________________
૩. પંચમ ગતિ પ્રતિ
આપણે એ બાબત જોયું કે મરણ પછી જીવાત્મા આ શરીર છોડીને પોતાનાં કર્મ અનુસાર અન્ય ગતિમાં જાય છે અને પછી ત્યાં જઈને પોતાનાં કર્મ અનુસાર સ્વયં પોતાની દેહાકૃતિ વગેરે બનાવે છે. તો વિચારશીલ વ્યક્તિને સહજ રીતે એ વિચાર થાય કે ગતિ કેટલી હશે. જ્ઞાનીઓએ ચાર ગતિનાં વર્ણન કર્યા છે. એમાં મનુષ્યભવ, દેવલોક, તિર્યંચયોનિ અને નારકી એમ ચાર ગતિ આવે છે. એમાંથી મનુષ્યભવ તો આપણે જાણીએ છીએ. આપણી સામે પશુ-પક્ષી અને નાનામોટા જીવોને આપણે રિબાતા-રખડતા જોઈએ છીએ એટલે તિર્યંચ ગતિ વિશે શંકાને કંઈ સ્થાન નથી. આ ચારેય ગતિની ઉપરની પંચમ ગતિ છે. જે વાસ્તવિકતામાં પરમાત્મ અવસ્થા છે. ત્યાં પહોંચ્યા પછી જીવાત્માની અનંતકાળની યાત્રા પૂર્ણ થઈ જાય છે. - હવે આવે છે દેવલોક અને નારકીની વાત. કહે છે કે આસમાનમાં બાર દેવલોક અને તેનીય ઉપર વિશિષ્ટ પ્રભાવ અને સમૃદ્ધિવાળા કેટલાક દેવલોકો છે જ્યાં બહુ ઉચ્ચ કક્ષાના દેવો વસે છે. એ બધાના પુરાવાઓ આપવાનું તો મુક્ત છે પણ તે વિશે અનુમાન કરી શકીએ. દેવલોક એ પુણ્યકર્મોને ભોગવવાની ભૂમિ છે. જે જીવાત્માઓ સત્કાર્યો કરતા હોય છે, નિરંતર પુણ્યપ્રવૃત્તિઓ કરવા માટે તત્પર રહેતા હોય છે તેઓ દેવ ગતિના આયુષ્યનું ઉપાર્જન કરે છે. સદાચાર અને સર્વિચારને કારણે તેઓ દેવલોકમાં જાય છે.
કહે છે કે દેવોનો જન્મ માતાના ઉદરમાં થતો નથી. તેઓ ફૂલોની શય્યામાં - સુખેથી ઉત્પન્ન થાય છે અને અલ્પકાળમાં જ તેઓ યૌવનને પ્રાપ્ત કરી લે છે.
તેમને રોગ અને વૃદ્ધાવસ્થાનાં દુઃખો સહેવાં પડતાં નથી. પરંતુ પુણ્ય પરવારતાં તેમને દેવલોક છોડીને અન્ય ગતિમાં વળી પાછા પડવું પડે છે. - ચોથી ગતિ નર્મભૂમિની છે. ત્યાં જે જીવો ઉત્પન્ન થાય છે તેને નારકીના જીવો કહે છે. કહેવાય છે કે સાત નર્મભૂમિ છે અને તેમાં ઉત્તરોત્તર દુઃખ અને યાતનાઓની વૃદ્ધિ થતી રહે છે. આ નર્કલોક આપણી પૃથ્વીથી નીચેના આકાશમાં છેક ઊંડે સુધી ઊતરેલો છે. ત્યાં સતત દુઃખનો જ અનુભવ થતો
કર્મસાર
,
૨૧
