________________
કર્મને કારણે રખડવું પડે છે. જ્યાં સુધી તેનો ઉદય પ્રવર્તે ત્યાં સુધી તે ગતિમાં રહેવું પડે. આયુષ્યકર્મની બેડીમાં જકડાયેલો જીવાત્મા તે પૂરું ન થાય ત્યાં સુધી તેમાંથી છૂટી શકતો નથી.
જેના કષાયો તીવ્ર હોય, જેના ક્રોધ અને અહંકાર એટલા ફૂલ્યા-ફાલ્યા હોય કે તે લોકોનો ઘાત કરવામાં રાચતો હોય, ધોખાબાજી કરતો હોય અને મહાલોભી હોય, મોટો પરિગ્રહી હોય તે નર્કનું આયુષ્ય બાંધે છે. જેના આરંભ-સમારંભ મોટા, જેના પરિગ્રહ મોટા, અને જેના મનમાં અન્યનો ઘાત કરવાના વિચારો ચાલતા રહેતા હોય અને તે માટેનાં આયોજન કર્યા કરતો હોય એ તે સામાન્ય રીતે નારકનું આયુષ્ય બાંધે છે.
જે કપટી હોય, સ્વાર્થમાં જ રાચતો રહેતો હોય, લોકોને છેતરીને વસ્તુઓ મેળવી લેવા હંમેશાં પ્રવૃત્ત થતો હોય તે સામાન્ય રીતે તિર્યંચનું આયુષ્ય બાંધે છે.
જેના કષાયો અલ્પ હોય, પાતળા હોય, દાન-ધર્મની રુચિ વાળો જીવ હોય, ઉદાર દિલનો હોય તે સામાન્ય રીતે મનુષ્યનું આયુષ્ય બાંધે છે.
જે જીવો સમ્યગ્રદર્શન વાળા હોય, પાપપુણ્યનો સારા-નરસાનો, સાચાખોટાનો ભેદ કરી જાણતા હોય, દેવ-ગુરુ અને ધર્મના માર્ગે પડેલા હોય, કદાચ ધર્મ ઓછો કરતા હોય કે કરી શકતા હોય પણ ઋજુ પરિણામી હોય તે મોટે ભાગે દેવલોકમાં જાય છે.
દેવલોકમાં પણ બે પ્રકાર છે. ઊંચા દેવલોકો અને નીચલી કક્ષાના દેવલોકો. જે જીવોમાં સંસ્કારશુદ્ધિ હોય અને ધર્મનું લક્ષ્ય હોય તે ઊંચા દેવલોકમાં જાય છે. જેનામાં આ બધા ગુણોનો ઉઘાડ ઓછો થયો હોય, દર્શનમાં મલિનતા હોય તો તે નીચલી કોટીના દેવલોકમાં જઈ પહોંચે છે.
આયુષ્યના બંધમાં આત્માનાં પરિણામો ઘણાં મહત્ત્વનાં બની રહે છે. પ્રવૃત્તિનું મહત્વ તો છે જ પણ તેનાથી વિશેષ વૃત્તિઓનું મહત્ત્વ છે. જીવનમાં એક જ વાર આયુષ્ય બંધાય છે અને તે બંધાયા પછી તેમાં ફેરફાર થઈ શકતો નથી. માટે હંમેશાં સારા ભાવો જ ભાવતા રહેવા અને પ્રવૃત્તિ પણ દેવ-ધર્મ અને ગુરુને નજરમાં રાખીને કરતા રહેવી.
નામકર્મ જીવને શરીર, તેનાં અંગ-ઉપાંગો, તેનો બાંધો, ચહેરોમોહરો, રૂપ-રંગ ઇત્યાદિ આપે છે. તેનો આકાર, કદ, ઊંચાઈ, નીચાઈ પણ
કર્મસાર
38
