________________
પતનના માર્ગે દોરી જવાની. વળી આવી વ્યક્તિને પાપકર્મનો ઉદય થયો હોય તો વાત ઘણી વિપરીત બની જવાની. એક તો તે પાપ ભોગવતો હશે અને તેના ભોગવટા દરમિયાન વધારે ને વધારે પાપપ્રવૃત્તિ કરવાનો. પરિણામે તેના . જીવનમાં પાપની પરંપરા ચાલવાની. આવી વ્યક્તિને છુટકારાની આશા ઓછી.
આ વાત ઉપરથી એ સમજાશે કે પાપકર્મ તો એક વાર માર ખવડાવે અને દુઃખી કરે પણ પાપનો અનુબંધ વારંવાર પાપ કરવાની પરંપરા સર્જવાનો અને તે જીવાત્માને પતનની ખીણમાં ધકેલતો જવાનો. તેથી ઊલટું જો જીવાત્મા પુણ્યકર્મનો અનુબંધ કરતો રહેતો હશે તો તે પુષ્ય ભોગવવાનો અને - પુણ્યની પરંપરા સર્જવાની. પરિણામે ઉત્તરોત્તર તેનું ઊર્ધ્વરોહણ થવાનું.
જેનું ભાવજગત સ્વસ્થ હોય છે, જેની પાસે સમ્યગ્રદર્શન હોય છે તે પાપ કરે તો પણ તેનો અનુબંધ પુણ્યનો જ હોય. જેનું દર્શન અશુદ્ધ હોય છે, જે અવળું જ જોતો હોય અને તે પુણ્યકર્મ કરે તો પણ તેને અનુબંધ પાપનો પડવાનો. અનુબંધનો આધાર માણસની સમ્યગ્દષ્ટિ ઉપર વિશેષ હોય છે. તેને માણસના ભાવજગત સાથે વધારે સંબંધ રહે છે.
અધ્યાત્મમાર્ગના યાત્રીઓ જાણે છે કે જીવનમાં જે કંઈ કરવા જેવું હોય તો તે કર્મથી બચવાનું. પાપકર્મથી તો બચવાનું જ, પણ પરંપરાએ પુણ્યકર્મને છોડીને કર્મરહિત થવાનું. કર્મસહિત જીવ એટલે સંસાર, કર્મરહિત જીવ એટલે મોક્ષ – પરમાત્મ અવસ્થા.
અનુબંધને ધ્યાનમાં રાખીને જ્ઞાનીઓએ તેને ચાર ભાગમાં વિભાગીકરણ કર્યું છે. જે રસપ્રદ છે અને સમજીને ચાલીએ તો તે ઘણું ઉપકારક બની રહે તેવું છે. આ ચાર ભાગ છે : (૧) પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય (૨) પાપાનુબંધી પુણ્ય, (૩) પુણ્યાનુબંધી પાપ અને (૪) પાપનુબંધી પાપ. આમ તો આ વાત આપણી પ્રત્યક્ષ હોય છે પણ આપણે તેના ઉપર જોઈએ એવું ધ્યાન જતું નથી.
પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય એવું હોય કે જેમાં કર્મનો બંધ પુણ્યનો પડ્યો હોય અને તેનો અનુબંધ પણ પુણ્યનો પડ્યો હોય. આવું કર્મ ઉદયમાં આવે ત્યારે માણસ ભોગવે પુણ્ય જેને લીધે તેને સુખ, સંપત્તિ, સંતતિ બધું મળ્યું હોય અને તેના ભોગવટા દરમિયાન તેની વૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિ એવી હોય કે તે પુણ્યકર્મો જ કરતો રહે. તેને કારણે બીજા ભવોમાં વળી પાછી તેને પુણ્યની
કર્મસાર
