्वरूपम् ||४|| यमनियमासनप्राणायामाः प्रत्याहृतिश्च धारणया । सार्धं ध्यानसमाधी इत्यष्टाङ्गानि योगस्य ॥ ५ ॥
तत्राहिंसासत्यास्तेयब्रह्मापरिग्रहाश्च यमाः । शौचं तोषश्च तपः स्वाध्यायः प्रभुविचिन्तनं नियमाः ॥ ६ ॥ एकान्ततोऽभिन्नतया शरीर-शरीरिणौ सम्भवतो न युक्तौ । परी भवः कस्य हि जाघटीतु नाशे शरीरस्य शरीरिनाशात् ? ॥७॥
नाप्येवमेकान्तपृथक्त्वमङ्गाङ्गिनोर्विचाराध्वनि सञ्चरिष्णु । एवं हि हिंसा नहि मम्भवित्री हते शरीरेऽपि शरीरभाजः ॥८॥
मेधाविनस्तत् प्रतियन्ति देहादू विभिन्नमप्यभृतं कथञ्चित् । संयोगतोऽभिन्नमतोऽङ्गनाशे या स्याद् व्यथा तां प्रवदन्ति हिंसाम् ९॥
आकीटकादा च सुराधिराजात् सर्वत्र जीवेषु सुखासुखस्य । प्रियाप्रियत्वं परिनित्य धीमान् न क्वापि हिंसाऽऽचरण विदध्यात् ॥ १० ॥

Page #409

( १८ )
शरीरिणां वल्लभ लभं च प्राणाः स्वकीया इदमर्थमेक | साम्राज्यमप्याशु जनास्त्यजन्ति तत् किंविधं दानमलं वधाय ? ॥११॥
अम्यस्य चेतः कमलस्य खेदहिमोदकेन ग्लपनेऽपि धीराः । हिंसावकाशं समुदीरयन्ति कथीकृतौ किं पुनरङ्गभाजाम् १ ॥ १२ ॥
चण्डरोगाभिहतः पशुर्वा नरोऽथवा मारयितुं न युक्तः । मोदित प्राप्स्यति शंस मृत्वा नेताऽपि च प्राप्स्यति दुःखमुप्रम् १३।
व्यापादनं हिंसकवृत्तिभाजामपि क्षमं नेत्यवधारणीयम् । लोके श्व-माजर-मयूर-गृध्रादयोऽङ्गिनः केन भवन्ति हिंस्राः १ ॥ १४ ॥
भयङ्करैर्वृश्चिक- दन्दशकादिभिः परिक्लेशमधिश्रितोऽपि । न मारयेन्नापि च ताडयेत् तान् नात्र कंश्चित् फलसिद्धिलेशः || १५ ॥
न पापहेतुः सुकृताय पापोच्छेदाय वा प्राणिवधः कदापि । किं जायते जीवितनाशहेतुर्हालाहल जीवितसम्पदायै ? ||१६||
धर्मस्त्वहिंसा प्रभवः, कथं तद् हिंसात आविर्भविता कदापि ? | नाम्बुतः सम्प्रभवन्ति पाथोरुहाणि वन्हेर्जननं लभन्ते ॥ १७ ॥
इदं परं तेज इथं परा श्रीरिदं परं भाग्यमिदं महत्त्वम् । अशेषविश्वेश्वरनम्र मौलिनमस्कृतं सत्यमहाव्रतं यत् ॥ १८ ॥
मृषोद्यते यत् फलमाकुलय्य फलस्य खल्वस्य मुवाऽऽगसश्च । अस्त्यन्तरं कीदृगवेक्षणीयं युक्ता हि कार्येषु तुलासमा धीः ॥ १९ ॥
धनार्जनं न्यायपथेन सम्यगुच । गतोऽशक्यतया क आह ? । आरम्भतो धीरतया तु सा आपद्यमानाः प्रतिकूल योगाः ||२०| शाम्यन्ति सर्वाण्यपि दूषणानि यथार्थवादे प्रविजृम्भमाणे । मृगेश्वरे क्रीडति वारणानां सम्भावनीयो हि कुतः प्रचारः १ || २१ ||
प्रयातु लक्ष्मीः स्वजना अरातीभवन्त्वकीत्तिः प्रसरीसरीतु । अचैव वा मृत्युरुप स्थितोऽस्तु वदेदसत्यं न तथापि धीरः ॥२२॥

Page #410

( १९ )
यतः परिकेशमुपैति जन्तुर्भाषेत सत्यामपि तां गिरं न । पृष्टोऽपि जल्पेन कदापि मर्मावित् कर्कशं वैरनिबन्धनं च ॥ २३॥
पुनन्ति ते स्वीयपदारविन्देः पृथ्वीतलं सुन्दरभागधेयाः । मनोवचो भूघननेष्टितानि स्पृशन्ति नासत्यविषं यकेषाम् ||२४||
प्लुष्टistant ! प्रज्वलिताग्निना दुः सान्द्रीभवेद्, दुर्वचसा न लोकः । वाकू सूनृता यं तनुते प्रमोदं न चन्दनं तं न च रत्नमाला ||२५॥
विनश्वरी श्रीश्वपलाश्च भोगाः स्वार्थैकबद्धाः स्वजनाः समग्राः । अतो मृषावाद उपासनीयः किमर्थमेषा सुधियां मनीषा ॥ २६ ॥
अप्रत्ययं यद् वितनोति लोके दुर्गासनानां ददते निवासम् । दोषान् प्रसूने प्रवलान् क्रमेण तद् धर्मशीलो न वदत्यसत्यम् ||२७|
व्रतानि शेषाणि वदन्त्य हिंसासरोवरे पालिसमानि धीराः । सत्यस्य भने सति पालिभङ्गाइनर्गलं तत् खलु विप्लवेत ||२८||
स्वमन्यदीयं हरताऽधमेन दत्तः स्वधर्मोपवने प्रदाहः । इतं धनं स्वास्थ्यमुखं न सूते तस्मात् परिभ्रष्टमितस्ततोऽपि ||२९|| दरिद्रता- दुर्भगता - शरीरच्छेदादिकं स्तेयफलं विलोक्य । तत्र प्रवृत्तिव्यसनं समुज्झेत्, युक्तो ग्रहीतुं न तृणोऽप्यपृष्टवा ||३०|| अद्यापि नो दृष्टमिदं श्रुतं वा यत् स्तेयमालम्बितवान् मनुष्यः । प्रभूतमानन्दमपेतशङ्कमभुक्त कोटीश्वरतां प्रपद्य ॥ ३१ ॥
चौपापमधिष्ठितोऽस्ति स्वास्थ्यं परं हारितवान् न, किन्तु । धृतिं च धैर्य च मर्ति च सम्यग् जन्मान्तरं चापि स हीनभाग्यः ||३२|| यो मार्यतेऽसौ क्षणमेक एव प्राप्नोति दुःखं प्रविणे हृते तु । 'पुत्रपौत्रोऽप्युपयाति याषजीवं विचिन्त्येति जहातु चौर्यम् ॥३२॥
स्तेयप्रवृत्तिः खलु नीचकार्यमस्तेयवृत्तिः पुरुषार्थमार्गः । विशुद्धहस्तस्य च साधुवादः शाम्यम्स्यनर्थाश्च परत्र नाकम् ॥ ३४॥

Page #411

(२०) यस्मिन् प्रदीपे शलभन्नि दोषा यस्मिन सुधांशी परितापशान्तिः। यस्मिन् समुद्रे गुणरत्नभूतिस्तद् ब्रह्म को न स्पृहयेत् सचेताः॥३५॥ यस्मिन् दिनेशे परितप्यमान उपद्रवध्वान्त उपैति नाशम् । इष्टार्थसम्पादनकल्पवृक्षेऽस्मिन् ब्रह्मचर्य सुधियो यतेरन् ॥३६।। सिंहासने वोपषिशन सुरेन्द्रः प्रवन्दते यान् शुचिभक्तिननः । . ते ब्रह्मचर्यव्रतबद्धचित्ता मनस्थिना मयंभुवां जयन्ति ॥ ३७ ॥ .. फलन्ति मन्त्रा वहते च कीतिरध्यासते सन्निधिमप्यमाः । . यस्मिन् सति प्रस्फुरितप्रभावे तद्ब्रह्मचर्य सुविचारलभ्यम् ॥३८॥
अस्थ्नां प्रभूतं बलमर्पयन्तं रक्तप्रवाहं प्रविकासयन्तम् । मुखे प्रतापारुणतां दधानं न कः सुधीब्रह्मयमं सुरक्षेत् ! ॥३९॥ म तं शरत्पर्व हिमांशुरोपिः प्रह्लादमुत्पादयितुं क्षमेत । गत रसं दिव्यफलानि चापि हार्द रसं ब्रह्म यमातनोति ॥१०॥ यत् प्राणभूतं मुनिधर्मलक्षम्या हेतुः परब्रह्मणि यश, यस्मात् । निर्याति मेधा तटिनीष शैलात् तत् पालयन् ब्रह्म न पूज्यते
इह प्रतिष्ठा च परत्र च स्वर्यस्माददो ब्रह्म विहाय, मार्गम् । आपातमात्रे रमणीयमन्ते किम्पाकवद दारुणमाश्रयेन ॥ ४२ ॥ देहे तपस्येव न तापहेतुर्हेतुर्न वा भक्तिरिव श्रमस्य । स्वभावसिद्धो मनसः पवित्रीभाव स्थितो ब्रह्मयमश्वकास्ति ॥४३॥ परिक्षमन्ते गृहमेधिनस्तु म सर्वथाब्रह्ममहाव्रताय । तद् देशतो ब्रह्मणि ते यतेरन् स्वदारतुष्टाः परदारवर्जाः ॥४॥ त्रिय स्वसार जननी सुतां वा स्वां कामदृष्टया समवेक्षमाणे । कांधोपतापप्रभवं विचिन्त्य परस्य नार्या न दृशौ क्षिपेत ॥४५॥ • नहि स्वदारा अपि सेवितव्या आसक्तितः, किं पुनरन्यनार्यः। नोत्साते क्षेप्तुमितस्ततः स्वं ही ! यत्यते पातयितुं तु रेतः॥४।।

