________________
ચઢાવ્યા હોય તો દર્શનાવરણીય કર્મ બંધાય.
વેદનીય કર્મ દરેક જીવને ઘણું સ્પર્શે છે. જીવમાત્રને બે પ્રકારનું સંવેદન હોય છે. અનુકૂળ સંવેદન અને પ્રતિકૂળ સંવેદન. જે સંવેદન ગમે તેને શાતા - વેદનીય કહે છે. જે સંવેદન ગમે નહીં અને દુઃખદ લાગે તેને અશાતા વેદનીય કહે છે. જેને મન હોય તેને સંવેદનની લાગણી વધારે થાય. અન્ય જીવોને સુખ-દુઃખની લાગણી થાય પણ તે એટલી ગાઢ ન થાય. જેટલો જીવ વધારે વિકસિત તેટલી સંવેદના વધારે. આપણાં સુખ અને દુઃખ આ કર્મને આભારી હોય છે. જો આપણે અન્ય જીવોને સુખ આપ્યું હોય તો આપણને સુખ મળે. જો અન્ય જીવોને દુઃખ આપ્યું હોય તો આપણે વધારે વેદના ભોગવવી પડે.
અહીં એટલું યાદ રાખવાનું છે કે જે શાતા વેદનીય કર્મ છે તે સાંસારિક સુખ છે. ઘણી વખત આ સુખને કારણે માણસ ધર્મ ભૂલે છે – એ તેનો મોટામાં મોટો ખતરો છે.
સામાન્ય રીતે જે પાપ કરતો નથી હોતો, અન્યને પીડા આપતો નથી, દુઃખી, પીડાગ્રસ્ત જીવોને સહાય આપી તેમને સુખ-શાંતિ આપે છે તે શાતા વેદનીય કર્મ બાંધે છે. લોભને વશ થઈને અન્યનાં સુખ-શાંતિને છીનવી લેનાર, સત્તાનો દુરુપયોગ કરી લોકોને ભયગ્રસ્ત કરનાર અને સજા કરનાર, અશાતા વેદનીય કર્મનો બંધ કરે છે. નાના મોટા જીવોને ત્રાસ આપનાર, તેમની ક્રૂરતાથી હિંસા કરનાર ગાઢ અશાતાવેદનીય કર્મનું ઉપાર્જન કરે છે.
કર્મશાસ્ત્રનો એક અફર નિયમ છે કે જેવું આપશો તેવું તમને મળશે. આ ભવમાં સત્તા-સમૃદ્ધિ મળ્યાં હોય ત્યારે તેનો દુરુપયોગ કરી હસી હસીને જીવોને કનડ્યા હશે તો કોઈ ભવે એટલાં દુઃખ અને પીડા મળવાનાં અને રડી રડીને તે ભોગવવા પડશે. જો તમારે શાંતિ જોઈતી હોય તો અન્ય જીવોને શાંતિ થાય તેવાં કર્મ કરજો.
પછી આવે છે મોહનીય કર્મની પ્રકૃતિ. આ કર્મ ઉદયમાં આવતાં આત્માને ભ્રમમાં રાખી ભમાવે છે. જ્યાંથી વાસ્તવિકતામાં આનંદ-ખુશી મળવાનાં નથી ત્યાં તે બતાવે છે. આ કર્મનો ઉદય માણસને ઊંધે રસ્તે ચઢાવીને રખડાવે છે. જેના ઉપર મોહ હોય, પછી તે વસ્તુ હોય, વ્યક્તિ હોય કે પદ હોય તેને પ્રાપ્ત કરવા માણસ શું નથી કરતો? જેના ઉપર મોહ છે તે ન મળે તો માણસ ગુસ્સે થાય છે, મોહવાળી વસ્તુને મેળવવા માણસ કપટ
કર્મસાર
૩૪
