________________
સુધી આ કષાયો ટકે. પણ ત્યાર પછી તો તે અટકી જાય.
આ કષાયોની હાજરીમાં ભલે મિથ્યાત્વનો ઉદય ન હોય પણ તેમની ભયંકરતા એટલી બધી છે કે તેઓ નાનું પણ પચ્ચક્ખાણ કરવા દેતા નથી. બાર વ્રતમાંના એક પણ વ્રતનો આદર કરવા દેતા નથી.
દેવલોકના દેવો પરમાત્માની દેશના સાંભળીને વ્રત - પરચખાણ આદરવાનું ગમે તેટલું ઈચ્છે તો ય.તેઓ કોઈપણ વ્રત – પચ્ચખાણ આદરી શકતા નથી કારણ કે તેમને તેમના સમગ્ર ભવ દરમ્યાન આ અપ્રત્યાખ્યાનીય કષાયોનો ઉદય હોય છે.
માત્ર માનવો અને તિર્યંચો જ એટલા પુણ્યશાળી છે કે આ અપ્રત્યાખ્યાનીય કષાયોનો ક્ષયોપશમ કરીને જીવનમાં નાના - મોટા પચ્ચખાણો આદરવા રૂપ દેશવિરતિ (શ્રાવક) જીવન પામી શકે છે. પણ તેમાંના તિર્યંચો તો શ્રાવકપણાથી આગળ ક્યારેય વધી શકતા નથી.
અનંતાનુબંધી કષાયોની અપેક્ષાએ ભલે આ કષાયો મંદ જણાતા હોય પણ છતાંય હકીકતમાં તો તેઓ તીવ્ર પ્રકારનાં જ છે. અને તેમની તે તીવ્રતા જ તેમને નાનું પણ પચ્ચક્ખાણ કરતાં અટકાવવા સમર્થ બને છે.
શ્રેણિક, કૃષ્ણ વગેરે પરમાત્માને પામ્યા પછી, વિશિષ્ટ કોટીની શ્રદ્ધાના સ્વામી બન્યા હતા, તેમનામાં સમકિત ઝળહળતું હતું, પણ તેઓ વ્રત – પચ્ચખાણ કરી શક્યા નહોતા. કારણ કે અનંતાનુબંધી કષાયોને શાંત કર્યા હોવા છતાં આ અપ્રત્યાખ્યાન કષાયોનો તેમને નિકાચિત ઉદય હતો. જે તેમને શ્રાવક બનતા પણ અટકાવતો હતો તો સાધુ બનવાની તો વાત જ ક્યાં?
(૩) પ્રત્યાખ્યાનીય કષાય : આ કષાયો સમકિતી કે શ્રાવક બનતાં અટકાવતા નથી. પૂર્વના કષાયો કરતાં તેઓ મંદ પ્રકારના છે. સમકિતી આત્મા પણ જ્યારે દેશવિરતિધર બને છે, વ્રત – પચ્ચક્ખાણમાં જોડાય છે ત્યારે તેમના તે તે કષાયો વધુ મંદ હોય છે, તેથી તેઓ પ્રત્યાખ્યાનાવરણ કે પ્રત્યાખ્યાનીય કષાય તરીકે ઓળખાય છે.
સર્વ પાપોના પચ્ચકખાણને પ્રત્યાખ્યાન કહેવાય. તેને ઢાંકનાર કર્મ તે પ્રત્યાખ્યાનાવરણ કષાય કર્મ. આ કર્મના ઉદયે જીવ સાધુ બની શકતો નથી. ““સંસાર છોડવા જેવો છે”. માનવા છતાં ય તે છોડી શકતો નથી.
આ પ્રત્યાખ્યાનીય કષાય વધુમાં વધુ ચાર મહિના સુધી રહી શકે છે. પણ તેથી વધારે નહિ. જો તેથી પણ વધારે સમય સુધી તે કષાયટકી જાય તો તે પ્રાય: પ્રત્યાખ્યાનીય મટીને અપ્રત્યાખ્યાનીય કષાય બની જાય છે.
દેવો, નારકો અને તમામ તિર્યંચોને આ કષાયોનો નિકાચિત ઉદય હોય છે. તેઓ માથું પટકીને મરી જાય તો ય આ કષાયોની ચુંગાલમાંથી છટકી શકતા નથી. પરિણામે
S
liffilitiuઇકom
= = = = =
ભાગ-૨