Page #412

( २१) शुक्रं शरीरस्य समस्ति राजा हते पुना राशि पुरस्य हानिः । रक्षेत् ततः कामशरेभ्य एनं ब्रह्मोञ्चसन्नाहधरं विधाय ॥ ४७ ॥ कः प्रत्ययस्तत्र परं पुमांसं या सेवते स्त्री चपलाऽपलजा। विषस्य पानं दहने च पातो वरं परस्त्री न तु सेवनीया ॥४८॥ सर्वस्वनाशः प्रबलं च वैरं बन्धो वपुष्पातनसंशयातिः । परत्र घोरस्थलसम्मश्चाऽन्यस्त्रीप्रसास्य फलान्यमनि ॥४९॥
शिरीषपुष्पाधिकमार्दवाणीं ममुच्छलत्सुन्दरकान्तिपूराम् । समुच्चासत्पङ्कजगन्धि-पर्वशरत्सुधाधाममनोहराऽऽस्याम् ॥ ५० ॥ एवं विधां प्रौढकलाकलापामपि त्यजेद् योषितमन्यदीयाम् । साधारणत्रीमपि कालकूटवल्ली परिज्ञाय विवेकशाली ॥५१॥
युग्मम् । मनःप्रवृत्तिर्वचसः प्रवृत्तिदेहप्रवृत्तिश्च मियो विभिन्नाः। यासां न साधारणयोपितस्ता निषेविताः स्युः सुखसम्पदायै ॥५२॥
वेश्यानुषतः पुरुषः किलाऽमत्साप्रसमाभिरतो विवेकात् । . तथाविधं प्रश्यति येन देवान न मन्यते नापि गुरूंध बन्धून् ॥५३॥ द्रव्येच्छया कुष्टिनमप्यमयोपमं परिस्निग्धवृशेक्षते या। स्नेहोस्मितां तां सृजतीमसत्यस्नेहं न गच्छेद् गणिकां कदापि ॥५४॥
रूपं यदेव प्रविलोक्य माधन्नाभ्यन्तरं तस्य यदि स्वरूपम् । '-विचिन्तयेत् तत्वदृशा, न तर्हि भवेत् स्मरान्दोलितचित्तवृत्तिः॥५५॥ परामनामामपातकाग्नौ सर्वे गुणा आहुतिमाप्नुवन्ति। अतः परं किश्चन नास्ति मौर्व्यमतः परं नाप्यधमं चरित्रम् ॥५६॥ पुसः प्रतीदं प्रतिपाद्यते म्म यद ब्रह्मचर्य वनिताजनोऽपि । तात्पर्यतस्तत् क्षमते ग्रहीतुं निज स्थितिं चेतसि लक्षयित्वा ॥२७॥ परिग्रहाद् मूर्छति, मूछनाश्च कर्म प्रबन्धा इति सम्प्रधीत्य । परिग्रहं सर्वमपि त्यजन्ति द्रव्यादिरूपं मुनयोऽपसमाः ॥२८॥

Page #413

( २२) गृहस्थभावो मुनिना च भिन्ने परिग्रही नन्न मुनिर्गहीव । परिमहाऽऽसक्तमुने मुनिन्धे भयेन्न कम्माद गृहिणां मुनित्वम् ! ॥२९॥ निन्धो गृही म्यादपरिग्रहत्ये निन्यो मुनिः स्यात् मपरिग्रहत्थे । द्रव्योपभोग मदनप्रसक्तैरपि प्रचारस्य न दुर्वचस्वम् ॥ ६०॥ . द्रव्य ग्रह लाभदृशापि मूलक्षति बिनाऽन्यन्न बदन्ति मन्तः। संसारदुर्थात निरोधहेतुः मुनिभिनं माध्यपरिप्रहत्वम ॥ ६१ ॥
गृहस्थवर्गम्त्वपरिग्रहत्यमध्यामिन न प्रभविष्णुगम्ति। अतः स कुर्वीत परिग्रहस्य प्रमाणमाशाप्रमगवगंधि ॥.६२ ॥.. परिग्रहस्याऽम्वलितप्रचारे तृष्णा प्रनाम् लभते नितान्तम। . ततो जनः पोत इवाम्बुराशी भवे निमजे दिति चिन्तनीयम् ॥६॥ । परिग्रहस्यातिवशीभवन्तं मुष्णन्ति चौरा विषयांभिधानाः । दहत्यनको दहनः कषायव्याधा निरुवन्ति पुनः समन्तात् ॥६॥ पापस्य वल्लोममुखस्य खानि दोषावलीमातरमाहुगशाम् । आशर्मियस्तत्र चरन्ति वेगाद न यत्र भामः शशिनो ग्वेश्च ॥६५॥ आक्रान्त विश्वत्रितयांऽपि लाभपयोनिधिम्नः प्रमरन् निरुद्धः । यमोंऽशतोऽप्येष समाश्रितो येरेवंविधाः म्युहिणोऽपि धन्याः ६६।।
आरम्भभारा भववृक्षमूलं परिग्रहः कारणमन्यमीषाम् । तस्मादवश्यं नियतप्रमाणं परिग्रहं मंविदधीत गही ।। ६७ ॥
एतानहिंसादियमान् स्वशक्तेरहन्ति सम्पालयितुं समग्राः ।। धोऽस्त्ययं सार्वजनीन एव स्वाभाविकी जीवननीतिरेषा ॥६८|| उक्ता अहिंसादियमा अमी दिक्कालाघवच्छिन्नतया विमुक्ताः । महाव्रतं सन्ति च सार्वभौमा वितर्कबाधे प्रतिपक्षचिन्ता ॥६९॥ . वितर्कबाधे प्रतिपक्षचिन्तनाद योगस्य सौकर्यमवेक्ष्य योगिनः । यमेषु बोगस्य बभाषिरेऽजतां विनापनेता प्रथमं हि युज्यते ॥७॥

Page #414

(२३) हिंसादयः सन्ति वितर्कसम्मकाः प्रत्येकमेते खलु सप्तविंशतिः । कृतानुमोदास्पदकारिता हि ते क्रोधाच लोभान तथैव मोहतः॥७॥ नयेति भेदा मृदु-मध्य-तीत्रै दैस्त्रिभिः सन्ति यथोक्तसंख्याः । प्रत्येकमेते मृदुमध्यतीवास्त्रिधा पुनः स्युर्मुदुमध्यतीत्रैः ॥ ७२ ॥
युग्मम् ।
अनन्तमज्ञानमनन्तदुःखं फले अमीषां नितरां विभाव्ये । अतः प्रकर्ष समुपेयुषां यत् फलं यमानामभिधीयते तत् ॥ ७३ ।। दयात्रतस्थैर्यवतः पुरस्ताद निसर्गवैरा अपि देहभाजः । मिथः प्रशाम्यन्ति तदेवमाद्ये व्रते फलं योगबुधा अबोचन ॥७॥
सत्यव्रते प्राप्तवति प्रतिष्ठां फलं प्रसिध्यत्यकृतेऽपि यत्ने । स्यादस्य वाचा व फलं परस्थाऽनुद्यच्छतोऽपीति फलं द्वितीये||७५||
अस्तेयनामव्रतनिश्चलत्वे भवन्ति रत्नानि न दुर्लभानि । प्रतिष्ठिते ब्रह्मणि वीर्यलाभोऽपरिग्रहे जन्मकथन्त्वबोधः ॥७६।।
योगदृष्टिः।
अष्टौ च योगस्य वदन्ति वृष्टीरष्टाभिर : सह ताः क्रमेण । सुश्रद्धया सङ्गत एव बोधो दृष्टिर्बभाषे प्रथमाऽत्र मित्रा ॥ ७७॥ मन्दं च मित्रावृशि दर्शनं स्यात् तृणानलोयोत इहोपमानम् । न देवकार्यादिषु खेदवृत्ती रोषप्रसङ्गोऽपि च नांपरत्र ॥ ७८ ॥ श्रीवीतरागे कुशलं मनोऽस्मै नमश्च पञ्चाङ्गतया प्रणामः । सेशुद्धमेतत् किल योगबीजं गृह्णाति दृष्टाविह वर्तमानः ॥७९॥
न केवलं तत् खलु वीतरागे मुनिप्रवेकेष्वपि शुद्धरूपम् । तेषां विशुद्धाशयतध सेवाऽऽहारप्रदानादिबहुप्रकारैः ॥ ८॥

