________________
દેવો લબ્ધિ પર્યાપ્ત જ છે. તેમાનો એક પણ જીવ લબ્ધિ અપર્યાપ્તો નથી. બધી પતિ પૂર્ણ કર્યા વિના મરનારો કોઈ નારક કે દેવ ન હોય.
મનુષ્યો અને તિર્યંચોનું આયુષ્ય ઓછું-વતું હોય છે. કેટલાક જીવો તો ગર્ભમાં જ મોત પામી જતાં હોય છે. નવા ભવમાં ઉત્પન્ન થઈને ઘણા ઓછા સમયમાં ફરી બીજા ભવમાં ચાલી જતાં હોય છે. તેથી માનવો અને તિચોમાં કેટલાક જીવો બધી પર્યાપ્તિઓ પૂર્ણ કરનારા મળે તો કેટલાક જીવો પૂર્ણ કર્યા વિના જ મરી જનારા પણ મળે. તેથી લબ્ધિ - પર્યાપ્તા અને લબ્ધિ અપર્યાપ્તા; બંને પ્રકારના માનવો તથા તિર્યંચો મળી શકે.
આ વાંચીને મનમાં સવાલ પેદા થાય કે જીવવિચાર પ્રકરણમાં દેવો અને નારકોના પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા; બંને પ્રકારો જણાવ્યા છે, જ્યારે અહીં તો દેવો અને નારકો લબ્ધિ પર્યાપ્તા જ હોય પણ લબ્ધિ અપર્યાપ્તા તો ન જ હોય તેવું જણાવેલ છે; તેનું શું કારણ? આ દેખિતા વિરોધને દૂર કરવા શું કરવું?
પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા જીવો પણ દરેક બે બે પ્રકારના છે. લબ્ધિ પર્યાપ્તા અને કરણ પર્યાપ્તા. લબ્ધિ – અપર્યાપ્તા અને કરણ અપર્યાપ્તા. દેવો અને નારકો લબ્ધિ પર્યાપ્તા જ હોય પણ લબ્ધિ અપર્યાપ્ત ન જ હોય. પરંતુ તે દેવો અને નારકો કરણ પર્યાપ્તા અને કરણ અપર્યાપ્તા; એમ બંને પ્રકારના છે જ. જીવવિચારમાં દેવો અને નારકોને પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા; એમ બંને પ્રકારના જે જણાવ્યા છે તે આ કરણ પર્યાપ્તા અને કરણ અપર્યાપ્તાની અપેક્ષાએ જણાવ્યા છે.
કરણ એટલે ઈન્દ્રિય. છપતિઓમાં ત્રીજા નંબરની જે ઈન્દ્રિય પર્યાતિ છે, તે જ્યાં સુધી પૂરી ન થાય ત્યાં સુધી જીવ કરણ અપર્યાપ્તો ગણાય. જ્યારે આ ત્રીજી નંબરની ઈન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પણ પૂર્ણ થાય ત્યારે તે જ જીવ કરણ પર્યાપ્યો કહેવાય.
- કરણ પર્યાપ્તા અને કરણ અપર્યાપ્તાની આ વ્યાખ્યાના આધારે, લબ્ધિ પર્યાપ્તો જીવ પોતાની સ્વયોગ્ય તમામ પથતિઓ પૂર્ણ કર્યા પછી જ મરતો હોવાથી તે જીવ જયાં સુધી ઈન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન કરે ત્યાં સુધી કરણ અપર્યાપ્તો ગણાય. જ્યારે તે જીવ ઈન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પણ પૂર્ણ કરી દે ત્યાર પછી તે કરણ પર્યાપ્તો ગણાય.
લબ્ધિ અપયતો જીવ તો સ્વયોગ્ય તમામ પર્યાપ્તિ પૂરી કરવાનો જ નથી. તે પૂર્વે જ તેનું મોત થવાનું છે. છતાં ય તે ઈન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પૂર્ણ કરી દે ત્યાર પછી તે પણ કરણપર્યાપ્તો ગણાય.
આમ, લબ્ધિ પર્યાપ્તો જીવ પણ - ઈન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પહેલાં - કરણ - અપર્યાપ્તો હોઈ શકે છે અને લબ્ધિ અપર્યાપ્તો જીવ પણ – ઈન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછી - કરણ પર્યાપ્તો હોઈ શકે છે.
તેથી બધા જ નારકો અને દેવો લબ્ધિ પર્યાતા હોવા છતાં ય જયાં સુધી તેમણે કાકા કાકા ૮૬ આ કર્મનું કમ્યુટર ભાગ-૩ :
