________________
૧. કર્મને કારણે
આજે આપણે જે છીએ તે આપણાં કર્મને કારણે છીએ અને આજે આપણી સાથે જે ઘટિત થઈ રહ્યું છે તે પણ આપણાં જ કર્મને કારણે થઈ રહ્યું છે, પરંતુ આ માનવા માટે આપણું મન જલદીથી તૈયાર થતું નથી. કારણ કે આજે આપણે એવા કેટલાય સુખી-સંપન્ન અને સત્તાધારી માણસોને જોઈએ છીએ કે જેઓ સારાં કર્મ કરતા નથી હોતા છતાંય મોજશોખથી અમન-ચમનમાં જિંદગી ગુજારતા હોય છે. સમાજમાં આપણને એવા પણ કેટલાય માણસો જોવા મળે છે કે જેઓ પ્રામાણિકતાથી મહેનત-મજૂરી કરીને જીવનનો ગુજારો કરતા હોય છે. છતાંય તેમને બધી બાજુથી ઘણું સહન કરવું પડતું હોય છે. '
આ દેખીતી વિષમતાના મૂળમાં એક સામાન્ય વાત રહેલી છે કે જેમ ફળને પાકવા માટે અમુક સમય જોઈએ છે, બીજમાંથી વૃક્ષ થવા માટે સમય જોઈએ છીએ, માતાના ઉદરમાં ઉત્પન્ન થયેલા જીવને બાળક બનીને બહાર આવવા માટે સમય જોઈએ છીએ તેમ કર્મને પાકવા માટે સમય જોઈએ છે. કર્મને પાકીને ફળ આપવા માટે જે સમય જોઈએ છીએ તે એકાદ-બે વર્ષનો હોતો નથી. કર્મને પાકવા માટે ઓછામાં ઓછાં બસો-ચારસો વર્ષનો સમય જોઈએ છે અને વધારેમાં વધારે સમય તો હજારો વર્ષનો હોય છે. કયારેક જ અંત્યત રસ રેડીને રેલ કર્મ તે જ જન્મમાં ઉદયમાં આવીને તેનું ફળ બતાવે છે.
એનો અર્થ એ થયો કે આજે આપણે કર્મનાં જે ફળ ભોગવીએ છીએ તે કેટલાય જન્મો પહેલાં બંધાયેલાં કર્મનાં ફળ હોય છે. આજે આપણે જે કર્મ કરીએ છીએ તેનાં ફળ તો આપણે કેટલાય કાળ પછી કોઈ ને કોઈ જન્મમાં ભોગવીશું. બાકી કરેલું ક્યારેય મિથ્યા થતું નથી અને થવાનું નથી. તેમ છતાંય ધર્મ અને સદ્વર્તનથી બાંધેલ કર્મમાં ફેરફાર માટે અવકાશ રહે છે.
આપણને સમાજમાં જે વિષમતા જોવા મળે છે તેના મૂળમાં કર્મ જ રહેલું હોય છે, પરંતુ કર્મની વ્યવસ્થાની આપણને પૂરી જાણકારી ન હોવાથી આપણા મનમાં કર્મનો સિદ્ધાંત વિશે સંદેહ ઉત્પન્ન થાય છે બાકી કર્મની કર્મસાર