Page #415

(२४) उद्विमता चात्र भवाम्बुराशेः सामान्यतोऽभिग्रहपालनं च। श्रीधर्मशास्रेषु समादरच श्रद्धा च बीजश्रवणे प्रमूता ॥ ८१॥
एवं च दृष्टाविह वर्तमानः कृपापरो दुःखिषु, निर्गुणेषु । अद्वेषकचोचितसम्प्रवृत्तियोंगप्रवीणैः कथयाम्बभूवे ॥ ८२ ॥
दुर्बोधघमें विपुलोऽम्बुवाहो दुर्वर्तनद्रौ निशितः कुठारः। ... सत्सङ्गतिर्या मुनिभियंगादि तत्प्राप्तिरत्र प्रगतेर्निदानम् ॥ ८३ ॥
अन्त्ये परावर्त इमां च दृष्टिं कल्याणरूपां लभते सुभागः। .. हेतुः परो भावमलाल्पताऽत्र घने मले सत्सु न सरवबुद्धिः ॥८॥
यथाप्रवृत्तौ करणेऽन्त्य ईदृग् आसत्तिमद्ग्रन्थिभिदः स्वरूपम् ।' अपूर्वतां तेन यथाप्रवृत्तेरासन्नभावेन वुधा अवोचन ॥ ८ ॥ चतुर्दशोक्तानि जिनागमे गुण-स्थानानि, तत्र प्रथमं निगद्यते । समागतस्य प्रथमामिमां दृशं शास्त्रे तु सामान्यत एवं वर्णितम् ॥८६॥
यमप्रधाना प्रथमा घृगुक्ता तारा द्वितीया नियमप्रधाना। शौचस्य सद्भावनया च तत्र घृणा स्वदेहेऽन्यशरोर्यसमः ॥८॥
सुसरवसिद्धिः सुमनम्कभाव एकाग्रभावो जय इन्द्रियाणाम । आत्मस्वरूपेक्षणयोग्यता च फलान्यमूनि प्रतिपादितानि ॥४८॥
युग्मम् ।
सन्तोषतोऽनुत्तमसौख्यलाभः स्वाध्यायती दर्शनमिष्टदेवे । *तपेन कायेन्द्रिययांश्च सिद्धिः प्रोक्ता समाधिः प्रणिधानतच ॥८९।।
अस्यां च तारादशि गोमयाग्नि-कणोपमं दर्शनमूचिवांसः । नोद्विमभावोऽत्र हितप्रवृत्ती तत्वावबोधस्य पुनः समीहा ॥१०॥
* अकारान्तोऽप्यस्ति ।

Page #416

(२५) प्रीतिस्त्वविच्छिन्नतयाऽत्र योग-कथासु भक्तिमहती च सत्सु । भयं न नीवं भवतस्तथाऽनाभोगेऽपि नात्यर्थमयोग्यकर्म ॥ ९१ ।। त्रासः स्वकीये विकले च कृत्येऽधिकेऽधिकस्थे च वियोधुमिच्छा । दुःखप्रहाणाय सतां प्रयत्नं नानाविधं वीक्ष्य कयन्त्वषुद्धिः ॥९२॥ माम्माकमुच्चैःप्रतिभाप्रकाशी ग्रन्थाः पुनः सन्ति सुविस्तरेण । शिष्टाः प्रमाणं तदिहेत्यमुण्यां दृष्टौ सदा तिष्ठति मन्यमानः ॥९३॥ यत्राऽऽमनं नाम सुख-स्थिरं स्याद् दृष्टिबला सा विदिता तृतीया। पूर्द च काष्ठाग्निकण प्रकाशसमं भवेद् दर्शनमत्र दृष्टौ ॥ ९४ ।। महांश्च तत्वश्रवणाभिलाषः क्षेपो न योगस्य पथि प्रयाणे । असाधुतृष्णा त्वरयोरभावात् स्थिरं सुखं चाऽऽसनमाधिरस्ति॥१५॥ अतोऽन्तरायाः शममाप्नुवन्ति द्वन्द्वाभिघातो न च सम्भविष्णुः । अपायदूरीभवनेन कृत्यं भवेत् समस्तं प्रणिधानपूर्वम् ॥ ९६ ।। यूनः सकान्तस्य विदग्धबुद्धों दिव्यगेयश्रवणेऽभिलाषः । तत्कोटिमारोहति तत्त्वविद्यासुधासमास्वाद इहाभिलाषः ॥१७॥ ' असत्यमुष्मिन् श्रुतमप्यपार्थ मियोषरायां भुवि बीजवापः । • सतित्वमुष्मिन्नसति श्रुतेऽपि निःसंशयं कर्मपरिक्षयः स्यात् ॥९८॥ तूर्याऽन्विता प्राणयमेन योगोत्थानेन मुक्ता दृगवादि दीप्रा। अस्यां च तत्त्वश्रवणप्रवृत्तिर्न सुक्ष्मवोधः पुनरत्र भाति ॥ ९९ ॥ यः श्वास-प्रश्वासगतिप्ररोधः स योगिभिः प्राणयमो बभाषे । -स रेचकः पुरक-कुम्भकौ च श्वासो बहिर्वृत्तिरिहाऽऽदिमः स्यात्
प्रपूरणं यत् पुनरस्य पूरकः स्थिरत्वसम्पादनमेष कुम्भकः । मैकस्वभावाः खलु योगसाधका गच्छन्ति केचित् तत ईदशा पथा
॥१०१ ॥ ( युग्मम् ) स्याद् भावतः प्राणयमस्तु बाह्यभावस्य रेकाद् अथ पूरणेन । अन्तःस्वभावस्य, यथार्थतस्वधीकुम्भनाद्, उत्तममेतवाम् ॥१०२।।
.
4

Page #417

(२६) जीतोऽपि मित्रादपि पुत्रतोऽपि धर्मः प्रियः स्यादिह प्राणतोपि। धर्माय प्राणानपि विक्षिपेत प्राणान्तकष्टेऽपि न तु त्यजेत् तम्।।१०३।। एवं भवक्षारपयोनिरासात् तत्वश्रुतिस्वादुजलेन पुण्यम् । बीज प्ररोहप्रवणं करोति सम्यातिः सद्रुभूरिभक्तिः ॥१०॥ मिथ्यात्धस्मिश्च दृशां चतुष्केऽवतिष्ठते ग्रन्थ्यविदारणेन । ग्रन्थेविभेदो भवति स्थिरायांतद् दक्चतुष्केऽत्र न सूक्ष्मबोधः।।१०।। अवेद्यसंवेद्यपदाभिधेयं मिथ्यात्वदोषाशयमूचिवांसः । तस्य प्रभावेण कृतावकाशा कृत्येष्वकृत्येष्वविवेकबुद्धिः ॥१०॥ . अवेक्षमाणा अपि जन्म-मृत्यु-जराऽऽमयोपद्रवदुःखपूर्णम् । । संसारमल्पेतरमोहदोपात् समुद्विजन्ते नहि देहभाजः ॥ १०७ ।। अवेद्यसंवेद्यपदं चतुष्के दृशाममूषामपि वर्तमानम् । सत्सङ्गतस्तस्य विनिर्जयेन स्वतोऽपयात्येव कुतर्कराहुः ॥१०॥ शमाम्बुवाहे प्रतिकुल वातं सद्बोधपद्मे च हिमोपपातम् । श्रद्धानशल्यं स्मयकारणं च प्रचक्षते योगविदः कुतर्कम् ॥१.०९॥ बादम्य मार्गाः प्रतिवादमार्गा नानाविधाः सन्ति सतां सभासु । तत्त्वान्तमाप्नोति न खल्वमीभिर्दृष्टान्त आस्ते तिलपीलकोऽत्र।।११।। एकेऽभियुक्ता अमुकं पदार्थ यथाऽनुमानैः परिकल्पयन्ति । अन्येऽभिरूपा अमुमैव भावमन्यस्वरूपं प्रतिपादयन्ति ॥१११॥ अतीन्द्रियार्था यदि हेतुवा दैविनिश्चयाध्यानमधिश्रयेयुः। एतावतः कालत एव तंगु सुनिश्चयः प्राज्ञवरैः कृतः स्यात् ।।१२।। तस्मात् कुतर्क ग्रह उज्झितव्या नानेन कोऽप्यस्ति फलोपलम्भः । मध्यस्थभावे च कृताधकाशे मम्यग्दृशां सम्भविता विकासः।।११३।। सम्यादृशः सन्ति चतन एताः स्थिरा च कान्ता च प्रभा पराप। प्रत्याहृतिस्तत्र भयेत् स्थिरायां स्याद् दर्शनं भ्रान्ति विवर्जित
-
.. * छन्दाभही नान सम्भाच्यः । अन्य नापीक्षु स्थलेषु ।

Page #418

. प्रत्याहतेग्रंथि विभेदनेन म्फुरदियेकोवलमानसानाम् । संसारनेटा प्रतिभाति बालधुलीगृह कोड नसनिभव ॥ ११५ ॥ तत्वं परं ज्योतिरिह ज्ञरूपं वैकल्पिकः सर्व उपप्लवोऽन्यः । एवं च भोगो भवभीगिभीगाऽऽभागम्वरूपः प्रतिभासतेऽत्र ॥११६॥ रम्न प्रभाया उपमोदिताऽत्र मूक्ष्मावबोधस्य समन्ययोऽपि । प्रत्याइतिः मा पुनराचचक्षे समाहृतियोऽर्थत इन्द्रियाणाम् ॥११७॥ अवेद्यमवेद्यपदाद विरुद्ध स्याद वेद्यसंवेद्य पदं स्थिरायाम् । एतत् पुनर्ग्रन्थिविदारणोत्थं रुचिप्रकारं मुनयो वदन्ति ॥११८॥
ततश्च कान्तादशि.संप्रवेशम्ताराप्रभाभं ध्रुवदर्शनं च । चित्तस्य देशे स्थिरबन्धनं यत् तां धारणामत्र वदन्ति मन्तः।।११९॥ स्थिरस्वभावादिह नान्यमुञ्च मीमांसनाया अपि संविकासः : सम्यस्थितः स्यादथधारणायां लोकप्रियो धर्मसुलीनचेताः ॥१२०॥ मायाजलं तत्वत ईभमाणोऽनुद्विग्न पत्याशु यथाऽस्य मध्यात् । भोगान स्वरूपेण तथैव मायाऽम्बुवद विदन् भुक्त उपति मोक्षम्
॥१२॥ न धर्मशक्ति प्रवलाममुष्यां भोगस्य शक्तिः अमते विहन्तुम् दीपापही गन्धवहो ज्वलन्तं दवानलं ने तुमलं शमं किम् ? ॥१२२॥ मीमांसना दीपिकया समाना मोहान्धकारक्षपणेऽत्र भाति । तत्त्वप्रकाशप्रसरेण तेनाऽसमंजसस्याऽपि कुतः प्रचारः ? ॥१२३।। दृष्टिः प्रभाऽद्युतितुल्यबोधा ध्यानकमारा रहिता रुजा च । प्रवर्तते ध्यानसमुद्भवं शं शमप्रधानं स्ववशं गरिष्ठम् ।। १२४ ।। सर्व भवेद अन्यवशं हि दुःखं सर्व भवेद आरमवशं च सौख्यम् । सुखासुखं वस्तुत एतदुक्तं गुणोऽत्र तत्वप्रतिपत्तिरूपः ॥ १२५ ।। या धारणाया विषये च प्रत्ययकतानताऽन्तःकरणस्य नन्मतम् । ध्यानं, समाधिः पुनरेतदेव हि स्वरूपमात्रप्रतिभामनं मतः १२६।।

