________________
આવી જ વાત આપણી વાણીની છે, પણ તે વિશે આપણને વિચાર આવતો નથી. જેમ માછલીને તરવા માટે જળ જોઈએ તેમ વિચારોને વાણીમાં ઊતરવા માટે પણ સૂક્ષ્મ પરમાણુઓનો સહારો જોઈએ. વાતાવરણમાં ભાષા. બની શકે તેવા જે પરમાણુઓ વિદ્યમાન છે તેને ભાષાવર્ગગા કહે છે. જીવાત્મા તેને ગ્રહણ કરીને તેના માધ્યમથી વાણી કાઢે છે.
આપણે સરળતાથી બોલીએ છીએ કે 'મને મન થયું પણ મન એમને એમ ઘટીત થઈ શકતું નથી. અંતઃકરણમાં કોઈ હિલચાલ થઈ તેને કારણે જે ભાવ ઉત્પન્ન થાય છે તે ભાવને વહન થવા માટે પણ પરમાણુઓનો માધ્યમની જરૂર રહે છે. આમ મનને થવા માટે જરૂરી પરમાણુઓની જે શ્રેણી છે-વર્ગણા છે તેને મનોવર્ગણા કહે છે. તે અત્યંત સૂક્ષ્મ પરમાણુઓની બનેલી હોય છે. તદ્દન ખાલી લાગતા આકાશમાં કહે છે કે સોળ વર્ગણાઓનું અસ્તિત્વ છે. એમાંથી આઠ વર્ગણા જીવાત્માને કામની છે અને તેને તે ગ્રહણ કરી અન્ય રીતે પરિણમી પોતાનો સંસાર ઊભો કરે છે. વાત ઘણી સૂમ છે, પણ વૈજ્ઞાનિક છે.
આમ તો સંસારમાં અનંત જીવોનું અસ્તિત્વ છે અને કેટલીય સૂક્ષ્મ વર્ગણાઓ છે. આ બંને એટલા સૂક્ષ્મ છે કે તેમના અસ્તિત્વની એકબીજાને બાધા પહોંચતી નથી. તેમની વચ્ચે શાંતિમય સહઅસ્તિત્વ પ્રવર્તે છે. જીવ અને કાર્મણ વર્ગણા અડોઅડ હોય તો પણ કર્મવર્ગણાના પરમાણુઓ જીવાત્માને ચોંટતા નથી. પણ જીવાત્મા જેવો કંઈ ભાવ કરે છે કે તુરત જ કાર્પણ વર્ગણાના પરમાણુઓ તેની તરફ આકર્ષાઈને ચોંટી જાય છે અને પછી તે કર્મમાં પરિણમે છે. એક વાર કર્મનું નિર્માણ થઈ ગયું પછી જીવાત્મા કર્મના પ્રભાવ હેઠળ આવી જાય છે અને પછી કર્મ તેને જેમ નચાવે તેમ જીવાત્મા નાચતો રહે છે. જ્યાં સુધી જીવાત્માને કર્મ લાગેલાં રહે છે ત્યાં સુધી કર્મનો પ્રભાવ જીવ ઉપર સતત વર્તાતો રહે છે. તેને કારણે તે સુખ-દુઃખ ઇત્યાદિ ભોગવે છે. જીવાત્મા બાંધેલા કર્મનો ભોગવટો કરે છે અર્થાત્ કે તેનાં સારાંમાઠાં ફળ તે ભોગવી લે છે કે તુરત જ કર્મ તેનાથી વછૂટી જાય છે. પરંતુ કર્મના ભોગવટા દરમિયાન જીવાત્મા જે જે ભાવો કરે છે તેનાથી તેને નવાં કર્મો બંધાતાં રહે છે. આમ કર્મની પરંપરા ચાલતી જ રહે છે. તેને કારણે જીવાત્માનો સંસાર છૂટતો નથી. આમ દરેક જીવ સતત કર્મનું ઉપાર્જન અને ૨૮
કર્મસાર
