________________
કરે છે અને હિંસા કરતાં પાછો પડતો નથી. આપણી સકળ પ્રવૃત્તિઓનું સંચાલક બળ મોહમાં છે. મોહ એ રાગનું ફરજંદ છે. જેના પ્રતિ રાગ હોય તે ન મળે એટલે આડે આવનાર દરેક વસ્તુ પ્રતિ વૈષ થાય. વૈષ હિંસામાં પરિણમે. મોહને વશ થયેલ માણસ વિવેક ભૂલે છે અને ન કરવાનાં કામો કરે છે.
મોહનીય કર્મ બે પ્રકારનાં છે : દર્શન મોહનીય અને ચારિત્ર મોહનીય. દર્શન મોહનીય કર્મ વસ્તુનું યથાર્થ દર્શન ન થવા દે. જ્યાં વસ્તુ સાચા સ્વરૂપે દેખાય જ નહીં ત્યાં બધી પ્રવૃત્તિ અવળી જ થવાની. ચારિત્ર મોહનીય કમોં ઉદય પ્રવર્તતો હોય ત્યારે જીવાત્મા તેને જે સારું લાગ્યું હોય, કરવા જેવું લાગ્યું હોય તે આચરણમાં ન મૂકી શકે. જો દર્શન શુદ્ધ હોય તો આચરણ મોડું વહેલું આવે તેમ માની શકાય.
જે ઉન્માર્ગની પ્રરૂપણા કરે છે તે વિશેષ પ્રકારે મોહનીય કર્મ બાંધે છે. ઉન્માર્ગ એટલે અવળો માર્ગ – જેના ઉપર જનારનું છેવટે પતન થાય. જે ખોટા મતની સ્થાપના કરે, તેનો સ્વીકાર કરવા લોકોને લલચાવે - લોભાવે કે દબાણ કરે તે મોહનીય કર્મ બાંધે છે. સન્માર્ગનો નાશ કરનાર, સાચા મતને ખોટો ઠરાવનાર આ કર્મ બાંધે છે. તેથી ભલે આપણે કોઈને ધર્મ આપી ન શકીએ પણ તેને અધર્મ અને અનીતિમાં તો ન જ લઈ જઈએ. ધર્મને વગોવવાથી પણ આ કર્મ બંધાય છે.
જે જીવાત્મા કષાયોને આધીન થઈને જીવે છે, રાગ-દ્વેષમાં રમે છે, ક્રોધ, અહંકાર, કપટ અને લોભમાં રાચે છે અને નોકષાયો હાસ્ય, રતિ-અરતિ, ભય, શોક અને જુગુપ્સાના ભાવો સાથે જીવે છે તે ચારિત્ર મોહનીય કર્મ બાંધે છે. કપાયરહિત સાધુજીવન જીવનારાઓનો જે દ્વેષ કરે છે, તેમના માર્ગમાં મુશ્કેલીઓ ઊભી કરે છે. તે ચારિત્ર મોહનીય કર્મનો બંધ કરે છે. * કર્મની આઠેય પ્રકૃતિમાં મોહનીય કર્મ આત્માનું સૌથી વધારે અહિત કરનાર છે કારણ કે તેનાથી કર્મની પરંપરા સર્જાય છે. આત્માના ઊર્ધ્વરોહણને માર્ગે ચઢેલો સાધક સૌથી પહેલો મોહનીય કર્મ ઉપર ઘા કરે છે અને તેને દબાવ્યા પછી જ તે આગળ વધી શકે છે.
આયુષ્ય કર્મ આપણા માટે ચિંતાનું વિશેષ કારણ બને છે. આયુષ્ય કર્મના બંધ પ્રમાણે જીવાત્મા એક ભવમાંથી બીજા ભવમાં જાય છે. તેની ઇચ્છા હોય કે ન હોય, તેને ગમે કે ન ગમે પણ તેને ચારેય ગતિમાં આયુષ્ય
કર્મસાર
૩૫