Page #419

(२८) असावृत्त्याख्यकसत्प्रवृतिपदं प्रभायां लभते मुनीन्द्रः। प्रशान्तवाहित्यमपीदमेवेदमेव नामान्तरतोऽन्य आहुः ॥ १२७ ॥ दृष्टिः परा नाम समाधिनिष्ठाऽष्टमी सदासङ्गविवर्जिता च । सात्मीकृताऽस्यां भवति प्रवृत्तिांधः पुनश्चन्द्रिकया समानः ॥१२८॥ अस्यां निराचारपदो मुनीश्वरः श्रीधर्मसंन्यासबलेन केवलम् । लम्ध्वोत्तमं योगमयोगमन्ततःप्राप्यापवर्ग लभतेऽस्तकर्मकः ॥१२॥
तृणगोमयकाष्ठहव्यभुक
कणदीपप्रभयोपमीयते। - अथ रत्न-भ-भानु-चन्द्रमः
प्रभया बोध इह क्रमात् पुनः ॥ १३०॥ खेदादिदोषा इह निर्गतास्तथाऽ
द्वेषादिका अष्ट गुणाः भिताः क्रमात् । इत्येवमङ्गाष्टकमष्टकं शां संक्षेपतोऽदीत योगिसम्मतम् ॥१३१॥

Page #420

(२९) चतुर्थ-प्रकरणम् ।
कषायजयः। आत्मस्वरूपं प्रथमं प्रविधुर्योगश्रियां प्रोत्महमानचित्ताः । म पर योगस्य यदस्ति भूमिराकाशचित्रोपममन्यथा स्यात् ॥१॥ आत्मक्षेत्रे यांगतः कृष्यमाणे मम्यग्रूपैः सन्ततं प्रौढयत्नैः । मम्पयन्तेऽनन्त विज्ञानवीर्याऽऽनन्दा नास्ते मंशयस्याऽत्र लेशः॥२॥ इदं पदार्थद्वितये समस्तमन्नर्भवन्न व्यतिरिच्यतेऽतः । अडम्तथा चेतन इत्यम् हो. जडेन चैतन्यमुपावृतं नः ॥ ३॥ प्रमिद्धमंतञ्च जडस्य योगात् केशान् विचित्रान् सहते सदाऽऽत्मा। विवेकबोधे प्रतिभाति देहाद दुःखातिथिः स्यात् कुत एष आत्मा ?
॥४॥ मंशानामेकमेवास्ति मूलमात्माज्ञानं तच्च धीरा यदन्ति । आन्माज्ञानातदुःखं प्रगश्येद् आत्मज्ञानाद. अन्यथा नो तपोभिः
संसार आत्मैव जितः कषायेन्द्रियः स एवेतरथा च मोक्षः । कोधादयस्तत्र कषायसम्ज्ञाश्चत्वार उक्ता भववृक्षमेघाः ॥ ६ ॥ वो वैरहेतुः परितापकारणं शमार्गला दुर्गतिवर्तनी पुनः। उत्पद्यमानः प्रथम स्वमाश्रयं दहेद् दहेद् वन्हि रिवापरं न वा ॥७।। क्रोधस्य तस्य प्रशमे क्षमाक्षमा श्रमाऽऽत्मसाम्राज्यपरिस्पृहावताम् । या संयमाऽऽराम विशालसारणिः क्लिष्टाघभूमीधरभेदनाशनिः ।।८।।
.
युग्मम् । क्रोधः प्रसिद्धो मृदुमध्यतीव्राधनेकभेदैः सकलानुभूतौ।। यादृक्स्वरूपः स उदेति तागरसानुविद्धं वितनोति कर्म ॥९॥ योगस्य पन्थाः परमस्तितिक्षा सा क्रोधदावानलमेघवृष्टिः। यस्तामृतेऽभीप्सति योगलक्ष्मी हलाहलाद वाञ्छति जीवितं सः॥१.

Page #421

निशम्य दुर्भाषितमम्यदीयं नातन्वते रोषमुदारचित्ताः। सम्पादनीयः सहनस्वभावः शाठ्यं शठाने नहि कर्तुमर्हम् ॥११॥
क्रोधं च कस्माद् विदधीत योगी? दुर्भाषितैः स्थान हि कोपिरोगः। नवा यशःश्रीलभते विलोपं द्रव्यस्य हानेरपि नास्ति वार्ता ॥१२॥
रोषेण वैरं लभतेऽवकाशं वैरात् पुनः सत्वगुणप्रहाणिः। .. एवं स्खलेत् सञ्चरमाण आत्मोन्नत्यध्वना रोषसमाश्रयेण ॥१३॥
रुष्यजनं प्रेरयतेऽस्मदीयं प्राचीनकर्मेत्यथ चिन्तनीयम् । पराश्रये रुष्यति वा प्रकोपः प्रयोजके कर्मणि वा विधेयः१ ॥१४॥ कृतापराधे यदि नाम कोपो न कर्म कि तहिं कृतापराधम् ।। एतत् प्रभासेत विचार्यमा सर्वेऽपराधाः खलु कर्मराजः ॥१५॥ .. त्रैलोक्यचूडामणयोऽपि देवाधिदेवतास्ताडन-तर्जनादि । वितेनुषःक्षान्तिभरैरपश्यन् क्षमा तदेवं न हि किं क्षमा नः॥१६॥ प्रकम्पमानौष्टक-रक्तनेत्र-प्रस्वेदसंक्लिन्नमुखारविन्दम् । क्रुध्यन्तमालोक्य विचारशीलैज्वरीव मान्यःकरणाऽऽस्पदं सः॥१७॥ ज्वरातुरे कुर्वति दुर्वचांसि यथा न कोपः क्रियते दयातः । तथा दयादृष्टित एव दृश्यः क्रोधज्वराद् दुर्वचनानि कुर्वन् ॥१८॥ भनस्पतित्वे च पिपीलिकात्वे समागतोऽनेकश एष आत्मा । तदाऽभिमानो गलितोऽस्य कुत्र न सधते सम्प्रति दुर्वचो यत् ॥१९॥ आक्रोशशान्तिर्मधुरैचोभिराक्रोशतोऽसौ पुनरेति वृद्धिम् । प्रदीपनस्य प्रशमाय वारि क्षिपन्ति नोत्तेजकमिन्धनादि ॥२०॥ दुरीकृताः सम्पद उज्झिता स्त्री नीतः समनः स्वजनोऽप्युपेक्षाम् । अथ प्रकोपाचरणं किमर्थं तथाप्यसौ चेद् हतभागतेयम् ॥ २१ ॥ कोऽस्न्यस्मदीयो भुवमत्रयेऽपि कर्त्त क्रुधं यत्र किलाधिकारः ।। संसर्ग एषोऽस्ति च कर्मकल्प्यो न्याय्यं प्रकोपाचरणं न तस्मात् ॥२२॥

Page #422

(३१) . स्थातव्यमत्रास्ति कियहिन यत् कोपाग्निना प्रज्वलन क्षमं स्यात् !! यद्यहिकायें क्षम एव कोपः पारत्रिकाथै प्रशमो न तर्हि ? ॥२३॥
यमान कुरुवं नियमान कुरुध्वं क्रियां कुरुध्वं च तपः कुरुध्वम् । न चेत् समस्ति प्रशमावगाहः काऽऽशा तदभ्यः फलमुच्चमा'तुम्?
मनश्च वाचा च वपुश्च यस्याऽवगाहते क्षान्तिसुधासमुद्रे । धन्यः कृतार्थः सुकृती महात्मा कलावपि प्रेक्ष्यमुखाम्बुजोऽसौ ॥२५॥ क्रोधान्धलीभूय यदेव कार्य करोति सद्यो विपरीतरूपम् । तदेव कोपांपरमे पायै दुःखाय च स्याद्, धिगहो ! अविद्या ॥२६॥ आक्रोशने वा परिताडने घा योगप्रवाहे स्थितवानृषिस्तु। . ध्यायेद्-' न मे किञ्चन नाशमेति सश्चित्स्वरूपं मम निश्चलं यत् '
॥२७॥ उच्चस्वरूपः प्रकटों यदा स्याद् देहाऽऽत्मनोभिन्नतया प्रकाशः। .छिन्ने च भिन्ने च तदा शरीरे नाऽत्मा भवेत् स्वात्मरतो विकारी
॥२८॥ क्रिया मुसाधा च तपः सुसाधं ज्ञानं सुसाधं नियमाः सुसाधाः । दुःसाध एकः स च कोपरोधः स साधितः साधितमप्यशेषम् ॥२९॥ रोषो विधातुं न हि यत्र तत्र युक्तो गृहस्थैरपि वेदितव्यम् । सर्वत्र सर्वेष्वपि घोषयामः- क्रोधस्य मन्दीकरणन्तु युक्तम।। ३० ॥ अनेकशास्त्राणि विलोकितानि रहस्यमध्यात्मगिरां च लब्धम् । तथापि लब्धा यदि नो तितिक्षा ज्ञेयस्तदाऽसौ हृदयेन मूर्खः ॥३१॥ पावन मानादिकदूषणानां रुखः प्रचारो नहिं तावदेषः । शक्यः समापादयितुं निरोधं मानादिदोषा अपि तेन हेयाः ||३२॥ विवेकनेत्रं हरताऽस्मदीयं मानेन तीतो विहितोऽपराधः। म त्यज्यते तच्छ्यणं तथापि सम्मूढता कीगतः परं स्यात् ॥३३॥

