Kalplata Vivek

Author(s): Murari Lal Nagar, Harishankar Shastry
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 498

अर्थालङ्कारनिर्णयः 309 साधारण्य तथाऽत्राऽपीत्यर्थः / अन्योन्य- इति / काव्याप्तिर्वस्तुसन्तो वस्तुसद्भिश्च काव्यार्पिता देशादयोऽन्यथाभावेन प्रतिबध्यन्त इत्यन्योन्यप्रतिबन्धः / रम्याणि वीक्ष्य इति / इदं प्रतीतिसंविच्चमत्काराऽपरपर्यायत्वेनाऽभ्युपगता स्मृतिरूपत्वेनास्फुरन्ती . या स्मृतिस्तस्यामुदाहरणम् / अत्र हि स्मरतीति या स्मृतिरुपदर्शिता सा. न तार्किकप्रसिद्धा पूर्वमेतस्यार्थस्याननुभूतत्वादपि तु प्रतिभानापरपर्यायसाक्षात्कारस्वभावेयमिति / रतिरेव / इति रतिमात्रम् / विशेष इति विशेषान्तरं देशकालाश्रयाद्यालिङ्गितत्त्वम् / नानिर्वाच्येति वस्तुभूतत्वात् / तदारोपादि इति / तच्छब्देन लौकिकी परामृश्यते / आरोपो वस्त्वन्तरे वस्त्वन्तरोपचारः / आदिग्रहणेनाध्यवसानम् / सम्भावना इति / अयोग्यता व्याख्यानमिदम् / तेन सप्तैव विघ्नाः / निःसामान्य- इति / सुकुमारराजपुत्रादीनां निःसामान्योत्कर्षोपदेशविषया या व्युत्पत्तिः सैव प्रयोजनं यस्य तस्मिन् / यथासम्भवम् 10 इति / तज्जिहासया इति तद्गोपनेच्छया इति चास्मिन् द्वये तच्छब्देन दुःखसंवित् परामृश्यते / कार्यों नाऽतिप्रसङ्गः इति / अनेन ग्रन्थेन पल्लवप्रदर्शितेन यत्पूर्वरङ्गानिगृहनं तेनेत्यर्थः / प्रस्तावना इति / सुवाक्यमधुरैः श्लोकैर्नानाभावरसान्वितैः / / प्रसाद्य रङ्गं विधिवत् कवेर्नाम च कीर्तयेत् // 15 प्रस्तावनां ततः कुर्यात् काव्यप्रज्ञापनाश्रयाम् / .. इत्यनेन यत् प्रस्तावनावलोकनं तेनेत्यर्थः / स्वरूपस्य निनवाद् इति / रूपान्तरस्य चाऽऽरोपितस्य सत्यतदीयरूपनिह्नवमात्र एव पर्यवसानादिति च प्रतीत्य भवने हेतुद्वयम् / स्वरूपे इति आरोपिते रूपे / प्रतिपदार्थ- इति / पदार्था आसीनपुष्पगण्डिकादयो रञ्जनोपयोगिनः / शब्दलिङ्ग इति / शब्द एव लिङ्गं शब्दलिङ्गम् / न 20 प्रतीतिर्विश्राम्यति इति / न प्रतीतिः स्फुटा भवतीत्यर्थः / स्फुटप्रतीतिरूपेति / स्फुटत्वाभावे हेतुरयम् / तदपसारणाद् इति / अलातचक्रादिप्रमित्यपसारणात् / अभिनया इति / प्रतीतेः प्रतीतिस्फुटत्वस्य चोपायभूता एवैते इत्यर्थः / तदतिरिक्तः इति / तदन्यः प्रधानभूत इत्यर्थः / तथा इति संविद्विश्रान्तिलक्षणचर्वणापात्रम् / तथा चर्वणापात्रत्वे हेतुभूतं तावत् कासाञ्चित् स्थायिसंविदां पुरुषार्थनिष्ठत्वेन प्राधान्यमुपदर्शयति / 25 तत्र इति / पुरुषार्थनिष्ठा इति काश्चित् संविदः प्रधानमिति सम्बन्धः / तत्पधानेषु इति क्रोधप्रधानेषु रूपकेषु / भावः इति शमनामा / शोकसंविच्चवणेऽपि इति / लोकप्रसिद्ध्या सम्भाव्यमानदुःखात्मकेऽपीत्यर्थः / हृदयविश्रान्तिः इति / आनन्द इत्यर्थः / 1. नाटकार्थ // 2. दर्शनम् //