________________
માટે કહેવાય છે કે પુણ્યકર્મના ઉદયને મમતા વિના ભોગવો અને પાપકર્મના ઉદયને સમતાથી વેઠી લો – સહન કરી લો. તેનો મોટો લાભ એ થાય છે મેં કર્મોની પરંપરાથી બચી જવાય છે કે તે ટૂંકાઈ જાય છે.
આપણે આટલું જ કરીને બેસી રહેવાનું નથી. આપણી પાસે કર્મની ગતિ-વિધિ અને રીતિનું જ્ઞાન છે. તેમાં આપણે કરણો વિશે જાણ્યું છે કે જેના દ્વારા સત્તામાં પડેલાં (સ્ટોકમાં પડેલા) કર્મોમાં ફેરફાર કરી શકાય છે. આ કરણોનો યથા-તથા ઉપયોગ કરીને આપણે કર્મમાં સંક્રમણ કરી શકીએ, કર્મના ભોગવટાને ટૂંકાવી શકીએ કે વધારી શકીએ, અનુકૂળતા પ્રમાણે ઉદીરણા કરી શકીએ. આ કારણોનો ઉપયોગ કરવા માટે આંતરિક પુરુષાર્થ કરવો પડે છે અને આંતરિક પુરુષાર્થમાં ભાવ જ મુખ્ય કામ કરે છે. આપણી દાન-શીલ-તપ અને ધર્મની વિવિધ ક્રિયાઓનું તાત્વિક પ્રયોજન સત્તામાં પડેલાં (ઉદયમાં નહીં આવેલ) કર્મોમાં ઉપકારક ફેરફાર કરવાનું હોય છે. આ બાબત આપણે એટલા સભાન ન હોઈએ છતાંય તે ક્રિયાઓ આત્મા માટે ઉપકારક તો બની રહે છે. - કર્મ વિશે આપણે આ પુસ્તકમાં જે ચર્ચા કરી છે તે કર્મની શરણાગતિ સ્વીકારવા માટે નહીં પણ કર્મથી બચવા માટે અને તેનો પરાભવ કરવા માટે છે. કર્મ એ જડ એવા પરમાણુઓની સત્તા છે. કર્મને બળવાન બનાવનાર છેવટે આપણે જ છીએ – આપણી ચેતના છે. જો આપણે જાગી જઈએ અને સમજણપૂર્વક જીવવા માંગીએ તો કર્મ ખસતાં જાય, માર્ગ આપતાં જાય અને જીવાત્મા સફળ થતો જાય. કર્મ બળવાન છે – સમર્થ છે; પણ ચૈતન્ય તેનાથી અધિક બળવાન છે – અતિ સમર્થ છે. જો આપણે બાંધેલાં કર્મને તોડતા જઈએ, ખસેડતા જઈએ, નવાં આવતાં કર્મને રોકતાં જઈએ અને જે કર્મો ગ્રહણ કરીએ તે મુખ્યત્વે પુણ્યકર્મ જ હોય તેટલું ધ્યાન રાખીએ તો અંતે વિજ્ય આપણો જ થાય.
* કર્મને રોકવાની ક્રિયાને સંવર કહે છે. કર્મના વિસર્જનની ક્રિયાને નિર્જરા કહે છે. નિર્જરા સકામ હોય અને અકામ પણ હોય. ઇરાદાપૂર્વક ધર્મક્રિયાઓ કરીને કર્મને ખપાવીએ – ઓછાં કરીએ તે સકામ નિર્જરા કહેવાય. અને જ્ઞાન વગર સુખ-દુઃખ ભોગવતાં કર્મનું વિસર્જન કરતા રહીએ તે અકામ નિર્જરા કહેવાય. કર્મનો પરાભવ કરવાનું કામ એટલું સહેલું નથી. તે માટે જ્ઞાન-દર્શન અને ચારિત્ર ત્રણેયની જાણકારી અને પાલન આવશ્યક બની જાય છે. દર્શન કર્મસાર
૭૫