Page #423

(३२)
सभ्यत्वदुग्धं यदि रक्षणीयं तद् दर्पसण न सङ्गतं स्यात् । विधासुधादीधितिशीतभासो मानाभ्रविक्षेपणतः स्फुरन्ति ॥३॥ मानः पदार्थे क्व विधातुमर्ह इत्येव सम्यग् हृदि चिन्तनीयम् । प्रत्यक्षमालोक्यत एव विश्वे कुतोऽपि कोऽप्यस्त्यधिको हिमवः३५।। अनन्यसाधारणबुद्धिमत्वमनन्यसाधारणशक्तिमत्वम् ।.... अनन्यसाधारणभाषकत्वं क्वाऽस्मासु कुर्याम यतोऽभिमानम् ॥३६॥ न श्रीः प्रसन्ना प्रविकासिदृग्भ्यां न भारती दत्तवती घरं च । ... अलौकिकं कर्म कृतं न किञ्चित् तथाप्यहो! दर्पसमुद्धतत्वम् ॥३७॥ न धीरिमा वा न गभीरिमा वा न सासहित्वं न परोपकारः। . महान् गुणो वा नहि कोऽपि तादृक् तथापि गर्वः किमतः प्रहास्यम्।
.. ॥३८॥ रूपेण शक्रप्रतिमोऽपि मर्त्यः कालान्तरे म्लानिमुपैति रोगैः । राज्ञोऽपि रङ्कीभवनं स्फुटं च कस्तर्हि मानाचरणे मतोऽर्थः? ॥३९॥ सामान्यवर्गः खलु लक्षनाथमसौ च कोटीशमसौ च भृपम् । असौ च सम्राजमसौ च देवमसौ च देवेन्द्रममौ मुनीन्द्रम् ॥ ४० ॥ असौ च सर्वज्ञतया विभान्तमसौ च विश्वचितयेशितारम् । मम्यक्तया यद्यवलोकयेत कुतस्तदोन्मादकताऽवकाशः ? ॥ ४ ॥
___ युग्मम् । यत्पादपद्मे मधुपन्ति सर्वे सुरेश्वरास्ते जगदीशितारः । दीष्मलेशादपि सम्प्रमुक्ताः किं नः क्षमस्ती भिमानलेशः? ॥४२॥ निमील्य नेत्रे हृदयं निवेश्य प्रशान्ततायां परिचिन्तनायाम् । स्वयं पाया* अभिमानचेष्टा संजायतेऽत्रानुभवः प्रमाणम् ॥४३।। महाव्रताम्भोरुहरात्रिणा च तपःसुधादीधितिराहुणा च । न यो जनः सञ्चरतेऽभिमानाध्वना स धन्यः सुरगंयकीर्तिः ॥४॥
* चतुर्थी ।

Page #424

(३३) भवस्वरूपं परिचिन्त्य तस्माद निवार्यतां मानभुजङ्गमोऽयम्।
वाऽमृतं तस्सहचारितायां भवेत् परं मोह विषोपभोगः ॥ १५ ॥ माया मता योगलताहुताशो ज्ञानार्गला दुर्भगतानिदानम् । आत्मार्थिना सवयवहारलक्ष्मीस्पृहावता वा परिहीयतां सा ॥४६॥ पदे पदे दम्भमुपासते ये लक्षाधिपास्ते भुवि वीक्षिताः किम् । म न्यायतः किं व्यवहारवृत्तिर्यत् स्वाय दम्भाचरणं क्षमं स्यात् ?
॥१७॥ न्यायप्रतिष्ठः पुरुषो भवेश्चेद् व्यापारतोऽसौ नियमात् सुखी स्यात् । त्यायस्य मार्गेण वरं बुभुक्षा नाऽन्यायमार्गेण परं प्रभुत्वम् ॥४८॥ कौशल्यमाविभ्रति सात्विकं ये न्यायप्रतिष्ठा विकसद्विवेकाः। पापास्पदं ते प्रविदन्ति मायां विनैव तां स्वार्थमुपार्जयन्ति ॥४९॥ अनेकशः पश्यति सर्वलोकः कृतेऽपि दम्भाचरणे प्रकृष्टे । अर्थी न सिद्धि लभते, तदेवमर्थस्य सिद्धौ स कुतो निमित्तम् ॥५०॥ इयं च माया जननी तदीया यः सर्वदोषेषु पुरःसरोऽस्ति । 'आख्या मृषावाद इतीदमीया न सजनः सेवति तेन मायाम् ॥५१॥
अप्रत्ययानां प्रसवस्य भूमीमपारसन्तापसमर्पयित्रीम् । · शल्यं महश्चेतसि कः सुमेधा मायामुपासीत विवर्जनीयाम् ? ॥२२॥ कुर्वन्ति ये दुःखि मनः परस्य प्रतारणातो बहुभिः प्रकारैः । पुष्णन्ति हिंसाविषवल्लरी ते दूरे दयाऽऽरामत ईदृशः स्युः ॥५३।। पिपीलिकादीन् लघुदेहभाजो रक्षन्ति यत्नैर्मनुजान पुनयें । प्रपातयन्त्यापदि वश्चयित्वा दयालवस्ते न हि, किन्तु पापाः॥५४॥ अस्त्येकतो वञ्चनतत्परत्वं देवस्तुतौ गर्जनमन्यतश्च । पतादृशा नो किमपि पन्ते कृतेन सम्यक् तिलकेन भाले।।५५॥ प्रवञ्चकत्वे सति सन्निपातेऽनुष्ठानदुग्धं विकृति प्रयाति । उत्खन्य मायां विशदीकृतायां मनोभुवां बीजकमङ्कुराय ॥१६॥

Page #425

(३४) संसारसिन्धोः परिल नार्थमध्यात्मपोते बहुभागलभ्ये । वेद छिद्रलेशोऽपि हि दम्भनामा न तर्हि तत्पारगतिस्ततःस्यात् ५७ बने हुताशः कलहः सुहृत्वे रोगः शरीरे कमले हिमं च। यथा तथा दम्भ उपप्लवोऽयं धर्मेऽवसेयः सुविचारवद्भिः॥५८॥ प्रयोजनं किं नु मुनिव्रतानां दम्भो यदेभिः परिषेवितव्यः । . दम्भावकाशो नहि सत्प्रवृत्तावसत्प्रवृत्तौ पुनरुच्यते किम् ? ॥२९॥" एकान्ततो नानुमतिर्मुनीशां न वा निषेधोऽस्त्यपवादतस्तत्। . क्यापि प्रसङ्गे नहि दम्भवृत्तिर्युक्ता विधातुं भयमस्ति कस्मात् ? ॥६॥ अहो! समालम्ब्य बकप्रवृत्ति प्रवञ्चकैर्वज्च्यत एष लोकः । परन्त्वमीभिः प्रविचारणीयं प्रवञ्चितः स्याद् निजचेतनोऽपि ॥६॥ निःशल्यभावव्रतपालनस्योपदेशधारां ददिरे मुनीन्द्राः । एवं हि योगैकपदीप्रवेशः, किं भूरिणा, शाबरहस्यमत्र ॥१२॥ लुण्टाक एकः खलु मोक्षमागें सम्प्रस्थितानां सुमहाशयानाम् । सलोभनाम्ना जगति प्रसिद्धो मोहस्य राज्ञः प्रथमः प्रधानः ॥६३॥ संसारमूलं किल लोभ एको मोक्षस्य मूलं तदभाव एकः । एतद्धि संसार-विमुक्तिमागेदिग्दर्शन योगवुधा अकार्युः ॥६॥ मुदुर्जयानां प्रथमोऽस्ति लोभस्तस्मिन् जिते किंन जितं त्रिलोक्याम्! लोभस्य घाते हत एव मोहः क्रोधादिमाशेऽप्यवशिष्यतेऽसौ ॥६५॥ लोभोऽस्ति चिन्तालतिकासु कन्दो रक्षो गुणानां कवलीकृतौ च । महांश्च विघ्नः पुरुषार्थसिद्धौ जयत्यमु सस्वसमुद्रचेताः ॥ ६६ ॥ घेत सात्विकस्ते पुरुषाभिमानो लोकाप्रणीत्वे यदि चायियाता। स्फारं परिस्फारय तर्हि लोभ- वर्ष प्रभर पुरुषार्थ मुच्चैः ।।६७॥ . ये स्वेच्छया पूरयितुं क्षमन्ते न शाकतोऽपि स्वककुक्षिसन्ध्रम् । 'आन्दोलितान्तःकरणा नृपश्री-प्रेप्सासमीरेण भवन्ति तेऽपि ॥६॥

