Kalplata Vivek

Author(s): Murari Lal Nagar, Harishankar Shastry
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 481

292 कल्पलताविवेक निर्देशः / सर्वधातूनां ह्यर्थोऽन्योऽन्यतो भिद्यत एव / तथा हि खेल गताविति यद्यपि पठ्यते तथाऽपि सविलासगमनमेव विशिष्टं खेलनमिति प्रसिद्धं खेखेलगामीत्यादौ / प्रसनं च अक्रमकगर्वक्रोवावेशनिर्भरनिगरगविशिष्टमदनं न त्वदनमात्रमेवमन्यत्रावधेयम् / हृदये वितर्कस्योपगमो यस्याः सकाशाद् वितर्कादोपगमो यस्याः / अनेन चिन्तायाः पूर्वोत्तर5 कक्ष्ययोर्वितर्को भवतीति शिक्षयति // 9 // ... मोहो नाम दैवोपघातव्यसनाऽभिघातभयावेगपूर्ववैरानुस्मरणादिभिर्विभावैः समुत्पद्यते / तस्य निश्चैतन्यभ्रमणपतनघूर्णनादिभिरनुभावैरभिनयः प्रयोक्तव्यः भवत्यपि च अस्थाने तस्करान् दृष्ट्वा त्रासनैर्वा पृथग्विधैः / . . तत्प्रतीकारशून्यस्य मोहः समुपजायते // . ...... 10 अत्रार्या व्यसनाऽभिघातभयपूर्ववैरसंस्मरणजो भवति मोहः / ... सर्वेन्द्रियसम्मोहात्तस्याऽभिनयः प्रयोक्तव्यः // ' ... दैवोपधातोऽन्युदकाग्रुपद्रवः / व्यसनं पीडादि / तत्कृतोऽभिघात इति केचित् / अभिघातस्तु मर्मप्रहारादिः पृथगेव पुष्कलार्थः / भावान्तरमपि विभावतामेतीत्याशयेनाह15 भयेति / व्यभिचारिणि च स्थायीभावो यद्यपि विभाव एव / तथाऽपि भयंग्रहगं भये मोहस्य बाहुल्यसूचनार्थम् / भ्रमणमनवस्थानं चित्तस्य घूर्णनं तु देहस्य / तत्प्रतीकारशून्यस्येत्यनेन मोहस्य प्रागवस्थां किंकर्त्तव्यतालक्षणामपि मोहशब्दवाच्या दर्शयति सर्वेन्द्रियसम्मोहादित्यनेनाऽन्तरस्य संवेदनस्य मूढेऽप्यनष्टतां दर्शयन् मोहस्य चित्तवृत्तिरूपता माह // 10 // स्मृतिर्नाम सुखदुःखकृतानां भावानामनुस्मरणम् / स्वास्थ्य जघन्यरात्रनिद्रो20 च्छेदसमानदर्शनोदाहरणचिन्ताऽभ्यासादिभिर्विभावैः समुत्पद्यते / तामभिनयेच्छिरःकम्प नाऽवलोकनभ्रूसमुन्नमनादिभिरनुभावः / अत्रार्ये / / सुखदुःखमतिक्रान्तं तथा मतिविभावितं यथावृत्तम् / चिरविस्मृतं स्मरति यः स्मृतिमानिति वेदितव्योऽसौ // स्वास्थ्याऽभ्याससमुत्था श्रुतिदर्शनसम्भवा स्मृतिनिपुणैः / शिरउद्वाहनकम्पैर्भूत्क्षेपैः साऽभिनेतव्या // सुखदुःवयोः कृतं निष्पत्तिर्यतस्तेषामित्यनेन स्मृतेरशेषविषयव्यापकतामाह- जघन्यः पश्चिमो रात्रैर्भागः / धातुसाम्यकारीति स्मृतिहेतुर्यथोक्तं रात्रियामस्तुरीयः काल इति / ....... १..श्लोकः // 2 शिरोभेद // . ...