________________
સામગ્રી જ મળી રહે. આમ જીવાત્મા ઉત્તરોત્તર આગળ જ વધતો જાય.
પછી આવે છે પાપાનુબંધી પુણ્ય. જેમાં ભોગવાય પુણ્ય અને અનુબંધ પાપનો પડે. આ પ્રકારમાં હાલના મોટા ભાગના અગ્રણીઓ આવી જાય છે. તેઓ આજે પુણ્યકર્મના ઉપાનથી થતા લાભો : સત્તા-સંપત્તિ-સંતતિ-કીર્તિ વગેરે ભોગવે છે, પણ તેમનું ભાવજગત સંકુચિત, સ્વાર્થી, ગણતરીબાજ હોવાને કારણે તેમને પાપનો જ અનુબંધ પડવાનો. વળી સત્તા અને સંપત્તિ બંને હોવાને કારણે તેમનો વગવસીલો વધારે હોય છે. તેને કારણે તેઓ એવાં પાપકર્મ કરતા હોય છે કે જેનો બંધ પણ ગાઢ પડવાનો અને તે કર્મ ઉદયમાં આવે ત્યારે તેમને ઘણાં દુઃખ ભોગવવાં પડવાનાં. આવા લોકો વ્યવસ્થિત રીતે રસ રેડીને મોટે પાયે પાપ કરતા હોય છે તેથી તેમને રસબંધ પણ આકરો પડવાનો.
ત્યારપછી છે. પુણ્યાનુબંધી પાપ. જેમાં જીવ ભોગવે છે પાપકર્મનાં ફળ પણ બાંધે છે પુણ્ય. વાત, વિપરીત લાગે તેવી છે, પણ સૂક્ષ્મ છે. પાપકર્મનો ઉદય આવે ત્યારે આવા લોકો દુઃખમાં જીવતા હોય. તેમની શક્તિ અને બુદ્ધિ પ્રમાણે તેમને મળતું ન હોય, તેમની કદર થતી ન હોય છતાંય તેઓ કોઈનો લેષ કરતા નથી, કોઈની નિંદા કરતા નથી. પોતાની પરિસ્થિતિ માટે તેઓ પોતાનાં જ પૂર્વકૃત કર્મનો-ભાગ્યનો દોષ કાઢે છે અને અન્યને તો તેઓ નિમિત્ત ગણે છે. આવા લોકો આવેલ આપત્તિઓ સમતાથી ભોગવે છે તેથી તેમને અનુબંધ પુણ્યનો જ પડતો હોય છે. જે કાળક્રમે ઉદયમાં આવતાં તેમને ભાવિમાં સારા દિવસો જોવા મળવાના.
પછી આવે છે કનિષ્ટમાં કનિષ્ટ કર્મ જે પાપાનુબંધી પાપનું છે. તે વેળાએ માણસ ભોગવે છે પાપકર્મ અને તે વેળાએ તેની વૃત્તિઓ અને પ્રવૃત્તિઓ પણ એવી હોય છે કે તે વધારે ને વધારે પાપ કરતો રહે છે. ઉદાહરણ તરીકે લઈએ તો અમુક લોકોનો જન્મ ગંદી ગલીઓમાં અને ગુનેગાર માતા-પિતાની કુખેથી થયો હોય છે. જન્મથી જ તેમને સારા સંસ્કાર મળ્યા હોતા નથી. તેઓ પાપ વચ્ચે જન્મે છે અને પાપ કરીને જ જીવે છે. તેમનો તો આ ભવ અને પરભવ બંને બગડેલા હોય છે. આવા જીવોનું પરંપરાએ પતન થતું રહે છે અને તેઓ વધારે ને વધારે દુઃખી થતા રહેવાના. કર્મસાર
પ૯