Page #426

लोभार्दितः किं न करोति कष्टं लोभाऽऽहतः किं न करोति कर्म ? करीत्यनर्थ पितृ-बान्धवानामप्याशु लोभच्छुरिकाहताक्षः ॥६९।। संक्लश्य ये निष्करुणं प्रजाती धनं गृहीत्वा पुपुषुः स्वकाशम् । भयङ्करं भूरि विधाय युद्धं प्रादर्शि यैश्च प्रलयावभामः ॥७०॥ लोभार्दितास्तेऽपि हि मृत्युकाले न किञ्चिदादातुमलंबभूवुः । एकाकिनो रङ्कमुखाः प्रयातास्तम्मात् किमर्थ विदधीत लोभम् ?
॥७१।। युग्मम् । केनापि साधं न गता धरेयं लोभेन ताम्यन्ति वृथैव मन्दाः । विवेकमाधाय विचार्यते चेत् सन्तोष एवं प्रतिभाति सौख्यम् ७२।। न कर्तुमुद्योगमियं न वार्ता परन्तु लोभोत्थ विकल्पधमैः। मनः सदा श्यामतया वृथैव कार्य गृहस्थैरपि हन्त ! कस्मात् ।।७३।। कृते प्रयासे प्रचुरेऽपि यन्न समिद्धिमाप्नोति समीहितोऽर्थः । सक्लिश्यते तेन, परं विचार्य यदस्मदीयं न हि तत् परेषाम् ।।७४| बहुप्रयत्नैरपि नार्थ सिद्धिः कस्याप्ययत्नादपि कार्य सिद्धिः । एतद् ध्रुवं कर्मबलं विचार्याऽनिष्टप्रसङ्गेऽपि न खेदवान् स्यात् ७५॥ कोधस्य रोधे प्रशमो बलीयान् मानाय शक्नोति पुनर्मदुत्वम् । मायां प्रहन्तुं प्रभुताऽऽर्जवस्य लोभस्य शत्रुः परितोष एकः ॥७६|| क्रोधादिकाऽऽविर्भवनप्रसङ्गाः प्रागेव सञ्चिन्त्य विमोचनीयाः । प्रसासम्प्राप्तकषायतायामुक्तानुपायांस्त्वरया भजेत ॥ ७७ ।। सञ्जन्येत यथा यथाऽबलतया क्रोधादि भिर्दषणैः
सञ्चेष्टेत तथा तथा शुभमतिस्त्यक्त्वा प्रमादस्थितिम् । पः क्रोधादि विकारकारण उपप्राप्ते च नाऽऽक्षिप्यते
प्राप्तुं योगधराधरस्य शिखरं नासौ विलम्बक्षमः ॥ ७८ ।।
* अभ्यदीयेन चतुर्थपादेन पूतिः ।

Page #427

( ३६ )
पञ्चम-प्रकरणम् ।
ध्यानसामग्री ।
कषायरोधाय जितेन्द्रियत्वं जितेन्द्रियत्वाय मनोविशुद्धिः । मनोविशुद्धयै समता पुनः साऽममन्त्रतस्तत् खलु भावनाभिः ॥१॥
भीमाद् भवाम्भोनिधितो भयं चेत् तदेन्द्रियाणां विजये यतेत । सरित्सहस्राsपरिपूर्य सिन्धु-मध्योपमोऽक्षप्रकरोऽस्त्यतृप्तः ॥ २ ॥
देहान्तदुःखं गजमीन भृङ्गपतङ्गसारङ्गकुलं प्रयाति । सुस्पष्टमेकैकहृषीकदोषात् का तर्हि सर्वाक्षरतस्य वार्त्ता ? ॥ ३ ॥
अतुच्छमूच्छर्षणशक्तिभाजां यदीन्द्रियाणां विजयो न जातः । भूमण्डलान्दोलनशक्तिभाजोऽप्याजस्विनः षण्ढतया वदामि ||४||
. अन्तर्वलोद्भावनहेतुरेकः स इन्द्रियाणां विनियन्त्रितत्वम् । एतत्कृतेऽन्तःकरणस्य शोध आवश्यके यत्नमतीव कुर्यात् ||२||
भ्राम्यन् मनोरक्ष इहापशङ्कं भवावटे प्रक्षिपति त्रिलोकीम् । अराजको निःशरणां जनोऽयं त्राता ततः कोऽत्र गवेषणीयः ? ॥६॥
गार्हस्थ्यमुन्मुच्य महानुभावान मुक्तिश्रिया आचरतस्तपांसि । वात्येव चेतश्चपलस्वभावमन्यत्र कुत्रापि परिक्षिपेद् द्राक् ॥ ७॥
मनोविशोधेन विनैत्र यांगधराधरारोहणमीहते यः । प्रहस्ते पगुरिव क्रमाभ्यां देशाटनं कर्तुमनाः स मूढः ॥ ८ ॥
रुद्धानि कर्माणि मनीनिरोधे मनःप्रचारे प्रसरन्ति तानि । असंयमः संयम एतदीयां भवस्य मोक्षस्य समस्ति मूलम् ||९|
aresataraण प्रवीणो मनःप्लवको विनियन्त्रणीयः । केनापि यत्नेन विचारवद्भिर्निःश्रेयसं चेत् प्रतिपत्तुमिच्छा ||१०||

Page #428

( ३७ ) मर्षः प्रपश्चः प्रतिपादितोऽयं मनोविशोधाय स वेदितव्यः । कर्मक्षयप्रत्यलमेकमुक्तं ध्यानं तदन्तःपरिशुद्धिमूलम् ॥ ११ ॥ प्रदीपिका योगपथप्रकाशे योगाङ्कुरप्रोद्भवकाश्यपी च । मनोविशुद्धिः प्रथम विधेया प्रयासवैयर्थ्यम विना तु ॥१२॥ मनोविशुद्धयै समताऽवलम्च्या निमजतां साम्यसरोवरे यत् । रागादिकम्लानिपरिक्षयः स्याद् अमन्द आनन्द उपेयते च ॥१३॥ आकृष्य चेतः समता क्षणं चेद निषेव्यते तर्हि तदुद्भवं यत् । अन्तः सुखं संप्रसरीसरीति कः पारयेत् तद् वदितुं यथावत् ? ॥१४॥ साम्यानं परितमस्ति यस्याऽन्तलोचने मोहतमःप्रणाशात् । स्वस्मिन् स्वरूपं परमेश्वरस्य पश्यत्यसौ निष्ठितसाध्यबिन्दुः।।१५।। दूरे दिवः शर्म शिवं दवीयो यच्छं मनःसन्निहितं समत्वात् । शक्यं समास्वादयितुं स्फुटं तद् , इहैव मोक्षः समतारतस्य ॥१६॥ सुधाघनी धर्षति माम्यरूपो मनोभुवां यस्य मुनीश्वरस्य । संसारदाधानलतीव्रतापोऽनुभूतिमास्कन्दति किं तदीयाम् ? ॥१७॥ अन्यैः पदार्थ : मकलैविभिन्नमात्मा यदाऽऽत्मानमवैति सम्यक् । सदा ममन्यं लभते प्रसूतिमशक्य लाभं विवुधेश्वराणाम् ॥ १८ ॥ संरक्षिते मोह मृगेश्वरेण भय करे दोषसमूहमत्रे । ममन्यरूपज्वलनार्चिपा ये दाहं ददुस्ते परिनिष्ठितार्थाः ॥१९॥ फंग अपि प्राणभूतः परस्परं यदर्शनाच्छान्तिमवाप्नुवन्ति यत् । नान्यस्य कस्यापि समर्थताऽस्त्यसौ समत्वमेकं खलु तत्र जृम्भते
॥ २० ॥ अनित्यभाषादिकभावनाः स्मृता महर्षि भिदिश, तास्वविश्रमम् विभाध्यमानामु ममत्वलक्षणाऽन्धकारनाशे समताप्रभा स्फुरेत्।।२१॥ यदिन्द्रियार्थ रनुभूयते शं यदेतदर विषयाः समग्राः । यद् श्यते चर्म दूशा तदेतद् अनित्यमेवास्ति समग्रमत्र ॥२२॥

Page #429

(३८ महीपतिश्चक्रधरः सुरेश्वरो योगीश्वरो वा भुवनत्रयेश्वरः। सर्वेऽपि मृत्योरुपयान्ति गोचरं तदध कः स्याच्छरणं शरीरिणः?
॥ २३ ॥ भवोदधिर्जन्मजरावसान-पयःप्रपूर्णः स्मर वाडयश्च । मोहात्मकाऽऽवर्त्त-विपत्तिमत्स्यः कुतः सुखं सम्भवतीदृशीह?॥२४॥ एकाकिनः प्राणभृतां गतागतं कुर्वन्ति संसारवने भयङ्करे। . अन्यार्थमुत्पाद्य धनं भवान्तरं प्रयात एकः परिपीड्यतेऽसुमान्
विलक्षणः सर्वबाहि प्रपञ्चतः मचिन्महानन्दमयोऽस्ति चेतनः। . इदं शरीरं स्फुटमन्यदात्मनः कस्ती नन्यो भुवनेऽभ्युपेयते? ॥२६॥ द्वारैः प्रवद्भिवभिः सदैवाऽशुचीन घृणायाः पदमस्ति कायः । तथाप्यहो! तत्र यदस्ति शौचसंकल्पनं मोह विलास. एषः ॥२७॥ मनोवचोमूघनकर्म योगाः स आत्रयः कर्मण आस्रवेण । शुभाशुभं कर्म शुभाशुभाद्धि योगाग्निबध्नन्ति शरीरभाजः ॥२८॥ यथाम्बु गृहाति हि यानपात्रं छिद्रेस्तथा चेतन एष कर्म । योगाऽऽत्मरन्धैरशुभैः शुभैर्वा निर्यात्यमुष्मिन् सति नो भवाब्धेः
निरोधनं यत् पुनरामवाणां तं संवरं योगिन ऊचिवांसः । विभावनादानव-संवरस्य भवादुदासीनतया मनः स्यात् ॥३०॥ स्यात् कर्मणां निर्जरणं च निर्जरा द्विधा मकामेतरभेदतः पुनः। पाकः फलानामिव कर्मणामपि स्वतोऽप्युपायादपि सम्प्रजायते
यथाऽस्ति जीवश्च जडैश्च पुर्णा लोकोऽयमेवं परिचिन्तनं यत् । सा भावनां लोकविचाररूपा मनोवशीकारफलप्रधाना ।। ३२ ॥ जगत् समुद्धर्जुमनल्पदुःखपङ्कादही ! कीदृश एष धर्मः । प्रादर्शि ढोकोत्तरपूरुषैर्यत्सेवात आनोति महादयत्वम् ॥ ३३ ॥

