________________
પરિશિષ્ટ
આપણે કર્મની વ્યવસ્થા વિશે જે વિશદ ચર્ચા કરી છે તે આપણે જીવનને સ્વસ્થ અને પ્રસન્ન રાખવા માટે કરી છે. તેમાં આલોક અને પરલોક બંનેને ધ્યાનમાં રાખવામાં આવ્યા છે. કર્મની વ્યવસ્થા વિશે જાણવાનો હેતુ એ છે કે જાણતાંઅજાણતાં આપણે એવાં કેટલાંય પાપકર્મો કરીએ છીએ તેનાથી સ્હેજમાં આપણે બચી જઈએ અને જો થોડોક જ ખ્યાલ રાખીએ તો પુણ્યકર્મનું ઉપાર્જન કરતા રહીએ. તેને પરિણામે આપણે દુઃખથી બચતા રહીએ અને સુખનું નિર્માણ કરતા રહીએ – જે પરંપરાએ આપણને પરમાત્મ- અવસ્થા સુધી દોરી જાય. સાથે સાથે આપણે એ વાતનું ખાસ ધ્યાન રાખવાનું છે કે તેમ કરતાં આપણે, આપણી સાથે રહેનારાઓના કે આપણા જીવનને અસહ્ય કરી ન મૂકીએ. આપણે ક્યારેય એ વાત ન ભૂલવી જોઈએ કે જન્મ થયો એટલે કર્મમાં પ્રસ્થાન થઈ ચૂક્યું. પ્રથમ શ્વાસ લેતાની સાથે જ કર્મની શરૂઆત થઈ જાય છે અને જ્યાં સુધી શ્વાસ ચાલશે ત્યાં સુધી કર્મ થતું જ રહેવાનું. જન્મ એ કર્મનું પરિણામ છે અને નવાં કર્મોની શરૂઆત પણ છે. જયાં સુધી શરીર છે ત્યાં સુધી કર્મથી બચવાનું અશક્ય છે. કર્મથી બચવા માટે શરીરને તો ફેંકી નહિ દેવાય.
σε
જીવનનો બે રીતે વિચાર કરવો જોઈએ. એક છે તેના લક્ષ્યનો અને બીજો તેના વ્યવહારનો. ભલે લક્ષ્ય કર્મરહિત થવાનું રાખીએ પણ જીવન છે ત્યાં સુધી કર્મનો વ્યવહાર થતો જ રહેવાનો. તેનાથી બચી શકાય તેમ જ નથી. માટે કેટલીક ધર્મધારાઓએ કર્મ વિશે અન્ય રીતે વિચાર કરીને તેમનો માર્ગ ચાતર્યો છે. જેના ઉપર આપણે અહીં એક ઊડતી નજર નાખી લઈએ. કદાચ તેમાંથી કોઈક વાત આપણને કામ આવી જાય અને ઉપકારક નીવડે. કેટલાય લોકો વ્યવહારને નજરમાં રાખીને જીવે છે. તો કેટલાક પરમાર્થને નિશ્ચયને નજરમાં રાખીને જીવવા માંગે છે. આ બંને અતિથી બચીને જે માણસ જીવન ગોઠવે છે તે સુખે જીવી શકે છે અને સુખે મરી શકે છે. જીવન એક અમૂલ્ય અવસર છે. તેનો એક જ રીતે વિચાર કરીને એકાંતે જીવનાર ઘણી વાર
કર્મસાર
૭૭
