________________
પ્રકૃતિબંધ આઠ પ્રકારે પડે છે. આ કર્મ આઠ રીતે આત્માના ગુણોનો ઘાત કરે છે. એમાં પ્રથમ આવે છે “જ્ઞાનાવરણીય કર્મ'. આ કર્મ આત્માના જ્ઞાનગુણને આવરે છે - દબાવે છે. આ કર્મનો ઉદય હોય તો આપણને સામાન્ય વાત પણ ન સમજાય. સમજેલી વાત ઝાઝી યાદ ન રહે. જ્ઞાન કોઠે ન ચઢે. સ્મૃતિ ઘણી નબળી રહે. આપણે દરેક જણ વત્તે ઓછે અંશે આ કર્મ ભોગવીએ છીએ પણ તેને આ રીતે જાણતા નથી હોતા.
સંસારમાં જ્ઞાનીનાં માન-પાન થાય છે. જ્ઞાનના દીવાથી માણસ જીવનની વાટ જોઈ શકે છે. જ્ઞાનથી માણસ મોક્ષનો માર્ગ જાણી શકે છે. પ્રબળ પુણ્યપ્રકૃતિવાળા જીવને જ્ઞાન વધારે હોય છે; પરંતુ જો તે સમ્યક ન હોય (આત્માભિમુખ) તો તે નિરર્થક નીવડે અને જીવાત્માના પતનનું કારણ પણ બને. જ્ઞાનની કે જ્ઞાનીઓની નિંદા કરનાર, જ્ઞાનનાં સાધનોનો તિરસ્કાર કરનાર આ પ્રકારનું કર્મ બાંધે છે. કસમયે જ્ઞાનની આરાધના કરનારને પણ આવો બંધ પડે છે. ભલે આજે આપણી પાસે વધારે જ્ઞાન ન હોય પણ આપણે જ્ઞાનની કે જ્ઞાનીની વિરાધના ન કરવી. જ્ઞાન અને જ્ઞાનીનું બહુમાન કરવાથી જ્ઞાનાવરણીય કર્મ પાતળું પડે છે અને આપણામાં જ્ઞાનનો ઉઘાડ થાય છે. | દર્શનાવરણીય કર્મમાં દર્શનની વાત છે. દર્શન અને જ્ઞાનની વચ્ચે સૂક્ષ્મ
ભેદ છે. સામાન્ય જ્ઞાન દર્શન કહેવાય. વિશેષ જ્ઞાન એ જ્ઞાન કહેવાય. દૂરથી - કોઈને જોઈએ એટલે તેના વિશે સામાન્ય ખ્યાલ આવે - અંદાજ આવે પણ તે પાસે આવે એટલે તેનું પૂરું જ્ઞાન થાય. દર્શનમાં આંખોનું પ્રાધાન્ય છે. માણસે ગાઢ દર્શનાવરણીય કર્મ બાંધ્યું હોય તો તેને અંધાપો આવે કે ઘણું ઓછું દેખાય. દર્શનાવરણીય કર્મવાળાને વસ્તુ સ્થિતિનો સામાન્ય બોધ ન થાય, સામાન્ય વાત પણ ન સમજાય. આપણે ગત જન્મોમાં કોઈની દૃષ્ટિનો ઘાત ર્યો હોય, કોઈના ભોળપણની અવહેલના કરી હોય કે અન્યની દર્શનશક્તિના વિકાસમાં અવરોધ ઊભા કર્યા હોય તો આવાં કર્મનો બંધ પડે.
દર્શનનો ગર્ભિત અર્થ શ્રદ્ધા છે. દર્શન શ્રદ્ધાનું જનક છે. જેને દર્શનાવરણીય કર્મનો ઉદય પ્રવર્તતો હોય તેને શ્રદ્ધા ઓછી હોય. શ્રદ્ધા ઓછી હોય એટલે જ્ઞાન પણ ઓછું હોય તેમ માની શકાય. શ્રદ્ધા ન હોવાને કારણે માણસ હળવાશથી જીવી શકતો નથી અને તેને જીવન પ્રશ્ન સમું લાગ્યા કરે છે. કોઈને ખોટી સલાહ આપી હોય, કોઈને ગેરમાર્ગે દોર્યા હોય, અવળે રસ્તે કર્મસાર
