________________
છે. એક ભવમાં માત્ર આવતાભવનું જ આયુષ્ય બંધાય છે. આ ભવમાં બાંધેલા આયુષ્યકર્મને અવશ્ય આવતા ભવમાં જ ઉદયમાં આવવું પડે છે. આ પરભવનું આયુષ્ય ત્રીજી પર્યાપ્તિ પ્રાપ્ત કર્યા પછી બંધાતું હોવાથી દરેક જીવો પહેલી ત્રણ પતિઓ અવશ્ય પ્રાપ્ત કરે જ છે.
* પોતાની યોગ્યતા પ્રમાણે જરૂરી ચોથી, પાંચમી કે છઠ્ઠી પર્યાતિ પ્રાપ્ત કર્યા વિના જે જીવો આ ભવનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરી દે તે જીવો અપર્યાપ્તા કહેવાય છે. તેમને અપર્યાપ્ત નામકર્મનો ઉદય હોય છે, અને જે જીવો પોતાની યોગ્યતા પ્રમાણે પોતાનું જીવન જીવવા જરૂરી બાકીની ચોથી, પાંચમી, છઠ્ઠી પર્યાપ્તિ પણ પ્રાપ્ત કરી લેવું જરૂરી તમામ પર્યાદ્ધિઓ મેળવી લે એટલે તે જીવો પર્યાપ્તા કહેવાય. પર્યાપ્ત નામકર્મના ઉદયથી તેમને બધી પર્યાપ્તિઓ પ્રાપ્ત થાય.
જીવન જીવવા માટે જરૂરી શક્તિઓપ પર્યાપ્તિછ છે. (૧) આહાર પર્યાપ્તિ (૨) શરીર પર્યાપ્તિ (૩) ઈન્દ્રિય પર્યાપ્તિ (૪) શ્વાસોશ્વાસ પર્યાતિ (૫) ભાષા પર્યાપ્તિ અને (૬) મનઃ પર્યાપ્તિ.
(૧) આહાર પર્યાપ્તિ આત્મા જ્યારે એક ભવને પૂરો કરીને બીજા ભવમાં જાય છે, ત્યારે સૌ પ્રથમ કામ તે આહાર લેવાનું તથા લીધેલાં આહારમાંથી રસ અને કચરાને છૂટા પાડવાનું કાર્ય કરે છે. તે કાર્ય કરવા માટેની શક્તિ નવા ભવના પ્રથમ સમયે જ આત્મામાં ઉત્પન્ન થાય છે.
આહાર લેવાની અને લીધેલા આહારને ખલ (કચરો) અને રસમાં પરિણમન (ટ્રાન્સફર) કરવાની - આત્મામાં પેદા થતી - શક્તિને આહાર પર્યાપ્તિ કહેવામાં આવે છે. તમામ સંસારીજીવો નવા ભવના પ્રથમ સમયે જ આહાર પર્યાપ્ત પૂર્ણ કરે છે. પ્રથમ સમય રૂપ માત્ર એક જ સમયમાં પેદા થતી આ આહાર પર્યાપ્તિ સમગ્ર જીવન દરમિયાન પોતાનું આહાર લેવાનું તથા તેને રસ અને ખલમાં પરિણમન કરવાનું કાર્ય ચાલુ રાખે છે.
(૨) શરીર પર્યાતિ: આહાર પર્યાપ્તિથી તો આહાર ગ્રહણ થાય. તેમાંથી રસ અને કચરો છૂટા પડે. પછી પસીના – વિષ્ઠા – મૂત્ર વગેરે દ્વારા કચરો શરીરની બહાર ફેંકાઈ જાય, પણ જે રસ તૈયાર થયો હોય તેમાંથી હવે શરીર બનાવવાનું કાર્ય શરુ થાય.
આત્મામાં પેદા થતી જે શક્તિ વડે રસમાંથી શરીર બનવાનું કાર્ય થાય તે શક્તિને શરીર પર્યાપ્તિ કહેવાય છે. આત્મા નવા ભવમાં આવે તેના એક જ અંતર્મુહૂર્તમાં આ શરીર પર્યાપ્તિ નામની શક્તિ આત્મામાં પેદા થાય છે, જેના પ્રભાવે સમગ્ર જીવન દરમિયાન લીધેલા આહારના રસમાંથી શરીરના જુદા જુદા અવયવો બનવાનું તથા આછા આછા ૮૧ બાજ કર્મનું કમ્યુટર ભાગ-૩ ૪
