Kalplata Vivek

Author(s): Murari Lal Nagar, Harishankar Shastry
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 488

. अर्थालङ्कारनिर्णयः 299 - अमर्ष इति / प्रतिकरणेच्छारूपोऽयं क्रोधादन्य एव / ध्यानं निर्लक्षतयाऽवस्थानमिति चिन्तातो भिद्यते / उत्साहसम्पन्न इति निरुत्साहानां प्राकृतानां न भवतीत्यर्थः / उत्साहाऽध्यवसायशब्देन तदनुभावाः // 25 // अवहित्थं नाम आकारप्रच्छादनात्मकम् / तच्च लज्जाभयगौरवमयादिभिर्विभावैरुत्पद्यते / तस्यान्यथाकथनावलोकितकथाभङ्गकृतकधैर्यादिभिरनुभावैरभिनयः प्रयोक्तव्यः। 5 भवति चाऽत्र धार्टयजैह्मयादिसम्भूतमवहित्थं भयात्मकम् / तच्चागणनया कार्य नातिचोत्तरभाषणात् // आक्रियते बहिः प्रकाश्यते चित्तवृत्तियस्तेषां भ्रविकारमुखरागादीनां संवरणमाच्छादनकारि यच्चित्तवृत्तिरूपं तदवहित्थं न बहिस्थं चित्तं येनेति निरुक्तं पृषोदरादित्वाच्च रूप- 10 मित्याहुः / जैझयममोपनीयेऽपि गोपनेच्छाकुटिलाशयत्वम् / प्रगल्भो ह्याकारं संवरीतुं जानातीति धाष्टर्यग्रहणम् / सलजोऽपि ह्यप्रगल्भो न जानाति तेन धाष्टयं सर्वविभावेश्वऽस्याऽनुयायीति मन्तव्यम् / अगणना तस्यार्थस्यावलेपेन स्थापनम् // 26 // ___ अथोग्रता नाम चौर्याभिग्रहणनृपापराधा सत्प्रलापादिभिर्विभावैरुत्पद्यते / तां च वधबन्धताडननिर्भर्त्सनादिभिरनुभावैरभिनयेत् / भवति चाऽत्र चौर्याभिग्रहयोगान्नृपापराधात्तथोग्रता भवति / वधबन्धताडनादिभिरनुभावैरभिनयस्तस्याः // चौर्यमुपलक्षणमकार्याणां तन्निमित्तं गृहीते जने राजादीनामौत्र्यं निर्दयत्वम् / एवं राजन्यपराध्यत्यसत्प्रलापिनि मिथ्यादोषवादिनि // 27 // मतिर्नाम नानाशास्त्रचिन्तनोहापोहादिभिर्विभावैरुत्पद्यते / तामभिनयेच्छिष्योप- 20 देशार्थविकल्पनसंशयच्छेदनादिभिरनुभावैः / भवति चाऽत्र नानाशास्त्रार्थनिष्पन्ना मतिः सञ्जायते नृणाम् / . शिष्योपदेशार्थकृतस्तस्यास्त्वभिनयो भवेत् // मतिरिति / अपूर्वप्रतिभानरूपा / ऊहापोहावन्वयव्यतिरेकप्रत्ययौ विधिनिषेधविषयौ वा सम्भावनाप्रत्ययौ / नानाशास्त्राणां योऽर्थः प्रयोजनं विवेकलाभस्ततः सम्पन्ना जाता 25 शिष्योपदेशलक्षणेन प्रयोजनेन ये देहविकारा भूल्क्षेपादयस्तैरस्या अभिनयः // 28 // .. व्याधिर्नाम वातपित्तकफसन्निपातप्रभवस्तस्य ज्वरादयो विशेषाः / ज्वरस्तु द्विविधः / सशीतः सदाहश्च / तत्र सशीतः प्रवेपितसर्वाङ्गोत्कम्पनहनुचलनास्यविकूणनमुखशोषण 1. औश्यामति योगः // 2. जने //