Page #430

(३९) 'शाचे क्षमा मार्दवमार्जवं च शौचं च सत्यं तपसंयमौ । त्यागस्तथाऽकिञ्चनता तथैव ब्रह्मेति धो दशधा बभाषे ॥३क्षा सइक्लिष्टकर्मस्वबलीभवत्सु विशिष्टमेतन्नरजन्म लब्धम् । तत्राप्यहो: तत्त्वषिनिश्चयात्म-श्रोबोधिरत्नं बहुदुर्लभत्वम् ॥३५॥ पतादशीभिः खलु भावनाभिः सुवासितान्तःकरणो महात्मा.। ममत्वलुण्टाकविलुण्टयमानांसाम्यश्रियं रक्षितुमीश्वरः स्यात्॥३६॥ ध्यानं समालम्थ्य समत्वमाश्रयेत् साम्यं विना तत्र कृते विडम्बना । आत्मप्रबोधेन च कर्मसंक्षयों ध्यानेन साध्यः स च, तत् पर
हितम् ॥ ३७ ॥ ध्यानं समत्वेन विना भवेन्न साम्यं विना ध्यानमपि स्फुरेन । परस्परापेक्षणतस्ततस्तद्प्रयं भवेत् सुस्थिरताविशिष्टम् ॥३॥ अतिदारुणपापभारिणोऽ
प्यमुना ध्वस्तसमस्तकर्मकाः । . परमात्मदशां प्रपेदिरे
- परमध्यात्म मिदं विदुर्बुधाः ॥ ३९ ॥
-

Page #431

(१०) षष्ठ-प्रकरणम् ।
ध्यानसिडिः। स्यात् ज्ञानयोगोऽथ च कर्मयोग आवश्यकाऽऽचार इह द्वितीय शारीरिकस्पन्दनकर्मरूपः स कर्मयोगः शुभमातनोति ॥ १ ॥ शुद्ध तपः स्वात्मरतिस्वरूपं तं ज्ञानयोगं मुनयों वदन्ति । . . स उन्मनीभावत इन्द्रियार्थाद् निःश्रेयसश्रीप्रतिपादकः स्यात् ॥२॥ क्रियोच्चकोटीमुपजग्मुषां याऽनावश्यकी सा. व्यवहारवृत्ती। . गुणावहाऽस्तीति परम्परातोऽपवर्गसम्पादकताऽक्षताऽस्याम् ॥३॥ अभ्यस्यतोऽपेक्षत एव सम्यक् क्रिया मनःशुद्धिकृतेऽस्खलम्ती । योग समारूडवतो मुनेस्तु शमप्रवाहः परमात्मभूमौ ॥ ४ ॥ नैवाऽप्रमत्तषिमहोदयानामावश्यकाऽऽचारविधेयताऽस्ति । य आत्मतृप्तो यक आत्ममग्नो य आत्मतुष्टो न हि तस्य कर्म ।।५।। मनः स्थिरीभूतमपि प्रयायाद रजोबलाचञ्चलभावमाशु । प्रत्याहतेनिग्रहमातनोति ज्ञानी पुनस्तस्य गतप्रमादः ॥ ६ ॥ विलोलचित्तस्थिरतार्थमेव बद्धप्रयत्नः सततं मुनिः स्यात् । कुर्यादतो हेतुत एव शास्त्रोंदितां क्रियां प्रत्यहमुञ्चभावात् ॥७॥
सम्यक्तयाऽभ्यस्य च कर्मयोगमनन्यसायं समुपाश्रितो यः । सदाऽप्युदासीनतया स्थितस्य न तस्य भोगैर्भवति प्रलेपः ॥८॥ नाऽऽप्य प्रियं दृष्यति नोद्विजेच्च प्राप्याऽप्रियं ब्रह्म विदुत्तमर्षिः । यःस्यात् समेक्षी विषमेऽपि जीवन्मुक्तं स्थिरं ब्रह्म तमीरयन्ति॥९॥ नहीन्द्रियार्थेषु यदाऽनुरज्येत् समस्तसङ्कल्पविमुक्तचेताः । योगे समाकदतया तदानीमसौ महात्मा परिवेदितव्यः ॥१०॥

Page #432

(४१) , भयोज्झितः सुस्थिरनासिकाग्रदृष्टिः प्रसन्नाननपुंडरीकः। .. श्लिष्टौष्ठयुग्मो रदनै रदांश्चाऽस्पृशन् सुसंस्थान इतप्रमादः ॥१९॥ स्पृहाविमुक्तो निजभूघनेऽपि प्रभूतसंवेगसरोनिमग्नः । . अमात्रकारुण्यपदं भवश्रीपराङ्मुखो हर्षयितेक्षमाणान् ॥ १२ ॥
एवंविधो निष्ठितकर्मयोगः श्रीज्ञानयोगेन समाहितात्मा । ध्याने प्रवेशं कुरुतेऽतिघोरकर्माटवीज्वालनदाववन्हौ ॥ १३ ॥
नारी-पशु-क्लीब-कुशीलवर्जितं स्थानं विविक्तं किमपि व्यपेक्षते । नानाऽऽसनानामपि यत् स्थिरं सुखं स्वस्याऽवभासेत तदेव
साधयेत् ॥ १४ ॥ ध्यानाय कालोऽपि न कोऽपि निश्चितो यस्मिन् समाधिः समयः
स शस्यते । ध्यायेन्निषण्णः शयितः स्थितोऽथवाऽवस्था जिता ध्यानविधा
तिनी न या ॥ १५ ॥ ध्यानस्य मिद्धय दृढभावनानामावश्यकत्वं मुनयो वदन्ति । मैत्री प्रमोदं करुणामुपेक्षां युञ्जीत, तद् ध्यानमुपस्करोति ॥१६॥ मर्वेपि जीवाः मुखिनो भवन्तु मा कोपि पापाचरणानि कार्षीत् । विमुच्यतां विश्वमशेपमेतद, एवं मतिं नाम वदन्ति मैत्रीम्॥१७॥ देदीप्यमाना गुणगौरवेण महाशया ये भुवनत्रयेऽपि । गुणेषु तेषां खलु पक्षपातो यस्तं प्रमोदं परिकीर्तयन्ति ॥१८॥ शोकाग्निना ये परिदद्यमानाः शुधा तृयाऽऽत्र्ताः सरुजी विभीताः। तय प्रतीकारपरा मतिर्या कारुण्यभायः परिकीर्तिता सा ।।१९।। फराशया दारुणपापसक्ताः माधुद्विषः स्वस्य च शंसितारः । ये शिक्ष्यमाणा विकृति भजन्ते माध्यस्थ्यमीदृश्शु भवत्युपेक्षा ॥२०॥ ध्यानं पुनः स्याद् ध्रुवमामुहुर्ताद् एकाग्रमम्प्रत्ययलक्षणं सत् । आशामपाय च विपाकमेवं संस्थानमालोचयतीह योगी ॥२२॥

Page #433

आश्रित्य लोकोत्तरपुरुषाणामाज्ञामबाधां परिचिन्तनं यत् । वस्तुस्वरूपस्य यथार्थतात आज्ञाभिधं ध्यानमिदं वदन्ति ॥२२॥
बभाषिरे सर्व विदोऽतिसूक्ष्म तत्वं न तत् तार्किकतर्कजालैः । विहन्यते तत् प्रतिपत्तियोग्यं नान्यथा सर्वविदो बदन्ति ॥२॥
अध्यात्ममार्गाऽऽश्रयणं विनाऽयमात्मा भवेऽभ्राम्यदनन्तकालम् । रागादिदोषैकवशीभवन्तो निर्यान्ति नापायमहावीतः ॥२४॥
मोहान्धकारप्रविलुप्तचेतसा नाऽकारि किं किं कदषं मया रहा। श्वश्रेषु तिर्यक्ष नरेषु चोल्बणं दुःखं न किं किं प्रतिपद्यते स्म चः ॥२५॥ गम्भीरसंसारमहाऽऽपदाजले कालो गतोऽयं अडता ममाऽखिलः । कस्याऽपराधोऽत्र मया विचार्थते प्रमाद एतस्य ममागचंतमः॥२६।।
प्राप्याऽपि बोधि परमां मनावचःशरीरदुश्चेष्टितता मयैव हि । स्वमस्तके ज्वालित आशशक्षणिः कोऽत्रापराधी पग्भिाव्यतेऽपरः?
॥ २७ ॥
स्वाधीनतायामपि मुक्तिवर्मनी भ्रान्त्या स्वयं पातित एष नंतनः। भिक्षां यथाऽटेदुपलब्धगज्यका मोक्ष म्वतन्त्रेऽपि तथा भवभ्रमः
॥ २८ ॥ एवं हि रागादिकदूषणेभ्यो जाता अपायाः परिचिन्तनीयाः । यम्मिनपाया अपि तन्प्रणाशे ध्यानं द्वितीय तदपायनाम ॥२९॥
उदीरितः कर्मफलं विपाकः शुभाशुभत्वेन म च विभेदः । द्रव्यादियोगात् स च चित्ररूपोऽनुभूतिमाम्कन्दति देहभाजाम॥३०॥
द्रव्यैर्वध-माल्प-सुभोजनाचैः शुभाऽशुभः शस्त्रविषानलायः । क्षेत्रे निवासेन महालयादौ शुभः श्मशानप्रभृतौ तदन्यः ॥३१॥ काले प्रसन्नप्रभृतावशीतानुष्णे शुभोऽन्यत्र विपर्ययश्च । मनःप्रसादप्रभृतौ च भावे शुभोऽशुभो रौद्रविकारभावे ॥ ३२ ॥

