Book Title: Kalplata Vivek
Author(s): Murari Lal Nagar, Harishankar Shastry
Publisher: L D Indology Ahmedabad
________________ 267 अर्थालङ्कारनिर्णयः जिज्ञासालक्षणा च / यत एकेन इति / यथा हि दीप एकेन छात्रेण प्रयुक्तोऽपरेषामपि साधारण्यात् प्रकाशं करोति, तथा क्रियादिकमपि प्रकृतेन केनचिदवान्तरवाक्येन एकेन संयुक्तं सदपरेषामप्यप्रकृतानामवान्तरवाक्यानामाकाङ्क्षापूरकं भवतीत्यर्थः / अवान्तरवाक्येन इति प्राकरणिकार्थवाचिनेत्यर्थः / क्रियान्तराश्रवणाद् इति / क्रियाविशेषाश्रवगाद्या चासिप्रभृतिः क्रिया सा सर्वाऽपि वाक्यपरिसमाप्तिमेव प्रत्याययति / 5 तद् इति / पङ्क्तिसंस्थम् / एतस्माद इति / यतो दीपकं दीपयत्यनेन प्रकारद्वयं प्रदर्शितम् / एकश्च प्रकारो मौलः इति / दीपयत्यन्यत्तदन्यदिति इति / एतेन श्लोकार्द्धम् उट्टङ्कितम् / तद्दीपकं कर्मभूतं तेषामिति अन्यत् कर्तृभूतं श्रिय इति दीपयति / अन्यदपि च कर्मभूतं ताः इति / अपरं कर्तृभूतम् अचापलम् इति / दीपयतीति सम्बन्धः / / एनमेवाइ- अन्यस्यातिशय इति / अन्यस्य इति क्षोणीमण्डलस्य / दीपकम् इति 10 नृपतयः / क्रौर्य- इति क्रौर्यक्रिययाऽलक्रियाम् / सद् इति शोभनम् / यदि इति / यदि तद्दीपितं कर्तृभूतं, स इति अन्यत् कर्मभूतम् / अनङ्गम् इति / तदपि कर्तृभूतं स इति अन्यत् कर्मभूतम् प्रियासङ्गमोत्कण्ठामित्येवं दीपयति तदायं तृतीयः प्रकारो भवतीत्यर्थः / भावलक्षण इति / " यस्य च भावेन भावलक्षणम्" / सप्तमीति वर्त्तते / यस्य च भावेन क्रियया क्रियान्तरं लक्ष्यते ततो भावतः सप्तमी विभक्तिर्भवति / प्रसिद्धा च 15 क्रिया क्रियान्तरं लक्षयति / सा च प्रयुज्यमाना वा भवतु गम्यमाना वा / गोषु दुह्यमानासु गतः / दुग्धास्वागतः / अत्र प्रयुज्यमानया दोहनक्रियया गमनागमने लक्ष्येते / कैलायमानेष्वानेषु गतः / अत्र सत्स्विति गम्यमानया क्रियया गमनं लक्ष्यते / ततश्च भावलक्षणा चापसम्बन्धिनी या समारोपक्रिया प्रयुक्ता तया लक्षितस्य समासादनलक्षणस्य भावविशेषस्य संक्षेपेग तन्त्रेणाभिधानमिति / मालादीपकेन इति कोदण्डेनेत्यादिना / 20 अपिशब्दात् समस्य चेति न्यूनस्य विशिष्टेन समस्य च समेनेत्यर्थः / न्यायः इति / श्लिष्टानुप्रवेशेष्टिरन्यमते तु क्वचित्तदभ्युपगमः कचित्तदनभ्युपगमश्च / पुनरर्थतत्त्वपर्यालोचनायां यदि सम्भवति ततो विविक्त एव विषयो निदर्शयितुं युक्त इत्येवंलक्षणः / अलङ्कारान्तरम् इति तुल्ययोगितालक्षणम् / ___समासोक्त्या इति / यत्रोपमानादेवैतदुपमेयं प्रतीयते इति लक्षितया / केनचिद् 25 इति रुद्रटेन / विवक्षितम् इति तेनोपमानादुपमेयस्य यदाधिक्यं स एव व्यतिरेक इत्यर्थः / एकतरस्य इति / उपमेयगतोत्कर्षनिमित्तस्य वा उपमानगतापकर्षकारणस्य वा / शब्देन इति इव वा यथेतिरूपेण / इवार्थविहितवतिरूपेण च / अर्थेन इति / तुल्यादिना 1. कर्तृ-ग. 2 // 2. धान्यमेद //
Page Navigation
1 ... 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550