________________
મળે તેવી ઇચ્છા રાખવી અને બને તો તેમાં સહાય કરવી. અહીં આ વાત સારા ભદ્રિક માણસોને લક્ષમાં રાખીને કહેવાયેલી છે - તે ધ્યાનમાં રાખશો. જો આટલું ધ્યાન રાખીને વર્તતા રહીશું તો સ્વભાવિક રીતે પુણ્યકર્મ થતાં રહેશે અને પાપકર્મથી બચતા રહેવાશે. બાકી દરેક ધર્મમાં પુણ્ય-પાપની વાતો વિગતે થયેલી છે. એમાં નીર-ક્ષીરનો તફાવત કરી જાણવો, નહીં તો પુણ્યકર્મને બદલે અનાયાસે પાપકર્મનું ઉપાર્જન થતું રહેશે. ટૂંકમાં સૌનું સુખ એ આપણું સુખ અને સૌનું દુઃખ એ આપણું દુઃખ – એમ જે માને છે તેનો પગ પુણ્યમાં જે છે એમ માની શકાય.
બાકી સ્વનો રાગ જેટલો ઓછો અને પરપ્રતિ દ્વેષ જેટલો ઓછો એટલાં કર્મ ઓછાં થવાનાં અને જે થાય તેનો બંધ ગાઢ નહીં પડવાનો.
બંધની વાત કરીએ ત્યારે અનુબંધની વાત લક્ષ બહાર ન રહેવી જોઈએ. જેની રુચિ ધર્મ પ્રતિ હોય છે, જીવન પ્રત્યેનો અભિગમ જેનો સ્વસ્થ હોય છે, અન્ય જીવોના સુખે જે સુખી થતો હોય છે અને અન્યનું દુઃખ જોઈને જેને દુઃખ લાગતું હોય છે, જેનામાં રાગ-દ્વેષ અલ્પ હોય છે, જીવનનું જેને યથાર્થ દર્શન હોય છે (સમ્યગ્ગદર્શન) તેવી વ્યક્તિને મોટે ભાગે અનુબંધ પુણ્યનો જ પડે છે. પછી ભલેને તેને ન છૂટકે પાપકર્મના ભાગીદાર થવું પડ્યું હોય. આવી વ્યક્તિ ક્યારેય રાચી-માચીને અર્થાત્ કે આનંદપૂર્વક પાપ ન કરે. પાપનો તેને પશ્ચાત્તાપ હોય.
આ તો કર્મની અને કર્મના બંધની વાત થઈ પણ જે કર્મો ઉદયમાં આવી ગયાં હોય તેનું શું કરવાનું? જો ઉદયમાં આવેલ કર્મ, પુણ્યકર્મ હશે તો સુખસુવિધાઓ મળતાં રહેવાનાં, યશ મળવાનો, માન-સન્માન થતાં રહેવાનાં - તે સમયે માણસે ગર્વ ન કરવો અને પુણ્યથી મળેલ સમૃદ્ધિનો ઉપયોગ અન્યને દુઃખ દેવામાં ન થાય તેનું ધ્યાન રાખવું. જો પાપકર્મનો ઉદય પ્રવર્તતો હોય તો દુઃખમાં દિવસો જવાના, બધેથી નિષ્ફળતા મળવાની, સારું કરવા છતાંય લોકોને અવળું પડવાનું. આવે વખતે હાયવોય કરી દુઃખી ન થતાં આવી પડેલ પરિસ્થિતિને સરળતાથી વેઠી લેવી – ભોગવી લેવી. મનમાં એવો વિચાર કરવો કે આજે હું દુઃખી છું તે મારાં જ કર્મોને કારણે. કોઈ મને શું દુઃખ આપવાનું હતું? તેઓ તો માત્ર નિમિત્ત જ છે. આમ વિચારી કોઈના તરફ દુર્ભાવ ન સેવવો જેથી વળી પાછો પાપકર્મનો બંધ ન પડે. ૭૪
* કર્મસાર