Page #434

( ४३ )
सुदेव-मत्यादिभवे शुभोऽसन्मनुष्य तिर्यङ्नरकादिकेऽन्यः । द्रव्यादियोगादिति चित्ररूपं विचिन्तयेत् कर्मफलं तृतीये ॥ ३३ ॥
आत्मप्रतिष्ठं स्थितमस्त्यनन्तानन्तं नभः सर्वत एव तत्र । लोकोऽस्ति मध्यस्थित ऊर्ध्व-मध्याऽधोभागतो यो दधते त्रिलोकीम् ॥ ३४ ॥
स्वरूपमेतस्य विचिन्तनीयं ध्याने चतुर्थे बहुसूक्ष्मरीत्या । स्याददृशे वृत्तवतां व धर्मध्याने स्वयंवेद्यमतीन्द्रियं शम् ||३५||
ध्यानादमुष्माञ्च नृजम्मपूत महर्द्धिकं स्वर्गमवाप्नुवन्ति । पुनर्नृजन्म प्रतिपच चारु योगस्य मार्गे पथिकीभवन्ति || १६ || ध्यानं शुकं ततस्ते परममुपगता: किटकर्माणि हत्वा
लोकालोकrarri निरतिशयमरं ज्ञानमासादयन्ति । धर्म व्याख्यान्ति मोहान्धतमसहतये पर्षदि प्रस्फुरन्त्यामrysa ततः स्युः परमपदजुषः सचिदानन्दरूपाः ||३७||

Page #435

( ४४ )
सप्तम-प्रकरणम् ।
योगश्रेणी ।
मानस वृत्तिनिरोधं सम्प्रज्ञातेतरप्रकारतया । योगं वदन्ति तज्ज्ञा ध्यानविशेषोऽत्र प्रथमः ॥ १ ॥
वृत्तिक्षयस्वरूपोऽसम्प्रज्ञातोऽस्ति वृत्तयां मनसः | क्षीणा भवन्ति सर्वाः केवलबोधस्तदोदेति ॥ २ ॥
देहस्य वृत्तयः खलु यदा निरुद्रा भवन्ति तत्कालः । योगोऽसम्प्रज्ञाताद् न भिद्यते निर्वृतिद्वारम् ॥ ३ ॥
अध्यात्मं भावना ध्यानं समता वृत्तिमंश्रयः । इत्येवमप्यनृचाना उचाना योगपद्धतिम् ॥ ४ ॥
इच्छा च शास्त्रं च समर्थता नेत्येषोऽपि योगो मत आदिमांऽत्र । प्रमादतो ज्ञानवतोऽप्यनुष्ठाऽभिलाषिणाऽसुन्दरधर्मयोगः ॥ २ ॥
श्रद्धान-बोद्ध दधतः प्रकृष्टी हतप्रमादस्य यथाऽत्मशक्ति । यो धर्मयांगों वचनानुसारी स शास्त्रयोगः परिवेदितव्यः ||६||
शाखादुपायान् विदुषी महर्षेः शाखाऽप्रसाध्यानुभवाधिरोहः । उत्कृष्टसामर्थ्यतया भवेद यः सामर्थ्ययोग तमुदाहरन्ति ॥ ७ ॥ न सिद्धिसम्पादन हेतुभेदाः सर्वेऽपि शास्त्राच्छकनीयबोधाः । सर्वज्ञता तच्छ्रुततोऽन्यथा स्यात् तत्प्रातिभज्ञानगतः स योगः ||८|| तत् प्रातिभ केवलबोधभानोः प्राग्वृत्तिकं स्यादरुणोदयाभम् । 'ऋतम्भरा' 'तारक' एवमादिनामानि तस्मिन्नवदन परेऽपि ॥ ९ ॥ संन्यासरूपः स्मृत एष योगो धर्मस्तथा योग इति द्विधाऽसौ । तत्राssदिमः स्यात् क्षपकावलिस्थे शैलेश्यत्रस्थावति च द्वितीयः
॥ १० ॥

Page #436

असावयोगोऽपि मनोवचोङ्गव्यापाररोधात् सकलप्रकारैः । अवादि मुक्या सह योजनेन योगो भवाम्भोनिधिरोध एषः ॥११॥ अमुं च योगं समुपाजगन्वान् प्राप्नोति मोक्षं क्षणमात्र एव । सर्वज्ञभाषावसरेऽवशिष्टकर्माणि हन्ति भणतो यदेषः ॥ १२ ॥ अनेन योगेन विकर्मकीसन् मुक्तो भवेत् तत्क्षणमस्तदेहः । मुक्तिश्च केत्येव गभीरप्रश्ने जैनेन्द्रमार्गेण समाधिरेषः ॥ १३ ॥ ऊवं यथाऽलाबुफलं समेति लेपेऽपयाते सलिलाशयस्थम् । ऊर्य तथा गच्छति सर्वकर्मलेपप्रणाशात् परिशुद्ध आत्मा ॥१॥ अयं स्वभावोऽप्युपगन्तुमही यदृर्ध्वमात्मैति विकर्मकत्वे । ऊध प्रगच्छन्नवतिष्ठतेऽसौ क्षणेन लोकाप्रपदे परात्मा ॥ १५ ॥ ततोऽध आयाति न गौरवस्याऽभावा नचाप्रेऽप्यनुपमहत्वात् । नचास्ति तिर्यग्गतिसम्प्रयोक्ता लोकाग्र पब स्थितिरस्य युक्ता ॥१६॥ महेश्वरास्ते परमेश्वरास्ते स्वयम्भुवस्ते पुरुषोत्तमास्ते । पितामहास्ते परमेष्ठिनस्ते तथागतास्ते सुगताः शिवास्ते ॥१७॥ स ईश्वरों हे बहुभागधेयाः ! स्ताद वो मनोधारिरहस्य ईसः। 'अयं हि पन्था अवधारणीयश्चैतन्यशक्तिप्रगतावनन्यः ॥ १८ ॥ .
आलम्बन भवति यादशमीदगात्माऽs___.पत्तिनिजात्मनि भवेदिति को न वेति । आलम्बन सकललोकपतिः परात्मा
संश्रीयते यदि तदा किमपेक्षणीयम् ? ॥ १९ ॥

Page #437

(४६) अष्टम-प्रकरणम् ।
अन्तिमशिक्षा। অনলহাকি মা বলল: এৰি ন যান মী:। . प्रकाशितेऽस्मिन् सकलं प्रकाशतेऽयकाशितेऽस्मिन् मकल तमो.
- मयम् ॥ १॥ . मोहप्रणाशेन च तत्प्रकाशनं मोहप्रणाशोऽपि च तत्वचिन्तनात् । चिन्त्यं च नैगुण्यमिदं भवोदधेर्जगत् किमेतत् किमिदं सुखा..
सुखम् ? ॥ २ ॥ वस्तुस्वरूपस्य विचिन्तनातो विवेकमामः प्रकटीभवन्ति । भवप्रपश्चाद् विनिवृत्य सुस्थीभूयाऽन्तरीक्षाकरणेन चिन्ता ॥३॥ एकस्वभावा न हि सर्वलोका विचित्रकमांनुसनेमन्तः । आयुष्क-धी-शक्तिविचित्रतायामहन्ति संवेऽपि न मार्गमेकम् ॥४॥ समग्रसामग्यनुकूलताया न सम्भवः सर्वशरीरभाजाम् । न तेन सर्वेऽपि भवन्ति योग्याः साम्येन योगस्य पथेऽधिरोदम्॥५॥ कुद् यथाशक्ति तथापि ननं कर्तव्यमान्माभ्युदयानुपाति ! शनैः शनैः सञ्चरणेऽपि मागें स्थानं चिरेणाऽप्युपलभ्यते हि ॥ ६ ॥ तत्वावबोधविकासहेतोर्यस्य स्वभावो न विचारणायाः । यातानुयातस्य पृथग्जनस्य न तस्य वैराग्यमुदेति साधु ॥७॥ म साधुरैराग्यविवर्जितत्वेऽपवर्गमागें भवति प्रवेशः । एवं च मानुष्यमनर्थक स्याद् विचारमभ्यस्यतु तेन सम्यक् ॥८॥ . हिंसादिकं पाप मिति प्रसिद्धं तत्र प्रवत्तेत न चेत् कदापि । शिस्य कुर्याद् भजनं च तर्हि संसाधितं निश्चितमात्मकार्यम् ॥९॥

Page #438

(१७) नवीन विज्ञानचमत्कृतानां न मोक्षशास्त्रेषु घृणा विधेया। चित्रप्रयोगा बहवो भवन्तु न युज्यतेऽध्यात्मपथस्तु हातुम् ॥१०॥ जडेऽप्यनन्ता सममानि शक्तिरेवं च सम्यग्विहितप्रयोगः । आश्चर्य हेतुर्घटना भवेञ्चेत् किं तर्हि युक्ता जडमोहलीला ? ॥ ११ ॥ सीमा न खल्वस्ति चमत्कृतीनां भूमण्डले चेत् कुशलः प्रयोक्ता। परं च ताभिर्नहि कर्मसृष्टिाहन्यते शुष्यति नापि मोक्षः ॥१२॥ अवश्यमाविष्कृतयो भवन्तु महोपयोगा हि जनस्य सन्ति । । स्मृतेबहिः स्याद् न तु माध्यबिन्दुरात्माभिमुख्यं खलु सारमन्ते॥१३।। इति सुबोधसुवामितमाशयं
कुरुत कामत चात्मसमुन्नतिम् । सति बलीयमि तत्र मनोरथे
प्रयतनं मुलभीभविता स्वतः ॥ १४ ॥ तदेवं महभिनं गदितमिदमध्यात्मविषये ___मया स्वल्पज्ञमाऽपि परिदृढसंस्कार विधये। समालोकिप्यन्ले किल सहृदयाः सादरदृशा
प्रबुद्धेऽस्मात् कम्मिश्चन मम कृतार्थत्वमधिकम् ॥

Page #439


Page #440
_