________________
પ્રારબ્ધને કારણે આપણે જે સહન કરવાનું આવ્યું હોય છે તેને પાછું હઠાવીને કે તેને અનુકૂળ રહીને આપણે સુખ શાન્તિ અને સમૃદ્ધિ માટે સતત પ્રયાસ કરતા રહીએ છીએ. કર્મની સત્તા એ પદાર્થની છે જે જડ છે અને પુરુષાર્થ કરનાર ચૈતન્ય સત્તા છે. ચૈતન્ય સત્તા જો એક વાર કર્મસત્તાનો પરાજય કરીને કમરહિત થઈ જાય તો પછી તેને સંસારમાં રખડવું પડે નહીં અને પછી ચૈતન્યસત્તા તેના સ્વભાવમાં અવસ્થિત થઈ જાય. ચૈતન્યનો મૂળ સ્વભાવ અસ્તિત્વના આનંદમાં રહેવાનો છે પણ કર્મના સંગથી તેનો એ સ્વભાવ બદલાઈ ગયો છે. જડ એવું કર્મ, ચૈતન્યના સ્વભાવને દબાવીને તેને રખડાવીને. . કેવી રીતે દુઃખી કરે છે તે વાત આપણે આગલાં પ્રકરણોમાં વિગતે કરેલી છે. - વાસ્તવિકતામાં આપણે બે સત્તાઓ સાથે જ નિસબત છે કારણ કે બીજી ત્રણ સત્તાઓ સામે આપણું કંઈ નીપજે તેમ નથી. એ ત્રણ સત્તાઓની શરણાગતિ આપણે સ્વીકારવી જ રહે. વળી એય ખરું કે જાણતાં-અજાણતાં આ બીજી ત્રણ સત્તાઓનો સ્વીકાર કરીને આપણે જીવતા શીખી જ ગયા હોઈએ છીએ.
હવે આપણને એ વિચાર આવ્યા વિના ન રહે કે શું આપણે કાયમ માટે આમ સંઘર્ષ કરતા જ રહેવાનું? ખરેખર કહીએ તો કર્મની વ્યવસ્થા સમજવા માટે આ જે પુસ્તક લખ્યું છે તે કર્મને આધીન થવા માટે નહિ પણ કર્મને પરાજય આપીને તેની ચુંગાલમાંથી બહાર નીકળી જવા માટે. આપણી ધર્મક્રિયાઓના હાર્દમાં જઈએ તો તેની પાછળ આ વાત રહેલી દેખાય છે અને જાણતાં અજાણતાં તે સધાઈ જાય છે. જો આપણે ભાવથી અને જ્ઞાન સહિત ધર્મક્રિયાઓ કરતા રહીએ તો વળી તેનું ફળ સત્વરે મળે અને આપણે કર્મથી મુક્ત થતા જઈએ.
ભલે કર્મસત્તા ઘણી પ્રબળ હોય પણ તે જડની સત્તા છે. જ્યારે પુરુષાર્થ કરનાર ચૈતન્ય સત્તા છે. આમ જોઈએ તો જડને શક્તિશાળી બનાવનાર છેવટે ચૈિતન્ય સત્તા છે. માનવીની ચેતનાએ જ પરમાણુ બૉમ્બ શોધી કાઢ્યો. જે ચેતના વિનાશનાં સાધનો શોધી વિનાશ વેરી શકે તે ચેતના જો સર્જનને માર્ગે વળે તો ઘણું સર્જન પણ કરી શકે. જો તે ચેતના કર્મથી રહિત થવા માટે કટિબદ્ધ થાય તો તે પણ તે સિદ્ધ કરી શકે. ભલે પ્રત્યેક જીવ સિદ્ધ ન થઈ શકે, પણ પ્રત્યેક જીવમાં પરમાત્મા થવાની સંભાવના તો રહેલી જ છે.
કર્મસાર
૬૪
