________________
વૃદ્ધાવસ્થા ન આવી હોય કે દેહ રોગથી જર્જરિત ન થયો હોય ત્યાં સુધી જ લાગે. એક વાર જ્યાં મોતનો પડછાયો દેખાય છે ત્યાં તો માણસ ઢીલો થઈ જાય છે અને ભાંગી પડે છે. પછી તે બચવા માટે ધર્મનું શરણું શોધવા માંડે છે. મોડો મોડો પણ જો જીવ જાગે છે તો તેને બાજી સુધારી લેવાની તક મળી રહે છે. પણ જો તે અવળા તર્કની ઓથમાં જીવતો હોય છે તો તેને બચવાનો આરો મળતો નથી.
અહીં મનુષ્યભવમાં એક વાર આવી ગયા પછી હવે ફરીથી કોઈ દુઃખદ યોનિમાં નહીં જવું પડે, તે ખ્યાલ મનમાંથી કાઢી નાખવા જેવો છે. મનુષ્યભવ એવો ભવ હોય છે જેમાં જીવાત્મા પાસે મન અને બુદ્ધિ હોય છે. જેને પરિણામે તે મોટાં આયોજન કરી શકે છે. તે પોતાની બુદ્ધિના જોરે મોટાં કતલખાનાં ઊભાં કરી શકે જેમાં અનેક જીવોનો એક સાથે સંહાર થઈ જાય. એવાં સંશોધનો કરીને અનેક નાના જીવોનો ખાતમો બોલાવી દે તેવી દવાઓ બનાવી શકે. તે અણુબૉમ્બ બનાવીને લાખો લોકોનો જાન લઈ શકે અને તેમને જીવનભર વેદનામાં કણસતા કરી મૂકી શકે. આવાં દુષ્કૃત્યો કરનારને યથાયોગ્ય સજા ન થાય એવી વ્યવસ્થા જો હોય તો તે ન્યાયી ન કહેવાય. આવી સત્તા હોય તો તેને તો બળવો કરી ઉથલાવી પાડવી જોઈએ.
મનુષ્યભવમાં જીવાત્મા ભયંકરમાં ભયંકર પાપો કરી શકે છે. માનવીઓનું શોષણ કરી શકે છે તો બીજી બાજુ તેને મળેલી બુદ્ધિ અને અંગ-ઉપાંગોને કારણે તે અનેક જીવોને ઉપકારક પણ થઈ શકે, અનેક જીવોનાં દુઃખ-દર્દ મિટાવી શકે અને તેમના જીવનને સુખદ બનાવી શકે. સંસારથી દાઝેલા જીવો માટે તે સુખ-શાંતિની યોજનાઓ કરી તેમને સારું જીવન આપી શકે.
મનુષ્યભવમાં જીવાત્મા જન્મ-મરણ અને જરાનો વિચાર કરીને તેમાંથી ઊગરવાના માર્ગો શોધી શકે છે. દેવ-ગુરુ-ધર્મનો આદર કરીને, દાન, શીલ, તપ અને ભાવમાં વર્તાને પુણ્યકર્મોનું ઉપાર્જન કરી શકે છે અને પોતાનો સંસાર ટૂંકાવી શકે છે. એટલું જ નહીં પણ તે ઘણા જીવોને દુઃખમાં લઈ જતા અધર્મના માર્ગેથી પાછા વાળીને ધર્મને માર્ગે ચઢાવી શકે છે. માટે મનુષ્યભવ વગોવવા જેવો નથી. મનુષ્યનો ભવ એવો ભવ છે કે જેમાં અત્યંત પાપકર્મો કરીને નીચે પડી શકાય અને અત્યંત પુણ્યકર્મનું ઉપાર્જન કરી વિકાસની યાત્રામાં ઊંચે ચઢી શકાય.
કર્મસાર
