________________
(૪) આકૃતિ અને સામર્થ્ય (સંઘયણ - સંસ્થાન)
(૭) સંઘયણ નામકર્મઃ- જો આપણે ચારે તરફ નજર કરીશું તો કોઈ બે વ્યક્તિનો શરીરનો બાંધો સરખો નહિ જણાય. કોઈનું શરીર એકવડીયું છે, તો કોઈનું શરીર એકદમ સ્થૂલ છે. કોઈના શરીરના હાડકા, નસો દેખાય છે તો કોઈનું શરીર મજબૂત જણાય છે. કોઈના શરીરમાં પુષ્કળ ચરબી જણાય છે, તો કોઈનું શરીર પાતળું જણાય છે.
વળી તેમાં ય વધુ બારીકાઈથી નિરીક્ષણ કરીશું તો કદાચ જાડો માણસ થોડું દોડીને હાંફી જાય છે, જયારે પાતળો માણસ ઘણું દોડી શકતો જણાય છે. એક ફેંટ લાગતાં જાડો માણસ મેંગે - ફેફે કરતો જણાય છે તો પાતળો માણસ સખત પ્રતિકાર કરતો જણાય છે.
જ્યારે આવું જણાય ત્યારે આપણાથી બોલી જવાય છે કે આ માણસ ભલે પાતળો છે, પણ તેના હાડકા મજબૂત છે. આ માણસ જાડો છે, પણ તે તો ચરબીનો પ્રભાવ છે, ફૂલી ગયો છે, બાકી તેનામાં કાંઈ દમ નથી. તેના હાડકા તો નબળા જણાય છે.
આમ, શરીરની મજબૂતાઈ કે નબળાઈનો આધાર મુખ્યત્વે હાડકાની મજબૂતાઈ કે નબળાઈ ઉપર છે. જેટલા હાડકા મજબૂત તેટલું શરીર મજબૂત. જેટલા હાડકા નબળા તેટલું શરીર નબળું. તેથી મનમાં પ્રશ્ન થાય છે કે આ હાડકાને નબળા કે મજબૂત કોણ બનાવે છે? કેમ બધા જીવોના હાડકા મજબૂત ન હોય?
આપણે જે ભોજન કરીએ છીએ તેમાંથી સાત ધાતુઓ બને છે. (૧) રસ (૨) લોહી (૩) માંસ (૪) મેદ (ચરબી) (૫) અસ્થિ (હાડકાં) (૬) મજા (સ્નાયુ) અને (૭) વીર્ય. આમ, ભોજનમાંથી પાંચમી ધાતુ રૂપે હાડકાં બને, પણ તે હાડકાને મજબૂત કે નબળા બનાવવા પાછળ સંઘયણનામકર્મનો ફાળો છે.
હાડકાના બંધ વિશેષને - વિશિષ્ટ રચનાને - સંઘયણ કે સંહનન કહેવામાં આવે છે. હાડકાંની તે વિશિષ્ટ રચના (સંઘયણ) જેટલી મજબૂત હોય તેટલું શરીર મજબૂત હોય. તે જેટલી નબળી હોય તેટલું શરીર પણ નબળું હોય.
દરેક જીવોની હાડકાની મજબૂતી જુદી જુદી હોય છે. તેના કારણભૂત હાડકાંની વિશિષ્ટ રચના પણ જુદી જુદી અનેક પ્રકારની હોય છે. છતાં તેને છ વિભાગમાં વહેંચી દીધી છે. તે છ પ્રકારો છ સંઘયણ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે.
(A) વજ-ઋષભ-નારા, સંઘયણ (B) ઋષભ-નારા સંઘયણ (C) નારાચ સંઘયણ (D) અર્ધનારાચ સંઘયણ (E) કીલિકા સંઘયણ અને (F) છેવટ્ટુ અથવા સેવાર્ત સંઘયણ.
