________________
લેખકની વાચકવર્ગને વિજ્ઞપ્તિ શ્રી જિનપ્રણીત કર્મ વિજ્ઞાન દ્રવ્યાનુયેગની જ એક શાખા કહી શકાય કારણ કે તેમાં સચિત દ્રવ્ય જીવ અને અચિત દ્રવ્ય પુદ્ગલને એક વિલક્ષણ પ્રકારના બદ્ધસંબધથી પ્રાપ્ત થતા એકેન્દ્રિયથી લઈ પંચેન્દ્રિય સુધીના સંસારી જીના સ્વરૂપનું તર્કબદ્ધ વિવેચન છે. આમ છતાં પણ આ વિષયમાં ગણિતાનુયોગનું મહત્વ પણ ઓછું નથી કારણ કે સંસારી જેના પરિણમનની સતત ધારાનું નિશ્ચિત સ્વરૂપ ગણિતાનુગ અંતર્ગત સંખ્યાતીત રાશિગણિતના આલંબન વિના સમજવું મુશ્કેલ છે. જૈન દાર્શનિક સાહિત્યમાં કર્મવિજ્ઞાનનું મહત્વ જેટલું આંકીએ તેટલું ઓછું છે. આ વિજ્ઞાનના અભ્યાસ વિના જૈન દર્શનને અભ્યાસ અધૂરો જ કહી શકાય. આમ છતાં પણ ખેદની વાત તે એ છે કે આના અભ્યાસકે આંગળીના વેઢે ગણી શકાય તેટલા પણ મળવા મુશ્કેલ છે. આના કારણે અનેક છે. વિષય અત્યંત ગહન અને ગંભીર છે. તેને અભ્યાસ સારો એ માનસિક શ્રમ, ચિત્તની સ્થિરતા તેમજ સારે એ સમય માંગે છે. બીજું કારણ એ છે કે આધુનિક શિક્ષણે આપણી બુદ્ધિમાં વૈજ્ઞાનિક પદાર્થોનું તેમજ વિશ્વનું એક એવું ચિત્ર અંકિત કર્યું છે કે જેથી જન વિજ્ઞાનના પદાર્થો સહેલાઈથી બુદ્ધિમાં ઉતરી નથી શકતા અથવા બુદ્ધિ તેને અપનાવી નથી શકતિ.
આઈન્સ્ટાઈને જ્યારે તેને “રીલેટીવીટી” સિદ્ધાંત રજુ કર્યો ત્યારે પણ આમ જ બન્યું હતું. તે કાળે ન્યુટોનીયન મીકેનીકસની દેશ, કાળ, માસ અને ફેર્સ (Space, Time, Mass and Force)ની વિક૯૫નાઓ અત્યંત દઢ થઈ ગઈ હતી જેના કારણે આઈન્સ્ટાઈનને દેશ-કાળ વિષયક સાપેક્ષતાને સિદ્ધાંત તેણે રજુ કર્યા બાદ પંદર વર્ષે વૈજ્ઞાનિકની માન્યતા પામ્યો હતો. કોપરનીકસે (Copernicus) જ્યારે પૃથ્વી સ્થિર નથી પરંતુ સૂર્યની આસપાસ ફરે છે તે સિદ્ધાંત રજુ કર્યો ત્યારે પણ આમ જ બન્યું હતું. આજે જ્યારે પૃથ્વીને દડાકાર અને તેના પરિભ્રમણ સંબંધી સિદ્ધાંત આપણી બુદ્ધિમાં ઘર કરી ગયા છે ત્યારે પૃથ્વીને ગોળ થાળી જે આકાર અને વિશ્વની મધ્યમાં તેની સ્થિતિ અને તેની સંપૂર્ણ સ્થિરતાને જૈન સિદ્ધાંત પણ તત્કાળ ગળે ઉતરતે નથી. આ જ કારણથી જૈનદર્શનના અભ્યાસકેએ પ્રથમ તે આધુનિક શિક્ષણ દ્વારા જે વૈજ્ઞાનિક વિકલપ બુદ્ધિમાં દઢ થઈ ગયા છે તે ભૂંસવા પડે છે. આમ છતાં પણ એક બાબત ખાસ લક્ષમાં રાખવાની છે કે આધુનિક વિજ્ઞાન પ્રતિ દુર્લક્ષ કરવા જેવું પણ નથી. તેના ઘણાં પદાર્થો જૈનદર્શન સમજવામાં ઘણું જ ઉપયોગી છે અને તેમાં પણ ખાસ કરીને ગણિતશાસ્ત્ર અને તેમાં પણ સંખ્યાતીત રાશિગણિતને જે હાલમાં વિકાસ થયો છે તે જૈનગણિત અંતર્ગત અસંખ્યાત અને અનંતરાશિઓનું ગણિત સમજવા માટે અત્યંત ઉપયોગી છે. જૈનદર્શન અંતર્ગત “દ્રવ્યપ્રમાણ” તેમજ ચૌદ પ્રકારની ધારા સંબંધી પ્રકરણેને
